بررسی و مقایسه تاثیرات ضدمیکروبی و تعیین حداقل غلظت¬ بازدارندگی و کشندگی عصاره هيدروالكلی گیاهان دارویی دانه اسپند ، رازیانه ، زیره‌سبز و برگ رزماری بر علیه باکتری¬های باسیلوس سرئوس ، استرپتوکوکوس پنومونیه ، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی

محورهای موضوعی :

زهرا فتحی ^{1 *} , هادی سعیدی ²

1 -
2 - دانشگاه مراغه

تاریخ دریافت : 1403/10/26 تاریخ پذیرش : 1403/12/01 تاریخ انتشار : 1404/05/06

کلید واژه:

چکیده مقاله :

مقدمه: داروهاي گياهي طي قرن¬هاي متمادي جهت درمان بيماري¬هاي مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند و امروزه نيز با وجود پيشرفت علم و توسعه كاربرد داروهاي شیمیایی و سنتزي، هنوز گياهان دارويي در مقياس وسيع مورد استفاده قرار مي¬گيرند. کشور ايران به¬علت تنوع آب و هوايي داراي طيف وسیعی از گياهان دارويي است كه پايه و اساس طب سنتي كشور می¬باشد. در این مطالعه به بررسی اثرات ضدباكتريايي عصاره¬ي هيدروالكلی گياهان دارويي دانه اسپند، رازیانه، زیره‌سبز و برگ رزماری و بازدارندگی و کشندگی آن ها بر علیه باکتری‌های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس آرئوس و اشرشیا کلی پرداخته شده است. مواد و روش ها: بدین¬منظور در ابتدا حداقل غلظت¬ بازدارندگی و حداقل غلظت¬ کشندگی عصاره ها با تاثیر رقت¬های مختلف عصاره بر باکتری¬های مذکور در محیط BHI مایع سنجیده شد و بررسی اثرات ضدميكروبي با اندازه¬گیری هاله عدم رشد ناشی انتشار عصاره گیاهی از چاهک تکمیل گردید. یافته ها: بر مبنای نتايج بدست آمده غلظت مهار¬کنندگی (MIC) عصاره هيدروالكلی دانه اسپند، رازیانه، زیره سبز و برگ رزماری بر علیه باکتری¬های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی به ترتیب برابر با غلظت¬های 5/12، 5/12، 25 و 5/12 میلی¬گرم بر میلی¬لیتر، 25، 200، 25 و 100 میلی¬گرم بر میلی¬لیتر، 5/12، 25، 100 و 25 میلی¬گرم بر میلی¬لیتر و 12.5، 25، 50 و 5/12 میلی¬گرم بر میلی¬لیتر گزارش شد. نتیجه گیری: این نتایج حاکی از پتانسیل بالای گیاهان دارویی دانه اسپند، رازیانه، زیره‌سبز و برگ رزماری در توسعه روش‌های جدید درمانی و کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌ها است و می‌تواند به‌عنوان یک آغاز برای تحقیقات اختصاصی تر در زمینه خواص ضدباکتریایی این گیاهان دارویی و کاربردهای بالینی آن‌ها در آینده مورد استفاده قرارگیرد.

متن کامل:



فصلنامه ی تازه های زیست فناوری میکروبی

 

بررسی و مقایسه تاثیرات ضدمیکروبی و تعیین حداقل غلظت­ بازدارندگی و کشندگی عصاره هيدروالكلی گیاهان دارویی دانه اسپند رازیانه، زیره‌سبز و برگ رزماری بر علیه باکتری­های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی

زهرا فتحی1* ، هادی سعیدی2

1. استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم­پایه، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران

2.دانشجوی کارشناسی ارشد زیست فناوری میکروبی، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم­پایه، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران

چکیده

سابقه و هدف: داروهاي گياهي طي قرن­هاي متمادي جهت درمان بيماري­هاي مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند و امروزه نيز با وجود پيشرفت علم و توسعه كاربرد داروهاي شیمیایی و سنتزي، هنوز گياهان دارويي در مقياس وسيع مورد استفاده قرار مي­گيرند. کشور ايران به­علت تنوع آب و هوايي داراي طيف وسیعی از گياهان دارويي است كه پايه و اساس طب سنتي كشور می­باشد. در این مطالعه به بررسی اثرات ضدباكتريايي عصاره­ي هيدروالكلی گياهان دارويي دانه اسپند، رازیانه، زیره‌سبز و برگ رزماری و بازدارندگی و کشندگی آن ها بر علیه باکتری‌های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس آرئوس و اشرشیا کلی پرداخته شده است.

مواد و روش ها: بدین­منظور در ابتدا حداقل غلظت­ بازدارندگی و حداقل غلظت­ کشندگی عصاره ها با تاثیر رقت­های مختلف عصاره بر باکتری­های مذکور در محیط BHI مایع سنجیده شد و بررسی اثرات ضدميكروبي با اندازه­گیری هاله عدم رشد ناشی انتشار عصاره گیاهی از چاهک تکمیل گردید.

یافته ها: بر مبنای نتايج بدست آمده غلظت مهار­کنندگی (MIC) عصاره هيدروالكلی دانه اسپند، رازیانه، زیره سبز و برگ رزماری بر علیه باکتری­های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی به ترتیب برابر با غلظت­های 5/12، 5/12، 25 و 5/12 میلی­گرم بر میلی­لیتر، 25، 200، 25 و 100 میلی­گرم بر میلی­لیتر، 5/12، 25، 100 و 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر و 12.5، 25، 50 و 5/12 میلی­گرم بر میلی­لیتر گزارش شد.

 نتیجه گیری: این نتایج حاکی از پتانسیل بالای گیاهان دارویی دانه اسپند، رازیانه، زیره‌سبز و برگ رزماری در توسعه روش‌های جدید درمانی و کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌ها است و می‌تواند به‌عنوان یک آغاز برای تحقیقات اختصاصی تر در زمینه خواص ضدباکتریایی این گیاهان دارویی و کاربردهای بالینی آن‌ها در آینده مورد استفاده قرارگیرد.

واژه­های کلیدی: اثرات ضدباكتريايي، عصاره­ي هیدروالكلی دانه اسپند، رازیانه، زیره سبز و برگ رزماری

 

 

 

 

Investigating and comparing the antimicrobial effects and determining the minimum concentration of inhibitory and bactericidal effect of the hydroalcoholic extract of Peganum harmala, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminum, and Salvia rosmarinus against Bacillus cereus, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, and Escherichia coli bacteria

Zahra Fathi1*, Hadi Saeidi2

1. Department of Biology, Faculty of Sciences, University of Maragheh, Maragheh, Iran,

2. Department of Biology, Faculty of Sciences, University of Maragheh, Maragheh, Iran,

Abstract

Introduction: Herbal medicines have been used for many centuries to treat various diseases, and even today, despite the progress of science and the development of the use of chemical and synthetic drugs, medicinal plants are still widely used. Due to the variety of climate, Iran has a wide range of medicinal plants that are the basis of the country's traditional medicine. In this study, the antibacterial effects of hydroalcoholic extracts of Peganum harmala, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminum, and Salvia rosmarinus and their inhibition and lethality against Bacillus cereus, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, and Escherichia coli bacteria have been investigated.

Materials and Methods: For this purpose, at first, the minimum inhibitory concentration and the minimum lethal concentration of the extracts were measured with the effect of different dilutions of the extract on the mentioned bacteria in a liquid BHI environment, and the antimicrobial effects were investigated by measuring the halo of non-growth caused by the release of plant extract from The well was completed.

Results: Based on the results obtained, the inhibitory concentration (MIC) of hydroalcoholic extracts of pecan seeds, fennel, cumin, and rosemary leaves against the bacteria Peganum harmala, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminum, and Salvia rosmarinus are respectively equal to 12.5 concentrations. 12.5, 25 and 12.5 mg/ml, 25, 200, 25, and 100 mg/ml, 12.5, 25, 100, and 25 mg/ml, and 12.5, 25, 50, and 12.5 mg/ml were reported.

