زندگی و اندیشه‌ شمس تبریزی با تکیه بر وجهه‌ آموزگاری او

محورهای موضوعی : اسطوره

طاهره قاسمی ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا)
علی محمدی ² (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا)

تاریخ دریافت : 1398/06/24 تاریخ پذیرش : 1398/09/17 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: آموزش, پرورش, مقالات, شخصیت شمس, اندیشۀ شمس,

چکیده مقاله :

شمس تبریزی با اینکه از عارفان سرشناس و اندیشمندان بزرگ روزگار خویش بوده، مع‌الاسف، تا روزگار ما و حدود دو سه دهه‌ پیش، جز در حلقه مولانا و یارانش، در تاریخ تصوف، جایگاه شاخصی نداشته است. اطلاعات دربارة او منحصر به مقالات و منابعی است که دربارة آشنایی او با مولوی نگاشته شده است و در مقالات اوست که به اطلاعاتی دقیق‌تر از زندگی او دست می‌یابیم. یکی از این نکته‌ها، رویه آموزگاری اوست. چنان‌چه از قراین پیداست؛ به کودکان قرآن آموزش می‌داده و مدتی به این شغل مشغول بوده است. آنچه از روش تدریس و تعامل او با کودکان به‌دست می‌آید، اگرچه با اصول آموزش و روش‌های تربیتی امروز تفاوت بسیار دارد؛ با‌ این‌ حال، بیانگر دو رویکرد متفاوت است. یکی اینکه تا حدودی روش آموزش و پرورش کودکان را در سده هفتم هجری به ما گوشزد می‌کند؛ دیگر اینکه روش آموزشی و پرورشی شمس را به نحوی برجسته، برای ما مسلم می‌گرداند. روش شمس در تربیت کودکان، با جهان اندیشه‌ها و رویکردهای انتقادی و پرشتاب او، بسیار نزدیک است. روش این مقاله، بر پایة مطالعات کتابخانه‌ای بوده است. در بخش تشریح زندگی شمس، از کتاب‌ها و مقاله‌های علمی و پژوهشی بهره گرفته و بنا بر روش تحلیل محتوا، به رازیابی شخصیت شمس پرداخته است.

چکیده انگلیسی:

Shams-i Tabrizi is one of the great mystics and great thinkers of his day, but until today and about two or three decades ago, he did not hold a prominent place in the history of Sufism except in the circle of Mulānā Jalāl-al Din Rumī and his companions. Our information about him is limited to Maqalat-e Shams-e Tabrizi (Discourse of Shams-i Tabrizi) and the sources that have written about his acquaintance with Rumī. It is only in Maqalat-e Shams-e Tabrizi that we get more detailed information about his life. One of remarkable thing about him is his teaching method. As it is clear from the sources, he used to teach children Qurān. His methods of teaching are different from the principles of modern education. They address two issues. First, to a certain extent, they refer to the methods of education of children in the seventh century AH; second, they show Shams-i Tabrizi method of education in great detail. His method of educating children is in line with his world-view and his critical and explicit approach. In the section of Shams-i Tabrizi's biography, the present essay used books and articles and his personality was evaluated by the analysis of content.

منابع و مأخذ:

آخرت‌دوست، وحید. 1378. مجموعه مقالات همایش بزرگ‌داشت شمس تبریزی. چ1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1370. جام جهان بین. تهران: جامی.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به کوشش حسین یازیجی.ج2و1. چ2. تهران: . دنیای کتاب.

حسینی، داوود. 1391: «مبانی نظری تنبیه از دیدگاه علم روان‌شناسی و اسلام». معرفت. س21. ش174. صص117ـ99.

دین لوئیس، فرانکلین. 1384. مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب. ترجمة حسن لاهوتی. تهران: نامک.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1364. سر نی. ج2و1. چ1. تهران: علمی.

ـــــــــــــــــــــ . 1377. پله پله تا ملاقات خدا. چ 6. تهران: علمی.

سپهسالار، فریدون‌بن احمد. 1325. رساله فریدون بن احمد سپهسالار در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی. با تصحیح و مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.

شمس تبریزی، محمد. 1349. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق و مقدمه از احمد خوشنویس. تهران: چاپ زهره.

