بررسی نمادها و کارکردهای کهن‌الگوی «دایره» با تأکید بر تفکّر اسطوره‌ای و عرفانی

محورهای موضوعی : اسطوره

امیرحسین مدنی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: اسطوره, عرفان, کهن‌الگو, دایره, نمادها و کارکردها,

چکیده مقاله :

کهن‌الگوها مجموعه‌ای از تصاویر، صور مثالی و تجربیات زیستی ـ روانی آدمیان را تشکیل می‌دهد که در قالب نماد و مضامین مشترک در اساطیر، ادیان و آیین‌ها، عرفان و قصه‌ها، نمود پیدا کرده است. از مهم‌ترین این کهن‌الگوها، تصویر دایره است که از دیرباز، نمادها و کارکردهای مشترکی در اسطوره و عرفان داشته است. از جمله نمادهای مربوط به کهن‌الگوی دایره می‌توان به وحدت و تمامیّت، روح، خود، کمال، جلال و قدرت، قداست و تبرّک، بخت و طالع، دوستی و صمیمیّت، زمان و ابدیّت و کارکردهایی چون حفاظت و نگهبانی، تمایز دو فضای ناهمگون، درمان بخشی و تحرک، خودشناسی، تجلّی حقّ، تمثّل معارف الهی و حقایق ربّانی و اطوار هفت‌گانة قلب، اشاره کرد. این مقاله با رویکرد تطبیقی ـ تحلیلی، به برشمردن مهم‌ترین نمادها و کارکردهای کهن‌الگوی دایره در اسطوره و عرفان و بیان خاستگاه‌ها و وجوه مشترک آن کوشیده است اهمیت دایره، مرکز و حرکت دوری را در تفکر اسطوره‌ای و باورهای دینی ـ عرفانی بیان کند همچنین وضوح نقش محوری این طرح‌وارة تصویری را در بیان موتیف‌هایی چون تجلّی، روند تکاملی عالم، قوس نزولی و صعودی، خلق مدام و هفت‌گانه‌های نمادین و مقدّس در حوزة عرفان و تصوّف آشکار تر کند.

چکیده انگلیسی:

Archetypes are a set of images, ideal forms and biological and psychological experiences that are manifested in the form of common symbols and themes in myths, religions, rites, mysticism and tales. One of the most important archetypes is "the circle" that has common symbols and functions in mythology and mysticism from way back. The symbols associated with the archetype of circle are as follows: unity and integrity, soul, the self, perfection, glory and power, sanctity and blessing, chance and omen, friendship and intimacy, time and eternity. The functions associated with it are protection and guarding, diversity of two heterogeneous spaces, treatment and mobility, self-knowledge, divine epiphany, representation of the divine science and lordly realities, seven modes of heart. By employing comparative-analytical method, the present article tries to show the most important symbols and functions of the archetype of circle in mythology and mysticism. Also, the attempt is made to show the role of "circle, center and circular movement" in mythological thoughts and religious-mystical beliefs. By this way, the central role of image schema of circle is shown in motifs like manifestation, the process of perfection of the universe, the arc of descent and ascent, creatio continua and the seven sacred and symbolic things. 

منابع و مأخذ:

آملی، سیّدحیدر. 1367. المقدّمات من کتاب نص‌النصوص. تحصیح و مقدمة هانری کوربن، عثمان اسماعیل یحیی. چ2. تهران: توس.

ابن‌تغری بردی. 1932. النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره. مصر: دارالکتب المصریه.

ابن‌عربی، محمدبن علی. 1395. فصوص الحکم. درآمد، توضیح و تحلیل محمدعلی موحد و صمد موحد. چ7. تهران: کارنامه.

ابن‌منظور، ابی‌الفضل. 1990 . لسان العرب. بیروت: دار صادر.

اژه‌ای، تقی و عرب جعفری، مهدی. 1396. «مقایسة کهن‌الگوهای یونگ با شیوة عرفانی ابوسعید». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 13. ش 47. صص67-97.

اسفراینی، نورالدین عبدالرحمن. 1383. کاشف الأسرار. به اهتمام هرمان لندلت. چ2. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

افلاکی، شمس‌الدین احمد.1375. مناقب العارفین. به کوشش تحسین یازیجی. چ3. تهران: دنیای کتاب.

