بررسی توسعه سیاسی در عصر مشروطه و دهه اول انقلاب اسلامی ( 57تا67)
محورهای موضوعی :
مطالعات توسعه اجتماعی ایران
امید غفاری
1
(دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، واحد شهررضا، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)
محمود کتابی
2
(عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران (نویسنده مسئول) (Email: Mketabi840@yahoo.com)
نفیسه واعظ
3
(عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی، واحد شهررضا، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)
تاریخ دریافت : 1396/04/23
تاریخ پذیرش : 1398/02/21
تاریخ انتشار : 1397/08/01
کلید واژه:
جمهوری اسلامی ایران,
توسعه سیاسی,
دوران مشروطه,
دهة اول انقلاب,
چکیده مقاله :
توسعه نیافتگی سیاسی جامعه با پتانسیل های موجود یکی از مسائل اجتماعی سیاسی جامعه ایران است. چرا که با وجود ظرفیت ها، پتانسیل ها و توانمندی های جامعه، کشور ما از روند مناسبی برای توسعه سیاسی برخوردار نبوده است. توسعه زمانی می تواند آثار مثبتی بر جامعه داشته باشد که پایدار و موزون باشد. جهت حصول به توسعه پایدار باید از همة ظرفیت ها و پتانسیل های جامعه به شکل مطلوب استفاده کرد تا روند، ساختار و کارکرد توسعه سیاسی متناسب با شرایط و نیازهای جامعه باشد. با شناخت و آگاهی از ظرفیت ها و پتانسیل های جامعه، می توان برنامه ریزی مناسبی برای توسعه سیاسی کشور داشت. به نظر می رسد فضای سیاسی اجتماعی ایران از یک صد سال گذشته به این طرف، در مسیر توسعه سیاسی خود با چالش ها و موانع متعددی روبرو بوده است. در باب توسعه نیافتگی سیاسی در دوران مشروطه می توان به عواملی چون استعمار و امپریالیسم و زیاده خواهی بیگانگان در بعد خارجی و ناتوانی و بی کفایتی نظام سیاسی و مشکلات داخلی در بعد داخلی اشاره کرد. ایران در دوره مشروطه با وجود ثروت های هنگفت نفتی در طول سال های 1357 1340، به ویژه در اواخر این دوران، به واسطه بی توجهی به واقعیت های داخلی و خارجی نتوانست به توسعه سیاسی دست پیدا کند. زیرا الگوی توسعه کشور بیش از آن که متناسب با شرایط داخلی باشد، طبق ساختارهای کشورهای توسعه یافته تدوین گردید. جامعه انقلابی ایران در دهه اول انقلاب به خصوص با پایان یافتن جنگ تحمیلی با توجه به باورهای اسلامی و ضرورت های انقلابی و مطلوبیت های اجتماعی و حضور مردم در تمامی صحنه ها و مشارکت آنان در ابعاد سیاسی و اجتماعی به عنوان یک عامل مهم، توسعه سیاسی را آغاز کرد. پرسش اصلی مقاله این است که عوامل مؤثر بر عدم شکل گیری توسعه سیاسی در دوران مشروطیت و توسعه سیاسی نسبی در دهه پس از انقلاب اسلامی چه بوده است و دراین مدت توسعه سیاسی چه فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته و با چه چالش هایی مواجه بوده است؟ فرضیه تحقیق نیز به شرح زیر است: فقدان آگاهی سیاسی و عدم بلوغ فکری توده مردم( بی سوادی، محدودیت در انتخاب کردن و انتخاب شدن، مشارکت سیاسی منفعلانه، فقدان فضایی برای مخالفت) در دوران مشروطه و آگاهی و بلوغ نسبی مردم و گسترش فعالیت های انتخاباتی و افزایش رقابت و مشارکت سیاسی فعالانه همه جانبه آنان در انقلاب اسلامی ( به ویژه دهه نخست انقلاب) از عوامل تاثیرگذار و فراز و فرودهای دو دوره می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد و دو دوره مشروطه و دهه اول انقلاب اسلامی در زمینه توزیع قدرت و توسعه سیاسی توصیف و تحلیل می شود.
