ارزیابی اثربخشی عملکرد دفاتر تسهیلگری در فرآیند توسعه محلات غیررسمی (مطالعه موردی: محله ارزنان، اصفهان)

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

اصغر نوروزی ¹ , مهدی ابراهیمی ² , سمیه بابادی ³

1 - گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
3 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/09/10 تاریخ پذیرش : 1401/10/10 تاریخ انتشار : 1386/10/01

کلید واژه: اصفهان, محله ارزنان, محلات غیررسمی, توسعه, دفاتر تسهیلگری,

چکیده مقاله :

محلات غیررسمی بخش جدانشدنی مناطق شهری، با مسائل و مشکلات مختلف روبرو بوده و یکی از اقدامات پیشران، راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری مشارکت مردم است. هدف پژوهش ارزیابی فعالیت دفتر تسهیل‌گری ارزنان است. پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی - تحلیلی و از حیث روش گردآوری اطلاعات اسنادی و پیمایشی است. دو جامعه آماری شامل ساکنان محله و کارشناسان خبره مرتبط می‌باشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای ساکنان 350 نفر و برای کارشناسان 50 نفر تعیین و به روش تصادفی منظم نمونه‌گیری شده‌اند. یافته‌ها نشان داد: از دیدگاه ساکنان، میزان موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری ارزنان از نظر شاخص‌های مشارکت‌دهی(با میانگین51/2)، افزایش حس‌تعلق(11/2)، اعتمادسازی(64/2)، اطلاع‌رسانی(48/2)، نهادسازی(74/2)، توانمندسازی(33/2) و اقتصادی(06/2) و میانجی‌گری (85/1)، در سطح پایینی است. از دیدگاه کارشناسان نیز از لحاظ مشارکت‌دهی(با میانگین 62/3)، افزایش احساس‌تعلق(35/3)، اعتمادسازی(34/3) و نهادسازی(21/3) در سطح متوسط رو به بالا و از لحاظ توانمندسازی اجتماعی(77/2) و اقتصادی(64/2) و میانجی‌گری(60/2) در سطح پایینی است. دو شاخص نهادسازی و اعتمادسازی به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 90/5 و 76/5 بر اساس نظر ساکنان و دو شاخص مشارکت‌دهی و اعتمادسازی به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 42/6 و 48/5 بر اساس نظر کارشناسان، به‌عنوان مهم‌ترین شاخص‌های موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیل‌گری محلة ارزنان تعیین شده‌اند. همچنین نتایج نشان داد که عدم آشنایی برخی دستگاه‌های اجرایی با نقش و جایگاه دفتر تسهیل‌گری و فقدان توانمندی مالی با کسب بیشترین امتیاز از آزمون فریدمن(به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 98/6 و 97/6)، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات پیش روی دفتر تسهیلگری ارزنان می‌باشند.

چکیده انگلیسی:

Informal districts, an inseparable part of urban areas, facing various issues and problems and One of pioneer measures is establishing local facilitation with the participation of the people. The aim evaluating of Aruznan Local Facilitation. applied type, nature is descriptive-analytical. Two statistical populations include the residents of neighborhood and the experts. The sample size for 350 residents and 50 for experts and they were sampled by regular random method. The findings showed: from the perspective of the residents, the success andeffectiveness Facilitation Office in terms of participation(2.51), increasing the sense of belonging(2.11),building trust(2.64), providing information(2.48),institution building(2.74),social empowerment(2.33)and economic empowerment (2.06) and mediation(1.85) were at a low level. From the view point of the experts, in terms of indicators of participation ( 3.62), increasing the sense of belonging(3.35), trust building(3.34)and institution building(3.21) at the average level and from In terms of indicators of social empowerment (2.77),economic(2.64)and mediation(2.60), were at a low level. Two indicators of institution building and trust building were with average ratings of 5.90 and 5.76 based on the opinion of residents respectively. Two indicators of participation and trust building were with average ratings of6.42 and5.48 based on the opinion of experts. They have been determined as the most important indicators of success and effectiveness of the facilitation office of neighborhood. the lack of familiarity of some executive bodies with the role and position of the Facilitation Office and the lack of financial capability with the highest scores from Friedman's test (6.98 and 6.97)are the most important problems facing.

متن کامل:



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ارزیابی اثربخشی عملکرد دفاتر تسهیلگری در فرآیند توسعه محلات غيررسمی (مطالعه موردی: محله ارزنان، اصفهان)

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

محلات غیررسمی بخش جدانشدنی مناطق شهری، با مسائل و مشکلات مختلف روبرو بوده و برنامه‌ریزی جهت ساماندهی آن­ها ضرورت دارد. طی سال­های اخیر یکی از اقدامات پیشران، راه­اندازی دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی با مشارکت مردم بوده ­است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی فعالیت دفتر تسهیل­گری و توسعه محلی ارزنان در فرآیند توسعة این محله انجام شده است. پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی - تحلیلی و از حیث روش گردآوری اطلاعات جزء تحقیقات اسنادی و پیمایشی است. دو جامعه آماری شامل ساکنان محله ارزنان و کارشناسان خبره مراکز دانشگاهی و دستگاه­های اجرایی مرتبط می‌باشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای ساکنان 350 نفر و برای کارشناسان 50 نفر تعیین و به روش تصادفی منظم نمونه­گیری شده‌اند. یافته­های پژوهش نشان داد: از دیدگاه ساکنان، میزان موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری ارزنان از نظر شاخص‌های مشارکت­ (با ميانگين51/2)، افزایش حس تعلق(11/2)، اعتمادسازی(64/2)، اطلاع‌رسانی (48/2)، نهادسازی(74/2)، توانمندسازی اجتماعی(33/2)، اقتصادی(06/2) و میانجی­گری(85/1)، در سطح پایینی بوده است. از دیدگاه کارشناسان نيز از لحاظ شاخص­های مشارکت­(با ميانگين 62/3)، افزایش احساس تعلق(35/3)، اعتمادسازی (34/3) و نهادسازی (21/3) در سطح متوسط رو به بالا و از لحاظ شاخص­های توانمندسازی اجتماعی (77/2)، اقتصادی(64/2) و میانجی­گری (60/2) در سطح پایینی قرار داشته است. دو شاخص «نهادسازی و اعتمادسازی» به ترتیب با میانگین رتبه­ای 90/5 و 76/5 بر اساس نظر ساکنان و دو شاخص «مشارکت­دهی و اعتمادسازی» به ترتیب با میانگین رتبه­ای 42/6 و 48/5 بر اساس نظر کارشناسان، به‌عنوان مهم­ترین شاخص­های موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیل­گری محلة ارزنان تعيين شده­اند. همچنين نتايج نشان داد که عدم آشنایی برخی دستگاه‌های اجرایی با نقش و جایگاه دفتر تسهیل­گری و فقدان توانمندی مالی با کسب بیشترین امتیاز از آزمون فریدمن(به ترتيب با ميانگين رتبه­ای 98/6 و 97/6)، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات پیش روی دفتر تسهیلگری ارزنان مي­باشند.

واژگان کلیدی: دفاتر تسهیلگری، توسعه، محلات غيررسمی، محله ارزنان، اصفهان

 

مقدمه

گسترش روزافزون جمعیت و توسعه شهرنشینی در عصر حاضر، موجبات گسترش سکونتگاه­های شهری را فراهم آورده است (Pilehvar, 2021,p2)؛ به‌طوری‌که در سال 2018 بيش از 58 درصد جمعيت جهان در شهرها سکونت داشتند و پیش‌بینی مي­شود که اين رقم تا سال 2050 به حدود 75 درصد برسد. اين در حالی است که شهرنشينی با توسعه اقتصادی همراه نبوده و افزایش تعداد شهرنشينان بدون دسترسی به زیرساخت‌های اولیه، ازدیاد سکونتگاه­های غیررسمی یا زاغه­ها را به همراه داشته است (Mudau & Mhangara, 2021,p1). یکی از چالش­های مهم و اساسی در نظام توسعة پایدار سکونتگاه­های شهری، بافت­های حاشیه­نشین [غیررسمی- مسئله‌دار] اند (Kempin Reuter, 2019,p1) که بنا به دلایل مختلفی شکل‌گرفته و امروزه نیز دچار مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و زیست­محیطی هستند که بی­توجهی و عدم برنامه­ریزی بهینه برای آن‌ها می­تواند تمام نواحی شهر را متأثر و دچار بحران نماید(Amini et al, 2018,p 4). بافت­های حاشیه‌نشین اکثراً شامل مناطقی می­باشند که از حالت تکاملی شهر خارج‌شده و به کانون و مرکز انواع مسائل و معضلات شهری تبدیل‌شده‌اند (Al-Thani et al, 2019,p 2). به‌عبارت‌دیگر اسکان غیررسمی و حاشیه­نشینی از آثار و پیامدهای توسعة فیزیکی ناموزون و پیشی­ گرفتن شهرنشینی از توسعه شهری‌‌اند که فرآیند مدیریت شهری را با چالش جدی روبرو مي­سازند(Kazemian et al ,2012,p 58). در واقع مي­توان گفت پدیدة حاشیه‌نشینی و بافت‌های فرسوده، ناشی از شهرنشینی مدرن بوده و دارای ابعاد مختلف فضایی، اجتماعی، کالبدی و اقتصادی اند و مفهوم توسعه پایدار شهری را دچار چالش کرده است(Sarvar & Aminzade, 2019,p 17). 

مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده نشان داده حدود 20 تا 30 درصد جمعیت شهرهای بزرگ و متوسط در حاشیة شهرها سکونت دارند و این مناطق از فقیرترین گروه­های جمعیت شهری هستند(Kume,2014,p9). از هر 6 نفر در دنیا، یک نفر زاغه­­نشین است (Paknezhad, 2020,p14) و در صورت تداوم روند کنونی و عدم‌ مداخلة بخش دولتی و مشارکت شهروندان تا سال 2050 میلادی جمعیت آن‌ها به 3 میلیارد نفر افزایش پیدا خواهد کرد (Mudau & Mhangara, 2021,p2). بررسی‌ها در خصوص نسبت جمعیت زاغه­نشین در کشورهای درحال‌توسعه در سال 2018 نشان داد که این میزان در شمال آفریقا و غرب آسیا 6/25% ، در آمریکای لاتین و دریای کارائیب 9/20% ، در شرق و جنوب شرق آسیا 2/27% ، در آسیای مرکزی و جنوبی2/31% و در جنوب صحرای آفریقا 2/56% بوده است (Habibi et al, 2022,p381).

در ایران نيز حاشیه­نشینی و ايجاد سکونتگاه‌های غيررسمی سابقه­ای 60 ساله دارد. بر طبق برآوردهای صورت گرفته، حداقل یک‌هشتم جمعیت شهری کشور در اين مناطق سکونت دارند و با ادامة روند کنونی، در طی دهة آينده جمعيت­شان به بیش از دو برابر خواهد رسید (Sabeghi Iskandar, 2015,p18).

برای چندين دهه، جلوة فیزیکی این مشکل تحت عناوین مختلف از محله‌های فقیرنشین و سکونتگاه‌های غیررسمی شهری گرفته تا حومه‌ها، با اتخاذ سیاست‌های ناکارآمد مختلف ازجمله بی‌توجهی تا حذف یا تخلیه اجباری، ارتقاء شهری و توانمندسازی تحت رهبری نهادهای بین‌المللی مطرح‌شده است (Habibi et al, 2022,p382). بااین‌وجود طی سالیان اخیر ازجمله اقدامات پیشران پیرامون بهسازی و نوسازی محلات و با مشارکت­ شهروندان، تأسیس و راه‌اندازی دفاتر خدمات تسهیل­گری¹ است (Haeri, 2012,p147)؛ که با اجرایی شدن آن و مشارکت مردم در زمینه­های مختلف (اقتصادی، اجتماعی و ...) می­توان به توسعه پایدار محلی رسید (Amado et al, 2009,p599). تسهیلگری در برگیرندة طیف وسیعی از فعالیت­ها و فرآیندها مانند شناخت محیط، هنجارها و سازوکارهای اجتماعی، دریافت دانش و اطلاعات از گروه­ها و افراد و نیز شیوه­های تحرك بخشی به جوامع در راستای توسعه اقتصادی و اجتماعی (Lessard et al, 2016,p2)؛ و همچنين روش و تکنیکی برای دستیابی به پایداری اجتماعی در سطح محلات از طریق مشارکت بازیگران محلی و مردم است (Zhang et al, 2018,p3). استراتژی و راهبرد آن نیز گفتگوی «باز» بین همة عوامل مؤثر در توسعه محلی است که از منافع مختلفی برخوردارند (Asian Development Bank, 2018,p33).

در ایران اين دفاتر عمدتاً زیر نظر وزارت کشور و معاونت سیاسی و اجتماعی استانداری­ در سطح محلات حاشیه­نشین تأسیس و شامل مجموعه­ای حقوقی، متشکل از کارشناسان شهرسازی، اجتماعی، مددکاری، اقتصادی و حقوقی بوده که وظیفه و تکلیف اصلی آن‌ها توسعه اجتماع‌محور، اعتمادسازی، آگاه­سازی، نهادسازی، نیازسنجی، پیگیری، نظارت بر توسعه محلی و شروع اقدامات و فعالیت­های تسهیل­گری است (shekhe et al,2021,p63).

کلان‌شهر اصفهان طبق آخرين مصوبات كميسيون ماده 5 داراي ۲۳۸۰ هکتار بافت ناکارآمد است که معادل ۱۲ درصد از مساحت شهر بوده و در مجموع در قالب ۲۳۷ لکة شهری، با جمعيتی نزديک به 450 هزار نفر ( ۲۳ درصد از کل جمعیت شهر) را شامل مي­شوند. این ۲۳۷ لکه در قالب ۴ گونه بافت ناكارآمد با پیشینه روستايي، اسكان غيررسمي، مياني و بافت ناكارآمد تاريخي در مناطق پانزده­گانه شهر اصفهان پراکنده‌شده‌اند (Isfahan Municipality,2021).

برای حل مشکلات بافت‌های ناکارآمد در کشور قوانين، دستورالعمل و شیوه‌نامه‌های متعددي تدوين گرديد كه از آن جمله مي‌توان به سند ملی راهبردی احیاء، بهسازي، نوسازي و توانمندسازي بافت‌هاي فرسوده و ناکارآمد شهري مصوب سال ۱۳۹۳ هیئت محترم وزیران اشاره نمود. در این خصوص دفاتر تسهیل­گری و توسعه محلی در قالب یک طرح ملی در کشور آغاز به کار و دفاتر آن در شهرهای مختلف تابه‌حال در 23 استان افتتاح‌ شده‌اند. در این راستا در شهر اصفهان نيز در برنامه اصفهان ۱۴۰۰ تحت عنوان، بازآفريني بافت­هاي ارزشمند تاريخي و ناکارآمد شهري، راه‌اندازی و ایجاد دفاتر تسهیل­گری و توسعه محلی هدف‌گذاری(Isfahan Municipality,2021)؛ و هم‌اکنون 8 دفتر تسهیل‌گری و توسعه محلی ازجمله ارزنان، حصه، جلوان، ناصرخسرو، قائمیه و... فعاليت دارند.

محلة حاشیه­نشین ارزنان ازجمله محلات قدیمی و باسابقه کلان‌شهر اصفهان است که از نظر موقعیت جغرافیایی در شمال شرق شهر و در منطقه 14 واقع شده­است (Arznan Facilitation and Local Development Office, 2019). این محله باوجود راه‌اندازی اولين دفتر تسهیل­گری و توسعه محلی همچنان با انواع مسائل و مشکلات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی روبرو است. لذا ارزیابی اثربخشی عملکرد دفتر در توسعه محله و ابعاد مختلف آن می­تواند تبیین‌کننده وضعيت اين دفتر و محله و نمونة مناسبی جهت تعمیم نتایج آن به موارد مشابه باشد. بر اين اساس پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به پرسش­های اساسی زیر است:

- مهم‌ترین مسائل و مشکلات دفتر تسهیل­گری محله ارزنان کدام‌اند؟ مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی موفقیت عملکرد دفتر تسهیلگری محله ارزنان چيست؟ میزان اثربخشی عملکرد دفتر تسهیل­گری محله ارزنان در توسعه محلی چقدر بوده است؟

 

چارچوب نظری

همچنان که از موضوع برمی‌آید، مبانی نظری پژوهش بر چند مفهوم اساسی (تسهيلگر، تسهيلگری، دفاتر تسهيلگری، محلات غیررسمی) و نظریه­های مرتبط استوار است. لذا در ادامه سعی گرديد با بررسی منابعِ در دسترس و با نگاهی نسبتاً جامع، به مهم‌ترین مباحثِ مرتبط اشاره شود.

واژه «تسهیل­گر²» به معنی شخص یا تیمی است که به افراد کمک می­کند تا خود را تقویت کنند؛ با اطلاع کامل از روندها و تعاملات میان یک گروه، دانش خود را به کار می­بندد تا ساختار لازم را برای گروه فراهم آورد تا در کمترین زمان ممکن، بهترین نتیجه به‌صورت مشارکتی حاصل آید (Ganji et al, 2022; Perandevil, 2019,p 29). اين واژه اولین بار توسط روبسون و بری³ در اواخر دهه 1970 بکار رفت. آنان درگیر به‌کارگیری نیروی کار در حل و بهبود مشکلات و مسائل محیط کار بوده، به همین دلیل تسهیلگران را به‌عنوان کارگزاران تغییر می­پنداشتند که متناسب با سطح مهارت و روشی که در پیش‌گرفته‌اند، برای توسعه و بهبود عملکرد افراد، گروه­ها و سازمان­ها کمك می­کنند. کریس هوگان⁴، نویسنده کتاب درك تسهیلگری، بیان می­کند، جهان نیازمند گفتگو است و تسهیل­گری به مردم کمك می­کند تا وارد گفتگو با یکدیگر شوند. بر این اساس، تسهیلگران کسانی هستند که صلح را به مردم هدیه می­کنند(Mamorian et al, 2019,p2).

«تسهیلگری⁵» نيز واژه­ای است که نخستین بار در نیمه دوم قرن بیستم در بخش­های مختلفی مانند کسب‌وکار، آموزش و امور توسعه رواج پیدا کرد. اقدامات تسهیل­گری اجتماعی و توسعه محلی نيز ادامة روند جهانی است که از 1996 و در کنفرانس هابیتات⁶ در استانبول پایه­گذاری شد(shekhe et al, 2021p64). درواقع منظور از تسهیلگری، آسان کردن موفقیت گروهی است که باهدفی خاص دورهم گرد آمده باشند(Ganji et al, 2022,p8). در امور برنامه‌ریزی و مدیریت شهری نيز به معنی اطلاع‌رسانی، آگاهی­بخشی، جلب مشارکت شهروندان در اجرای برنامه‌های نوسازی، آموزش، توانمندسازی و به‌طورکلی اقداماتی است که در طول زمان و با حضور مؤثر ساکنان شهری، منجر به بهبود وضعیت زندگی در تمام ابعاد آن گردد (Perandevil, 2019,p31).