الیاده، میرچا. 1384. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ2. تهران: طهوری.

ـــــــــ . 1374. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجّم. تهران: فکر روز. 

ـــــــــ .1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.

ـــــــــ . 1387. مقدّس و نامقدّس. ترجمة نصرالله زنگویی. چ2. تهران: سروش.

ایزوتسو، توشیهیکو. 1384. آفرینش، وجود و زمان. ترجمة مهدی سررشته داری. تهران: مهراندیش.

باربور، ایان. 1393. علم و دین. ترجمة بهاءالدین خرمشاهی. چ9. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

باقری خلیلی، علی‌اکبر و منیره محرابی کالی. 1392. «طرح‌وارة چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ شیرازی». فصلنامة نقد ادبی. س6. ش23. صص 148-125.

بایرناس، جان. 1386. تاریخ جامع ادیان. ترجمة علی‌اصغر حکمت. چ17. تهران: علمی و فرهنگی.

بزرگ بیگدلی، سعید و حبیب‌الله گندمانی و علیرضا محمدی کله‌سر. 1386. «نمادهای جاودانگی (تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری)». پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی «گوهر گویا». س1. ش1. صص 97-79.

بقلی، روزبهان. 1387. مکاشفاتِ صوفیان. ترجمه. شرح و تدوین: قاسم میرآخوری. تهران: شفیعی.

بورکهارت، تیتوس. 1370. رمزپردازی. ترجمة جلال ستاری، تهران، انتشارات سروش.

بوکور، دومونیک. 1391. رمزهای زندة جان. ترجمة جلال ستاری. چ4. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1386. ادیان آسیایی. چ6. تهران: چشمه.

بیدآبادی، سوری. 1386. تکامل در آثار صوفیه. تهران: ترفند.

پارسا، خواجه محمد. 1381. فصل‌الخطاب. تصحیح مقدمه و تعلیقات جلیل مسگرنژاد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

پیربایار، ژان. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمة جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.

توچّی، جوزپّه. 1388. مَندَله. ترجمة ع. پاشایی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

توران، امداد. 1390. حقیقت محمدیّه و عیسی مسیح در اندیشة ابن‌عربی و اکهارت. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

جامی، نورالدین عبدالرحمن. 1370. هفت اورنگ. تصحیح و مقدمه مرتضی مدرس گیلانی. بی‌جا، گلستان کتاب.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1385. دیوان. به سعی سایه. چ12. تهران: کارنامه.

رحیمیان، سعید. 1391. مبانی عرفان نظری. چ5. تهران: سمت.

روتوِن، ک.ک. 1385. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ3. تهران: نشر مرکز.

زمانی، کریم. 1378. شرح جامع مثنوی معنوی. ج6. تهران: اطلاعات.

زمردی، حمیرا. 1376. «ملاحظات تطبیقی ادیان و اساطیر در منطق‌الطیر عطار». مندرج در درخت معرفت. تهران: سخن. صص 345- 364.

ستاری، جلال. 1387. اسطوره و رمز. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی. چ5. تهران: امیرکبیر.

شایگان فر، حمیدرضا. 1391. نقد ادبی. چ5. تهران: حروفیه.

شجاری، مرتضی. 1388. «زمان در عرفان اسلامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 5. ش 14. صص99-67.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

شیمل، آن ماری. 1375. ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه و توضیحات عبدالرحیم گواهی. چ2. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

طوسی، احمد‌بن محمدبن زید. 1382. السّتین الجامع للطائف البساتین. به اهتمام محمد روشن. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

عثمانی، ابوعلی حسن بن احمد. 1374. ترجمة رسالة قشیریه. با تصحیحات و استدراکات: بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: امیرکبیر.

عراقی، فخرالدین. 1384. لمعات. مقدمه و توضیح محمد خواجوی. چ3. تهران: مولی.

عطار، فریدالدین محمد. 1388. اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ4. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــ . 1387. الهی‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ3. تهران: سخن.

عین‌القضات همدانی، بی‌تا.‌ تمهیدات. مقدمه، تصحیح و تعلیق عفیف عسیران. چ2. تهران: کتابخانة منوچهری.