چکیده انگلیسی:
The lack of political development of society with existing potential is one of the socio-political issues of the Iranian society. Because, in spite of the capacities, potentials and capabilities of the society, our country did not have a proper process for political development. Development of time can have a positive impact on society that is sustainable and balanced. In order to achieve sustainable development, all the capacities and potentials of the society should be utilized in a desirable manner in order to develop the process, structure and function of political development appropriate to the needs and conditions of the society. With the knowledge and knowledge of the capacities and potential of the community, there can be an appropriate planning for the political development of the country. It seems that the social political climate of Iran has faced many challenges and obstacles in its political development from one hundred years ago. In the context of the lack of political development during the constitutional era, factors such as colonialism and imperialism and the alienation of foreigners in the external dimension and the inability and insufficiency of the political system and internal problems in the internal dimension can be pointed out. Iran, during the Constitutional Revolution, did not achieve political development due to lack of attention to internal and external realities, despite the vast wealth of oil during the years 1962 - 1979, especially late in this period. Because the development pattern of the country is more developed than developed according to the structures of the developed countries, rather than being tailored to the internal conditions. The revolutionary society of Iran during the first decade of the revolution, especially with the end of the imposed war with respect to Islamic beliefs and revolutionary necessities and social desirability and the presence of people in all scenes and their participation in political and social dimensions as an important factor, political development Started
منابع و مأخذ:
آبراهامیان ، یرواند ، ( 1379) ، ایران بین دو انقلاب : از مشروطه تا انقلاب اسلامی ، ترجمه : کاظم فیروزمند و دیگران ، چاپ سوم ، تهران ، نشر مرکز .
آبراهامیان ، یرواند ، (1376) ،مقالاتی در جامعه شناسی ایران ، ترجمه : سهیلا ترابی فارسانی ، تهران ، نشر شیراز .
آدمیت ، فریدون ، (1356) ، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر شدة دورة قاجار ، تهران ، انتشارات آگاه .
آفاری ، ژابوالحمد ، عبدالحمید ، (1376) ، مبانی سیاست ، جلد نخست ، چاپ هفتم ، تهران ، انتشارات توس .
الموتی ، ضیاءالدین ، (1370) ، فصولی از مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران : جنبش های چپ ، تهران ، شرکت انتشارات چاپخش .
امجد ، مرتضی ، (1380) ، ایران ؛ از دیکتاتوری سلطنتی تا دین سالاری ، ترجمه : حمید مفتخری ، تهران ، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز .
امین زاده، محسن، «توسعه سیاسی» ، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 117-118 ، خرداد و تیر 1376.
انت ، (1369) ، انجمن های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه ، ترجمه : جواد یوسفیان ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
بامدادی ، بدرالملوک ، (1352) ، مشعل داران و پیشتازان آزادی زنان ، جلد 2 ، تهران ، نشر زیتون .
بدیع ، برتران ، (1379) ، نظریه های سیاسی ، مترجم : احمد نقیب زاده ، تهران ، نشر قومس .
پرزوسکی، آدام ، (1386) ، مسائلی چند در گذار به دموکراسی ، ترجمه : محمدعلی کدیور ، تهران ، نشر گام نو .
ترابی ، یوسف ، (1389) ، اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، دانشگاه امام صادق (ع) .
ترابی ، یوسف ، (1391) ، اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، دانشگاه امام صادق (ع) .
حسنی ، محمد ، (1378) ، نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی ، تهران ، نشر عروج .
خرمشاد ، باقر ، (1382) ، مردم سالاری دینی ، تهران ، دفتر نشر معارف .
خرمشاد ، باقر ، (1385) ، مردم سالاری دینی ، تهران ، دفتر نشر معارف .
خسرو پناه ، محمد حسین ، (1381) ، هدف ها و مبارزه زن ایرانی ، تهران ، نشر پیام امروز .
دارابی ، علی ، (1390) ، جریان شناسی سیاسی در ایران ، تهران ، پژوهشگاه اندیشه اسلامی .
رجب زاده ، احمد ، (1378) ، جامعه شناسی توسعه ، بررسی تطبیقی – تاریخی ایران و ژاپن ، تهران ، انتشارات سلمان .
رجبی ، فاطمه ، (1387) ، رنسانس اسلامی 84 ، چاپ دوم ، قم ، انتشارات وثوق .
رضاقلی ، علی ، (1371) ، جامعه شناسی خودکامگی : تحلیل جامعه شناسی ضحاک مار دوش ، تهران ، نشر نی .
رضوی ، مسعود ، (1376) ، هاشمی و انقلاب ، تهران ، نشر همشهری .
روزنامه اطلاعات ، 12/12/1357 .
سریع القلم ، محمود ، (1371) ، «اصول ثابت توسعه سیاسی» ، اطلاعات سیاسی – اقتصادی ، سال ششم ، شماره 6 و 7 .
شایان مهر ، علیرضا ، (1384) ، دائره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی ، تهران ، نشر چاپار .
شمیم ، علی اصغر ، (1371) ، تاریخ ایران در دورة سلطنت قاجار ، تهران ، شرکت چاپ و انتشارات علمی .