«دفتر تسهیل­گری⁷» نيز مجموعه­ای حقوقی متشکل از کارشناسان اجتماعی، مددکاری، شهرسازی، معماری، اقتصادی و حقوقی است که وظیفه آن اعتمادسازی، آگاه­سازی، نهادسازی، پیگیری اجرای پروژه­های نوسازی و ترغیب ساکنین به نوسازی است (Haji Aliakbari, 2011,p30). درواقع دفاتر تسهیل­گري با رويکردی اجتماع‌محور به دنبال توسعه اجتماعی و توانمندسازي محلاتِ كمتر برخوردار با مشاركت اهالی، ساکنین محله و همچنین شناسايی نیازها و احتیاجات، افزايش سرمایة اجتماعی و اعتمادسازي جوامع محلی هستند (shekhe et al, 2021,p 61). در کشور ما نيز شامل دو دسته: الف) دفاتری که زیر نظر وزارت کشور و معاونت سیاسی و اجتماعی استانداری­ها و در سطح محلات حاشیه­نشین تأسیس می­شوند؛ و ب) دفاتری که شهرداري وظیفه صدور مجوز و نظارت بر فعالیت آن‌ها را بر اساس ضوابط مندرج در دستورالعمل راه‌اندازی دفاتر خدمات نوسازی بر عهده دارد، می‌شوند. ازجمله اهداف دفاتر تسهیلگری در مسیر تحقق توسعه مستمر و بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی محلات می­توان به افزایش سطح اعتماد و باور جامعه محلی در رفع مشکلات محلی؛ سازمان یافتن جامعه محلی در جهت پرداختن به مشکلات و مسائل موجود، افزایش دانش و مهارت و قابلیت نهاد توسعه محلی درباره بسیج جامعه محلی، نیازسنجی و اولویت‌بندی و تعریف، اجرا و ارزیابی اقدامات و فعالیت­ها و طرح­های مداخله‌ای اشاره نمود (Purahmad et al, 2015,p 5).

«سکونتگاه‌های غیررسمی»، بخشی از بافت شهری هستند که عمدتاً مهاجرین روستایی و تهی‌دستان شهری را در خود جای ‌داده‌اند. بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه‌ی شهری، در درون و خارج از محدوده‌ی قانونی شهرها و به‌صورت خود رو به وجود آمده‌اند که عمدتاً فاقد سند مالكيت و از نظر ویژگی‌های كالبدي و برخورداري از خدمات و زیرساخت‌های شهري شدیداً دچار كمبود هستند (Motaghed & Sajadzade, 2022,p262). این محلات معمولاً به خدمات اولیه دسترسی مناسبی ندارند، در برنامه‌ریزی شهری لحاظ نمی‌شوند و بر همين اساس استانداردهای زندگی ضعیفی داشته و منبع آسیب‌های اجتماعی مي­باشند (Mudau & Mhangara, 2021,p2).

برای ساماندهی بافت­های مسئله‌دار و نواحي نابسامان شهري، توسط متخصصين امور شهري رویکردهای مختلفي پيشنهاد و ارائه‌شده است که در ادامه به شرح مختصر آن‌ها پرداخته‌شده است.

 بر اساس رویکرد «تغییر ساختار برنامه­ریزی»؛ توسعه‌نیافتگی، معلول ويژگي­هاي دروني ساختار اقتصادي، اجتماعي و سياسي كشورهاي درحال‌توسعه است و انجام اصلاحات سريع اقتصادي - اجتماعي و ايجاد تعادل در برنامه­ريزي­هاي شهري و روستايي و سلسله‌مراتب درست در پهنه ملّي و محلّي ضروري است. عدم تعادل برنامه­ريزي شهري و روستايي در کشور و اقدامات سريع در مناطق روستايي بعد از دهه 40 شمسي (اصلاحات ارضي و مكانيزاسيون كشاورزي) منجر به مهاجرت­ روستائيان به شهرهاي بزرگ و حواشي آن‌ها شده و حل اين معضلات با تغيير ساختارها قابل‌رفع است. 

در «رویکرد بازدارندگی و کنترل» نگرش غالب بر اصل بازدارندگي و ايجاد تغييرات از بيرون به فضاهاي مسئله‌دار است و جهت پيشگيري از توسعه آن‌ها، مقوله كنترل در دستور کار قرار مي­گيرد. با توجه به گسترش بی‌رویه مناطق با بافت­هاي مسئله‌دار، مسئولين در برخورد با اين مناطق بايد به‌گونه‌ای هوشيارانه عمل نمایند و با اتخاذ تدابير مقتضي به كنترل و پيشگيري آن‌ها بپردازند (Mohammadpur et al, 2016,p 5-4).

«رویکرد ساماندهی» نيز بهبود كالبدي و تأمين فضاي مناسب سكونت در راستاي رسميت بخشيدن قانوني و حقوقي به سكونتگاه­هاي غيررسمي، بازسازي و بهسازي اين محدوده­ها يا آماده­سازي در فضايي جديد را در نظر دارد. ساماندهي به مفهوم فوق موجب حذف رفتار آلونك­نشيني و درمان اساسي نيست و به‌موازات آن انجام برنامه­ريزي اقتصادي - اجتماعي نيز ضرورتي اجتناب­ناپذير است. در اين رويکرد اسكان غيررسمي، پاسخ اقشار کم‌درآمد به بي­توجهي جامعه و خصوصاً برنامه­ريزان كالبدي است و راهبرد ساماندهي را مي­توان ابزاری مؤثر به شمار آورد (Abbott, 2002,p 36).

رویکرد «برنامه­ریزی اجتماعی» بر مسائل و مشکلات اجتماعی به‌جای فضاها و بناهای شهری متمرکز می­شود. درنتیجه، از طریق تحلیل علت­های اساسی محرومیت و فقر شهری، مقدمات لازم را برای اجرای سیاست­ها، با جهت­گیری رفع نیازهای اساسی فراهم می­سازد؛ بنابراین به‌جای تکیه‌بر راه­حل­های کالبدی (از قبیل تخریب، پاک‌سازی و نوسازی که باعث انتقال فقر و محرومیت شهری به نقطه دیگر خواهد شد)، باید از طریق بهبود وضعیت اقتصادی خانوارهای فقیر، بهبود شرایط مسکن و محیط مسکونی مسائل را مرتفع کرد (Alizadeh,1997,p 24-25).

بر اساس «رویکرد توانمندسازی»، نيز توسعه پايدار محلات مسئله­دار و نابسامان شهري مي­بايست با استراتژي توانمندسازي محلات و همچنین تقويت ظرفيت­هاي موجود، با تأكيد بر نهادهاي محلی صورت گیرد. اين بدين معناست كه در جريان مداخله و به‌منظور بهبود وضعيت ساكنين محلات، محور حركت بايد توانمندی و ظرفيت­هاي موجود در اين مناطق باشد كه با حمايت و پشتيباني سازمان­هاي دولتي، شكل نظام‌یافته‌ای به خود گرفته و خود را به‌صورت نهادهاي توسعة محلی هدايت سازند. در پذيرش راهبردهاي توانمندسازي كه همراه با ارتقاء و بهسازي فيزيكي محلات صورت می­پذيرد، انسان ‌محور اساسيِ توسعه تلقي مي­شود و برنامه­هاي توسعه­اي، بايد با در نظر گرفتن اين محور آغاز شوند. مكانيسم تحول محلات، بدون اعمال ضوابط لازم در مقياس كل شهر صورت نمی­پذيرد، چراکه ممكن است خطر جزيره­اي كردن اين محلات فقير را در پي داشته باشد (Mohamadpur et al, 2016,p 7).

بررسی مبانی نظری پژوهش نشان می‌دهد که عملکرد دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی مبتنی بر سه بعد بسترسازی و نهادسازی، سرمایه اجتماعی و توانمندسازی است. در ذیلِ این سه بعد 8 شاخص نهادسازی، میانجی­گری، مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، آگاه­سازی و اطلاع­رسانی، توانمندسازی اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی قرار دارند. بر اساس آنچه بیان شد، مدل مفهومی پژوهش به شرح شکل شماره (1) قابل‌ارائه است.

 

شکل 1. مدل مفهومی پژوهش

پیشینه پژوهش

در ادامه تعدادی از پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع مورداشاره قرار می‌گیرد:

سعیدی و محکی(1400) در پژوهشی با عنوان «تبیین نقش دفاتر تسهیلگری در فرآیند بازآفرینی شهری اجتماع­محور، مورد مطالعه: دفاتر تسهیلگری منطقه ۳ شهرداری مشهد»، با بهره‌گیری از روش توصیفی و تحلیل محتوا به این نتیجه رسیدند که اتخاذ رویکرد مشارکت به‌عنوان پارادایم برنامه­ریزی، منجر به موفقیت پروژه‌های بازآفرینی شهری خواهد شد و دفاتر تسهیلگری باید ابزار اجرایی برای جلب مشارکت ساکنان در نظر گرفته شوند. صفرعلیزاده و کریم نژاد (1399) در پژوهشی به ارزیابی و سنجش عملکرد دفاتر تسهیل­گری نوسازی و بهسازی بافت­های فرسوده در شهر ارومیه پرداخته­اند. نتایج حاصل از تحليل داده‌ها به روش تاپسيس نشان داد که متأسفانه دفاتر تسهیل­گری در محدوده مورد مطالعه چندان موفق نبوده؛ به‌نحوی‌که میزان رضایتمندی از عملکرد آن‌ها در حد متوسط ارزیابی ‌شده است. عباسی و صابری (1397) پژوهشی تحت عنوان ارزیابی عملکرد دفاتر تسهیل­گری (بازآفرینی) بافت فرسوده شهری در شاخص توسعه اجتماعی (نمونه موردی: محله همت‌آباد اصفهان) انجام داده‌اند. نتایج نشان داد عملکرد دفتر تسهیل­گری در محله همت­آباد در بُعد اجتماعی (اعتماد اجتماعی ساکنان نسبت به یکدیگر و نسبت به مسئولین، ایجاد مشارکت و همکاری اجتماعی بین ساکنین و مسئولین برای بهسازی و بازسازی بافت فرسوده­ی محله و ایجاد تعاملات و برابری اجتماعی) مطلوب نبوده است و عمدة ساکنان از عملکرد دفتر در این زمينه رضایت ندارند. زینالی (1397) در پژوهشی با استفاده از روش تحلیل محتوا و برداشت­های میدانی، دفاتر تسهیل­گری واقع در بافت فرسوده شهر ارومیه را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه اشاره دارند که عواملی ازجمله ظرفیت‌سازی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، توانمندسازی سازمانی و ساکنین، هویت اجتماعی و حس اعتماد در میزان موفقیت دفتر تسهیل­گری در جلب مشارکت ساکنین نقش دارند. پیوسته­گر و همکاران (1396) نيز در پژوهشی با استفاده از روش پیمایشی و بهره­گیری از روش تحليل محتوا و استدلال منطقي، میزان موفقیت و اثرگذاری دفاتر تسهیل­گری واقع در کلان‌شهر شیراز را در راستای دستیابی به اهداف بازآفرینی مورد ارزیابی قرار داده­اند. یافته­های حاصل از پژوهش گویای آن است که از دیدگاه مردم دفاتر تسهیل­گری ازلحاظ شاخص­های کالبدی و اجتماعی «کاملاً موفق» و ازلحاظ شاخص­های اقتصادی زیست‌محیطی «موفق» بوده­اند. همچنین از دیدگاه مسئولین دفاتر مذکور ازنظر شاخص­های کالبدی، اجتماعی و زیست‌محیطی «کاملاً موفق» عمل کرده­اند. قدس­ولی (1393) در پژوهشی با استفاده از روش کتابخانه‌ای- میدانی، عملکرد و کارایی دفاتر تسهیل­گری و خدمات نوسازی در سطح محله عودلاجان تهران را مورد ارزیابی قرار داده و مشخص کردند که عواملی همچون توانمندسازی ساکنین، اعتماد، مشارکت، انسجام، نهادسازی و هویت اجتماعی، تأثیرگذارترین عوامل موفقیت این دفتر در راستای مشارکت­های مردمی هستند. عبدی و طباطبایی (1392) نیز در پژوهشی با عنوان ارزیابی روند نوسازی و توسعه پایدار در محلات تهران نشان دادند که روند فعلی نوسازی فاصله نسبتاً زیادی با سیاست‌ها و اهداف اعلام‌شده دارد و با مشکلات پیش رو، خصوصاً در حوزه منابع مالی و تسهیلات، این روند در آینده سیری نزولی خواهد داشت.

همچنين در بين مطالعات خارجی، می­توان پژوهش­ها را در دو قالب کلی «تسهيلگری و توانمندسازی اجتماعات» و همچنين «مطالعات بازآفرينی شهری» تفکيک و مورد اشاره قرار داد. آیشم و همکاران⁸ (2021) در پژوهشِ «نقش تسهیلگران در توانمندسازی اجتماعی مبتنی بر یادگیری جامعه برای بهبود مهارت­های حرفه‌ای»، نشان دادند که تسهیل‌گر در توانمندسازی گروه‌های کشاورز و در راستای رفع نیازها، رفاه و کيفيت زندگی نقش مؤثری داشته است. ژولی و مالین⁹ (2021) به‌مرور مطالعات بازآفرینی شهر پایدار پرداخته­اند. این مطالعه بر تکنیک­های مختلف جهانی یا محلی به‌منظور ارزیابی پایداری پروژه­های بازآفرینی شهری در زمینه­های مختلف متمرکز و درنهایت روند تحقیقات آتی را جهت کشف زمینه­های بازآفرینی شهری پایدار (شامل ایجاد شهر هوشمند، شهر بوم‌ساز، شهر قابل زندگی، شهر تاب‌آور و شهر دانش) مشخص نموده اند. تیلور و وی¹⁰ (2020) در پژوهشی با عنوان «هنر برای تسهیلگری ظرفیت­سازی جامعه برای برنامه‌ریزی شهری و کار اجتماعی» در جزيره لوپز واشنگتن که با مشکلات مسکن پايدار و مسائل کشاورزی مواجه بوده­اند، به واکاوی عوامل مؤثر بر عدم مشارکت شهروندان در امور شهری پرداخته و تعامل تسهيلگر و نقش هنرمندانه او را مورد تأکيد قرار داده‌اند. آسانت و هلبرت¹¹ (2020) طی پژوهشی با عنوان بازآفرینی شهری و آوارگی ناشی از سیاست در یک شهر ثانویه آفریقایی: پروژه بازار کوتوکورابا¹²، ساحل کیپ، غنا، به این نتیجه رسیدند که به علت مشتری مداری و موارد مشابه، آوارگی ناشی از سیاست­های اتخاذ شده در توسعه شهری شهرهای ثانویه آفریقا به‌خصوص شهرهای پایتخت فراگیر شده است. آلمیدا¹³ و همکاران (2019) یک مطالعه موردی با استفاده از روش‌شناسی یکپارچه برای پشتیبانی از مدیریت و برنامه­ریزی بازآفرینی شهری پایدار، بر اساس تجربه یک پروژه بازآفرینی شهری در مقیاس بزرگ انجام و یک روش یکپارچه را جهت حمایت از برنامه­ریزی­ و مدیریت مداخلات بازآفرینی شهری معرفی نمودند. روش مذکور شرایط لازم را برای مشارکت و تعامل بیشتر ذینفعان و تیم­های درگیر در پروژه و نظارت بر اقدامات مهیا می­سازد. لیو¹⁴ و همکاران (2019) به بررسی روند بازآفرینی شهری در چین پرداخته­اند. نتایج نشان داد که باید توجه بیشتری به موارد بازآفرینی در زمینه‌های مختلف و تعاملات میان همة ذینفعان گردد. جانگ ­هو و جین‌ها¹⁵ (2014) پژوهشی در زمینه بهسازی و نوسازی شهری در کشور کره انجام داده‌اند. نتایج نشان داد که فاکتورهای زیادی در زمینة موفقیت فرآیند نوسازی شهری نقش دارند که می‌توان به پیگیری مزایای بخش­های خصوصی و دولتی به‌طور هم‌زمان و طولانی بودن زمان انجام طرح و پروژه اشاره نمود.

 

روش­ پژوهش

تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی، ازلحاظ ماهیت و روش، از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و از حیث روش جمع­آوری اطلاعات نیز کتابخانه­ای و میدانی- پیمایشی است. جامعه آماری موردمطالعه شامل ساکنان محلة ارزنان واقع در منطقه 14 کلان‌شهر اصفهان با جمعیت 18647 نفر و کارشناسان خبره شاغل در مراکز دانشگاهی، ارگان­ها و دستگاه­های اجرایی مرتبط (شهرداری اصفهان، سازمان نوسازی و بهسازی و معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان) است. با کاربرد روش کوکران، 350 نفر از ساکنان محله ارزنان و 50 نفر از کارشناسان خبره تعیین و به روش نمونه­گیری تصادفی منظم انتخاب شده‌اند. در روند انجام پژوهش تحقیقات داخلی و خارجی مورد واکاوی قرارگرفته و برای سنجش و ارزیابی عملکرد دفتر تسهیل­گری از دیدگاه ساکنان محله و کارشناسان، از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه محقق­ساخته استفاده ‌شد. پرسشنامة ساکنان شامل 47 گویه و 8 شاخص (مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، آگاهی­بخشی و اطلاع‌رسانی، نهادسازی، میانجی­گری، توانمندسازی اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی) و طیف پاسخگویی لیکرت پنج گزینه­ای(خیلی زیاد تا خیلی­کم) با نمره 1 تا 5 بوده است. پرسشنامه کارشناسان در بخش اول مشتمل بر 42 گویه و 8 شاخص (مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، آگاهی­بخشی و اطلاع­رسانی، نهادسازی، میانجی­گری، توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی)، طیف پاسخگویی لیکرت پنج گزینه­ای نمره­گذاری 1 تا 5  و در بخش دوم شامل 11 گویه که مهم‌ترین مشکلات دفتر تسهیلگری را موردسنجش قرار داده است. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات در دو بخش توصیفی و استنباطی و با بهره­گیری از نرم­افزار SPSS انجام‌شده است. در بخش توصیفی، سؤالات شخصی و عمومی بررسی و در بخش استنباطی ابتدا با بهره­گیری از آزمون شاپیرو - ویلک وضعیت نرمال بودن شاخص­ها و سپس برای بررسی سؤالات از آزمون تی تک نمونه­ای و فریدمن بهره گرفته شد.

معرفی محدوده موردمطالعه

شهر اصفهان به‌عنوان مرکز استان اصفهان با وسعت 20034 هکتار سومین شهر بزرگ کشور بر روی دشتی نسبتاً هموار و بین مختصات جغرافیایی 32 درجه و 32 دقيقه تا 32 درجه و 51 دقيقه عرض شمالى و 51 درجه و 33 دقيقه تا 51 درجه و 50 دقيقه طول شرقى از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است. این شهر با ارتفاع 1570 متر از سطح دریا، از شمال به شاهین‌شهر، از جنوب به فلاورجان، از سمت شرق به دشت سجزی و از غرب به خمینی‌شهر محدود شده ‌است. بر اساس تقسیمات اداری شهرداری اصفهان، دارای 15 منطقه شهری است. محلة ارزنان با مساحت 26/54 هکتار در منطقه 14 و محدوده‌ شمالی شهر اصفهان واقع‌شده است (شکل 2). از سمت شمال به بلوار آیت‌الله غفاری، از جنوب به میدان جوان و خیابان عاشق اصفهانی، از غرب به بلوار زینبیه و از شرق نیز به نهر ارزنان محدود می­شود و با محله­های منتظرالمهدی، عمان سامانی، امام خمینی (ره) و شهرک امام حسین (ع) مجاورت دارد. سهم جمعیتی این محله از جمعیت کل منطقه 14 شهری اصفهان برابر با 25/8 درصد و از کل شهر اصفهان نیز برابر با 69/0 درصد است (Isfahan Municipality, 2018,p15 & 82).