غراب، راهله. 1384. نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات. مشهد: محقّق.

غزالی، محمدبن محمد. 1392. احیاء علوم‌الدین. ترجمة مؤیّدالدین خوارزمی. به کوشش حسین خدیو جم. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

فرغانی، سعیدالدین سعید. 1398ق. مشارق الدّراری. مقدمه و تصحیحات. سیّدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن فلسفه و عرفان اسلامی.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و سپیده جواهری. 1390. «بررسی ساختار مدوّر سوانح‌العشّاق احمد غزالی». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س3. ش5. صص 81- 57.

قربان‌صباغ، محمودرضا و مریم سلطان بیاد. 1390. «بررسی قابلیت‌های نقد کهن‌الگویی در مطالعات تطبیقی: نگاهی گذرا به کهن‌الگوهای «سایه» و «سفر قهرمان»». فصلنامة نقد ادبی. س4. ش14. صص 107-79.

کاسیرر، ارنست. 1387. فلسفة صورت‌های سمبلیک. ترجمة یدالله موقن. چ2. تهران: هرمس.

کمالی دولت‌آبادی، رسول و سیّدابوالقاسم حسینی (ژرفا). 1396. «حکمت دور و نقطه در ابیات عرفانی شعر حافظ». مجلة الهیات هنر. ش5. صص 130-105.

کمبل، جوزف.1380. قدرتِ اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ2. تهران: نشر مرکز.

کوربن، هانری. 1385. تاریخ فلسفة اسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. چ5. تهران: کویر.

لاهیجی، شمس الدین محمد. 1387. مفاتیح‌الإعجاز فی‌شرح گلشن راز. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ7. تهران: زوّار.

لینگز، مارتین. 1377. هنر خط و تذهیب قرآنی. ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی. تهران:گروس.

مایل هروی، نجیب. 1383. این برگ‌های پیر. چ2. تهران، نشر نی.

مولوی، جلال‌الدین. 1369. فیه ما فیه. با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــ . 1377. مثنوی معنوی. به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1361. کشف‌الأسرار و عدةالأبرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. ج4و ج6. تهران: امیرکبیر.

میهنی، محمدبن منوّر. 1376. اسرارالتوحید. مقدمه تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ4. تهران: آگاه.

نجم الدین کبری. 1388. نسیم جمال و دیباچة جلال. تصحیح: فریتس مایر، ترجمه و توضیح: قاسم انصاری. تهران: طهوری.

نجم رازی. 1386. مرموزات اسدی در مرموزات داودی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چ3. تهران: سخن.

نسفی، عزیزالدین. 1388. الانسان الکامل. تصحیح و مقدمه ماریژان موله. چ9. تهران: طهوری.

هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان. 1389. کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. چ5. تهران: سروش.

همدانی، میر سیّدعلی. 1337. اسرارالنقطه. ترجمة احمد خوشنویس، مندرج در کتاب مقامات عارفان. تهران: بوذرجمهری.

یونگ، کارل گوستاو. 1352. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

References

Aflākī, Šams al-dīn Ahmad. (1996/ 1375SH). Manāqeb al-ārefīn. With the effort of Tahsīn Yāzījī. 3^rd ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Āmolī, Seyyed Heydar.(1988 /1367 SH). Al-moqaddamāt men ketāb nas al-nosūs. Edition and Introduction by Henry Corbin & Osmān Esmā’īl Yahyā. 2^nd ed. Tehrān: Tūs.

Arāqī, Faxr al-dīn. (2005/1384SH). Loma’āt. Introduction and Explanation by Mohammad Xājavī. 3^rd ed. Tehrān: Molā.

Attār. Farīd al-dīn Mohammad. (2008/1387SH). Elāhī-nāme. Introduction, Edition and Explanation by Mohammad Rezā Šfī’ī Kadkanī. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.

________________________. (2009/1388SH). Asrār-nāme. Introduction, Edition and Explanation by Mohammad Rezā Šfī’ī Kadkanī. 4^th ed. Tehrān: Soxan.

Bahār. Mehrdād. (2007/1386SH). Adiyān āsiyāeī. 6^th ed. Tehrān: Češme.