Conclusion: These results indicate the high potential of Peganum harmala, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminum, and Salvia rosmarinus medicinal plants in developing new treatment methods and reducing the use of antibiotics in the treatment of infections, and can be used as a starting point for more specific research in the field of antibacterial properties of these medicinal plants and clinical applications. They will be used in the future.

Keywords: Antibacterial effects, Hydroalcoholic extract of Peganum harmala, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminum, and Salvia rosmarinus.

 

 

 

مقدمه

 

نویسنده مسئول: استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم­پایه، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران آدرس الکترونیک: [e-mail]  تاریخ دریافت مقاله: 26/10/1403 تاریخ پذیرش: 01/12/1403

با وجود اینکه امروزه بخش عظیمی از داروهای مصرفی، شیمیایی هستند اما تخمین زده می­شود که دست­کم یک­سوم کلیه فرآورده­های دارویی یا منشا گیاهی دارند یا پس از استخراج از گیاه، تغییر شکل یافته­اند و همچنین استفاده از گیاهان دارویی جهت درمان بیماری­ها همچنان ادامه دارد (1). پدیده مقاومت آنتی­بيوتيکی به­عنوان یک مشکل مهم در مراقبت­های بهداشتی مطرح می­باشد. این ویژگی، منجر به گسترش پاتوژن­های ميکروبی مقاوم به آنتی­بيوتيک شده است (2). علاوه بر این، روند استفاده از نگهدارنده­ها در موادغذایی و آگاهی مردم از اثرات سوء این ترکیبات سبب شده است تا کارخانجات تولید و بسته­بندي مواد غذایی گرایش جدي به استفاده از گیاهان دارویی و معطر براي افزایش مدت زمان نگهداري مواد غذایی پیدا کنند (3-5). بنابراین باید یک جایگزین غيرشيميایی کارآمد برای آنتی­بيوتيک­های شيميایی پیدا کرد. گياهان دارویی شامل انواع مختلفی از مجموعه گياهان هستند که برخی از آن­ها دارای فعاليت­های دارویی و ضد میکروبی می­باشند. این گياهان نیز سرشار از متابوليت­های ثانویه­ای می­باشند که برای سنتز و توسعه داروها و نيز درمان بيماری­های مختلف مورد استفاده قرار می­گیرند (6). اسپند با نام علمی پگانوم هارمالا (Peganum harmala) گیاهی است علفی و پایا از خانواده زیگوفیلاسه (Zygophyllaceae) که این گیاه، بومی مناطق خشک مدیترانه شرقی تا شمال هند می­باشد (7). ترکیبات فعال اسپند آلکالوئیدها هستند که شامل بتاکاربولین­ها (هارمالین و هارمین) و مشتقات کینازولینی (وسی­سین و وسی­سینون) می­باشند. بیش از 60% آلکالوئیدهاي موجود در دانه را بتاکاربولین­ها تشکیل می­دهند (9و8). رزماری یکی از گیاهان دارویی می­باشد که قابلیت زیادی در تولید آنتی­اکسیدان­های طبیعی دارد. گیاه رزماری با نام علمی رزمارینوس افیسینالیس(Rosmarinus Officinalis)از خانواده نعناعیان (لامیاسه)(Lamiacea) می­باشد. ویژگی­های آنتی­اکسیدانی، ضدباکتریایی و ضد سرطانی این گیاه به­خوبی شناخته شده است (11و10). عصاره الکلی رزماری شامل ترکیبات فنولیک مانند کارنوزول، کارنوزیک اسید، رزمارینیک اسید و رزمانول می­باشد که خاصیت آنتی اکسیدانی قوی دارند (12). زیره­سبز با نام علمی کومینوم سایمینوم(Cuminum cyminum)گیاهی است ارزنده­ که کاربردهاي فراوانی در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی دارد. زیره­سبز حاوی تانن، روغن زرین و اسانس می­باشد. ترکیبات موثر اسانس کارون، فلاندرن، کومینول و سمین هستند. کومینول، آلدئیدي است که مسئول آروماي خاص زیره است و مقدار آن بسته به محل کشت زیره بین 30 تا 50 % است. خواص درمانی آن مشابه زیره­سیاه و انیسون است. برخی از خواص دارویی زیره­سبز عبارتند از: درمان عفونت­حاد و مزمن برونشیت، ضد نفخ، مقوي معده، ضد تشنج و صرع، مدر و بادشکن، قاعده­آور و معرق (13). رازیانه با نام علمی فونیکولوم ولگیرمیل(Foeniculum vulgare mill) از تیره جعفری می­باشد که معطر و چند ساله به­حالت وحشی به ارتفاع 1 تا 2 متر و دارای برگ­های با پهنک تقسیم شده به قطعات نازک و نخی شکل است (14). بیشترین استفاده از ریشه، برگ و میوه آن است ولی معمولاً کلیه بخش­های گیاه مفید می­باشد. میوه گیاه فوق­الذکر، حاوی 10 تا 12 % مادّه روغنی، کمی هم ماده قندی موسیلاژ و اسانس در لپه­های دانه می­باشد و دارای اترهای فنلی است که عامل اصلی خاصیت دارویی آن محسوب می­شوند. ترکیب­های شاخص این گیاه ترانس آنتول، لیمونن و فنچون است. گیاه رازیانه بهترین مورد برای استخراج ترانس آنتول می­باشد (15). باسیلوس سرئوس(Bacillus cereus) یکی از مهم­ترین بیماری­زاهای موادغذایی مختلف هم­چون لبنیات، موادگوشتی، غلات و از جمله برنج است. این باكتری منجر به دو نوع مختلف مسمومیت غذایی یعنی نوع اسهالی و تهوع در انسان می­شود. اسپورهای این باكتری حتی پس از پختن در غذا باقی می­مانند و در صورتی كه موادغذایی در شرایط گرم و مرطوب نگهداری شود، اسپور جوانه­زده و نوعی سم روده­ای (انتروتوكسین) تولید می­كند كه منجر به مسمومیت غذایی می­شود (18-16). استرپتوکوکوس پنومونیه (پنوموکوک)( Streptococcus pneumoniae)، در دستگاه تنفسی فوقانی 40-5 % افراد سالم وجود دارد و عامل بروز مننژیت، پنومونی، سپتی­سمی، عفونت گوش میانی، باکتریمی، سینوزیت، برونشیت و سایر پروسه­های عفونی معرفی­شده می­باشد (20و 19). باکتریمی ناشی از پنومونی نیز می­تواند منجر به عفونت­های شدیدتری مانند مننژیت، اندوکاردیت و آرتریت عفونی شود (19). استافیلوکوکوس اورئوس(Staphylococcus aureus) یکی از عوامل پیش­رو در ایجاد عفونت­هاي باکتریایی در کشورهاي در حال توسعه بوده که می­تواند منجربه طیف گسترده­اي از بیماري­های انسانی و حیوانی از یک عفونت کوچک پوستی تا ذات­الریه کشنده شود (22و21). استافیلوکوکوس اورئوس به­عنوان علت اصلی بسیاری از عفونت­های کسب شده از جامعه و بیمارستان شناخته می­شود. این باکتری از یک سو، قادر به استقرار در پوست و بخش خلفی بینی افراد جامعه و پرسنل بیمارستانی بوده و توسط طیف وسیعی از افراد جامعه حمل می­گردد (24و23). از سویی دیگر، می­توانند بر روی سطوح خشک نیز زندگی کنند. بنابراین، تماس با وسایل شخصی مانند لباس آلوده و یا وسایل خواب موجب انتقال آن به افراد حساس خواهد شد (25). اشرشیا کلی(Escherichia coli) باکتری معمول موجود در دستگاه گوارش پرندگان و پستانداران می­باشد که سویه­ی بیماری­زای آن در بیماری­های گوارشی انسان و دام­ها بسیار حائز اهمیت می­باشد. این باکتری همچنین می­تواند عامل بیماری تنفسی در طیور شود که قادر به ایجاد تلفات قابل ملاحظه­ای با بروز سپتی­سمی و عوارض عمومی است (28-26). از طرفی اشرشیا کلی منجر به اسهال گوساله­ها می­شود که از مهم­ترین بیماری­هایی است که باعث خسارات اقتصادی فراوانی در گاوداری­ها می­گردد (29). هدف از این مطالعه تعیین و مقایسه فعالیت ضدمیکروبی عصاره­های الکلی گیاهان دارویی پرکاربرد در طب سنتی با طیف گسترده اثرات ضد میکروبی شامل: دانه اسپند، رزماری، زیره سبز و رازیانه و همچنین تخمین حداقل غلظت کشندگی این عصاره­ها بر علیه باکتری­های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی، به عنوان باکتری های شاخص و به ترتیب نماینده ای از گروه های باکتری های باسیلی گرم مثبت، کوکسی های گرم مثبت کاتالاز مثبت و منفی و باسیل های گرم منفی، می باشد، تا بر مبنای نتایج این آزمایش­، موثرترین عصاره الکلی به عنوان ماده ضد میکروبی تعیین شود.

