پیکرگردانی اساطیر در خسرو و شیرین نظامی

محورهای موضوعی : اسطوره

حسن شامیان ¹ (استادیار آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان)

تاریخ دریافت : 1397/02/13 تاریخ پذیرش : 1398/07/15 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: خسرو و شیرین, سپندارمذ, بهمن, اردیبهشت, شهریور,

چکیده مقاله :

روایات و داستان های کهن و عامیانه، یکی از مناسب ترین بسترها جهت تجلّی و ادامة حیات ایزدان و امشاسپندان و ایزدبانوان به صورت پیکرگردانی شده است. با توجه به منبع اصلی منظومة خسرو و شیرین که روایات محلی بوده است، می توان بازتاب چهره‎ها و شخصیت‎های اساطیری ایران باستان را در این منظومه یافت. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی/ تطبیقی به بررسی شخصیت‎های منظومة خسرو و شیرین چون: هرمزشاه، خسروپرویز، مهین‎بانو، شبدیز و گلگون، شیرین و شاپور و مقایسة آن‌ها با امشاسپندان: وهومن، اشه وهیشته، خشئره وائیریه، سپنته ارمئیتی (سپندارمذ)، هئورتات و امرتات، ایزدبانو آناهیتا و ایزد باد پرداخته است. نتیجه این پژوهش آن است که شخصیت‎های اشاره شده، وجوه مشترک قابل توجهی با نمونه های کهن خویش دارند. همچنین این منظومه بستر مناسبی جهت ادامة حیات ایزدان، ایزدبانوان و امشاسپندان کهن ایرانی فراهم کرده است و بایسته است بیش از یک منظومة غنایی صرف مورد توجه و مطالعه قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Ancient stories and folktales are one of the most appropriate contexts for the manifestation and continuation of the life of gods, goddesses and Amesha Spentan; they continue to live in different forms through metamorphosis. Khosrow and Shirin, composed by Nizami Ganjavi, is a famous tragic romance which its main source is local narratives. The mythical figures and characters of ancient Iran are present in this book. By using descriptive-analytical and comparative method, the present research tries to examine the characters of Khosrow and Shirin including Hormizd, Khosrow Parviz, Mahin Banu, Shabdiz, Golgoon, Shirin and Shapour, and to compare them with Amesha Spentan including Vohu Manah, Asha Vahishta, Kshatra Vairya, Spenta Armaiti, Haurvatat, Ameretat, Anahita and the god of wind. The results show that the characters mentioned have much in common with Amesha Spentan. Also, the book provides a platform for the presence of the ancient Iranian gods, goddesses, and Amesha Spentan, and it should be considered more than just a collected lyric poetry.    

منابع و مأخذ:

اوستا. 1370. گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه. ج1 و 2. تهران: مروارید.

بلیسکر، ریچارد. 1384. یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: طرح نو.

پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهگان‌پور و غلامرضا محمدی. تهران: رشد.

پورجوادی، نصراله. 1370. «شیرین در چشمه». نشر دانش. س 1. ش4. صص 255- 246.

جعفری، طیبه. 1390. «تحلیل عناصر نمادین و کهن‏الگویی در معراج‎نامه‎های نظامی». ادب‎پژوهی. س5، ش16. 146-123.

جعفری، طیبه. 1395. «تحلیل وضعیت آغازین در منظومة خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت‎پیکر نظامی». فنون ادبی. س8. صص 216-205.

حسن‏لی، کاوس و مصطفی صدیقی. 1386. «نگاهی به هفت‌پیکر از دیدگاه نمادگرایی در پوشش صوفیه». حافظ. ش39. صص 26-22.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان. 1391. «اسطوره‏های ترکیبی پیکرگردانی در هزار و یک شب». ادبیات عرفانی و اسطوره‎شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش 27.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1391. «دلایل پیکرگردانی در داستان‏های هزار و یک شب». متن‏پژوهی ادبی. ش52. صص 64-27.

رستگار فسایی، منصور. 1388. پیکرگردانی در اساطیر. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1372. پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد. تهران: سخن.

طغیانی، اسحاق و طیبه جعفری. 1387. «سودای سود؛ رویکردی روانشناختی به گنبد پنجم از هفت‌پیکر نظامی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره59. ش187. صص231-213.

فردوسی، ابوالقاسم. 1379. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. ج 1و 6. چ5. تهران: قطره.

قلی‎زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی. تهران: کتاب پارسه.

نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. 1385. خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی و به کوشش سعید حمیدیان. چ7. تهران: قطره.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‎پور. چ4. تهران: اسطوره.

هاشمی، مرتضی و طیبه جعفری. 1390. «تحلیل نمادها و کهن‏الگوها در بخشی از منظومة خسرو و شیرین نظامی». زبان و ادب فارسی. س64. ش224. صص 131-115.

هینلز، جان. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ4. تهران: چشمه.

یاوری، حورا. 1386. روان‌کاوی و ادبیات. تهران: سخ

Avestā. (1991/1370SH). Ed. by Jalīl Dūstxāh. 1^st & 2^nd Vol. Tehrān: Morvārīd.

Bilsker, Richard. (2005/1384SH). Jung. Tr. by Hossein Pāyande. Tehrān: Tarh-e Now.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2000/1379SH). Šāhnāme. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. 1^st & 6^th Vol. 5^th ed. Tehrān: Qatre.

Hāšemī, Mortezā and Tayyebe Ja’farī. (2011/1390SH). Thlīl-e namād-hā va kohan-olgū-ha dar baxšī az manzūme-ye xosrow va šīrīn-e nezāmī. Zabān va Adab-e Fārsī. Year 64. No. 224. Pp. 115-131.

Hasanlī, Kavūs and Mostafā Sedīqī. (2007/1386SH). “Negāhī be haft peykar az dīdgāh-e namād-gerāyī dar pūšeš-e sūfīye”. Hāfez. No. 39. Pp. 22-36.

Hinnells, John Russell. (2003/1382SH). Ŝenāxt-e asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Ahmad Tafazzolī & Žāle Āmūzegār. 4^th ed. Tehrān: Čeŝme.

Hosseinī, Maryam and Sārā Pūrša’bān. (2012/1391SH). “Ostūre-hā-ye tarkībī-ye peykar-gardānī dar hezār-o yek šab”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 8. No. 27. Pp. 91-133.

__________________________________. (2012/1391SH). “Dalāyel-e peykar-gardānī dar dāstan-hā-ye hezār-o yek šab”. Matn-pažūhī-ye Adabī. No. 52. Pp. 27-64.

Ja’farī. Tayyebe. (2011/1390SH). “Tahlīl-e anāser-e namādīn va kohan-olgūyī dar me’rāj-nāme-hā-ye nezāmī”. Adab-pažūhī. Year 5. No. 16. Pp. 123-146.

_____________. (2016/1395SH). “Tahlīl-e vaz’īyat-e āqāzīn dar manzūme-ye xosrow va šīrīn, leylī va majnūn va haft peykar-e nezāmī”. Fonūn-e Adabī. Year 8. No. 1. Pp. 205-216.

Nezāmī Ganjavī, Elyās ebn-e Yūsef. (2006/1385SH). Xosrow va šīrīn. Ed. by Hasan Vahīd Dastgerdī. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. 7^th ed. Tehrān: Qatre.

Palmer, Michael.  (2006/1385SH). Freud, jung va  dīn (‎Freud and Jung on religion). Tr. by Mohammad Dehgānpūr and Qolām Rezā Mohammadī. Tehrān: Rošd.

Pūrjavādī, Nasrollāh. (1991/1370SH). “Šīrīn dar češme”. Našr-e Dāneš. Year 1. No. 4. Pp. 246-255.

Qolīzāde, Xosrow. (2008/1387SH). Farhang-e asātir-e īrānī bar pāye-ye motūn-e pahlavī. Tehrān: Ketāb-e Pārse.

Rastgār Fasā’ī, Mansūr. (2004/1388SH). Peykargardānī dar asātīr. 2^nd ed. Tehrān: pa ūhešgāh-e olūm-e ensānī va motāle’āt-e farhangī.

Toqyānī, Eshāq and Tayyebe Ja’farī. (2008/1387SH). “Sowdā-ye sūd; roykardī ravān-šenāxtī be gonbad-e panjom az haft peykar-e nazāmī”. Mjalle-ye Dāneškade-ye Adabīyāt va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Tehrān. Year 59. No. 187. Pp. 213-231.

Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye asātīr-e irān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abolqāsem Esmā’īl-pūr. 4^th ed. Tehrān: Ostūre.

Yāvarī, Howrā. (2007/1386SH). Ravān-kāvī va adabīyāt. Tehrān: Soxan.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1993/1372SH). Pīr-e ganje dar Jost-o-jū-ye nākojā-ābād. Tehrān: Soxan.