ـــــــــــــــــــ . 1391. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمد‌علی موحد. ج2و1. چ4. تهران: خوارزمی.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. 1351. خط 3. تهران: مطبوعاتی عطایی.

طالقانی، محمدعلی. 1379. «شمس تبریزی؛ (ذیلی بر مقالة «این شمس خود کیست...؟»)». مجلة ایران شناسی. س12. ش45. صص138ـ132.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361. رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ4. تهران: زوار.

قنبری، محمدرضا. 1386. «نگاهی به مکتب‌خانه در ایران». فصلنامة فرهنگ مردم ایران. ش9. صص138ـ120.

کاظمیان، شهاب و شروین خمسه. 1397. «نقش «من نفسانی» در مقالات شمس؛ تجلّی «فرایند آینه» در «ساحت خیالیِ» مؤلف و خصایص «نارسیسیستیِ» آن». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص235ـ205.

محمدی، علی. 1389. «بررسی و تحلیل سبک‌شناختی زبانی مقالات شمس تبریزی». مجلة پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. س1. ش2. صص134ـ95.

مرتضایی، جواد. 1389. اندیشه و زبان در مقالات شمس. تهران: علمی و فرهنگی.

موحد، محمدعلی. 1378. باغ سبز (گفتارهایی دربارة شمس و مولانا). تهران: کارنامه.

ـــــــــــــــ . 1375. شمس تبریزی. تهران: طرح نو.

ـــــــــــــــ . 1381. «جایگاه مقالات شمس در ادب و عرفان ایرانی». کتاب ماه و ادبیات و فلسفه. ش61. صص27ـ20.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1385. مثنوی معنوی. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج1. چ 3. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ . 1378. کلیات شمس تبریزی. تصحیح و با حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج2و1. تهران: امیرکبیر.

مولوی‌نژاد، صالح. 1378. «این شمس خود کیست تا چون مولانایی مرید او گردد». مجله ایران‌شناسی. س11. ش42. صص300ـ285. 

میثمی، فاطمه. 1380. مکتب و مکتب‌خانه در ایران. تهران: اداره کل مطالعات ارتباطی صدا و سیما.

نجمی، ناصر. 1368. دارالخلافه تهران در یک صد سال پیش. تهران: ارغوان.

Refrences

Āxeratdūst, Vahīd. (1999/1378SH). Majmū’e maqālāt-e hamāyeš-e bozorg-dāšt-e šams-e tabrīzī. 1^st ed. Tehrān: Anjoman-e āsār va mafāxer-e Farhangī.

Aflākī, Šamsoddīn Ahmad. (1983/1362SH). Manāqeb al-ārefīn. With the Effort of Hossein Yāzīčī. 1 & 2 Vol. 2^nd ed. Tehrān; Donyā-ye ketāb.

Anjavī Šīrāzī, Abolqāsem, (n.d.). Maktab-e šams, našr-e šams. Tehrān: Elmī.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (1999/1378SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. With the Effort of Badī’ozzamān Forūzānfar. 2 Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (2006/1385SH). Masnavī ma’navī. Ed. by Badī’ozzamān Forūzānfar. 1^st Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Eslāmī Nadošan, Mohammad Alī. (1991/1370SH). Jām-e jahan-bīn. Tehrān: Jāmī.

Forūzānfar, Badī’ozzamān. (1982/1361SH). Resāle dar tahqīq-e ahvāl va zendegānī-ye mowlānā jalāloddīn mohammad mašhūr be mowlavī. 4^th ed. Tehrān: Zavvār.

Franklin Dean Lewis. (2005/1384SH). Mowlānā, dīrūz tā emrūz, šarq tā qarb (teaching and poetry of Jalal al -Din Rumi ‎Rumi: past and present east and west). Tr. by Hasan Lāhūtī. Tehrān: Nāmak

Hosseinī, Dāvūd. (2012/1391SH). “Mabanī-ye nazarī-ye tanbīh az dīdgāh-e elm-e ravān-šenāsī va eslām”. Ma’refat. Year 21. No. 174. pp. 99-117.