مواد و روش­ها

نمونه ­های گیاهی

 به منظور تهیه عصاره گیاهی، ابتدا دانه­های اسپند، رازیانه، زیره سبز و برگ رزماری جمع آوری و پس از اینکه به­صورت کامل خشک شدند، توسط آسیاب برقی کاملا پودر گردیدند که در شکل 1 پودر نمونه‌های گیاهی آورده شده است.

 

 

 

                          

 

 

 

شکل 1. نمونه­های گیاهی الف) دانه اسپند، ب) برگ رازیانه، ج) دانه زیره سبز و د) برگ رزماری

سویه­های میکروبی

 

 در این تحقیق از سویه­های استاندارد باکتری­های باسیلوس سرئوس، استرپتوکوکوس پنومونیه، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی جهت بررسی اثرات ضد میکروبی عصاره­­های الکلی استفاده شدند.

تهیه­ی عصاره الکلی

 جهت تهیه عصاره الکلی گیاهان مذکور، 20 گرم از پودرهای تهیه شده دانه اسپند، برگ رازیانه، دانه زیره سبز و برگ رزماری توسط 100 میلی­لیتر اتانول 96% به مدت 72 ساعت خیسانیده شد و درنهایت در دمای اتاق (25 درجه سانتی­گراد) و به دور از نور عمل فیلتراسیون با عبور از صافی واتمن 42 روی عصاره صورت گرفت. عصاره حاصل جهت تغلیظ در دستگاه روتاری قرار داده شد و حجم نهایی عصاره­های در انتهای روند تغلیظ به 5 میلی­لیتر کاهش یافت. در شکل 2 عصاره‌های الکلی گیاهان استفاده شده نشان داده شده است. بدین صورت که غلظت نهایی عصاره حاصل پس از تغلیظ معادل عصاره­ی 2/0 ± 4 ­گرم از گیاهان مورد استفاده در هر میلی­لیتر نمونه تغلیظ شده رسید. عصاره­ استخراج شده در شیشه درب آبی استریل ریخته و تا زمان بررسی به­منظور جلوگیری از اثر با نور با پوشش ورق آلومینیومی در دمای 20- درجه سانتی­گراد در فریزر نگه­داری شد (30).

 

 

        

 

        

        

        

                                                                          

شکل 2. عصاره­های الکلی الف) دانه اسپند، ب) برگ رازیانه، ج) دانه زیره سبز و د) برگ رزماری

بررسی اثرات ضد میکروبی عصاره­های الکلی

 

بررسی حداقل غلظت مهاركنندگي رشد (MIC)

(Minimum Inhibitory Concentration)

حداقل غلظت مهاركنندگي رشد (MIC) با استفاده از روش رقت لوله­ای تعيين گرديد. در ابتدا سوسپانسیون باکتریایی با کدورت 5/0 مک­فارلند در محیط BHI براث (مرک، آلمان) تهیه شد (30). براي تعيين حداقل غلظت مهاركنندگي عصاره از 8 سري لوله­هاي آزمايش با 3 تکرار جهت کاهش خطای نتایج استفاده شد. 6 سری از لوله­ها براي آزمايش رقت­هاي متفاوت عصاره و يك سری از لوله به­عنوان كنترل مثبت و يك سری از لوله ها به­عنوان كنترل منفي در نظر گرفته شد. عصاره با رقت­هاي مختلف از لوله شماره يك به غلظت 5/12 میلی­گرم بر میلی­لیتر تا لوله شماره پنج به غلظت 500 میلی­گرم بر میلی­لیتر در محيط كشت BHI براث به­همراه 200 میکرولیتر از سوسپانسيون ميكروبي كه داراي CFU/ml 108×5/1 باكتري بود، آماده گردید. يك لوله حاوي 5/4 میلی لیتر محيط كشت به علاوه 5/12 میلی­گرم بر میلی­لیتر از عصاره و 200 میکرولیتر آب مقطر استریل به عنوان كنترل منفی و نيز يك لوله حاوي 5/4 میلی­لیتر محيط كشت به علاوه 200 میکرولیتر از سوسپانسیون باكتري به­عنوان كنترل مثبت تهيه شد و حجم محیط هر لوله با آب مقطر استریل به 5 میلی لیر رسید. همه لوله­هاي آزمايش براي مدت 24 ساعت در 37 درجه سانتي­گراد قرار داده شدند. پس از طي زمان انكوباسيون لوله­ها از نظر كدورت ناشي از رشد باكتري تلقيح شده مورد بررسي قرار گرفتند. لوله­اي كه حاوي كمترين غلظت عصاره بود و در آن کدورت حاصل از رشد باکتری مشاهده نشد، این غلظت به عنوان حداقل غلظت مهارکنندگی آن ماده درنظر گرفته شد. اين روش براي عصاره و سویه میکروبی مورد آزمایش در 3 تكرار انجام شد (30).

 

بررسی حداقل غلظت كشندگي ماده ضد ميكروبي (MBC) 

(Minimum Bactericidal Concentration)

حداقل غلظت كشندگي ماده ضد ميكروبي (MBC) با استفاده از روش رقت لوله­ای تعيين گرديد. براي تعيين MBC از همه لوله­هايي كه در آن­ها عدم رشد باكتري مشاهده شده بود، نمونه­برداري و جهت تعيين حداقل غلظت كشندگي عصاره، به روش پورپليت کشت داده شدند. بدين جهت 1/0 میلی­لیتر از هر لوله با 20 میلی­لیتر از مخلوط BHI آگار با درجه حرارت حدود 37 درجه سانتي­گراد در ظروف پتري­ديش مخلوط و پس از بسته شدن آگار و انكوبه كردن به­مدت 24 ساعت، پليت­هاي كشت داده شده از نظر وجود رشد ميكروبي كنترل شدند. لوله­اي كه حاوي كمترين غلظت عصاره بود و در پليت مربوطه عدم رشد باكتري مشاهده گرديد، این غلظت به عنوان حداقل غلظت كشندگي آن ماده درنظر گرفته شد (30).

بررسی تشکیل هاله عدم رشد بر مبنای انتشار چاهکی در آگار

 برای بررسی اثر ضد میکروبی رقت­های مختلف عصاره الکلی گیاهان مذکور، از آزمون تعیین تشکیل هاله عدم رشد بر مبنای انتشار چاهکی در آگار استفاده شد. بدین منظور ابتدا محیط BHI آگار تهیه شد و به ضخامت 5-4 میلی­متر در پلیت‌ها تقسیم گردید. سپس چاهک‌هایی به قطر تقریبی 5 میلی‌­متر در پلیت‌ها حفر شد (31). كشت 24 ساعته سوسپانسيون باكتري با غلظت 108 × 5/1 باكتري در هر ميلي­ليتر با استفاده از استاندارد محلول مك­فارلند از باکتری­های استاندارد باسیلوس سرئوس، استرپتوکوک پنومونیه، اشرشیا کلی و استافیلوکوکوس اورئوس تهيه شد و بر روی محیط BHI آگار کشت چمنی تهیه شد. سپس درون چاهک­‌ها از رقت‌های 1:2، 1:4 تا 1:32 عصاره­ الکلی گیاه موردنظر به مقدار 1±50 میکرولیتر پر گردید (این آزمایش با سه بار تکرار انجام گردید). محيط­هاي كشت، به­مدت 24 ساعت در گرمخانه 37 درجه سانتي­گراد قرار گرفتند. در نهایت قطر هاله عدم رشد باکتری­ها بر روی پلیت در اطراف چاهک­ها اندازه‌­گیری و ميانگين قطر هاله مربوطه گزارش گردید (30).

