فضای مجازی و سبک زندگی پست مدرن (مورد مطالعه: زنان جوان شهر تهران)

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

زهرا سرائیان ¹ , مهرداد نوابخش ^{2 *} , سیدعلی رحمان زاده ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصي رشته جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ایران
2 - استاد تمام گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/23 تاریخ پذیرش : 1404/06/29 تاریخ انتشار : 1404/04/22

کلید واژه: سبک زندگی, پست مدرنیسم, سبک زندگی سیّال(شناور), زنان جوان, تهران,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر به دنبال مطالعة فضای مجازی و چگونگی شکل گیری سبک زندگی پست مدرن زنان جوان شهر تهران است و طی آن کوشش شد زمینه‏ها و شرایط شکل گیری سبک زندگی پست مدرن زنان در بین زنان جوان شهر تهران در قالب روش شناسی تفسیری و نظریۀ زمینه‏ای مورد واکاوی قرار گیرد. رویکرد روش شناختی این پژوهش کیفی و از نوع نظریه مبنایی، فنون داده­یابی مصاحبه عمیق و نیمه­ساختار یافته است و تعداد نمونه 24 نفر از زنان بودند که به­صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شده­اند. جهت داده کاوی از روش کدگذاری نظری استفاده شد که دست­یابی به مقولات اصلی و فرعی جهت تنظیم مدل نظری مدنظر است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که پدیده محوری سبک زندگی سیّال (شناور) است که مبتنی بر شرایط علّی، شرایط زمینه­ای، شرایط مداخله کننده و راهبردها به­دست آمده است. بنابر یافته­های پژوهش حاضر ده مقولۀ اصلی سیّالیّت مصرف، سیّالیّت نیازها، تمایز شدید، فردگرایی شدید، لذت پرستی مجازی، مدیریت بدن، برابری خواهی زنانه، عاملیت زنانگی، هویت سیّال و تمایل به بلاگری تکمیل­کننده زنجیره مدل پارادایمی پژوهش هستند. دلالت اصلی یافته‏های این پژوهش بر این است که زنان جوان شهر تهران فهم و تفسیر جدیدی از سبک زندگی دارند به گونه‏ای که به سمت و سوی سبک زندگی سیّال (شناور) یا همان سبک زندگی پست مدرن کشیده شده اند.

چکیده انگلیسی:

The present research seeks to study the cyberspace and how the postmodern lifestyle of young women in Tehran is formed. During this research, an attempt was made to analyze the contexts and conditions of the formation of the postmodern lifestyle of women among young women in Tehran in the form of interpretive methodology and grounded theory. The methodological approach of this research is qualitative and of the grounded theory type, the data collection techniques are in-depth and semi-structured interviews, and the sample size was 24 women who were purposefully selected until theoretical saturation was reached. The theoretical coding method was used for data mining, which aims to achieve main and secondary categories in order to set the theoretical model. The results of the research show that the central phenomenon of the lifestyle is fluid (floating), which is based on causal conditions, underlying conditions, intervening conditions, and strategies. According to the findings of the present study, the ten main categories of consumption fluidity, fluidity of needs, extreme differentiation, extreme individualism, virtual hedonism, body management, female egalitarianism, feminine agency, fluid identity, and inclination to blog are completing the research paradigm model chain. The main implication of the findings of this study is that young women in Tehran have a new understanding and interpretation of lifestyle in such a way that they are drawn towards a fluid (floating) lifestyle or the postmodern lifestyle.

منابع و مأخذ:

 استراوس، آنسلم و جولیت کوربین (1390). روش پژوهش کیفی، گرندد تئوری، ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
 ایسپا (1401). گزارش مصرف اینترنت و شبکه‏های مجازی در ایران.
 باکاک، روبرت. (1381). مصرف، ترجمه خسرو صبري. تهران: نشر شيرازه، چاپ اول.
- باومن، زیگموند. (1396). عشق سیّال، ترجمه عرفان ثابتی، تهران: ققنوس.
 بست، استیفن و داگلاس، کلنر. (1381). بودریار در مسیر پسامدرنیته « ترجمهی فرزان سجودی، نشریّه هنر و معماری زیباشناخت، شماره1، صص 181.
 بودریار، ژان. (1389). جامعه مصرفی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: ثالث.
 بوردیو، پیر. (1390). تمایز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز
- حبیب پور گتابی، کرم و رضا صفری شالی. (1398). سنخ شناسی سبک زندگی زنان شهر تهران، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، ش 85، ص 7-27.
 دهبانی پور، رضا و یاسین خرم پور. (1395). بررسی مولفه‏های پست مدرنیسم و عوامل مرتبط با آن رد شهر یزد، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی، دوره 4، ش 3، صص 53-77.
- ربیعی، مرجان. (1400). مطالعه فرایند هویت‌یابی و سیاست زندگی زنان در شبکه‌های اجتماعی (موردمطالعه: زنان کاربر اینستاگرام)، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.
 ریتزر، جرج. (1389). نظریه‏های جامعه شناسی معصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نی
 سیدمن، استیون. (1391). کشاکش آراء در جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
 شیرخانی، علی و خدیجه برزگر. (1397). پست مدرنیسم و هویت سیال فمینیسم، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال دهم، شماره 40، تابستان 1397، صص 45-62.
 فاضلی، محمد.(1382). سبک زندگی، قم: انتشارات صبح صادق.
 فدوی، جمیله. (1402). بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‏های اجتماعی مجازی و نوع سبک زندگی با متغیر میانجی شخصیت زنان 20 تا 50 ساله شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
 کاستلز، مانوئل (1380)، عصر اطلاعات(جامعه شبکه ای)، ترجمه افشین خاکبار، تهران:انتشارات طرح نو.
 کوهستانی، سمانه. (1402). رسانه‏ای شدن زندگی روزمرّه (مطالعه‏ای بر سلبریتی‏های ایرانی در شبکه‏های اجتماعی مجازی) رسالۀ دکترا، دانشگاه گیلان.
- گیدنز، آنتونی. (1382). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید،ترجمه، ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
 لاجوردی، آزیتا .(1396). بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سوره.
 نیازی، محسن و هادی افرا. (1397). بازسازی معنایی هویت شخصی پست مدرن در شهر بجنورد، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ش 82، صص 31-69 .
 -Bakak, Robert. (2002). Consumption, translated by Khosrow Sabri. Tehran: Shirazeh publishing house, first edition. (in persian)
- Best, Stephen and Douglas, Kellner. (2002). Baudrillard in the path of postmodernity" translated by Farzan Sejoudi, Aesthetic Art and Architecture Journal, No. 1, pp. 181. (in persian)
- Baumann, Sigmund. (2017). Eshgh Siyal, translated by Irfan Sabeti, Tehran: Qoqnoos. (in persian)
 Baudrillard, Jean. (2000). Consumer society, translated by Pirouz Izadi, Tehran: Third. (in persian)
- Bourdieu, Pier. (2010). distinction, translated by Hasan Chavoshian, Tehran: Nashr-e-Markaz.(in persian)
 Chaney, D.(1996), lifestyles, London: Sage.
- Cockerham, W. (1997). Lifestyles, social class, demographic characteristics, and health behavior. In D. Gochman (Ed.) Handbookof health behavior research I: Personal and Social determinants (pp.253-265). New York: Plenum Press.
 Dehbanipour, Reza and Yasin Khorrampour. (2015). Investigating the components of postmodernism and factors related to the rejection of the city of Yazd, Quarterly Journal of Socio-Cultural Development Studies, Volume 4, Volume 3, pp. 53-77.(in Persian)
 Douglas, M. (1996). “Natural Symbol”s, London: Routledge.
- Fadavi, Jamile. (2023). Investigating the relationship between the use of virtual social networks and the type of lifestyle with the mediating personality variable of women aged 20 to 50 in Tehran, Master's thesis, Al-Zahra University. (in persian)
 Featherstone, Mike. (1999). “Body Modification: An Introduction”, Body and Society, Vol. 5, No. 2-3, PP. 1-13.
- Fazli, Mohammad. (2012). Lifestyle, Qom: Sobh-e Sadegh Publications.(in persian)
- Kouhestani, Samaneh. (2023). Mediatization of daily life (a study on Iranian celebrities in virtual social networks) PhD dissertation, Gilan University. (in persian)
- Giddens, Anthony. (2003). Modernity and individuality, society and personal identity in the new era, translated by Nasser Moafaqian, Tehran: Nei Publishing. .(in persian)
- Habibpour Gatabi, Karam and Reza Safari Shali. (2018). Ethnology of women's lifestyle in Tehran, Women's Strategic Studies Quarterly, Vol. 85, pp. 27-7.(in persian).
 Hall,Herna.(2013).The impact of postmodernism on the functioning of young adults, Phd degree thesis, Department of social work, university of Pretoria.
 Ispa (2022). Internet consumption report and virtual networks in Iran. (in persian)
- Lajevardi, Azita. (2016). Representing the lifestyle of young Iranian women on the Instagram social network, Master's thesis, Soore University. (in persian)
- Niazi, Mohsen and Hadi Afra. (2017). Semantic reconstruction of postmodern personal identity in Bojnord city, Social Sciences Quarterly of Allameh Tabatabai University, Vol. 82, pp. 31-69. (in persian)
- Rabiei, Marjan. (2021). Studying the identification process and the politics of women's lives in social networks (case study: female Instagram users), doctoral thesis, Khwarazmi University. (in persian)
 Ritzer, George. (2010). Contemporary Sociological Theories, translated by Mohsen Salasi, Tehran: Ney Publishing.(in persian)
- Seidman, Steven. (2013). Conflict of opinions in sociology, translated by Hadi Jalili, Tehran: Ney Publishing.(in persian)
- Shirkhani, Ali and Khadija Barzegar. (2017). Postmodernism and Feminism's Fluid Identity, Political Studies Quarterly, Year 10, Number 40, Summer 2017, pp. 45-62. .(in persian)
 -Strauss, Anselm and Juliet Corbin (2010). Qualitative Research Method, Grounded Theory, translated by Ebrahim Afshar, Tehran: Ney Publishing.(in persian)
 Turner, Bryan. S. (1996). “Body and Society”, London: Sage.
 Veblen, T. (1899). The Theory of the Leisure Class: An Economic Study of Institutions. New York: The Macmillan Company.

