پیکرگردانی و گشت اسطوره‌ای در رمان چاه‌ بابل اثر رضا قاسمی

محورهای موضوعی : اسطوره

حسین طاهری ¹ , ویدا دستمالچی ²

1 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

تاریخ دریافت : 1397/08/22 تاریخ پذیرش : 1398/11/12 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: تناسخ, پیکرگردانی, چاه بابل, رضا قاسمی, گشت اسطوره‌ای,

چکیده مقاله :

رمان چاه بابل اثر رضا قاسمی بن‌مایه‌ای اساطیری دارد؛ داستان بر پایۀ روایت سامی ماجرای هبوط دو فرشتۀ مذکر به نام هاروت و ماروت و دلباختگی‌شان به زنی به نام زهره (ناهید) نوشته شده ‌است، نمایش پیکرگردانی این سه، و چگونگی انتقال خویشکاری هر کدام در رمان، هدف این جستار است، که با روش توصیفی ـ تحلیلی، پیشینۀ هبوط فرشتگان و ارتباط آن‌ها را با الهه‌های هندی و ایرانی باستان نشان می‌دهد. در این راستا بررسی پیکرگردانی آناهیتا، هئورتات و امرتات و ارتباط هر یک با الهۀ هندی سرسوتی، و دوقلوهای اشوین حائز اهمیت است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که زمان، مکان و شخصیت در رمان، تثلیثی و سه‌گانه است. در تثلیث شخصیت، گشت اسطوره‌ای هاروت و ماروت در پیکر دو مرد و شمایل زهره در پیکر یک زن رخ می‌نماید؛ مندو، کمال و فیلیسا نقش محوری این تبدیل را بر عهده دارند. تکرار، تناسخ و دگردیسی در سه زمان مختلف (عصرقاجار، زمان انقلاب و دوران معاصر)، در توازی روایات سه‌گانۀ رمان در سه مکان (روسیه، ایران، فرانسه) بازنمایندۀ مسألۀ پیکرگردانی و گشت اساطیری و مؤید تکرار الگوهای رفتاری ازلی ـ ابدی در میان انسان‌هاست.

چکیده انگلیسی:

The Well of Babel, a novel written by Reza Ghāssemi, has a mythological theme. Inspired by a Semitic story, it narrates the descent of two male angels named Harut and Marut who fall in love with a woman named Zohreh (Nahid). The purpose of the present article is to examine the metamorphosis of these three characters and their functions. In addition, by using descriptive-analytical method, it also tries to show the history of the fall of the angels and their connection to ancient Indian and Iranian goddesses. In this regard, it's important to investigate the metamorphosis of Anahita, Haurvatat and Ameretat and their relationship with Indian goddess of Saraswati and Ashvins twins. The results show that time, place, and personality in the novel have triple features. In trichotomy of personality, the mythological transformation of Harut and Marut into the body of two men and transformation of Zohreh into the body of a woman happen. Mandoo, Kamal and Filisa play central role in the transformation. Recurrence, reincarnation and transformation happen in three different eras (the Qajar dynasty, the age of Islamic revolution and the contemporary era) and in three different locations (Russia, Iran and French). They refer to metamorphosis and the mythological transformation and confirm the recurrence of eternal behavior patterns of men.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. 1367. مرآت‌البلدان. تصحیح و حواشی: عبدالحسین نوائی و محدث میرهاشم. تهران: دانشگاه تهران.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. اساطیر هند. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

حسینی، مریم و سارا پوشعبان. 1391. «دلایل پیکرگردانی در داستان‌های هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره16. ش52. صص64-37.

رستگار فسائی، منصور. پیکرگردانی در اساطیر. 1388. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ستاری، جلال. 1385. اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل. تهران: مرکز.

سرخوش کرتیس، وستا. 1373. اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

سورآبادی، ابوالفضل عتیق. 1381. تفسیر سورآبادی. اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: فرهنگ نو.

شامیان، حسین. 1398. «پیکرگردانی اساطیر در خسرو و شیرین نظامی». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 15. ش56. صص 181-157.

شوالیه، ژان. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

شهریاری، کیهان. 1378. زن در اساطیر ایران و بین‌النهرین. تهران: فارس.

شیمل، آنه ماری. 1388. راز اعداد. ترجمة فاطمه توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

قاسمی، رضا. 1378. چاه بابل. سوئد: باران.

