تأثیر آخرت‌اندیشی بر عرفان سنایی در حدیقةالحقیقه

محمدی کله سر, علیرضا; موسایی, سوسن

کد مقاله : MMLQ-1701-1421 (R1) بازدید : 73 صفحه: 173 - 201

نوع مقاله: پژوهشی

تأثیر آخرت‌اندیشی بر عرفان سنایی در حدیقةالحقیقه

محورهای موضوعی : اسطوره

علیرضا محمدی کله سر ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)
سوسن موسایی ² (دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)

تاریخ دریافت : 1396/11/30 تاریخ پذیرش : 1396/11/30 تاریخ انتشار : 1396/11/01

کلید واژه: تصوف, ساختار معنایی, حدیقةالحقیقه, دنیا, آخرت,

چکیده مقاله :

معمولاً حدیقةالحقیقه را به دلیل در بر داشتن اصطلاحات، حکایات و مضامین عرفانی، نخستین منظومة عرفانی می‌خوانند. با وجود این به نظر می‌رسد عرفان نقشی مرکزی در این منظومه ندارد. مقالة حاضر بر آن است تا ضمن شناسایی مضمون و اندیشة اصلی و غالب در حدیقةالحقیقه، تأثیر آن را بر تلقی سنایی از اصطلاحات و مفاهیم عرفانی نشان دهد. برای دست‌یابی به این اهداف، با استفاده از روشی ساختاری، به تحلیل روابط معنایی واژگان و مفاهیم اصلی پرداخته شده است. می‌توان گفت تقابل دنیا و آخرت مضمون و تقابل اصلی حدیقةالحقیقه را تشکیل می‌دهد. وابسته‌های معنایی طرفین تقابل نشان می‌دهند که تلقی سنایی از دنیا و آخرت تفاوتی با تلقی رایج در متون غیر عرفانی ندارد. قدرت این تقابل تا حدی است که معنای اصطلاحات و مؤلفه‌های عرفانی را نیز به نفع خود تغییر داده و آن‌ها را به عناصری به دور از باطن‌گرایی رایج در سنت تصوف تبدیل کرده است.

چکیده انگلیسی:

Hadiqat al Haqiqa includes mystical terms, themes and stories and has been referred to as the first mystical narrative in verse in Persian language. However, it seems that mysticism hasn’t a central role in the book. By recognizing the main and dominant views and themes in Hadiqat al Haqiqa, the present paper attempts to consider the views of Sanāī about mystical terms and concepts. In order to achieve these goals and by using the structural method, the semantic relations of the words and concepts have been analyzed. It can be said that the contrast between the world and the hereafter is the main theme of Hadiqat al Haqiqa. The semantic correlations of the book indicate that about the contrast the world and the hereafter there is no difference between Sanāī's views and common views in non-mystical texts. This contrast is so powerful that changes the meaning of the other mystical terms and converts them into the elements regardless of the customary esotericism in Sufism.   

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آلگونه جونقانی، مسعود. 1393. «رویکرد سنایی به تقابل‌های دوگانی». مطالعات عرفانی. ش 19. صص 54- 29.

ایزوتسو، توشیهیکو. 1368. خدا و انسان در قرآن. ترجمة احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

برتلس، یوگنی ادواردوویچ. 1388. تصوف و ادبیات تصوف. ترجمة سیروس ایزدی. تهران: امیرکبیر.

جوادی امام‌زاده، هادی و محمد بهنام‌فر. 1394. «نقد جایگاه عرفانی سیرالعباد بر اساس ساحت‌های شخصیتی سنایی». ادبیات عرفانی. ش 12. صص 123- 103.

خرگوشی، ابوسعد عبدالملک بن محمد. 1999. تهذیب‌الاسرار. تحقیق و تعلیق بسام محمد بارود. ابوظبی: المجمع التقافی.

خواجه عبدالله انصاری، عبدالله بن محمد. 1385. صد میدان. تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی. تهران: زوّار.

دوبروین، یوهانس. 1378. شعر صوفیانة فارسی. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: مرکز.

دهباشی، مهدی و علی اصغر میرباقری‌فرد. 1393. تاریخ تصوف. تهران: سمت.