 

 

شکل 2. موقعیت جغرافیایی محدوده موردمطالعه

 

یافته­های پژوهش

الف: یافته­های توصیفی

نتایج حاصل از بررسی سؤالات شخصی و عمومی پرسشنامه ساکنان نشان داد بیشتر پاسخگويان مرد (6/56 درصد) و اکثریت آن‌ها (3/52 درصد) در گروه سنی 31 تا 40 سال و 41 تا 50 سال قرار داشتند. ازنظر وضعیت تأهل، اکثراً متأهل (1/59) و ازنظر میزان تحصیلات نیز اغلب آن‌ها (3/72 درصد) دارای مدارک تحصیلی دیپلم و زیردیپلم بوده­اند. ازلحاظ وضعیت اشتغال بيش از نيمی از پاسخگويان غیر شاغل (1/51 درصد) و ازلحاظ محل تولد نیز بیشتر آن‌ها (2/71 درصد) متولد شهر بوده­اند. ازنظر مدت اقامت در محلة ارزنان، اکثراً (8/62 درصد) بین 6 تا 15 سال در اين محله سکونت داشته­اند.

یافته‌های توصيفی سؤالات عمومی پرسشنامه ساکنان نشان داد از مجموع 350 نفر، تنها 6/32 درصد آن‌ها از محل استقرار دفتر تسهیلگری اطلاع کافی داشته و میزان مراجعه آن‌ها به این دفتر نيز 6/58 درصد در حد کم، 3/34 درصد متوسط و 1/7 درصد در حد زیاد بوده است. میزان آشنایی 9/62 درصد ساکنان با اهداف تشکیل دفتر تسهیلگری در حد «متوسط» و میزان آشنایی 5/49 درصد آن‌ها با برنامه­های این دفتر در ارتباط با محله خود در حد «کم» بوده است.

نتایج بررسی سؤالات شخصی پرسشنامه کارشناسان نیز گویای آن بود که 64 درصد آن‌ها مرد و 88 درصد متأهل و از نظر سنی نیز 44 درصد در گروه سنی 36 تا 45 سال قرار داشته­اند. ازلحاظ میزان تحصیلات، بیشتر آن‌ها دارای مدارک تحصیلی فوق‌لیسانس (52%) و دکترا (30%) و ازلحاظ محل خدمت نیز بیشتر آن‌ها شاغل در شهرداری (58%) و اساتید دانشگاه (30%) بوده­اند. همچنین از حیث سابقه خدمت حدود 50% آن‌ها بین 16 تا 20 سال سابقه داشته اند.

 

ب: یافته­های استنباطی

- آزمون نرمال بودن داده­ها

در پژوهش حاضر برای اطمینان از وضعیت نرمال بودن توزیع داده­های جمع‌آوری‌شده از آزمون شاپیرو - ویلک بهره گرفته شد و نتایج به‌دست‌آمده در جدول شماره (1) ارائه ‌شده است:

جدول 1. بررسی وضعیت نرمال بودن داده­های مربوط به پرسشنامه

شاخص	نمونه	آماره	درجه آزادی	معناداری
مشارکت­دهی	ساکنان	94/0	250	06/0
	کارشناسان	96/0	50	08/0
افزایش حس تعلق	ساکنان	89/0	250	06/0
	کارشناسان	95/0	50	06/0
اعتمادسازی	ساکنان	94/0	250	10/0
	کارشناسان	97/0	50	52/0
اطلاع‌رسانی	ساکنان	98/0	250	44/0
	کارشناسان	95/0	50	06/0
نهادسازی	ساکنان	96/0	250	08/0
	کارشناسان	98/0	50	66/0
توانمندسازی اجتماعی	ساکنان	97/0	250	30/0
	کارشناسان	96/0	50	06/0
توانمندسازی اقتصادی	ساکنان	95/0	250	08/0
	کارشناسان	95/0	50	07/0
میانجی­گری	ساکنان	92/0	250	07/0
	کارشناسان	95/0	50	09/0

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، سطح معناداری آزمون (P-Value) برای تمامی شاخص­های هشت‌گانه شامل مشارکت­دهی، حس تعلق، اعتمادسازی، اطلاع­رسانی، نهادسازی، توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری بزرگ‌تر از 05/0 است؛ بنابراین دلیلی برای رد فرض صفر مبنی بر اینکه توزیع داده­ها نرمال است، وجود ندارد. به‌عبارتی‌دیگر توزیع داده­های این پژوهش نرمال بوده و می­توان در بررسی میزان موفقیت عملکرد و اثربخشی دفتر تسهیل­گری ارزنان و تحلیل­های مربوطه از آزمون­های پارامتریک بهره گرفت.

 

- مهم‌ترین مسائل و مشکلات دفتر تسهیلگری از دیدگاه کارشناسان

به‌منظور شناسایی مهم‌ترین مشکلات دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان بر اساس نظرات کارشناسان از آزمون فریدمن بهره گرفته شد و نتایج در جدول 2 ارائه ‌شده است:

 

جدول 2. شناسایی مهم‌ترین مسائل و مشکلات دفتر تسهیلگری ازنظر کارشناسان

مسائل و مشکلات	میانگین	انحراف معیار	میانگین رتبه­	رتبه عادی
عدم توانمندی مالی دفتر	24/4	62/0	98/6	2
عدم آشنایی دستگاه‌های اجرایی با نقش دفتر	38/4	72/0	37/7	1
عدم همکاری برخی دستگاه‌های اجرایی	24/4	79/0	97/6	3
کمبود بودجه و نیروی انسانی	90/3	73/0	47/5	8
ضعف در برگزاری دوره‌های آموزشی	76/3	91/0	10/5	11
نگاه از بالا به پایین برخی دستگاه‌های اجرایی	78/3	86/0	30/5	10
عدم ارتباط مستمر دستگاه­های اجرایی	02/4	71/0	07/6	4
نبود رویکرد منسجم بین دفاتر تسهیلگری	92/3	92/0	80/5	6
ضعف مشارکت مردم در برنامه‌های اجتماع‌محور	94/3	91/0	96/5	5
نداشتن چشم‌انداز میان‌مدت 5 تا 10 ساله	92/3	72/0	67/5	7
تداخل اقدامات دفتر با وظایف دستگاه­های اجرایی	82/3	80/0	31/5	9

N = 50  Chi-Square = 34/30       DF = 10    Asymp.Sig = 0/0001

با توجه به سطح معناداری آزمون فریدمن که کمتر از 05/0 است، می­توان گفت که از دیدگاه کارشناسان، بین مسائل و مشکلات مختلف مطرح‌شده پیرامون دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در سطح خطای کمتر از 05/0 تفاوت معنادار آماری وجود دارد. بر این اساس، مسئله عدم آشنایی برخی دستگاه‌های اجرایی با نقش و جایگاه دفتر تسهیل­گری با میانگین 38/4 و میانگین رتبه­ای 37/7، عدم توانمندی مالی دفتر با میانگین 24/4 و میانگین رتبه­ای 98/6 و عدم همکاری برخی دستگاه‌های اجرایی با دفتر تسهیل­گری با میانگین 24/4 و میانگین­ رتبه­ای 97/6 بالاترین امتیاز را دارا می­باشند؛ بنابراین از دیدگاه کارشناسان، عدم آشنایی برخی دستگاه‌های اجرایی با نقش و جایگاه دفتر، عدم توانمندی مالی و فقدان همکاری برخی نهادها و دستگاه‌های اجرایی به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات پیش ­روی دفتر تسهیلگری ارزنان مي­باشند.

 

- اولویت­بندی شاخص­های اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری

به‌منظور شناسایی و اولویت­بندی مهم‌ترین شاخص­های موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان بر اساس نظرات و دیدگاه­های ساکنان محله و همچنین کارشناسان از آزمون فریدمن بهره گرفته شد و یافته­های حاصل در جداول 3 و 4 ارائه‌شده است:

جدول 3. اولویت­بندی شاخص­های عملکرد دفتر تسهیلگری بر اساس نظر ساکنان

شاخص	میانگین	انحراف معیار	میانگین رتبه­ای	رتبه عادی
مشارکت­دهی	51/2	82/0	18/5	3
افزایش حس تعلق	11/2	85/0	72/3	6
اعتمادسازی	64/2	69/0	76/5	2
اطلاع‌رسانی	48/2	65/0	11/5	4
نهادسازی	74/2	84/0	90/5	1
توانمندسازی اجتماعی	33/2	65/0	33/4	5
توانمندسازی اقتصادی	06/2	66/0	31/3	7
میانجی­گری	85/1	61/0	69/2	8

              N = 247    Chi-Square = 412/99  DF = 7     Asymp.Sig = 0/0003

 

با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده از آزمون فریدمن که کمتر از 05/0 است، می­توان گفت از دیدگاه ساکنان، بین شاخص­های عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در سطح خطای کمتر از 05/0 تفاوت معنادار وجود دارد و شاخص­های موردمطالعه (مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، اطلاع­رسانی، نهادسازی، توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری) از اولویت یکسانی برخوردار نیستند. بر این اساس، دو شاخص نهادسازی با میانگین 74/2 و میانگین رتبه­ای 90/5 و اعتمادسازی با میانگین 64/2 و میانگین­ رتبه­ای 76/5 بالاترین امتیاز و دو شاخص­ میانجی­گری با میانگین 85/1 و میانگین رتبه­ای 69/2 و توانمندسازی اقتصادی با میانگین­ 06/2 و میانگین رتبه­ای 31/3 پایین­ترین امتیاز را دارا می­باشند؛ بنابراین از دیدگاه ساکنان، شاخص­های نهادسازی و اعتمادسازی ‌مهم‌ترین شاخص­های موفقیت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه این محله مي­باشند.