Bāqerī Xalīlī, Alīakbar & Monīre Mehrābī Kālī. (2013/1392SH). “Tahr-vāre-yečarxešī dar qazaliyāt-e sa’dī va hāfez-e šīrāzī”. Fasl-nāme-ye Naqd-e Adabī. Year 6. No. 23. Pp. 125-148.

Baqlī, Rūzbahān. (2008/1387SH). Mokāšefāt-e sūfiyān. Translation, Explanation and Edition by Qāsem Mīrāxorī. Tehrān: Šafī’ī.

Barbour, Ian G. (2014/1393SH). Elm va dīn (‎Issues in science and religion). Tr. by Bahā al-dīn Xarram-šāhī. 9^th ed. Tehrān: Markaz-e našr-e dānešgāhī.

Bayard, Jean Pierre. (1997/1370SH). Ramz-pardāzī-ye ātaš (La symoblique de feu). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Beaucorps, Monique de. (2012/1391SH). Ramz-hā-ye zende-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Bīdābādī, Sūrī. (2007/1386SH). Takāmol dar āsār-e sūfī-ye. Tehrān: Tarfand.

Bozorg Bīgdelī et al. (2007/1386SH). “Namād-hā-ye jāvdānegī (tahlīl va barresī-ye namād-e dāyere dar motūn-e dīnī va asātīrī)”. Pažūheš-nāme-e Zabān va Adab-e Fārsī “Gohar-e Gūyā”.  Year 1. No. 1. Pp. 79-97.

Burckhardt, Titus. (1991/1370SH). Ramz-pardāzī ( Symboles). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.

Campbell, Joseph. (2001/1380SH). Qotrat-e ostūre (The Power of myth). Tr. by Abbās Moxber. 2 ^nd ed. Tehrān: Markaz.

Cassirer, Ernst. (2008/1387SH). Falsafe-ye sūrat-hā-ye sambolīk (The philosophy symbolic forms). Tr. by Yadollāh Mūqen. 2 ^nd ed. Tehrān: Hermes.

Chevalier, Jean &  Alain Gheerbrant. (2006/1385SH). Farhang-e nomād-hā (‎Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe Fazā’elī. Tehrān: Jeyhūn.

Corbin, Henry. (2006/1385SH). Tārīx-e falsafe-ye eslāmī (Histoirede la philosophie islamique). Tr. by Javād Tabātabāeī. 5^th ed. Tehrān: Kavīr.

Ebn-e Arabī, Mohammad ebn-e Alī. (2016/1395SH). Fosūs al-hekam. Introduction, Explanation and analysis by Mohammad Alī Movvahed & Samad Movvahed. 7^th ed.  Tehrān: Kārnāme.

Ebn-e Manzūr, Abī al-fazl. (1990). Lesān al-arab. Beirut: Dār Sāder.

Ebn-e Taqrī Bardī. (1932). AL-zāhere fī molūk-e mesr va al-qāhere. Mesr: Dār al-kotob al-mesrīye.

Eliade, Mircea. (1995/1374SH). Ostūre, ro’yā, rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Ro’yā Monajjem. Tehrān: Fekr-e Rūz.

___________. (1997/1376SH). Resāl-e dar tārīx-e adiyān (‎Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl-e Sattārī. Tehrān: Sorūš.

___________. (2005/1384SH). Ostūre-ye bāzgašt-e jāvedāne (‎The myth of the eternal return). Tr. by Bahman Sarkārāt. 2^nd ed. Tehrān: Tahūrī.

___________. (2008/1387SH). Moqaddas va nāmoqaddas (The sacred and the profane). Tr. by Nasrollāh Zangūeī. 2 ^nd ed. Tehrān: Sorūš.

Esfarāyenī, Nūr al-dīn Abdolrahmān. (2004/1383SH). Kāšef al-asrār. With the effort of Herman  Landolt. 2^nd ed. Tehrān: Vezārat-e Farhang va Eršād-e Eslāmī.

Eynolqozzāt Hamedānī. (No date). Tamhīdāt. Edition and Explanation by Afīf Oseyrān. 2 ^nd ed. Tehrān: Manūčehrī.