روش­های آماری

 بررسی­های مربوط به تعیین حداقل غلظت مهاركنندگي رشد و بررسی حداقل غلظت كشندگي ماده ضد ميكروبي و قطر هاله بر مبنای روش­های ذکر شده انجام گردید و در نهايت اطلاعات به­دست آمده با استفاده از نرم­افزار SPSS  و با روش آناليز واريانس يكطرفه (ANOVA) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. به­منظور بررسي معني­دار بودن تفاوت ميانگين­هاي کدورت ناشی از رشد باکتریایی و قطر هاله عدم رشد، از تست تكميلي دانكن در سطح معني­داري 05/0 استفاده شد. همچنین جهت بررسی رابطه بین میزان غلظت‌های مختلف عصاره و تاثیرگذاری آن‌ها نیز همبستگی بین این دو پارامتر مورد ارزیابی قرارگرفت.

نتایج

ارزیابی فعالیت ضدباکتریایی

پس از تغلیظ عصاره­های الکلی دانه اسپند، برگ رازیانه، دانه زیره سبز و برگ رزماری در دستگاه روتاری در نهایت به­ترتیب به 5 ميلي­ليتر عصاره غلیظ به­­دست­ آمد و در تعیین حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) به­روش سریال رقتی و روش انشار چاهکی در پلیت مورد استفاده قرارگرفت. میانگین وزن خشک عصاره­های الکلی فوق به میزان 0.2±4 ­گرم گیاه در میلی­لیتر رسید که باتوجه به این مقدار جهت بیان رقت­های مختلف عصاره، میزان این عصاره به پارامترهای وزنی تبدیل شدند. در جدول 1 نتایج حاصل از بررسی­های حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) عصاره­ها در مقابل گونه­های باکتریایی مدنظر نشان دادند که بین گیاهان مختلف از نظر حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی تفاوت معناداری وجود دارد.

 

 

 

جدول 1. حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) (برحسب mg/ml) عصاره­ الکلی دانه اسپند، برگ رازیانه، دانه زیره سبز و برگ رزماری بر روی باکتری­های منتخب

سویه‌های باکتریایی   عصاره­های الکلی	S. pneumoniae	S. aureus	E. coli	B. cereus
	MIC MBC	MIC MBC	MIC MBC	MIC MBC
اسپند	12.5                       25	12.5                       25	12.5                      50	12.5                   25
رازیانه	25                        25	200                       400	25                         50	100                   200
زیره سبز	12.5                     12.5	25                         25	100                     200	25                      50
رزماری	12.5                      12.5	25                         25	50                      100	12.5                    25

 

 

عصاره­های الکلی گیاهی و همچنین رقت­های مختلف از هر عصاره­ تاثیرات متفاوتی بر روی سویه­های باکتریایی مختلف نشان دادند. بدین صورت که عصاره الکلی اسپند بهترین عملکرد خود را در غلظت­ 5/12میلی­گرم بر میلی­لیتر برای مهار رشد و در غلظت­ 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر برای مرگ باسیلوس سرئوس داشت. عصاره الکلی رازیانه بهترین عملکرد خود را در غلظت­ 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر برای ممانعت از رشد و در رقت­ 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر برای مرگ سویه­های استرپتوکوک پنومونیه نشان داد. برای عصاره زیره سبز غلظت­های 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر منجر به مهار رشد و غلظت­های 25 میلی­گرم بر میلی­لیتر مرگ سویه­های استافیلوکوکوس اورئوس منجر شد. همچنین عصاره الکلی رزماری در غلظت­های 12.5 و 50 میلی­گرم بر میلی­لیتر به ترتیب باعث مهار رشد و مرگ سویه­های باسیلوس سرئوس شد و این رقت­ها به‌عنوان حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) این عصاره الکلی بر علیه باکتری­ مذکور تعیین شد. نتایج ذکر شده در جدول 1 و شکل‌های 3 و 4 آورده شده است.

 

 

شکل 3. نمودار بررسی کمترین غلظت بازدارندگی عصاره­های مختلف (MIC) بر سویه­های باکتریایی مورد آزمایش

 

 

شکل 4. نمودار بررسی کمترین غلظت کشندگی عصاره­های مختلف (MBC) بر سویه­های باکتریایی مورد آزمایش

 

 

با بررسی نتایج آماری حاصل از نرم افزار SPSS متوجه می­شویم که برای سویه­ی اشرشیا کلی عصاره­های الکلی اسپند و رازیانه به یک سطح تاثیرگذار هستند و اختلاف معنی داری بین آن­ها وجود ندارد (p-value > 0.05) و تاثیرگذارتر از دو عصاره دیگر هستند. عصاره الکلی رزماری برای سویه باسیلوس سرئوس به­عنوان تاثیرگذارترین عصاره برگزیده شد چرا که از لحاظ آماری نیز اختلاف معناداری با دیگر عصاره­های تحت بررسی از خود نشان داد (p-value < 0.05). هر سه عصاره الکی اسپند، رزماری و زیره سبز در یک سطح معناداری بر سویه­ی استافیلوکوکوس اورئوس تاثیرگذار بودند و تفاوت معناداری میان آن­ها مشاهده نشد (p-value > 0.05). در مورد سویه­ی استرپتوکوک پنومونیه نیز دو عصاره­ی الکلی رزماری و زیره سبز در یک سطح معنادار و بیشتر از دو عصاره دیگر بر سویه­ی مذکور تاثیرگذاربودند (p-value > 0.05).

بررسی قطر هاله عدم رشد

 پس از گذشتن 24 ساعت از کشت باکتری­های مورد نظر و طی شدن دوره گرماگذاری، قطر هاله عدم رشد ناشی از تاثیر عصاره­های­ الکلی گیاهان مورد نظر بر روی رشد سویه­های باکتریایی سنجیده شد. قطر هاله­های عدم رشد برحسب میلی­متر در جدول 2 گزارش شده است. در شکل 6 نتایج هاله‌های عدم رشد ناشی از تاثیرات عصاره­های الکلی بر روی سویه‌های باکتریایی مورد آزمایش نشان داده شد. نتایج حاصل از بررسی قطر هاله عدم رشد سویه­های باکتریایی با بررسی و آنالیز آماری قطر هاله­های عدم رشد توسط نرم افزار SPSS برای هر کدام از سویه­های مدنظر تاثیرگذارترین عصاره برگزیده شد.

 

 

جدول2. قطر هاله عدم رشد بر حسب میلی­متر برای غلظت­های مختلف عصاره­های الکلی دانه اسپند، برگ رازیانه، دانه زیره سبز و برگ رزماری

سویه عصاره	S. pneumoniae	S. aureus	E. coli	B. cereus	وزن عصاره گیاهی (میلی‌گرم)
عصاره اسپند	20	19	17	24	400
	17	16	16	20	200
	15	15	14	19	100
	12	12	10	17	50
عصاره رازیانه	7	5	5	6	400
	6	5	5	6	200
	5	5	5	5	100
	5	5	5	5	50
عصاره زیره سبز	5	9	8	19	400
	5	7	7	11	200
	5	7	7	11	100
	5	5	5	10	50
عصاره رزماری	6	16	12	12	400
	6	14	7	9	200
	5	13	6	9	100
	5	12	5	9	50

استافیلوکوکوس اورئوس

باسیلوس سرئوس

اشرشیا کلی

استرپتوکوک پنومونیه

زیره‌سبز

رزماری

رازیانه

اسپند

 

 

شکل 6. بررسی نتایج هاله عدم رشد ناشی از تاثیرات عصاره­های الکلی گیاهان بر روی سویه­های باکتریایی مورد آزمایش

 

در روش انتشار چاهکی در آگار، عصاره الکلی اسپند با دارا بودن بیشترین هاله عدم رشد بر تمامی سویه­های مورد آزمایش، با اختلاف معناداری (p-value < 0.05) به­عنوان تاثیرگذارترین عصاره برگزیده شد. همچنین اختلاف موجود بین عصاره برگزیده شده از طریق بررسی هاله عدم رشد و میزان MIC و MBC از لحاظ آماری معنا دار هستند (p-value < 0.05) و همبستگی بین دو روش فوق وجود ندارد.

