شگردهای قبض و بسطِ روایت در مثنوی معنوی (مطالعۀ موردی داستانِ دقوقی)
محورهای موضوعی : اسطورهمهرداد اکبری گندمانی 1 * , مهدی رضا کمالی بانیانی 2
1 - استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه اراک
2 - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
کلید واژه:
چکیده مقاله :
تحلیل کارکرد روایی ـ داستانی یکی از مهم‌ترین روش‌های شناخت داستان است. مجموعة حوادثی که در متن داستان رخ می‌دهند، شاکلة اصلی داستان را پی می‌ریزند. سیر بسیاری از داستان‌ها انتقال از یک وضعیت به یک وضعیت دیگر و سپس بازگشت به وضعیت پیشین است. هر عاملی که خواننده را در رسیدن به پایان داستان معلّق نگاه دارد، به نوعی آفرینندۀ قبض و هر عاملی که سبب گشودگی و ادامۀ داستان گردد، به بسط روایی منجر می‌شود. مثنوی معنوی به سبب پیروی از ساختاری تو در تو و بهره‌گیری از شیوۀ داستان در داستان، یکی از نمونه‌های قابل توجه در به کارگیری این شگرد است. در این نوشتار داستان دقوقی (دفتر سوم) مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد مولانا تحت تأثیر عوامل درونی و آموزه‌های اکتسابی، به گونه‌ای از روایت داستانی ـ تمثیلی دست یافته و از همان طلیعۀ داستان (با عنایت به فضاسازی عرفانی، شیوة داستان در داستان و ...) روایت خویش را میدان‌گاه تداعی‌های پی در پی ساخته است. قبض و بسط‌های روایی خلق شده در این داستان، تعلیق‌هایی را رقم می‌زند که نتیجۀ آشکار آن، برانگیختن اشتیاق خوانندگان در رسیدن به پایان داستان است. شیوۀ کار در این پژوهش، پس از بررسی نحوۀ داستان‌پردازی در مثنوی و تبیین تداعی و شاخصه‌های مهم آن، تقسیم تمامی ابیات این داستان به 3 مرحلۀ آغاز، میانه و پایان و تحلیل چگونگی شکل‌گیری قبض و بسط روایی در این 3 مرحله بوده است.
The analysis of narrative functions is one of the most important methods of understanding a story. Series of events that occur naturally or unnaturally in a story lay the foundations of it. The course of events in many stories is a transition from one state to another one and then returning to the previous situation. Accordingly, anything that keeps suspended the reader at the end of the story, leads to narrative contraction, and anything that causes to openness and continuation of the story, leads to narrative expansion. Since Masnavi Manavi has a nested structure and uses the style of” story-in-story”, it is one of the most notable samples of this technique’s application. In this paper, the story of Daquqi (in the third book of Masnavi) is analyzed. It seems that MulānāJalāl-al Din Rumī, is influenced by internal factors and his own education, has created a kind of allegorical narration; and from the beginning of the story and with regards to the mystical space, the method of story-in-story and etc., he has made his narration a place for successive association of ideas and images. The created narrative contractions and expansions in the story lead to suspensions that creating the enthusiasm of readers for reaching to the end of the story as an obvious result of it. After considering the method of fiction in Masnavi, and explaining the association and its important indices, the present research attempts to divide all verses into three stages of beginning, middle, and end of the story, and to analyze the formation of narrative contraction and expansion in these three stages.