شهرام نیا ، امیر ، (1386) ، جهانی شدن و دموکراسی در ایران ، تهران ، نشر نگاه معاصر .
شیرودی ، مرتضی ، (1388) ، تمرکز و توسعه سیاسی در تاریخ معاصر ایران (مقایسه دو مقطع مشروطه و انقلاب اسلامی) ، تهران ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی .
عاقلی ، باقر ، (1372) ، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران ، جلد 2 ، تهران ، مؤسسة مطالعات و پژوهش های سیاسی .
فرقانی ، محمدمهدی ، (1382) ، راه درازگذار ، بررسی تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران (1377-1285) ، تهران ، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
فوران ، جان ، (1377) ، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران ، ترجمه : احمد تدین ، تهران ، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا .
قمی ، میرزا ابوالقاسم ، (1348) ، ارشادنامه ، تحقیق حسن قاضی طباطبایی ، تبریز ، مجله علوم انسانی ، دانشگاه تبریز .
قوام ، عبدالعلی ، (1374) ، نقد نظریه نوسازی و توسعه سیاسی ، تهران ، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی .
قوام، عبدالعلی، (1371) ، تحول مفهوم توسعه سیاسی، تهران ، نشر قومس.
محمودی ، مهرداد ، (1365) ، تاریخ جدید سیاسی ، تهران ، انتشارات هفته .
منصور ، علی محمد ، (1361) ، مرامنامه ها و نظامنامه های احزاب سیاسی ایران در دومین دورة مجلس شورای ملی ، تهران ، نشر تاریخ ایران .
مهدوی ، عبدالرضا هوشنگ ، (1371) ، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی ، تهران ، انتشارات امیر کبیر .
میلانی ، محمود ، (1381) ، شکل گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی ، ترجمه : محمد عطار زاده ، تهران ، گام نه .
نائینی ، محمدحسین ، (1334) ، تنبیه الامه و تنزیه المله ، به کوشش سیدمحمود طالقانی ، تهران ، نشر بینا .
هالیدی ، فرد ، (1358) ، ایران : دیکتاتوری و توسعه ، ترجمه : محسن یلفانی و علی طلوع ، تهران ، انتشارات اعلم .
هانتینگتون ، ساموئل و دیگران ، (1386) ، گذار به دموکراسی (ملاحظات نظری و مفهومی) ، ترجمه : محمدعلی کدیور ، تهران ، نشر گام نو .
Huntington, Samuel, (1984). "Will more countries become Democratic?” Political science quarterly, 99, summer.
Johri, J. c, (1991), comparative Politics, 3rd ed. (New Delhi: sterling publisher’s private limited P. 171 – 172.
Pye, Lucian, Verba, Sidney (1965), Political culture and Political Development (Princeton University Press., P. 11 – 13).
_||_
آبراهامیان ، یرواند ، ( 1379) ، ایران بین دو انقلاب : از مشروطه تا انقلاب اسلامی ، ترجمه : کاظم فیروزمند و دیگران ، چاپ سوم ، تهران ، نشر مرکز .
آبراهامیان ، یرواند ، (1376) ،مقالاتی در جامعه شناسی ایران ، ترجمه : سهیلا ترابی فارسانی ، تهران ، نشر شیراز .
آدمیت ، فریدون ، (1356) ، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر شدة دورة قاجار ، تهران ، انتشارات آگاه .
آفاری ، ژابوالحمد ، عبدالحمید ، (1376) ، مبانی سیاست ، جلد نخست ، چاپ هفتم ، تهران ، انتشارات توس .
الموتی ، ضیاءالدین ، (1370) ، فصولی از مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران : جنبش های چپ ، تهران ، شرکت انتشارات چاپخش .
امجد ، مرتضی ، (1380) ، ایران ؛ از دیکتاتوری سلطنتی تا دین سالاری ، ترجمه : حمید مفتخری ، تهران ، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز .
امین زاده، محسن، «توسعه سیاسی» ، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 117-118 ، خرداد و تیر 1376.
انت ، (1369) ، انجمن های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه ، ترجمه : جواد یوسفیان ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
بامدادی ، بدرالملوک ، (1352) ، مشعل داران و پیشتازان آزادی زنان ، جلد 2 ، تهران ، نشر زیتون .
بدیع ، برتران ، (1379) ، نظریه های سیاسی ، مترجم : احمد نقیب زاده ، تهران ، نشر قومس .
پرزوسکی، آدام ، (1386) ، مسائلی چند در گذار به دموکراسی ، ترجمه : محمدعلی کدیور ، تهران ، نشر گام نو .
ترابی ، یوسف ، (1389) ، اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، دانشگاه امام صادق (ع) .