نتیجه­گیری

ترکيبات طبيعي گیاهی منبع مهمي از ترکيبات دارويي جديد و مؤثر هستند (32). گياهان دارویي ازجمله ترکيبات طبيعي گیاهی هستند که در طب سنتي و مصارف صنعتي و خوراكي كاربردهاي گسترده دارند. امروزه توجه خاصي به اين گياهان و مشتقات آن­ها به­منظور استفاده­هاي درماني و مکمل­هاي درماني در بيماري­هاي مختلف شده است زيرا مشخص شده برخی از گياهان دارويي موادي با فعاليت ضدمیکروبی تولید می­کنند و می­توانند جایگزین مناسبی برای آنتی بیوتیک­ها باشند (33). گیاهان دارویی دارای خواص مفیدی هستند که از جمله می­توان به خاصیت ضدباکتریایی، ضد انگلی، ضد قارچی و آنتی اکسیدانی اشاره کرد (34). بعضی از گیاهان تاثیراتی همانند داروهای شیمیایی و گاها به مراتب بیشتر از آن­ها دارند. به طور کلی فراورده­های گیاهی باعث گرانوله شدن سیتوپلاسم، گسیختگی غشاء سیتوپلاسمی، غیر فعال شدن یا ممانعت از فعالیت آنزیم­های درون سلولی و برون سلولی و متلاشی شدن دیواره سلولی می­شود (35). مکانیسم ضدمیکروبی احتمالا حاصل ترکیباتی مانند فلاونوئیدها و فلاونول­ها از طریق واکنش با گروه­های سولفیدریل یا واکنش­های غیراختصاصی با پروتئین­های میکروبی مانند پروتئین­های خارج  سلولی و تشکیل کمپلکس با دیواره سلولی و یا ایجاد اختلال در غشاء سلول میکروارگانیسم­ها است (36). اثرات ضدمیکروبی ساختارهای فنولی در مطالعات اخیر ثابت شده است و همچنین مشاهده گردیده که قدرت ضدمیکروبی آن­ها به محل و تعداد گروه­های هیدروکسیل روی حلقه فنولی بستگی دارد (37). در نتایج حاصل از این مطالعه پایین ترین غلظت بازدازندگی (MIC) بـا میـزان 5/12 میلی­گرم بـر میلی­لیتر  برای عصاره‌های اسپند در تاثیر بر هر چهار سویه باکتریایی، عصاره رزماری در تاثیر بر باکتری‌های باسیلوس سرئوس و استرپتوکوک پنومونیه و همچنین عصاره زیره‌سبز در تاثیر بر استرپتوکوک پنومونیه، همچنین بالاترین مقاومت به بازدارندگی در باکتری استافیلکوکوس اورئوس با میزان 200 میلی­گرم بر میلی­لیتر با عصاره رازیانه بدست آمد. در ادامه پایین ترین غلظت کشندگی (MBC) بـا میـزان 5/12 میلی­گرم بـر میلی­لیتر برای عصاره‌های رزماری و زیره‌سبز در مورد تاثیر بر باکتری استرپتوکوک پنومونیه و بالاترین مقاومت به کشندگی در باکتری استافیلوکوکوس آرئوس با غلظت400 میلی­گرم بر میلی­لیتر با عصاره رازیانه مشاهده شد.  بررسی قطر هاله‌های عدم رشد باکتریایی نیز ثابت کرد که عصاره اسپند بر هر چهار سویه باکتریایی با میانگین قطر هاله عدم رشد 22 میلی‌متر و پس از آن نیز عصاره زیره‌سبز با قطر 19 میلی‌متر بر باکتری باسیلوس سرئوس دارای بیشترین اثربخشی بوده است. در مقابل، کوچکترین هاله‌های عدم رشد را که ناشی از مقاوم بودن باکتری های مذکور به عصاره‌ مورد نظر بود در تاثیر عصاره‌های رازیانه بر سویه‌های باکتریایی استافیلوکوکوس اورئوس، اشرشیا کلی و باسیلوس سرئوس، زیره‌سبز بر سویه‌ی استرپتوکوک پنومونیه و همچنین رزماری نیز به ترتیب بر سویه‌های اشرشیا کلی و استرپتوکوک پنومونیه مشاهده گردید. از بررسی نتایج هاله‌های عدم رشد نتیجه گیری می شود که سویه‌ی استرپتوکوک پنومونیه مقاوم‌ترین سویه‌ی باکتریایی در مقابل عصاره‌های رازیانه، زیره‌سبز و رزماری می‌باشد. دانه گياه اسپند با وجود تركيبات موثري چـون آلکالوئيـدهاي هارمالين، هارمين و هارمالول به­عنوان يك گياه با خواص درماني از قديم تاكنون مورد توجه قرار گرفته است. از جمله مي­توان خواص ضد التهـابي مـاده پيتـولين به­دست آمده از دانه اسپند اشاره كرد كه توسط آل-رآفعی مطالعه شده است. وي اثرات ضد باكتري، ضد قارچي، ضد تب­زايي و ضد انگلي عصاره اسپند را اثبات نمود (38). اثرات ضد باكتري و ضد قارچي هارمالين توسط عبدالفتاح گزارش شده است (39). نناه در سال 2010 در مطالعه­اي به بررسی اثرات ضد باکتریایی و ضد قارچی آلکالوئيدهاي بتا-کاربولين گياه اسپند پرداخت و دريافت که هارمان موجود در اسپند داراي بيشترين فعاليت ضدباکتريايي مي­باشد (40). بر اساس نتايج به­دست آمده بيشترين قطر هاله عدم رشد حاصل از تأثير عصاره الکلی اسپند بود، به این ترتیب که قطر هاله عدم رشد حاصل از تاثیر این عصاره بر روی باکتری گرم مثبت باسیلوس سرئوس به اندازه 24 میلی­متر بود در صورتی که به روی باکتری گرم منفی اشرشیا کلی به قطر هاله 19 میلی­متر گزارش گردید هم­چنین با افزایش غلظت عصاره، قطر هاله عدم رشد باکتری­ها به صورت معنی­داری (p<0.05) افزایش می‌یابد. عصاره گیاه اسپند دارای بازدارندگی رشد و اثر کشندگی بیشتری روی باکتری­های گرم مثبت نسبت به باکتری­های گرم منفی می­باشد. داراب پور و همکاران نيز در سال 2011 در مطالعه به بررسي اثرات ضدباکتريايي عصاره اسپند عليه چند باکتري مقاوم به آنتي­بیوتیک پرداختند و دريافتند که عصاره متانولي اسپند داراي اثرات ضدباکتريايي قابل توجهي علیه باکتری­های گرم مثبت و گرم منفي می­باشد (41). همچنين بر اساس نتايج اين مطالعه رابطه مستقيمي بين افزايش غلظت عصاره و ميزان اثرات بازدارندگي از رشد آن وجود دارد، اين نتايج با يافته­هاي صفري و احمدي اسبچين و همچنين زندي و همکاران  مطابقت دارد که افزايش غلظت­هاي مختلف عصاره منجر به افزايش فعاليت ضدباکتريايي و افزايش قطر هاله عدم رشد مي­شود (43و42). داراب پور و همکاران گزارش کردند، که بهترین فعالیت ضد باکتریایی عصاره اسپند علیه گونه­های گرم مثبت باکتریایی، از جمله: باسیلوس آنتراسیس، باسیلوس سرئوس، باسیلوس پومیلوس، استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، لیستریا مونوسیتوژنز و استرپتوکوکوس پایوژنز و گونه­های گرم منفی شامل اشریشیا کلی، کلبسیلا پنومونیه، سالمونلا تایفی، پروتئوس میرابیلیس می­باشد (41).