قبادی، حسینعلی. 1392. «نقد و تحلیل کتاب پیکرگردانی در اساطیر». پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. ش26. صص 57-82

محجلین، ساناز و مجتبی درودی. 1398. «دگردیسی اسطورۀ جمشید در گذار از دوران هندواروپایی به دوران اسلامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 15. ش54. صص251-223.

معین، محمد. 1388. فرهنگ معین فارسی. تهران: نامن.

میرخوشخو، سیّده‌آمنه و عبدالرحمن عالم. 1396. «بررسی اسطوره‌شناختی ایزدبانوان در جهان فکری ـ معنوی ایرانیان باستان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 13. ش46. صص215-175.

واثق عباسی، عبدالله و یعقوب فولادی. 1396. «دگردیسی اسطورۀ آفرینش مهری در عرفان ایرانی ـ اسلامی (با تکیه بر اشعار مولوی)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره13. ش47. صص362-343.

هینلز، جان . 1375. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

References

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). pažūhešī dar asātrī-e īrān. Tehrān: āgah.

Chevalier, Jean. (2009/1388SH). Farhang-e namād-hā (Dictionnare des Symboles). Tr. By sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

Elīāde, Mīrčea. (1997/1376SH). Resāle dar Tarīx-e Adyān(Traite de histoire des religious). Tr. By Jalāl Sattārī. Tehrān: sorūš.

E'temād al-Saltaneh, Mohammad Hasan xān. (1988/1367SH).Merāt al-boldān. Edition and Explanation by Abd al-hosein Navāyī and Mīrhāšem Mohaddes. Tehrān: Tehrān university.

Hinnells, John. (1996.1375SH). šenāxt-e asātīr-e īrān. (Iranian Mythes).Tr.by. Ž. Āmūzgār & A. tafazzolī. Tehrān: Češme.

Hosseinī, Maryam& Sārā Pūrshaban (2012/1391SH).” Reasons for Configuration in One Thousand and One Nights Stories”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 16. No. 52. Pp. 37-64.

Ions, Veronīcā. (2002/1381SH). Asātīr-e hend(Indian Mytheology). Tr. By Mohammad Hosiyn Bājelān Farroxī. Tehrān: asātīr.

Mīr-xošxū, Seyyede Āmene & Abd al-Rahmān 'Ālam.(2017/1396SH). "A Study of the Mythological Character of the Divine Women in the Spiritual World of Ancient Iranians". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.year.13.No. 46. Pp.175-215.

Mohajelīn, Sānāz & Mojtabā Dorūdī.(2019/1398SH). “The Transformation of Jamshid Myth in the Transition from Hindu-European to Islamic”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. year. 15. No. 54. Pp. 223-251.

Mo'īn. Mohammad. (2009/1388SH). Farhang-e Fārsī. Tehrān: Nāman.

Qāsemī, Rezā. (1999/1378SH). čāh-e Bābel. So'ed: Bārān.

Qobādī. Hosseīn Alī. (2013/1392SH). "Naqd va tahlīl-e ketāb-e peykar-gardānī dar asātīr”.(Critique and analysis of book Configuration in mythology). Critical research journal of humanities texts and programs. No.26. Pp.57-82.

Rastgār Fasāeī, Mansūr.(2009/1388SH). Peīkar gardānī dar asātīr. Tehrān: Paẑuheš-gāh-e Olūm-e ensānī va Motāle’āt-e Farhangī.

Šahrīyārī, Keyhān. (1999/1378SH).  Zan dar asātīr-e īrān va beyn al-nahreyn. Tehrān: fārs.

Šāmī-yān, Hossein. (2019/1398SH). “Configuration of Myths in Khosrow and Shirin Nezami”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. year. 15. No. 56. Pp. 157-181.

Sar-xouš Krīts, Vestā.(1994/1373SH) Ostoure-hā-ye Irānī. Tr. By Abbas moxbar. Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (2006/1385SH). Ostoūre va Hamāse dar Andīše-ye Georg de Mezīl. Tehrān: Markaz.

Schimmel, Anne-marīe. (2009/1388SH). Rāz-e A'dād (Mystery of the numbers). Tr. By Fāteme Towfīqī. Qom:Dāneš-gāh-e Adyān va Mazāheb.

Sūrābādī, Abolfazl 'Atīq. (2002/1381SH). Tafsīr-e sūrābādī. With the effort of Sa'īdī Sīrjānī. Tehrān: Farhang-e Now.

Vāseq 'Abbāsī, Abdollāh & ya'qūb Fūlādī.(2017/1396SH). “The Transformation of Mehri's Creation Myth in Islamic Iranian Mysticism Based on Rumi's Poems”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.year.13. No.47. Pp. 343-362.