تحلیل زیبایی‌پرستی عرفانی بر اساس فلسفه زیبایی‌شناسی (با تأکید بر آراء هگل)

محورهای موضوعی : اسطوره

نرجس توحیدی فر ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبایی)
سعید اسدی ² (مربی زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام واحد دره‌شهر)

تاریخ دریافت : 1397/07/23 تاریخ پذیرش : 1398/07/15 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: سماع, شهود, عشق مجازی, هگل, احسان,

چکیده مقاله :

تطبیق پدیده‌ها راهی برای شناخت بهتر لایه‌های مختلف آن‌ها و نیز دریچه‌ای به سوی کشف لایه‌های جدید و پنهان آن‌هاست. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی و تطبیق عرفان و زیبایی می‌پردازد؛ در ابتدا به تحلیل زیبایی، سپس به تحلیل خَلق و درک آن و در آخر به بیان نمونه‌هایش در عرفان پرداخته‌ است؛ البته مقصود از عرفان، همان عرفان ایرانی ـ اسلامی است. در این جستار جنبة منطقی زیبایی‌شناسی، کمرنگ‌تر و جنبة شهودی آن (که بیش‌تر با عرفان مرتبط است) پررنگ‌تر نشان داده شده و در آخر نتایج زیر حاصل آمده است: از منظر هگل، هنر، ثبت گذراترین لحظه‌هاست، که در لحظه‌ای امپرسیونیستی برای هنرمند رخ می‌دهد و آن گذرای ناپایدار را که در جزئیات جهان جاری است، به پایداری هنرمندانه می‌رساند؛ در عرفان اسلامی نیز عارف به علت توجه و التفات دائم به جمال حقّ، زیبایی هندسة آسمانی را در لحظه‌ای شهودی (که همان امپرسیونیسم در فلسفة زیبایی‌شناسانه هگلی است) در مظاهر خَلقیه یا هندسة زمینی مشاهده می‌نماید که شامل همه جزئیات از زیبایی صورت انسان در عشق مجازی تا کوچک‌ترین کائنات می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

  Comparing phenomena is a way to know their different layers, as well as a way to discover new and hidden ones. By using analytical-comparative method, the present study investigates and compares mysticism and beauty. At first, the concept of beauty, the process of its creating and the way to understand it is examined. Then, some instances of beauty in Islamic mysticism are introduced. The study focuses more on the intuitive aspect of beauty associated with mysticism. The results show that according to Hegel, art is the recording of transient moments happening for artist in an impressionistic moment. In this way, the artist transforms the transient moment into a persistent and eternal one. Also, in Islamic mysticism, in an intuitive moment (which is the same as an impressionistic moment in Hegel's aesthetics) the mystic observes the beauty of the celestial geometry in the loci of manifestations due to his/her constant attention to the Divine beauty. These manifestations include from the beauty of the human face in carnal love to the smallest particles of the universe.

منابع و مأخذ:

ابن‌عربی. بی‌تا. ‌الفتوحات‌المکیة. بیروت: دار صادر.

آملی، سیّدحیدر. 1367. المقدمات من کتاب نص‌النصوص. با مقدمة هنری کربن. تهران: توس.

اسفندیاری،‌ سیمین. 1392. «تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفة افلاطون و دکارت». نشریة فلسفه. س41. ش1. صص84-67.

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. 1386. عرفان جمالی؛ زیبایی‌پرستی ایرانی در اندیشه‌های عین‌القضات، روزبهان، ‌ابن‌عربی و حافظ. تهران: ترفند.

اکبری،‌ رضا. 1384. «ارتباط وجودشناسی و زیبایی‌شناسی در فلسفه ملاصدرا». فصلنامة علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های فلسفی کلامی. س7. ش25. صص102-88.

انجیل. عهد جدید. 1904. ‌انجمن پخش کتب مقدّسه در میان ملل.

انوشه، حسن (به سرپرستی). ۱۳۷۶. فرهنگ‌نامه ادبی فارسی (دانش‌نامه ادب فارسی ۲). چ1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایران‌دوست، محمدحسین و ملیحه آدینه‌فر. 1391. «پیشگامان مکتب جمال در عرفان و فلسفة اسلامی». مطالعات فقهی و فلسفی. س3. ش11. صص95- 57.