بنبوت و همکارانش در سال 2012 اثر مهاری عصاره آلکالوئیدهای دانه اسپند را در برابر گونه­های باکتریایی گرم مثبت مانند: استافیلوکوکوس اورئوس و استافیلوکوک ساپروفیتیکوس و گرم منفی از جمله اشریشیا کلی، کلبسیلا پنومونیه، سودوموناس آئروژینوزا، پروتئوس میرابیلیس و سراشیا گزارش کردند (44). زینلی و همکارانش در سال 1394، MIC عصاره متانولی گیاه اسپند برای باکتری­های اشریشیا کلی و سالمونلا تیفی­موریوم 1/56 میلی­گرم در میلی­لیتر و برای باکتری لیستریا مونوسیتوژنز 0/78 میلی­گرم در میلی­لیتر تعیین کردند. همچنین، MBC عصاره متانولی گیاه اسپند برای باکتری­های مذکور را مشابه MIC آن­ها گزارش نمودند (45). در مطالعه هاشمی و همکاران در سال 2011 با بررسی اثر ضدباکتریایی عصاره متانولی گیاه اسپند بر روی سوش­های استاندارد و ایزوله­های سودوموناس آئروژینوزا حاوی بتالاکتاماز، نشان دادند که عصاره اسپند نسبت به آنتی بیوتیک‌های ایمی­پنم و مروپنم کمترین تأثیر را داشتند (46). فضلی بزاز و همکارانش آلکالوئیدهای حاصل از اسپند دارای اثرات ضد میکروبی خوبی بر روی باکتری­های گرم مثبت دارند که در این بین بیشترین تأثیر را بر روی استافیلوکوکوس اورئوس داشتند (47). عمادی و همکارانش با بررسی اثرات ضد باکتریایی عصاره الکلی اسپند بر باکتری­های استاندارد استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و سودوموناس آئروژینوزا نشان دادند که بیشترین هاله عدم رشد در باکتری اشریشیا کلی  (33/29 میلی متر) و کمترین هاله عدم رشد در باکتری سودوموناس آئروژینوزا (33/17 میلی­متر) دیده شد. MIC  باکتری­های گرم مثبت و گرم منفی بین 16-2 میکروگرم بر میلی­لیتر بودند (8). مطالعات دیگر حساسیت سویه آئروموناس هیدروفیال، لاکتوباسیل­ها و استرپتوکوکوس موتانس به عصاره اسپند را نشان دادند (48).  نتایج به­دست آمده از این پژوهش نشان داد که عصاره الکلی رازیانه در غلظت­های 25، 200، 25 و 100 میلی­گرم بر میلی­لیتر ممانعت از رشد و در رقت­های 25، 400، 50 و 200 میلی­گرم بر میلی­لیتر منجر به مرگ سویه­های استرپتوکوک پنومونیه، استافیلوکوکوس آرئوس، اشرشیا کلای و باسیلوس سرئوس گردید و این رقت­ها به‌عنوان حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) عصاره الکلی مذکور تعیین شد. در مطالعه­ای کـه توسـط شهیدی در کرمـان انجـام پـذیرفت، اثـر عـصاره اتـانولی گیاه رازیانه بر روی ده باکتری مورد مطالعه قرارگرفـت اثر این عصاره تنها بر مهار رشد استافیلوکوک طلایی و باسیلوس سرئوس گزارش گردید و از جمله این عـصاره بـر مهار رشد اشریشیا کلی هیچ­گونـه تـاثیری را نشان نداد (49)، درحالی که درمطالعه حاضر اثر مهاری عصاره رازیانه بر سویه‌ی باسیلوس سرئوس و استافیلوکوک طلایی در غلظت‌های بالاتر از مطالعه فوق مشاهده گردید. در مطالعه دیگری کـه در هنـد بـه انجام رسید، عصاره آبی گیاه رازیانه اثر مهار رشد بر سه میکروارگانیسم استافیلوکوک اورئوس، اشرشیا کلی و سالمونلا تیفی نشان داد که در این میان در روش دیسک بیشترین اثر بر روی استافیلوکوک طلایی گزارش گردید (50)، در تحقیق صورت گرفته هیچ اثر مهاری از عصاره الکلی رازیانه از طریق روش دیسک فیوژن مشاهده نگردید. اما نتایج حاصل از مطالعه دیگری که بر روی عصاره دانه گیـاه رازیانه بـر روی 15 میکروارگانیسم از جمله استافیلوکوک اورئوس، اشریشیا کلی و سـالمونلا تیفی انجام پذیرفته بود موید نتایج حاصل از آزمایشات ما بودند چراکه هیچ­گونه اثر مهارکننده رشـدی از طریق انتشار از دیسک مـشاهده نشد (51). در گزارش دیگری کـه بـر روی چندین گیاه انجام پذیرفت، اثر ضـدباکتری عـصاره­هـای استونی و هیدرومتانولی رازیانه برروی چند میکروارگانیسم بررسی گردید که اثر مهار رشد تنها بر روی باسیلوس سرئوس مشاهده گردید و این عصاره­ها فاقد اثر مهارکننده رشد بر روی استافیلوکوک طلایی و اشریشیا کلی بودند (52)، درمطالعه صورت گرفته اثر مهاری از طریق انتشار از دیسک بر روی باکتری باسیلوس سرئوس مشاهده نگردید که در تضاد با یافته‌های تحقیقات حاضر می‌باشد. این نتایج حکایت از تاثیر منطقه رویش گیاه و به­ویژه اقلیم و شرایط آب و هوا و خاک منطقه و همچنین نوع عصاره مورد استفاده دارد، که به­دنبال آن تفاوت در درصد ترکیبات ضدمیکروبی و موثر موجود در عـصاره را سبب می­گردد. در این مطالعه، عصاره الکلی رزماری بیشترین هاله عدم رشد را بر روی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس با قطر هاله 16 میلی­متر و کمترین تاثیر را بر روی سویه­ی استرپتوکوک پنومونیه به قطر 6 میلی­متر دارا بود. حضور اسیدهای فنولیک مانند اسید رزمارینیک و کلروژنیک را در عصاره رزماری از عوامل موثر بر باکتری­های گرم منفی می­دانند. از آنجا که حلالیت این ترکیبات در حلال های آلی بسیار بیشتر از آب است (53) لذا تاثیر بالای عصاره رزماری بر باکتری اشریشیا کلی می­تواند به­دلیل حضور بیشتر این ترکیبات فعال در عصاره هیدروالکلی باشد. مورنو و همكاران در سال 2006 در تحقيقی تحت عنوان وابستگي خاصيت آنتي­اكسيداني و ضدميكروبي رزماري به محتواي فنلي آن، نشان دادند كه بين خواص ضد باكتريايي رزماري و محتواي فنلي آن رابطه مستقيم وجود دارد و MIC آن بر باكتري­هاي گرم مثبت بين 2 تا 15 میکروگرم بر میلی­لیتر متغير و همينطور براي باكتري­هاي گرم منفي بين 2 تا60 میکروگرم بر میلی­لیتر بود. براي قارچ­ها نيز برابر 4 میکروگرم بر میلی­لیتر تعيين شد. اين تحقيق نشان داد كه عصاره آبي رزماري كه دارای 15 % رزمارينيك­اسيد است، فعاليت ضد ميكربي بسيار پاييني دارد، درحالي‌كه عصاره متانولي كه حاوي 30 % كارنوزيك­اسيد بود از فعاليت ضدميكروبي بالايي برخوردار بود (54). البته تحقيقاتي كه توسط آنجیونی و همكارانش بر روي يك نمونه رزماري (Sardinian rosemary) انجام شد، نشان داد كه اين نمونه از رزماري اثرات بازدارندگي قابل توجهي بر روي باكتري­هاي بيماري­زا مانند استافيلوكوكوس اورئوس، استافيلوكوكوس اپيدرميديس و اشرشيا كلی نداشته است (55). در صورتيكه محققين ديگري اثرات بازدارنده نمونه ديگري از رزماري (Argentian rosemary) را بر قارچ­ها گزارش نمودند. همچنين اوکوه و همكاران بر روي اثرات ضد باكتريايي گياه رزماري مطالعاتي را انجام دادند و نتايج نشان داد كه اسانس روغني گياه رزماري اثرات ضدميكروبي قابل ملاحظه­اي بر روي باكتری­هاي مورد آزمايش داشته است (56). بیشترین میزان فنول و فلاونوئید کل مربوط به عصاره متانولی زیره سبز می­باشد (57). در همین راستا وی و همکاران در مطالعه­ای نشان دادند که علاوه بر ترکیبات فنولی، عوامل دیگری نیز بر سطح فعالیت آنتی اکسیدانی تاثیر می­گذارند (58). دانشمندی و همکاران در سال 2010 از اسانس پودر دانه زیره سبز برای بررسی عملکرد ضدباکتریایی باکتری­های اشرشیا کلی، استافیلوکوکوس اورئوس، سودوموناس آئروژینوزا، شیگلا فلکسنری، باسیلوس سرئوس، سالمونلا تیفی­موریوم، باسیلوس سوبتیلیس و انتروکوکوس فکالیس به­روش انتشار از دیسک با استفاده از اندازه­گیری قطر هاله مهاری و تعیین حداقل غلظت مهاری توسط روش میکروبراث دایلوشن مورد ارزیابی قرارگرفته و مشخص شده است که بزرگترین هاله عدم رشد مربوط به باسیلوس سرئوس با قطر 44 میلی­متر و بعد از آن بیشترین قطر هاله عدم رشد به­ترتیب مربوط به باسیلوس سوبتیلیس، استافیلوکوکوس اورئوس، شیگلا فلکسنری و اشرشیا کلی بوده است و برای انتروکوکوس فکالیس، سودوموناس آئروژینوز و سالمونلا تیفی­موریوم کمترین قطر هاله عدم رشد مشاهده شده است (59)، در مطالعه حاضر نیز بیشترین قطر هاله عدم رشد عصاره الکلی زیره‌سبز ناشی از تاثیر بر آن سویه‌های باسیلوس سرئوس و استافیلوکوکوس آرئوس می‎‌باشد. بررسی نتایج  MBC و MIC در مطالعات دیگر نیز نشان داد که اسانس زیره سبز بیشترین اثر مهارکنندگی و کشندگی را بر روی اشرشیا کلی دارد (60).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