ترابی ، یوسف ، (1391) ، اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، دانشگاه امام صادق (ع) .
حسنی ، محمد ، (1378) ، نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی ، تهران ، نشر عروج .
خرمشاد ، باقر ، (1382) ، مردم سالاری دینی ، تهران ، دفتر نشر معارف .
خرمشاد ، باقر ، (1385) ، مردم سالاری دینی ، تهران ، دفتر نشر معارف .
خسرو پناه ، محمد حسین ، (1381) ، هدف ها و مبارزه زن ایرانی ، تهران ، نشر پیام امروز .
دارابی ، علی ، (1390) ، جریان شناسی سیاسی در ایران ، تهران ، پژوهشگاه اندیشه اسلامی .
رجب زاده ، احمد ، (1378) ، جامعه شناسی توسعه ، بررسی تطبیقی – تاریخی ایران و ژاپن ، تهران ، انتشارات سلمان .
رجبی ، فاطمه ، (1387) ، رنسانس اسلامی 84 ، چاپ دوم ، قم ، انتشارات وثوق .
رضاقلی ، علی ، (1371) ، جامعه شناسی خودکامگی : تحلیل جامعه شناسی ضحاک مار دوش ، تهران ، نشر نی .
رضوی ، مسعود ، (1376) ، هاشمی و انقلاب ، تهران ، نشر همشهری .
روزنامه اطلاعات ، 12/12/1357 .
سریع القلم ، محمود ، (1371) ، «اصول ثابت توسعه سیاسی» ، اطلاعات سیاسی – اقتصادی ، سال ششم ، شماره 6 و 7 .
شایان مهر ، علیرضا ، (1384) ، دائره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی ، تهران ، نشر چاپار .
شمیم ، علی اصغر ، (1371) ، تاریخ ایران در دورة سلطنت قاجار ، تهران ، شرکت چاپ و انتشارات علمی .
شهرام نیا ، امیر ، (1386) ، جهانی شدن و دموکراسی در ایران ، تهران ، نشر نگاه معاصر .
شیرودی ، مرتضی ، (1388) ، تمرکز و توسعه سیاسی در تاریخ معاصر ایران (مقایسه دو مقطع مشروطه و انقلاب اسلامی) ، تهران ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی .
عاقلی ، باقر ، (1372) ، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران ، جلد 2 ، تهران ، مؤسسة مطالعات و پژوهش های سیاسی .
فرقانی ، محمدمهدی ، (1382) ، راه درازگذار ، بررسی تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران (1377-1285) ، تهران ، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
فوران ، جان ، (1377) ، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران ، ترجمه : احمد تدین ، تهران ، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا .
قمی ، میرزا ابوالقاسم ، (1348) ، ارشادنامه ، تحقیق حسن قاضی طباطبایی ، تبریز ، مجله علوم انسانی ، دانشگاه تبریز .
قوام ، عبدالعلی ، (1374) ، نقد نظریه نوسازی و توسعه سیاسی ، تهران ، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی .
قوام، عبدالعلی، (1371) ، تحول مفهوم توسعه سیاسی، تهران ، نشر قومس.
محمودی ، مهرداد ، (1365) ، تاریخ جدید سیاسی ، تهران ، انتشارات هفته .
منصور ، علی محمد ، (1361) ، مرامنامه ها و نظامنامه های احزاب سیاسی ایران در دومین دورة مجلس شورای ملی ، تهران ، نشر تاریخ ایران .
مهدوی ، عبدالرضا هوشنگ ، (1371) ، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی ، تهران ، انتشارات امیر کبیر .
میلانی ، محمود ، (1381) ، شکل گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی ، ترجمه : محمد عطار زاده ، تهران ، گام نه .
نائینی ، محمدحسین ، (1334) ، تنبیه الامه و تنزیه المله ، به کوشش سیدمحمود طالقانی ، تهران ، نشر بینا .
هالیدی ، فرد ، (1358) ، ایران : دیکتاتوری و توسعه ، ترجمه : محسن یلفانی و علی طلوع ، تهران ، انتشارات اعلم .
هانتینگتون ، ساموئل و دیگران ، (1386) ، گذار به دموکراسی (ملاحظات نظری و مفهومی) ، ترجمه : محمدعلی کدیور ، تهران ، نشر گام نو .
Huntington, Samuel, (1984). "Will more countries become Democratic?” Political science quarterly, 99, summer.
Johri, J. c, (1991), comparative Politics, 3rd ed. (New Delhi: sterling publisher’s private limited P. 171 – 172.
Pye, Lucian, Verba, Sidney (1965), Political culture and Political Development (Princeton University Press., P. 11 – 13).