براتی،‌ فرج‌الله و سالم عبادی. 1395. «جایگاه مکتب زیباپرستی در عرفان سهروردی». فصلنامة تحقیقات جدید در علوم انسانی. ش7. صص 106-95.

بقلی، روزبهان. 1366. عبهر‌العاشقین. به اهتمام محمدمعین و هنری کربن. چ3. تهران: منوچهری.

بووی، اندرو. 1385. زیبایی‌شناسی و ذهنیت از کانت تا نیچه. ‌ترجمة فریبرز مجیدی. تهران: فرهنگستان هنر.

پاپکین، ریچارد و آوروم استرول. 1392. کلیات فلسفه. ترجمة سیّدجلال‌الدین مجتبوی. چ29. تهران: حکمت.

پرایس، جون آ. 1393.  فهم فلسفه؛ اندیشه در روزگار باستان و دورة یونانی مآبی. ترجمة رضا علی‌زاده. چ2. تهران: روزنه.

تانسند، دابنی و کارولین کورسمایر. 1394. مقالة درآمدی بر تاریخ مفهوم ذوق (از مجموعه جستارهایی در زیبایی‌شناسی). ‌ترجمة مشیت علایی. چ2. تهران: اختران.

تفضلی، ‌ابوالقاسم. 1375. سماع درویشان در تربت مولانا. تهران: فاخته.

توحیدی‌فر، ‌نرجس. 1396. خوانشی نو از مناقب‌العارفین. تهران: شفیعی.

حاجی محمدی، محمود و قدمعلی سرّامی. 1394. «کارکرد زیبایی در عشق مجازی و شاهدبازی عرفا». فصلنامة عرفانیات در ادب فارسی. س6. ش24. صص116-9.

ریتر، ‌یوآخیم و دیگران. 1389. فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه. ویراسته و ترجمة محمدرضا حسینی بهشتی و دیگران. ‌تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1380. دنبالة جست‌وجو در تصوف ایران. ‌تهران: امیرکبیر.

شوالیه، ژان و ‌آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه تفاضلی. تهران: جیحون.

فنایی اشکوری، محمد و ‌علی کریمیان صیقلانی. 1391. «تأملی در مبانی هستی‌شناختی زیبایی‌شناسی در مکتب عرفانی ابن‌عربی». حکمت و فلسفه. س8. ش31. صص40-29.

کروچه، بندتو. 1386. کلیات زیباشناسی. ترجمة فؤاد روحانی. چ7. تهران: علمی و فرهنگی.

مایل هروی، نجیب. 1372. اندر غزل خویشتن نهان خواهیم گشتن (سماع‌نامه‌های فارسی). تهران: نی.

موسوی سیرجانی، سهیلا. 1386 «از سماع تا وجد». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س3. ش7. صص83-72.

ملاصدرا. 1368. الحکمة المتعالیة فی‌الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة‌ المصطفوی.

مولوی، ‌جلال‌الدین. 1374. کلیات دیوان شمس تبریزی. به اهتمام منصور شفق. چ11. تهران:‌ صفی‌علیشاه.

نیکلسون، رینولد آلن. 1341. اسلام و تصوف. ترجمة مدرس نهاوندی. تهران: زوّار.

وکیلی، هادی و‌ سیّد مرتضی مبلغ. 1390. «تبیین جهان‌شناختی سماع». دو فصلنامة پژوهش‌نامة عرفان. س2. ش4. صص142- 119.

ویول، دیوید. 1394. مقاله ذوق (از مجموعه جستارهایی در زیبایی‌شناسی). ‌ترجمة مشیت علایی. چ2. تهران: اختران.

هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش. 1385. ‌درس‌گفتارهایی پیرامون زیبایی‌شناسی. ‌ترجمة زیبا جبلی. 4 جلدی. ‌تهران: شفیعی.

یانگ، جولیان. 1384. فلسفة هنر هایدگر. ترجمة امیر مازیار. چ1. تهران: گام نو.