 

1.Javidtash I, Roshandel L. Collection and identification of dye plants of Fars province and dyeing of wool and natural silk fibers by scientific methods. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 2000;6:67–96. (In Persian).

 

2.Imperial IC, Ibana JA. Addressing the antibiotic resistance problem with probiotics: reducing the risk of its double-edged sword effect. Front Microbiol. 2016;7:1983.

 

3.Cowan MM. Plant products as antimicrobial agents. Clinical Microbiology Reviews. 1999;12(4):564–582.

 

4.Omidbaigi R. Production and processing of medicinal plants. Vol. 3. Tehran: Agricultural Education and Extension Publications; 2005.

 

5.Tepe B, Donmez E, Unlu M, Candan F, Daferera D, Vardar-Unlu G, et al. Antimicrobial and antioxidative activities of the essential oils and methanol extracts of Salvia cryptantha (Montbret et Aucher ex Benth.) and Salvia multicaulis (Vahl). Food Chemistry. 2004;84(4):519–525.

 

6.Bakal SN, Bereswill S, Heimesaat MM. Finding novel antibiotic substances from medicinal plants—antimicrobial properties of Nigella sativa directed against multidrug-resistant bacteria. European Journal of Microbiology and Immunology. 2017;7(1):92–98.

 

7.Berrougui H, Martín-Cordero C, Khalil A, Hmamouchi M, Ettaib A, Marhuenda E, et al. Vasorelaxant effects of harmine and harmaline extracted from Peganum harmala L. seeds in isolated rat aorta. Journal of Ethnopharmacology. 2006;104(3):150–157.

 

8.Chegeni TN, Ghaffarifar F, Khoshzaban F, Asl AD. Evaluation of anti-amoebic activity of Peganum harmala ethanolic extract on Acanthamoeba in vitro. Journal of Entomology. 2018;20(129):74–82.

 

9.Loub WD, Farnsworth NR, Soejarto DD, Quinn ML. NAPRALERT: computer handling of natural product research data. Journal of Chemical Information and Computer Sciences. 1985;25(2):99–103.

 

10.Özcan M. Antioxidant activities of rosemary, sage, and sumac extracts and their combinations on stability of natural peanut oil. Journal of Medicinal Food. 2003;6(3):267–270.

11.Del Campo J, Amiot M-J, Nguyen-The C. Antimicrobial effect of rosemary extracts. Journal of Food Protection. 2000;63(10):1359–1368.

 

12.Erkan N, Ayranci G, Ayranci E. Antioxidant activities of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) extract, black seed (Nigella sativa L.) essential oil, carnosic acid, rosmarinic acid and sesamol. Food Chemistry. 2008;110(1):76–82.

 

13.Oliveira AA, Segovia JF, Sousa VY, Mata EC, Gonçalves MC, Bezerra RM, et al. Antimicrobial activity of Amazonian medicinal plants. Journal of Medicinal Plants Studies. 2013;2:1–6.

 

14.Mirsaid SF, Shiravi A, Heydari-Nasrabadi M. The effect of intraperitoneal injection of alcoholic extract of fennel seed (Foeniculum vulgare Mill) on gonadotropin and testosterone hormones in male Wistar rats. Animal Biology. 2008;1(1):49–56. (In Persian).

 

15.Sefidkan F. Quantitative and qualitative analysis of Foeniculum vulgare essential oil at different growth stages. Majazi Journal. 2014;1(1):85–104. (In Persian).

 

16.Sharbatkori M, Nateghpour M, Edrisian G. Cidal activity of Peganum harmala on Plasmodium falciparum and comparison with chloroquine in vitro. Journal of Jahrom University of Medical Sciences. 2007;7(2):101–108.

 

17.Das S, Surendran P, Thampuran N. PCR-based detection of enterotoxigenic isolates of Bacillus cereus from tropical seafood. Indian Journal of Medical Research. 2009;129(3):316–320.

 

18.Ngamwongsatit P, Buasri W, Pianariyanon P, Pulsrikarn C, Ohba M, Assavanig A, et al. Broad distribution of enterotoxin genes (hblCDA, nheABC, cytK, and entFM) among Bacillus thuringiensis and Bacillus cereus as shown by novel primers. International Journal of Food Microbiology. 2008;121(3):352–356.

 

19.Brooks G, Carroll K, Butel J, Morse S, Mietzner T. Medical Microbiology: Jawetz, Melnick & Adelberg’s. 25th ed. New York: McGraw-Hill Companies; 2010.

20.Driver C. Pneumonia part 2: signs, symptoms and vaccinations. British Journal of Nursing. 2012;21(4):245–249.

21.Chambers HF, DeLeo FR. Waves of resistance: Staphylococcus aureus in the antibiotic era. Nature Reviews Microbiology. 2009;7(9):629–641.

 

22.Turlej A, Hryniewicz W, Empel J. Staphylococcal cassette chromosome mec (SCCmec) classification and typing methods: an overview. Polish Journal of Microbiology. 2011;60(2):95–103.

 

23.Trilla A, Miro J. Identifying high-risk patients for Staphylococcus aureus infections: skin and soft tissue infections. Journal of Chemotherapy. 1995;7(Suppl 3):37–43.

 

24.Casey A, Lambert PA, Elliott T. Staphylococci. International Journal of Antimicrobial Agents. 2007;29(Suppl 3):S23–S32.