 

جدول 4. اولویت­بندی شاخص­های عملکرد دفتر تسهیلگری بر اساس نظر کارشناسان

شاخص	میانگین	انحراف معیار	میانگین رتبه­ای	رتبه عادی
مشارکت­دهی	62/3	68/0	42/6	1
افزایش حس تعلق	35/3	73/0	33/5	3
اعتمادسازی	34/3	51/0	48/5	2
اطلاع‌رسانی	08/3	54/0	58/4	5
نهادسازی	21/3	60/0	18/5	4
توانمندسازی اجتماعی	77/2	58/0	37/3	6
توانمندسازی اقتصادی	64/2	56/0	89/2	7
میانجی­گری	60/2	48/0	75/2	8

N = 50    Chi-Square = 107/98    DF = 7    Asymp.Sig = 0/0001

 

 

با توجه به سطح معناداری آزمون فریدمن ( کمتر از 05/0 )، می­توان گفت از دیدگاه کارشناسان، بین شاخص­های عملکرد دفتر تسهیلگری ارزنان در سطح خطای کمتر از 05/0 تفاوت معنادار وجود دارد. بر این اساس، دو شاخص مشارکت­دهی با میانگین 62/3 و میانگین رتبه­ای 42/6 و اعتمادسازی با میانگین 34/3 و میانگین­ رتبه­ای 48/5 بالاترین امتیاز و دو شاخص­ میانجی­گری با میانگین 60/2 و میانگین رتبه­ای 75/2 و توانمندسازی اقتصادی با میانگین 64/2 و میانگین­ رتبه­ای 89/2 پایین­ترین امتیاز را دارا می­باشند؛ بنابراین از دیدگاه کارشناسان، شاخص­های مشارکت­دهی و اعتمادسازی به‌عنوان مهم‌ترین شاخص­های موفقیت و اثربخشی  عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محله مي­باشند.

مقایسه نظرات ساکنان محله و کارشناسان در خصوص شاخص­های هشتگانه عملکرد و اثربخشی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی گویای آن است که بر اساس نظر ساکنان دو شاخص «نهادسازی و اعتمادسازی» و بر اساس نظر کارشناسان دو شاخص «مشارکت­دهی و اعتمادسازی» دارای بالاترین امتیاز بوده­اند. دو شاخص «میانجی­گری و توانمندسازی اقتصادی» نيز بر اساس دیدگاه ساکنان و کارشناسان دارای کمترین امتیاز بوده­اند.

 

- ارزیابی ميزان موفقيت و اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری ارزنان

به‌منظور ارزیابی میزان موفقیت دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در فرآیند توسعه این محله بر اساس نظرات ساکنان و کارشناسان و به تفکیک شاخص­های هشت‌گانه، با توجه به نرمال بودن داده‌ها از آزمون تی تک نمونه­ای استفاده ‌شده است. نتایج این آزمون در جدول 5 ارائه‌شده است:

 

 

 

جدول 5. بررسی اثربخشی عملکرد دفتر تسهیلگری

شاخص	نمونه	میانگین	انحراف معیار	تی	معناداری	حد پایین	حد بالا
مشارکت­دهی	ساکنان	51/2	82/0	28/9-	0001/0	59/0-	38/0-
	کارشناسان	62/3	68/0	46/6	0001/0	43/0	82/0
حس تعلق	ساکنان	11/2	85/0	26/16-	0001/0	98/0-	77/0-
	کارشناسان	35/3	73/0	38/3	001/0	14/0	56/0
اعتمادسازی	ساکنان	64/2	69/0	99/7-	0001/0	44/0-	26/0-
	کارشناسان	34/3	51/0	71/4	0001/0	19/0	49/0
اطلاع‌رسانی	ساکنان	48/2	65/0	51/12-	0001/0	60/0-	43/0-
	کارشناسان	08/3	54/0	13/1	26/0	06/0-	24/0
نهادسازی	ساکنان	74/2	84/0	84/4-	0001/0	36/0-	15/0-
	کارشناسان	21/3	60/0	52/2	015/0	04/0	38/0
توانمندسازی اجتماعی	ساکنان	33/2	65/0	03/16-	0001/0	75/0-	58/0-
	کارشناسان	77/2	58/0	76/2-	008/0	39/0-	06/0-
توانمندسازی اقتصادی	ساکنان	06/2	66/0	10/22-	0001/0	01/1-	84/0-
	کارشناسان	64/2	56/0	49/4-	0001/0	51/0-	19/0-
میانجی­گری	ساکنان	85/1	61/0	97/28-	0001/0	21/1-	06/1-
	کارشناسان	60/2	48/0	73/5-	0001/0	53/0-	25/0-

 

بر اساس داده­های جدول (5)، سطح معناداری آزمون تی تک نمونه­ای برای تمامی شاخص­های مربوط به ساکنان (مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، اطلاع­رسانی، نهادسازی، توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری) کمتر از 05/0 بوده است. همچنین میانگین دیدگاه­های آن‌ها در خصوص میزان موفقیت دفتر تسهیلگری و توسعه محلی کمتر از میانگین فرضی (3) است. به‌عبارتی‌دیگر با در نظر داشتن یک‌طرفه بودن آزمون و منفی بودن حد پایین و بالای آن، میانگین­های به‌دست‌آمده برای شاخص­ها از مقدار آزمون شده، کمتر می­باشد. در نتیجه در سطح خطای کمتر از 05/0 می­توان گفت که از دیدگاه ساکنان، میزان موفقیت دفتر تسهیلگری ارزنان «کمتر از حد متوسط» بوده است(شکل3).

در اين خصوص برای شاخص­های مشارکت دهی، افزایش تعلق، اعتمادسازی و نهادسازی بیشتر از میانگین (3) و با در نظر گرفتن یک‌طرفه بودن آزمون و مثبت بودن حد پایین و بالای آن، در سطح خطای 05/0 می­توان گفت، میزان موفقیت دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در فرآیند توسعه این محله بر اساس شاخص­های مذکور «بالاتر از حد متوسط» بوده است (شکل3).

همچنين میانگین نظرات کارشناسان برای شاخص­های توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی‌گری کمتر از میانگین فرضی (3) است و با توجه به منفی بودن حد پایین و بالای آزمون برای شاخص­های مذکور در سطح خطای کمتر از 05/0 می­توان ادعا نمود که میزان موفقیت و اثربخشی در شاخص­های مذکور «کمتر از حد متوسط» بوده است. همچنین سطح معناداری به‌دست‌آمده از آزمون برای شاخص اطلاع­رسانی معنادار نبوده است.

­­­­­­­

شکل 3. وضعیت شاخص­های عملکرد دفتر تسهیلگری بر اساس نظر ساکنان و کارشناسان

 

 

نتیجه­گیری و پیشنهادها

بافت­های حاشیه‌نشین و غیررسمی شهری را می­توان بخشی از فضای شهری دانست که نظام زیستی آن، هم از حیث ساختار و هم از حیث کارکرد اجزاء حیاتی خود، دچار اختلال و ناکارآمدی است. ازاین‌رو به‌عنوان نقاط مسئله­دار شهری شناخته می­شوند. ساماندهی آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار و در این راستا دولت­ها به‌تنهایی قادر به پاسخگویی به نیازهای جدید نخواهند بود؛ بنابراین الگوهای جدیدی که بتواند از تمام ظرفیت­های جامعه در بخش­های دولتی، خصوصی و مدنی استفاده نمايد تا تولید و ارائه خدمات عمومی را حداکثر سازند، يک ضرورت است. در سیستم مدیریت شهری نوین برای رفع این مشکلات و چالش­ها، الگوهای متعددی ارائه‌شده که یکی از آن‌ها تشکیل دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی است و در سال­های اخير در بسیاری از شهرهای کشور ازجمله اصفهان فعالیت خود را آغاز نموده­اند.

در این پژوهش تلاش شده تا به بررسی و ارزیابی عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در فرآیند توسعه این محله از دیدگاه ساکنانِ محله و همچنین کارشناسان مرتبط پرداخته شود. ازآنجایی‌که اطلاعات دقیق و منسجمی در خصوص وضعیت این دفاتر در محله وجود نداشت، با تدوين پرسشنامة محقق ساخته و تکميل تعداد 350 نمونه از ساکنان و 50 نمونه از کارشناسان به ارزیابی عملکرد آن‌ها پرداخته شد.