یوسفیان،‌ جواد. 1379. «نگاهی به مفهوم زیبایی شناسی».‌ نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س43. ش177. صص172-135.  

 

English Sources

Hegel, G. W. F, Aesthetics: Lectures on Fine Art, 2 volumes, trans. T. M. Knox, Oxford, University Press, 1975, p: 7-8

 

English Sources

Hegel, G. W. F, Aesthetics: Lectures on Fine Art, 2 volumes, trans. T. M. Knox, Oxford, University Press, 1975, p: 7-8

 

References

Āmolī, Seyed Heydar. (1988/1367SH). Al-moqaddmāat men ketāb-e naas al-nosūs. Introduction by Henry Corbin. Tehrān: Tūs.

Afrāsyāb Pūr, Ālī Akbar. (2007/1386SH). Erfān-e jamālī; zibātī-pārastī-ye īrānī dar andīše-hā-ye eynolqozāt, rozbehān, ebn-e arabī va hāfez. Tehrān: Tarfand.

Akbarī, Rezā. (2005/1384SH). “Ertebāt-e vojūd-šenāsī va zībāyī-šenāsī dar falsafe-ye mollasadrā”. Pažūheš-hā-ye Falsafī Kalāmī. Year 7. No. 25. Pp. 88-102.

Anūše, Hasan. (1997/1376SH). Frhang-Nāme-ye adab-e fārsi (Dāneš-nāme-ye adab-e fārsī 2). 1^st ed. Tehrān: Vezārat-e Farhang va Eršād-e Eslāmī.

Balxī, Jalāluoddīn Mohammad (1995/1374SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. With the Effort of Mansūr Šafaq. 11^th ed. Tehrān: Safī Alīšāh.

Baqlī, Rūzbehān. (1987/1366SH). Abhar al-āšeqīn. With the Effort of Mohammad Mo’īn and Henry Corbin. 3^rd ed. Tehrān: Manūčehrī.

Barātī, Farajollāh and Sālem Ebādī. (2016/1395SH). “Jaygāh-e maktab-e zībā-parastī dar erfān-e sohrevardī”. Tahqīqāt-e Jadīd dar Olūm-e Ensānī. No. 7. Pp. 95-106.

Bowie, Andrew. (2006/1385SH). Zībāyī-šenāsī va zehnīyat az kānt tā niče (Aesthetics and subjectivity: from Kant to Nietzsche). Tr. by Farīborz Majīdī. Tehrān: Farhangestān-e Honar.

Chevalier, Jean & Alain Gheerbrant. (2006/1385SH). Farhang-e Namād-hā (Dictionary of Symbols). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

Croce, Benedetto. (2007/1386SH). Kollīyat-e zībā-šenāsī(Breviai di Esteica).  Tr. by Fo’ād Rowhānī. 7^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Ebn-e Arabī. (n.d.). Al-fotūhāt al-makkīe. Beirūt: dār al-sāder.

Enjīl. Ahd-e JadId. (1904/1283SH). Anjoman-e Paxš-e Kotob-e Mogaddase Dar Mīyān-e Melal.

Esfandyārī, Sīmīn. (2013/1392SH). “Tatbīq-e zibāyī-šenāsī dar falsafe-ye aflātūn va dekart”. Našrīye-ye Falsafe. Year 41. No. 1. Pp. 67-84.

Fanāyī Eškevarī, Mohammad and Alī Karīmīyān Seyqalānī. (2012/1391SH). “Ta’ammolī dar mabānī-ye hastī-šenāxtī-ye zībā-šenāsī dar maktae erfānī-ye ebn- arabī”. Hekmat va Falsafe, Year 8, No. 3, Pp. 29-40.

Hājī Mohammadī, Mahmūd va Qadam Alī Sarāmī. (2015/1394SH). “Kārkard-e zībāyī dar ešq-hā-ye majāzī va šāhed-bāzī-ye orafā”. Erfānīyāt dar Adab-e Fārsī. Year 6. No. 24. Pp. 93-116.