 

25.Murray PR, Rosenthal KS, Pfaller MA. Medical Microbiology. 7th ed. Philadelphia: Elsevier/Saunders; 2013.

 

26.Fecteau G, Fairbrother JM, Higgins R, Van Metre DC, Paré J, Smith BP, et al. Virulence factors in Escherichia coli isolated from the blood of bacteremic neonatal calves. Veterinary Microbiology. 2001;78(3):241–249.

 

27.Dho-Moulin M, Fairbrother JM. Avian pathogenic Escherichia coli (APEC). Veterinary Research. 1999;30(2–3):299–316.

 

28.Jay CM, Bhaskaran S, Rathore KS, Waghela SD. Enterotoxigenic K99⁺ Escherichia coli attachment to host cell receptors inhibited by recombinant pili protein. Veterinary Microbiology. 2004;101(3):153–160.

 

29.Batt C. Listeria. In: Robinson R, Batt C, Patel P, editors. Encyclopedia of Food Microbiology. London: Academic Press; 2000. p. 132-238.

 

30.O'Brien KL, Wolfson LJ, Watt JP, Henkle E, Deloria-Knoll M, McCall N, et al. Burden of disease caused by Streptococcus pneumoniae in children younger than 5 years: global estimates. The Lancet. 2009;374(9693):893–902.

 

31.Nezhad FM, Zeigham H, Mota A, Sattari M, Yadegar A. Antibacterial activity of Eucalyptus extracts on methicillin-resistant Staphylococcus aureus. Research Journal of Biological Sciences. 2009;4(8):905–908.

 

32.Cragg GM, Newman DJ. Natural products: a continuing source of novel drug leads. Biochimica et Biophysica Acta - General Subjects. 2013;1830(6):3670–3695.

 

33.Fisgin NT, Cayci YT, Coban AY, Ozatli D, Tanyel E, Durupinar B, et al. Antimicrobial activity of plant extract Ankaferd Blood Stopper®. Fitoterapia. 2009;80(1):48–50.

 

34.Stickel F, Schuppan D. Herbal medicine in the treatment of liver diseases. Digestive and Liver Disease. 2007;39(4):293–304.

 

35.Brul S, Coote P. Preservative agents in foods: mode of action and microbial resistance mechanisms. International Journal of Food Microbiology. 1999;50(1–2):1–17.

 

36.Tsuchiya H, Sato M, Miyazaki T, Fujiwara S, Tanigaki S, Ohyama M, et al. Comparative study on the antibacterial activity of phytochemical flavanones against methicillin-resistant Staphylococcus aureus. Journal of Ethnopharmacology. 1996;50(1):27–34.

 

37.Shan B, Cai Y-Z, Brooks JD, Corke H. Antibacterial properties and major bioactive components of cinnamon stick (Cinnamomum burmannii): activity against foodborne pathogenic bacteria. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 2007;55(14):5484–5490.

 

38.Mirzaei M. Treatment of natural tropical theileriosis with the extract of the plant Peganum harmala. The Korean Journal of Parasitology. 2007;45(4):267.

 

39.Shahverdi AR, Monsef-Esfahani HR, Nickavar B, Bitarafan L, Khodaee S, Khoshakhlagh N. Antimicrobial activity and main chemical composition of two smoke condensates from Peganum harmala seeds. Zeitschrift für Naturforschung C. 2005;60(9–10):707–710.

 

40.Nenaah G. Antibacterial and antifungal activities of β-carboline alkaloids of Peganum harmala L. seeds and their combination effects. Fitoterapia. 2010;81(7):779–782.

 

41.Darabpour E, Bavi AP, Motamedi H, Nejad SMS. Antibacterial activity of different parts of Peganum harmala L. growing in Iran against multi-drug resistant bacteria. European Journal of Experimental Biology. 2011;10:252.

 

42.Safari M, Ahmady-Asbchin S. Evaluation of antioxidant and antibacterial activities of methanolic extract of medlar (Mespilus germanica L.) leaves. Biomedical and Biotechnological Equipment. 2019;33(1):372–378.

 

43.Zandi H, Hajimohammadi B, Amiri A, Ranjbar A, Mozaffari Khosravi H, Fallah Zadeh H, et al. Antibacterial effects of Mentha × piperita L. hydroalcoholic extract on six food-borne pathogenic bacteria. The Journal of Toloo-e-behdasht. 2016;15(4):22-33.

 

44.Benbott A, Yahyia A, Belaidi A. Assessment of the antibacterial activity of crude alkaloids extracted from seeds and roots of the plant Peganum harmala L. Journal of Natural Products and Plant Resources. 2012;2(5):568–573.

 

45.Zeinali T, Mohsenzadeh M, Rezaeian Doloei R, Nabipoor R. In vitro assessment of antimicrobial effect of methanolic extract of Peganum harmala against some important foodborne bacterial pathogens. Journal of Food Hygiene. 2016;5(4):27–36.

 

46.Hashemi A, Shams S, Barati M, Samedani A. Antibacterial effects of methanolic extracts of Zataria multiflora, Myrtus communis, and Peganum harmala on Pseudomonas aeruginosa producing ESBL. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2011;14(4):104–112.

 

47.Fazli Bazaz B, Mohammadi A, Sabeti Noghabi Z. Antimicrobial effects of smoke and alkaloids of Peganum harmala. Journal of Food Preservation, Mashhad University of Medical Sciences. 2016;5(4):27–36.

 

48.Abutbul S, Golan-Goldhirsh A, Barazani O, Ofir R, Zilberg D. Screening of desert plants for use against bacterial pathogens in fish. Israeli Journal of Aquaculture - Bamidgeh. 2005;57(2):71–80.

 

49.Bonjar GSJ. Antibacterial screening of plants used in Iranian folkloric medicine. Fitoterapia. 2004;75(2):231–235.

 

50.Arora DS, Kaur GJ. Antibacterial activity of some Indian medicinal plants. Journal of Natural Medicines. 2007;61(3):313–317.

 

51.Sağdıç O, Özcan M. Antibacterial activity of Turkish spice hydrosols. Food Control. 2003;14(2):141–143.

 

52.Alzoreky NS, Nakahara K. Antibacterial activity of extracts from some edible plants commonly consumed in Asia. International Journal of Food Microbiology. 2003;80(3):223–230.

 

53.Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal Medicines. London: Pharmaceutical Press; 2007.

 

54.Moreno S, Scheyer T, Romano CS, Vojnov AA. Antioxidant and antimicrobial activities of rosemary extracts linked to their polyphenol composition. Food Research International. 2006;40(2):223–231.

 

55.Angioni A, Barra A, Cereti E, Barile D, Coïsson JD, Arlorio M, et al. Chemical composition, plant genetic differences, antimicrobial and antifungal activity investigation of the essential oil of Rosmarinus officinalis L. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 2004;52(11):3530–3535.

 

56.Okoh OO, Sadimenko AP, Afolayan AJ. Comparative evaluation of the antibacterial activities of the essential oils of Rosmarinus officinalis L. obtained by hydrodistillation and solvent-free microwave extraction methods. Food Chemistry. 2010;120(1):308–312.

 

57.Baharlouei M, Ranjbar M. Antioxidant and antimicrobial effects of methanolic and aqueous extracts of Cuminum cyminum, Carum carvi, and Nigella sativa against Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Bacillus cereus, and Staphylococcus aureus. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2023;30(2):164–175.

 

58.Zheng W, Wang SY. Antioxidant activity and phenolic compounds in selected herbs. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 2001;49(11):5165–5170.

 

59.Daneshmandi S, Soleimani N, Sattari M, Pourfathollah A. Evaluation of the drug synergistic and antibacterial effects of Cuminum cyminum essential oil. Avicenna Journal of Medical Biotechnology, Avicenna Medical University Journal. 2010;13(2):25-37.

 

60.Salvagnini LE, Oliveira JRS, Santos LEd, Moreira RRD, Pietro RCL. Evaluation of the antibacterial activity of Myrtus communis L. (Myrtaceae) leaves. Revista Brasileira de Farmacognosia. 2008;18:241–244.

 

 

17