یافته­های حاصل از تجزیه‌وتحلیل‌های مربوط به آزمون­های آماری گویای آن است که از دیدگاه کارشناسان، مسائل و مشکلات مختلف پیش روی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان، از اولویت و اهمیت یکسانی برخوردار نيستند و مسئله عدم آشنایی برخی دستگاه‌های اجرایی با نقش و جایگاه دفتر تسهیل­گری، فقدان توانمندی مالی دفتر و عدم همکاری برخی نهادها و دستگاه‌های اجرایی با این دفتر با دارا بودن بیشترین امتیاز مکتسبه از آزمون فریدمن، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات پیش روی دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان شناسایی شدند. نتایج به‌دست‌آمده با نتایج ساير پژوهش‌ها، ازجمله عبدی و طباطبایی (1392) نيز همخوانی دارد. در تحلیل نتایج به‌دست‌آمده می­توان گفت باوجود گذشت بیش از دو سال از زمان آغاز به کار دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی در کلان‌شهر اصفهان و اقدامات و فعالیت‌های آن‌ها، بعضاً برخی نهادها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی به‌خصوص سیستم مدیرت شهری، نسبت به دفاتر تسهیلگری و نقش و جایگاه آن‌ها آگاهی چندانی ندارند، این در حالی است که دفاتر به‌نوعی بازوان کمکی و توانمند دستگاه‌ها و حلقه واسط بین شهروندان با دولت و دستگاه‌های اجرایی به شمار می‌روند و درنتیجه عدم آشنایی کافی دستگاه‌های دولتی و عمومی غیردولتی نسبت به چارچوب شرح وظایف و حوزه فعالیت دفاتر تسهیلگری منجر به عدم همکاری لازم با این‌گونه دفاتر و در نتیجه عدم توسعه محلات حاشیه‌نشین و غيررسمی خواهد شد. همچنین یکی دیگر از مشکلات مهم دفتر تسهیلگری و توسعه محلی، کمبود بودجه و عدم توانمندی مالی است. درواقع عدم تخصیص بودجه و درنتیجه کاهش توان مالی دفاتر برای انجام پروژه‌های اولویت‌بندی شده و حل مسائل مهم محله، باعث کاهش هرچه بیشتر فعالیت‌ این دفاتر و فقدان اقدامات چشم‌گیر شده و اقدامات دفاتر صرفاً در مرحله شناخت باقی خواهد ماند.

بررسی­های صورت گرفته پیرامون میزان موفقیت دفتر تسهیلگری و توسعه محلی در فرآیند توسعه محله ارزنان نیز نشان داد که میانگین نظرات و دیدگاه­های ساکنان محله ارزنان برای همه شاخص­های هشتگانه (مشارکت­دهی، افزایش احساس تعلق، اعتمادسازی، اطلاع‌رسانی، نهادسازی، توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری) کمتر از حد متوسط بوده است. لذا از دیدگاه ساکنان، میزان موفقیت دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان در فرآیند توسعه این محله در سطح پایینی قرار دارد. همچنین میانگین دیدگاه­های کارشناسان برای شاخص­های مشارکت­دهی، افزایش احساس تعلق، اعتمادسازی و نهادسازی بیشتر از حد متوسط و برای شاخص­های توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری کمتر از حد متوسط بوده است؛ نتایج به‌دست‌آمده با یافته­های تحقیقات صفرعلیزاده و کریم نژاد(1399)، زینالی(1397) و عباسی و صابری(1397) همخوانی دارد؛ اما با نتایج پژوهش پیوسته­گر و همکاران (1396) مبنی بر موفقیت و اثرگذاری دفاتر تسهیل­گری در کلان‌شهر شیراز و آيشم و همکاران (2021)، همخوانی و هماهنگی وجود ندارد.

درنهایت نتایج حاصل از بررسی مهم‌ترین شاخص­های موفقیت در عملکرد دفتر تسهیل­گری و توسعه محلی ارزنان گویای آن بود که از دیدگاه ساکنان این محله و همچنین کارشناسان، بین شاخص­های موردبررسی درزمینه عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان (مشارکت­دهی، افزایش حس تعلق، اعتمادسازی، اطلاع‌رسانی، نهادسازی، توانمندسازی اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی و میانجی­گری) تفاوت معناداری وجود دارد. بر این اساس دو شاخص نهادسازی و اعتمادسازی ازنظر ساکنان و دو شاخص مشارکت­دهی و اعتمادسازی ازنظر کارشناسان با کسب بالاترین امتیاز، به‌عنوان مهم‌ترین شاخص­های موفقیت در عملکرد دفتر تسهیل­گری و توسعه محلی ارزنان شناسایی شدند. نتايج مذکور با یافته­های پژوهش تیلور و وی (2020) و قدس­ولی (1393) مبنی بر تأثير شاخص­های اعتماد، مشارکت، انسجام اجتماعی و نهادسازی بر موفقیت دفتر تسهیلگری در راستای مشارکت­های مردمی، همخوانی وجود دارد.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده و به‌منظور بهبود عملکرد دفتر تسهیلگری و توسعه محلی ارزنان و ارتقاء کیفیت زندگی ساکنین این محله پیشنهاد‌هایی به شرح ذیل ارائه مي­شود:

- مسئولین دفتر نسبت به برگزاری جلسات بیشتر با ساکنین و همچنین ارائه گزارش عملکرد ماهانه از فعالیت دفتر و طرح و برنامه­های دفتر قبل و بعد از اجرا اقدام نمایند.

- مسئولین دفتر نسبت به تشکیل گروه­ها و نهادهای مردمی جهت مشارکت و نظارت بر طرح­ها، بهره­­گیری از نظرات معتمدین محلی و ریش­سفیدان و همچنین ایجاد نهادهای مرتبط با فعالیت بانوان، کودکان و نوجوانان و حمایت از گروه­های فرهنگی و هنری، ورزشی اقدام نمايند.

- مسئولین مربوطه جهت افزایش اعتماد ساکنان به دفتر تسهیلگری، نسبت به تعهدات و وعده­های داده‌شده عمل نموده و در برگزاری جلسات عمومی ساکنین و مدیران شهری، اقدام نمایند.

- مسئولین دفتر ضمن تقویت همکاری­های چند سویه بین دفتر و سایر نهادهای دخیل در امور محله (شورا و شهرداری)، ارتباط مدیریت شهری، نهادها و دستگاه­های اجرایی مربوطه را با ساکنین محله افزایش داده و خلأ موجود را از طریق برگزاری جلسات مختلف پر نمایند.

- مسئولین دفتر تسهیلگری از طریق نظرخواهی ساکنان و اعمال نظرات آن‌ها در جریان فعالیت­ها و تصمیمات اتخاذی خود و همچنین برگزاری جلسات متعدد با ساکنین در خصوص مسائل و مشکلات موجود در این محله، زمینه لازم را جهت مشارکت هر چه بیشتر آن‌ها فراهم آورند.

- مسئولین دفتر با شناسایی توانایی­های محله جهت ایجاد کارگاه و اشتغال ساکنین و بهبود شرایط اقتصادی آن‌ها و همچنین تهیه بانک اطلاعات یکپارچه از بیکاران محله به‌منظور تسهیل در یافتن شغل مناسب برای آن‌ها، زمینه لازم را فراهم آورند.

- با توجه به اینکه این دفاتر باید از جایگاه قانونی در سطح مناطق برخوردار باشند و نهادها و دستگاه­های اجرایی آن‌ها را به رسمیت بشناسند، این موضوع می­تواند از طریق تفویض برخی اختیارات به دفاتر در خصوص تعریف شرح خدمات متناسب با اجتماعات هدف صورت گیرد.

 

منابع

 

-       Abbasi, M., Saberi, H. (2018). Evaluation of the performance of offices for the facilitation (regeneration) of worn-out urban fabric in the index of social development (case study: Hamlet Abad district, Isfahan). The first national conference on modern architecture and urban planning research in the third millennium. [Persian]

-       Abbott, J. (2002). A Method-Base Planning Framework for Informal Settlement Upgrading. Department of Civil Engineering, University of Cope Town, Habitat International, 2(1), 135-152.

-       Abdi, M., Tabatabai, S, M,. (2013). Evaluation of the process of renovation and sustainable development in the neighborhoods of Tehran. Quantitative investigation of the plans and performance of the renovation service offices of Tehran city. Case Study: offices of District 1, District 9 of Tehran. National conference of integrated urban management and its role in sustainable urban development, Sanandaj. [Persian]

-       Alizadeh, F. (1997). Optimization of worn-out urban textures, case study: Tehran city (Takieh Reza Qoli-Khan). Master's thesis, urban and regional planning, Shahid Beheshti University. [Persian]

-       Almeida, A & Natividade-Jesus, E & Sousa, N & Coutinho-Rodrigues, J. (2019). A Case Study Driven Integrated Methodology to Support Sustainable Urban Regeneration Planning and Management. Journal of Sustainability, 11, 4129.

-       Al-Thani, S.K. Amato, A. Koc, M. Al-Ghamdi, S.G. (2019). Urban Sustainability and Livability: An Analysis of Doha’s Urban-form and Possible Mitigation Strategies. Sustainability, 11, 786-799.

-       Amado, M.P. Santos, C.V. Moura, E.B. & Silva, V.G. (2009). Public Participation Sustainable Urban Planning World Academy of Science. Engineering and technology, 53: 597-603.

-       Amini, M., Sarmi, H., Ghalibaf, M. B. (2018). The position of urban governance in the process of re-creating the worn-out urban fabric (case study: district 12 of Tehran). Geographical Research Quarterly, 32(3), pp. 217-201. [Persian]

-       Arznan Facilitation and Local Development Office. (2019). Report on assessing the condition of Arznan neighborhood in Isfahan city. Naqsh Click International Company, Isfahan Governorate. [Persian]

-       Asante, L & Helbrecht, I. (2020). Urban regeneration and politically-induced displacement in a secondary African city: A case of the Kotokuraba Market Project. Cape Coast, Ghana, Journal of Geoforum, 115: 21-33.

-       Asian Development Bank. (2018). Trainers manual on facilitating local government-led community-driven development. 6 ADB Avenue, Mandaluyong City, 1550 Metro Manila, Philippines.

-       Electronic portal of Isfahan Municipality (https://isfahan.ir). [Persian]

-        Ganji, M., Kermani, M., Shabanzadeh, I. (2022). Evaluation of the performance of the facilitation and local development offices of the Ministry of Interior in organizing marginal areas. Islamic Council Research Center, Social Studies Office, Code: 210, serial number: 18289.