زرقانی، مهدی. 1378. افق‌ها و اندیشة سنایی غزنوی: به همراه گزیده‌ای از حدیقه. تهران: روزگار.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1373. با کاروان حلّه. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ . 1376. جست‌وجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــ . 1381. ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.

سراج طوسی، ابی نصر. 1960. اللمع فی التصوف. به کوشش عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور. مصر: دارالکتب الحدیثه.

سنایی، ابوالمجدمجدود بن ادم. 1377. حدیقةالحقیقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

سوسور، فردینان دو. 1382. دورة زبان‌شناسی عمومی. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.

شبستری، محمود بن عبدالکریم. 1380. گلشن راز. تهران: گیتی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1390. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگه.

عبیدی نیا، محمدامیر و علی دلایی میلان. 1388. «بررسی تقابل‌های دوگانه در ساختار حدیقه سنایی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 13. صص 42- 25.

عزالدین کاشانی، محمود بن علی. 1381. مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح، مقدمه و تعلیقات جلال‌الدین همایی. تهران: هما.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم. 1384. تذکرةالاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوّار.

غزالی، محمد. 1380. احیاء علوم‌الدین، ترجمة مؤیدالدین محمد خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. ج 1. تهران: علمی و فرهنگی.

غلامحسین‌زاده، غلامحسین و محمدرضا یوسفی. 1392. «تصویر دنیا در شعر سنایی و عطار». سنایی پژوهی. به کوشش مریم حسینی. تهران: خانة کتاب. صص 123- 107.

فروهر، نصرت‌الله. 1387. سرچشمه‌های عرفان. تهران: افکار.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1385. رسالة قشیریه، ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی فرهنگی.

کالر، جاناتان. 1379. فردینان دوسوسور. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.

کربن، هانری. 1392. تاریخ فلسفة اسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. ویراست دوم. تهران: مینوی خرد.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. 1365. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 3. مقدمه، تصحیح و تحشیة محمد روشن. تهران: اساطیر.

محمدی کله‌سر، علیرضا. 1393. «نقش تأویل در گسترش زبان عرفان». پژوهش‌های ادب عرفانی. ش 27. صص 122- 99.

موحدیان عطار، علی. 1388. مفهوم عرفان. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

هارلند، ریچارد. 1380. ابرساختارگرایی: فلسفة ساختارگرایی و پساساختارگرایی. ترجمة فرزان سجودی. تهران: سورة مهر.

هجویری، علی بن عثمان. 1384. کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.

References

Ālgune Junqānī, Mas’ūd. (2014/ 1393SH). “Rūykard-e sanā’ī be taqābol-hā-ye dogāne”. Motāle’āt-e Erfānī. No. 19.

Attār Neyšābūrī. (2003/1384SH). Tazkeratol owlīya. Ed. by Mohammad Este’lāmī. Tehrān: Zavvār.

Bertel's, Evgenii Eduardovich. (2009/1388SH). Tasavof va Adabiyāt-e Tasavof. Tr. by Sīrūs Īzadī. Tehrān: Amīrkabīr.

Corbin, Henry. (2013/1392SH). Tārikh-e Falsafe-ye Eslāmi (Histoire de la philosophie islamique). Tr. by Javād Tabātābāyī. Tehrān: mīnū-ye Xerad.

Culler, Jonathan. (1998/ 1379SH). Ferdinand de Saussure. Tr. by Kūrūš Safavī. Tehrān: Hermes.

De Bruijn. Y. (2000/1378SH). She’r-e sūfiyāne-ye fārsī (Persian sufi poetry). Tr. By Majdodīn Keyvānī. Tehrān: Amīrkabīr.

Dehbāšī, Mahdī & Alī Asqar Mīrbāqerī Fard. (2014/1393SH). Tārīx-e tasavof. Tehrān: Samt.

Ezz-e al-dīn Kāšānī, Mahmūd ebn-e Alī. (2002/1381SH). Mesbāh al-hedāyat va meftāh al-kefāyat. Ed. by Jalāl al-dīn Homāyī. Tehrān: Homā.

Forūhar, Nosratollā. (2008/1387SH). Sarčešme-hā-ye erfān. Tehrān: Afkār.

Harland, Richard (2002/1380SH). Abar-sāxtgerāyī: falsafe-ye sāxt-gerāyī va pasā-sāxtgerāyī (Superstructuralism: the philosophy of structuralism and post structuralism). Tr. by Farzān Sojūdī. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (2005/1384SH). Kašf al-mahjūb. Ed. by Mahmūd Ābedī. Tehrān: Sorūš.