Razī, Ahmad and Mahdīye Feiz. (2006/1385SH). “Tahlīl-e anāser-e dāstānī dar qesse-hā-ye maqālāt-e šams-e tabrīzī”. Fasl-nāme-ye Pažūheš-e Zabān va Adabīyāt-e Fārsī. No. 6. pp. 51-68.

Kāzemīyān, Šahāb and Šervīn Xamse. (2018/1397SH). “Naqš-e man-e nafsānānī dar maqālāt-e šams; tajallī-ye farāyand-e āyene dar sāhat-e xīyālī-ye mo’allef va xasāyes-e narsīsīstī-ye ān”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 14. No. 50. pp. 205-235.

Meysamī, Fāteme. (2001/1380SH). Maktab va maktab-xāne dar īrān. Tehrān: Edāre-ye Koll-e Motāle’āt-e Ertebātī-ye Sedā va Sīmā.

Mohammadī, Alī. (2010/1389SH). “Barresī va tahlīl-e sabk-šenāxtī-ye zabānī-ye maqālat-e šams-e tabrīzī”. Pažūheš-hā-ye Naqd-e Axabī va Sabk-šenāxtī. Year 1. No. 2. pp. 95-134.

Mortezāyī, Javād. (2010/1389SH). Andīše va zabān dar maqālāt-e šams. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Movahhed, Mohammad Alī. (1999/1378SH). Bāq-e sabz (goftār-hā-yī darbāre-ye šams va mowlānā). Tehrān: Kārnāme.

^{______________________________________.} (1996/1375). Šams-e Tabrīzī. Tehrān: Tarh-e now.

^{_______________________________________.} (2002/1381SH). “Jāygāh-e maqālāt-e šams dar adab va erfān-e īrānī”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe. No. 61. pp. 20-27.

Mowlavīnežād, Sāleh. (1999/1378SH). “Īn šams xod kīst tā čūn mowlānāyī morīd-e ū gardad?”. Irān-šenāsī. Year 11. No. 42. pp. 285-300.

Najmī, Nāser. (1989/1368SH). Dār al-xalafe-ye tehrān dar yeksad sāl pīš. Tehrān: Arqavān.

Nozhat, Bahman. (2011/1390SH). “Kīmīyāgarī-hā-ye šams (tahlīlī az oslūb-e bayān va sāxtār-e tajāreb-e erfānī-ye šams-e tabrīzī) ”. Nāme-ye Farhangestān. Year 4. No. 12. pp. 23-51.

Qanbarī, Mohammad Rezā. (2007/1386SH). “Negāhī be maktab-xāne dar īrān”. Fasl-nāme-ye Farhang-e Mardom-e Īrān. No. 9. pp. 120-138.

Razī, Ahmad and Mahdīye Feiz. (2006/1385SH). “Tahlīl-e anāser-e dāstānī dar qesse-hā-ye maqālāt-e šams-e tabrīzī”. Fasl-nāme-ye Pažūheš-e Zabān va Adabīyāt-e Fārsī. No. 6. pp. 51-68.

Sepahsālār, Fereydūn ebn-e Ahmad. (1946/1325SH). Resāle-ye Fereydūn ebn-e ahmad Sepahsālār dar ahvāl-e mowlānā Jalāloddīn mowlavī. Ed. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Eqbāl.

Sāhebazzamānī, Nāseroddīn. (1972/1351SH). Xatt-e 3. Tehrān: Atāyī.

Šams-e Tabrīzī, Mohammad. (2012/1391SH). Maqālāt. Ed. by Mohammad Alī Movahhed. 1 & 2 Vol. 4^th ed. Tehrān: Xārazmī.

^{_____________________________________.} (1970/1349SH). Maqālāt. Ed. by Ahmad Xošnevīs. Tehrān: Zohre.

Tāleqānī, Mohammad Alī. (2000/1379SH). “Šams-e tabrīzī (zeylī bar maqāle-ye īn "šams xod kīst?")”. Irān-šenāsī. Year 12. No. 45. pp. 132-138.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1998/1377SH). Pelle pelle tā molāqāt-e xodā. 6^th ed. Tehrān: Elmī.

^{_________________________________.} (1985/1364SH). Serr-e ney. 1 & 2 Vol. 1^st ed. Tehrān: Elmī.