-       Ghuds-Wali, M. (2013). Measuring the performance of facilitation offices with emphasis on public participation, case study: Oud Lajan Facilitation Office. Master's thesis, urban planning, Tehran University of Arts.

-       Habibi, K. Arefi, A. Doostvandi, M. Ashouri, K. (2022). Reproduction of urban informality in Iran: Its key factors, tools and challenges. Journal of Urban Management. Volume 11, Issue 3, Pages 381-391.

-       Haeri, Vahid. (2012). Introducing and evaluating the performance of renovation service offices (facilitation offices). Haft Shahr Monthly, No. 42-41, pp. 150-147.

-       Haji Ali Akbari, K. (2011). A review of the two-year facilitation experiences of Tehran's modernization organization in the local offices of the renovation. Novazi magazine, number 15. [Persian]

-       Isfahan Municipality. (2021). Statistics of Isfahan city, Department of Statistics and Information Analysis of Isfahan Municipality. [Persian]

-       Ishom, M.Raharjo, KM. Sucipto. Zulkarnain.Avrilianda,D Fatihin,MK. (2021).The Role of Facilitators in Community Empowerment Based on Learning Community to Improve Vocational Skills, Proceedings of the International Conference on Information Technology and Education (ICITE 2021). Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 609.

-       Jung-Ho, B & Jin-Ha K. (2014). China's Strategic Environment and External Relations in the Transition Period, Korea Institute for National Unification. 2014.

-       Kazemian, G., Ghorbanzadeh, V., Shafia, S. (2012). Evaluation and Identification of Unsustainable Development of Informal Neighborhoods’ Actors Case Study: The Informal Neighborhood of Shemiran_Nou). Scientific-Research Quarterly of Architecture and Urban Planning, No. 8, 123-145. [Persian]

-       Kempin Reuter, T. (2019). Human rights and the city: Including arginalized Communities in urban development and smart cities. Journal of Human Rights, ISSN: 1475-4835 (Print) 1475-4843.

-       Kume, C. (2014). Unsustainable urban development in informal settlements (case study: Jafarabad neighborhood). Master's thesis in geography and urban planning, Islamic Azad University, Kermanshah branch. [Persian]

-       Lessard, S. Bareil. S. Lalondem L. Duhamel, F. Hudon, E. Goudreau, J. Lévesque, L. (2016), External facilitators and interprofessional facilitation teams: a qualitative study of their roles in supporting practice change. Journal of Implementation Science (2016) 11:97.

-       Liu, X & Huang, J & Zhu, J. (2019). Property-rights regime in transition: Understanding the urban regeneration process in China A case study of Jinhuajie. Guangzhou, Journal of Cities, no 90: 181-190.

-       Mamorian, M., Khosravi, A., Falahi, M. jafari,A… (2019). Facilitation skills in agriculture and natural resources, especially mobilization plan with the farmer. Faradid Publications. [Persian]

-       Mohammadpur, F., Kazemi, Gh. A., Moradi, R. (2016). Executive solutions for organizing informal settlements based on urban planning. The second annual conference on architecture, urban planning and urban management research, Tehran. [Persian]

-       Motaghed, M., Sajjadzadeh, H. (2022). Evaluation of the plan to empower informal settlements from the aspect of environmental quality from the perspective of the residents (case study: the marginal neighborhoods of Hamadan city). Journal of Urban Structure and Function Studies, 30(9), pp. 279-255. [Persian]

-       Mudau, N.; Mhangara, P. (2021). Investigation of Informal Settlement Indicators in a Densely Populated Area Using Very High Spatial Resolution Satellite Imagery. Sustainability, 13, 4735. https://doi.org/10.3390/su13094735

-       Paivastehgar, Y., Mohammad Dost, S., Heydari, A. A., Rahimi, I. (2017). Subjectivity assessment regarding the facilitation function of worn-out urban tissues in the process of sustainable comprehensive urban regeneration (case study: facilitation offices of Shiraz metropolis). Journal of Urban Planning and Research, Vol. 30, pp. 225-244. [Persian]

-       Paknezhad, N. (2020). A comparative study of global experiences in informal settlement organizing policies. Quarterly Journal of Construction Engineering and Housing Sciences, 13(23), pp. 13-21. [Persian]

-       Pilehvar, A. (2021). Spatial-geographical analysis of urbanization in Iran. Journal of Humanities and social sciences communications, 8:63.

-       Prendiville, P. (2018). Developing Facilitation Skills: A Handbook for Facilitators. Translated by Shahreh Soltani. second edition, Tehran: Far Qalam Publishing House. [Persian]

-       Purahmad, A., Ziari, K., Hamidi, A. (2015). The Measurement functions of facilitation offices in renewal deteriorated urban textures (Case Study: Area 4 on Region 11 of Tehran Municipality). Quarterly Geographical of the Land, Year 12, Vol. 47, pp. 63-49. [Persian]

-       Sabeghi Iskandar, E. (2015). The analysis of the challenges of sustainable urban development in informal settlements. A case study of the northern areas of Tabriz metropolis. master's thesis in the field of geography and urban planning, Tabriz University, Faculty of Humanities. [Persian]

-       Saidi, S., Mohki, V. (2021). Explaining the role of facilitation offices in the process of community-oriented urban regeneration. Study: Facilitation offices of District 3 of Mashhad Municipality. National Conference on Architecture. Civil Engineering, Urban Planning and Horizons of Islamic Art in the Declaration of the Second Step of the Revolution, Tabriz. . [Persian]

-       Safar Alizadeh, I., Karimnejad, A. (2020). Evaluation and measurement of the performance of offices facilitating the renovation and improvement of worn-out structures in Urmia city. Paya Shahr Monthly, magazine license number 80400, pp. 1-16. [Persian]

-       Sarvar, H., Aminzadeh, S. (2019). Explaining the causes of the formation of informal settlements and providing optimal solutions to organize them (case study: Aliabad Bukan neighborhood). Journal of Geography and Human Relations, 2(3), pp. 17-42. [Persian]

-       shekhe, H., Bronk, F., Zangisheih, S. (2021). Local development and community-oriented facilitation approach (Jafarabad neighborhood). Future Cities Vision Quarterly, 2(1), pp. 61-75. [Persian]

-       Taylor, C. Wei, Q. (2020). Storytelling and Arts to Facilitate Community Capacity Building for Urban Planning and Social Work. Societies 2020, 10, 64; doi: 10.3390/soc10030064

-       Xuili, G & Maliene, V. (2021). A Review of Studies on Sustainable Urban Regeneration. EPiC Series in Built Environment, Volume 2, 2021, Pages 615-625. ASC 2021. 57th Annual Associated Schools of Construction International Conference.

-       Zainali, S. (2018). Feasibility of neighborhood facilitation offices in worn-out urban contexts (case study: Urmia city). Master's Thesis, Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Urmia University. [Persian]

-       Zhang, Q. Hiu Kwan Yung, E. Hon Wan Chan, E. (2018). Towards Sustainable Neighborhoods: Challenges and Opportunities for Neighborhood Planning in Transitional Urban China. Sustainability, 10, 406.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The Assessment performance effectiveness of facilitation offices in Development process of Informal neighborhoods (Case study: Arzanan-Isfahan)

 

Abstract

 

Informal districts, an inseparable part of urban areas, have been facing various issues and problems, and planning is necessary to organize them. In recent years, one of pioneer measures is establishing local facilitation and local development with the participation of the people. The current research was conducted with the aim of evaluating the activities of Aruznan Local Facilitation and Development Office in the development process of this neighborhood. In terms of purpose, the research is of an applied type, in terms of nature is descriptive-analytical, and in terms data collection method, is of documentary and survey research. Two statistical populations include the residents of Arznan neighborhood and the experts from academic centers and related executive bodies. The sample size was determined using Cochran's formula for 350 residents and 50 for experts and they were sampled by regular random method. The findings of the research showed: from the perspective of the residents, the success and effectiveness of the Arznan Facilitation Office in terms of indicators of participation (with an average of 2.51), increasing the sense of belonging (2.11), building trust (2.64), providing information (2.48), institution building (2.74), social empowerment (2.33) and economic empowerment (2.06) and mediation (1.85) were at a low level. From the view point of the experts, in terms of indicators of participation (with an average of 3.62), increasing the sense of belonging (3.35), trust building (3.34) and institution building (3.21) at the average level and from In terms of indicators of social empowerment (2.77), economic (2.64) and mediation (2.60), were at a low level. Two indicators of institution building and trust building were with average ratings of 5.90 and 5.76 based on the opinion of residents respectively. Two indicators of participation and trust building were with average ratings of 6.42 and 5.48 based on the opinion of experts, respectively. They have been determined as the most important indicators of success and effectiveness of the facilitation office of Arznan neighborhood. Also, the results showed that the lack of familiarity of some executive bodies with the role and position of the Facilitation Office and the lack of financial capability with the highest scores from Friedman's test (respectively with the rank average of 6.98 and 6.97) are the most important issues and are the problems facing the facilitation office.

 

Keywords: facilitation offices, Development, Informal District, Arzanan neighborhood, Isfahan

 

 

 

---

[1]  Facilitation offices

[2]  - facilitador

[3]  - Robson & Barry

[4]  - Chris Hogan

[5]  - facilitación

[6]  - Hábitat

[7]  - oficina de facilitación

[8]  - Ishom et al.

[9]  - Xuili & Maliene

[10]  - Taylor & Wei

[11]  - Ishom et al.

[12]  - Kotokuraba

[13]  - Almeida

[14]  - Liu

[15]  - Jung-Ho & Jin-Ha