Izutsu, Toshihiko (1989/ 1368SH). Xodā va ensān dar qor’ān (God and man in the Koran). Tr. By Ahmad Ārām. Tehrān: Našhr-e Farhang-e Eslāmī.

Javādī Emāmzāde, Hādī & Mohammad Behnāmfar, (2016). “Naqd-e jāygāh-e erfānī-ye seyarol ebād ela al-ma’ād bar asās-e šaxsīyat-hā-ye Sanā’ī”. Adabiyāt-e Erfānī. No. 12.

Mohammadī Kalesar, Alī Rezā. (2015/ 1393SH). “Naqš-e Ta’vīl dar gostareš-e zabān-e erfān”. Pažūheš-hā-ye Adab-e Erfānī. No. 27.

Mostamlī-ey Boxārī, Esmā’īl ebn-e Mohammad. (1986/1366SH). Šarh al-ta’arrof le mazhab al-tasavvof. Ed. by Mohammad Rowšan. Tehrān: Asātīr.

Movahhediānn Attār, Alī. (2009/1388SH). Mafhūm-e erfān. Qom: Dānešgāh-e Adiānn Va Mazāheb.

Obeydī Nīya, Mohammad Amīr & Alī Dalaei Mīlān. (2009/1388SH). “Barrasī-ye taqābol-hā-ye dogāne dar sāxtār-e hadīqe-ye sanā’ī”. Pažūheš-e Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. No.13.

Qazzālī, Abū-Mohammad. (2001/1380SH). Ehyā‘-e ‘olūm-e dīn. Tr. by Mo'ayyed al-dīn Mohammad Xārazmī. With the Effort of Hossein Xadīv Jam. Vol. 1. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qolāmhossein Zāde, Qolāmhossein & Mohammad Rezā Yūsefī. (2014/ 1392SH). “Tasvīr-e donyā dar še’r-e sanā’ī va attār”. Sanā’ī Pažūhī. Ed. by Maryam Hosseinī. Tehrān: Xāne–ye Ketāb.

Qošeyrī, Abdol Karīm ebn-e Hawāzen. (2006/1385SH). Resāle-ye qošeyrīye. Ed. by Badi’ozzamān Forūzānfar. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Šabestarī, Mahmūd ebn-e Abdolkarīm. (2002/1380SH). Golšan-e rāz. Tehrān: Gītī.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Tāziyāne-hā-ye Solūk.Tehrān: Āgah.

Sanā’ī Qaznavī, Majdūd ebn-e Ādam. (1998/1377SH). Hadīqat al-haqīghah. Ed. by Modarres Razavī. Tehrān: Dānešgāh-e Tehrān.

Sarrāj-e Tūsī, Abīnasr. (1960/1338SH). Al-loma’ fī tasavvof. With the Effort of Abdol Rahīm Mahmūd & Tāhā Abdol Bāqī Sorūr. Egypt: Dar al-kotob al-hadīsah.

Saussure, Ferdinand de. (2003/1382SH). Dore-ye Zbān-šenāsī-ye omūmī (Cours de linguistique generale) . Tr. By Kūroš Safavī. Tehrān: Hermes.

Xāje Abdollīh Ansārī. (2016/1385SH). Sad Meydān. Ed. by Soheylā Mūsavī Sīrjānī. Tehrān: Zavvār.

Xargūšī, Abū Sa’d Abd-ol-Malek-Ebn-e Mohammad. (1999/1378SH). Tahzīb-ol asrār. With the Effort of Basām Mohammad Barūd. Abu Dhabi: Al-majma’ al-taqāfiī.

Zarqānī, Mahdī. (2000/1378SH). Ofoq-hā va andīše-ye sanā’ī-ye qaznavī. Tehrān: Ruzgār.

Zarrīnkūb. Abdol Hossein. (1995/1373SH). “Sanā’ī šūrīde’ī dar qazne”. Bā kārevān-e holle. Tehrān: Elmī.

______________________. (1997/1376SH). Jost-o-jū dar tasavvof-e īran. Tehrān: Amīrkabīr.

______________________. (2002/1381SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīye. Tehrān: Amīrkabīr.

_||_