Hegel, Georg Wilhelm Fredrich. (2006/1385SH). Dars-goftār-hāyi pīrāmūn-e falsafe-ye zībāyī- šenāsī (Asthetik = Aesthetics: lectures on fine art). 4vol. Tehrān: Šafī’ī.

Irāndūst, Mohammad Hossein and Malīhe Ādīnefar. (2012/1391SH). “Pišgāmān-e maktab-e jamāl dar erfān va falsafe-ye eslāmī”. Motale’āt-e Feqhī va Falsafī. No. 11. Pp. 57-95.

Māyel Heravī, Najīb. (1993/1372SH). Andar qazal-e xīš nahān xāham gaštan (samā’-nāme-hāye fārsī). Tehrān: Ney.

Mahdavī, yahyā. (1962/1341SH). Jāme’e-šenāsī. Tehrān: Tehrān University.

Mollāsadrā. (1989/1368SH). Al-hekmat al-mota’ālīe fī asfār al-aqlīat al-arba’at. Qom: Maktabat Al-mostafavī.

Mūsavī Sīrjānī, Soheylā. (2007/1386SH). “Az samā’ tā vajd”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 3. No. 7. Pp. 72-83.

Nicholson, R.A. (1962/1341SH). Eslām va tasavvof (Sufism: The Mysticism of Islam). Tr. by Modarres Nahāvandī. Tehrān: Zavvār.

Nowruzītalab, Alī Rezā and Padīde Ādelvand. (2014/1393SH). “Motāle’e-ye tatbīqī-ye raqs-e šīvā va raqs-e sama’”. Faslnāme-ye Bāq-e Nazar. Year 11. No. 28. Pp 15-24.

Popkin, Richard Henry and Avrum Stroll. (2013/1392SH). KollIyāt-e falsafe (Philosophy made simple). Tr. by Seyyed Jalāloddīn Mojtabavī. 29^th ed. Tehrān: Hekmat.

Price, John A. (2014/1393SH). Fahm-e falsafe: andīše dar rūzgār-e bāstān va dowre-ye yūnānī-ma’ābī (Medieval and modern philosophy). Tr. by Rezā Alīzāde. 2^nd ed. Tehrān: Rowzane.

Ritter, Joachim et al. ( 2010/1389SH). Farhang-nāme-ye tārīxī-ye mafāhīm-e falsafe (Historisches worterbuch der philosophie). Ed. and Tr. by Mohamma drezā Hosseinī Beheštī et al. Tehrān: Mo’assese-ye Pažūheši-ye Hekmat va Falsafe-ye Irān.

Tafazzolī, Abolqāsem. (1996/1375SH). Samā’-e darvīšān dar torbat-e mowlānā. Tehrān: Fāxte.

Tansand, Dabni and Caroline Koresmeir. (2015/1394SH). Darāmadī bar tārix-e mafhūm-e zowq (az Majmū’e jostār-ha-yī dar zībāyī-šenāsī). Tr. by Mašīat Alā’ī. Tehrān: Axtarān.

Towhīdīfar, Narjes. (2017/1396SH). Xānešī now az manāqeb al-ārefīn. Tehrān: Šafī’ī.

Vakīlī, Hādī and Seyyed Mortezā Moballeq. (2011/1390SH). “Tabyīn-e jahān-šenāxtī-ye samā’”. Pažūheš-nāme-ye Erfān. Year 2. No. 4. Pp.119-142.

Viol, David. (2015/1394SH). Zowq (az Majmū’e jostār-ha-yī dar zībāyī-šenāsī). Tr. by Mašīat Alā’ī. Tehrān: Axtarān.

Young, Julian. (2005/1384SH). Falsafe-ye honar-e Heidegger (Heideggar's philosophy of art). Tr. by Amīr Māzīyār. 1^st ed. Tehrān: Gām-e Now.

Yūsefīyān, Javād.  (2000/1379SH). “Negāhī be mafhūm-e zībāyī-šenāsī”. Našrīye-ye Dāneškade-ye Adabīyāt va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Tabrīz. Year 43. No. 177. Pp. 135-172.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (2001/1380SH). Donbāle-ye jost-o-jū dar tasavvof-e irān. Tehrān: Amīr Kabīr.