Eže’ī, Taqī & Mahdī Arab Ja’farī. (2017/1396SH). “Moqāyese-ye kohan-olgū-hā-ye yūng bā šīve-ye erfānī-ye abū sa’īd”.  Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 13. No. 47. Pp. 67-97.

Faqīh Malek Marzbān, Nasrīn & Sepīde Javāherī. (2011/1390SH). “Barresī-ye sāxtār-e modavvar-e savāneh al-oššāq-e ahmad-e qazzālī. Do-fasl-nāme-ye Adabiyāt-e Erfānī-ye Dānešgāh-e Alzahrā. Year 3. No. 5. Pp. 57-81.

Faraqānī, Sa’īd al-dīn Sa’īd. (1978/1357SH). Mašāreq al-darārī. Introduction and Editions by Seyyed Jalāl al-dīn Āštiyānī. Tehrān: Anjoman-e Falsafe va Erfān-e Eslāmī.

Hāfez, Šams al-dīn Mohammad. (2006/1385SH). Dīvān. With the effort of Sāye (Hūšang Ebtehāj).  12^th ed. Tehrān:  Kārnāme.

Hamedānī, Mīr Seyyed Alī. (1959/1337SH). Asrār al-noqte. Tr. by Ahmad Xošnevīs. In Maqāmāt-e ārefān. Tehrān: Būzrjomhrī.  

Hojvīrī, Abol Hasan Alī ebn-e Osmān. (2010/1389SH). Kašf al-mahjūb. Introduction, Edition and Explanation by Mahmūd Ābedī.  5^th ed.  Tehrān: Sorūš.

Izutsu, Toshihiko. (2005/1384SH). Āfarīneš, vojūd va zamān (‎Creation and the timeless order of things). Tr. by Mahdī Sar-rešte Dārī. Tehrān: Mehr Andīš.

Jāmī, Nor al-dīn Abdol Rahmān. (1997/1370SH). Haft orang. Edition & Introduction Mortezā Modarres Gīlānī. Golestān-e Ketāb.

Jung, Carl Gostav. (1974/1352SH). Ensān va sambol-hā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Abotāleb Sāremī. Tehrān: Amīrkabīr.

Kamālī Dlat-ābādī, Rasūl & Seyyed Abolqāsem Hosseinī (Žarfā). (2017/1396SH). “Hekmat-e dor va noqte dar adabiyāt-e erfānī-e še’r-e hāfez”. Majale-ye Elāhiyāt-e Honar. No. 5. Pp. 105-130.

Lāhījī, Šams al-dīn Mohammad. (2008/1387SH). Mafātīh al-e’jāz fī šarh-e golšan-e rāz. Introduction, Edition and Explanation by Mohammad Rezā Barzegar Xāleqī & Effat Karbāsī. 7^th ed. Tehrān: Zavvār.

Lings, Martin. (1998/1377SH). Honar-e xat va tazhīb-e qor’ānī (The Quranic art of calligraphy and illumination). Tr. by Mehrdād Qayūmī Bīdhendī. Tehrān: Garūs.

Māyel Heravī, Najīb. (2004/1383SH). Īn barg-hā-ye pīr. 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Meier. Translation and  Explanation by Qāsem Ansārī. Tehrān: Tahūrī.

Meybodī, Abolfazl Rašīd al-dīn. (1982/1361SH). Kašf al-asrār va odat al-abrār. With the effort of Alīasqar Hekmat. Vol. 4 & 6. Tehrān: Amīrkabīr.

Meyhanī, Mohammad ebn-e Monavvar. (1997/1376SH). Asrār al-tohīd. Introduction, Edition and Explanation by Mohammad Rezā Šfī’ī Kadkanī. 4^th ed. Tehrān: Āgāh.

Molavī, Jalāl al-dīn Mohammad. (1990/1369SH). Fī-e mā fī. Edition and Explanation by Badī’ al-zamān Forūzānfar. 6^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

____________________________. (1998/1377SH). Masnavī-ye ma’navī. Introduction and Edition Abdolkarīm Sorūš. 3^rd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Najm al-dīn Kobrā. (2009/1388SH). Nasīm jamāl va dībāče-ye jalāl. Ed by Fritz Mayor. Translation & Explanation by Qāsem Ansārī. Tehrān: Tahūrī.

Najm-e Rāzī. (2007/1386SH). Marmūzāt-e asadī dar Marmūzāt-e dāvūdī.  Introduction, Edition and Explanation by Mohammad Rezā Šfī’ī Kadkanī. 3^rd ed. Tehrān: Soxan. 

Nasafī, Azīz al-dīn. (2009/1388SH). Al-ensān-e kāmel. Introduction and Edition by Marijan Mole. 9^th ed.  Tehrān: Tahūrī.

Noss, John Boyer. (2007/1386SH). Tārīx-e jāme’-e adiyān (Man's religions). Tr. by Alīasqar Hekmat. 17^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Osmānī, Abū Alī Hasan ebn-e Ahmad. (1995/1374SH). Tarjome-ye resāle-ye qošeyrīye. Edition and Explanation by Badī’ al-zamān Forūzānfar. 6^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Pārsā, Xāje Mohammad. (2002/1381SH). Fasl al-xatāb. Edition, Introduction & Annotation by Jalīl Mesgar Nežād. Tehrān: Markaz-e našr-e dānešgāhī. 

Qazzālī, Mohammad ebn-e Mohammad. (2013/1392SH). Ehyā-ye olūm-e dīn. Tr. by Mo’ayed al-dīn Xārazmī. Whith the effort of Hossein Xadīv Jam. 8^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qorāb, Rāhele. (2005/1384SH). Namād-e xoršīd dar farhang va adabiyāt. Mashhad: Mohaqqeq.

Qrbān Sabbāq, Mahmū Rezā & Maryam Soltān Bonyād. (2011/1390SH). “Barresī-ye qābeliyat-hā-ye naqd-e kohan-olgūeī dar motāle’āt-e tatbīqī: negāhī gozarā be kohan-olgū-hā-ye sāye vas afar-e qahremān”. Fasl-nāme-ye Naqd-e Adabī. Year 4. No. 14. Pp. 79-107.

Rahīmiyān, Sa’īd. (2012/1391SH). Mabānī-ye erfān-e nazarī. 5^th ed. Tehrān: Samt.

Ruthven, Kenneth Knowles. (2006/1385SH). Osture (Myth). Tr. by Abolqāsem Esmā’īlpūr. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.

Šajārī, Mortezā. (2009/1388SH). “ Zamān dar erfān-e eslāmī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 5. No. 14. Pp. 67-99.

Sattārī, Jalāl. (2008/1387SH). Osture va ramz. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.

Šāyegān Far, Hamīd Rezā. (2012/1391SH).Naqd-e adabī. 5^th ed. Tehrān: Horūfīye.

Šāyegān, Dārīyūš. (2002/1381SH). Bot-hā-ye zehnī va xātere-ye azalī. 5^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Schimmel, Annemarie. (1996/1375SH). Ab’ād-e erfānī-ye eslām (Mystical dimensions of Islam). Translation and Explanation by Abdol Rahīm Govāhī. 2 ^nd ed. Tehrān: Našr-e Farhang-e Eslāmī.

Tucci, Giuseppe. (2009/1388SH). Mandale (The theory and practice of the mandala). Tr. by A. pāšāeī. Qom: Dānešgāh-e Adiyān va Mazāheb.

Tūrān, Emdād. (2011/1390SH). Haqīqat-e mohamadīye va īsā masīh dar andīše-ye ebn-e arabī va ekhārt. Qom: Dānešgāh-e Adiyān va Mazāheb.

Tūsī, Ahmad ebn-e Mohammad ebn-e Zeyd. (2003/1382SH). Al-settīn al-jāme’ leltā’ef al-basātīn. With the effort of Mohammad Rošan. 4^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Zamānī, Karīm. (1999/1378SH). Šarh-e jāme’-e masnavī-ye ma’navī. Vol. 6. Tehrān: Etelā’āt.

Zomorrodī, Homeyrā. (1997/1376SH).”Molāhezāt-e tatbīqī-ye adiyān va asātīr dar manteq al-tayr-e attār”. Deraxt-e ma’refat. Tehrān: Soxan. Pp. 345-364.