متن کامل:



Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)

2025 (Summer), Vol. 17, No. 3

 

 

 

 

 

Cyberspace and Postmodern Lifestyle (Case Study: Young Women in Tehran)

 

 

Zahra Saraian

PhD student specializing in the field of Sociology of Iranian Social Issues, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Mehrdad Navabakhsh * ¹

Full Professor, Department of Sociology, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Seyyed Ali Rahmanzadeh

Associate Professor, Department of Social Communication Sciences, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

 

 

 

 

Abstract: 

The present research seeks to study the cyberspace and how the postmodern lifestyle of young women in Tehran is formed. During this research, an attempt was made to analyze the contexts and conditions of the formation of the postmodern lifestyle of women among young women in Tehran in the form of interpretive methodology and grounded theory. The methodological approach of this research is qualitative and of the grounded theory type, the data collection techniques are in-depth and semi-structured interviews, and the sample size was 24 women who were purposefully selected until theoretical saturation was reached. The theoretical coding method was used for data mining, which aims to achieve main and secondary categories in order to set the theoretical model. The results of the research show that the central phenomenon of the lifestyle is fluid (floating), which is based on causal conditions, underlying conditions, intervening conditions, and strategies. According to the findings of the present study, the ten main categories of consumption fluidity, fluidity of needs, extreme differentiation, extreme individualism, virtual hedonism, body management, female egalitarianism, feminine agency, fluid identity, and inclination to blog are completing the research paradigm model chain. The main implication of the findings of this study is that young women in Tehran have a new understanding and interpretation of lifestyle in such a way that they are drawn towards a fluid (floating) lifestyle or the postmodern lifestyle.

 

Keywords: Life style, postmodernism, floating lifestyle, young women, Tehran.

 

 

---

[1] * Email: [e-mail] (Corresponding Author)

 

 

 

فضای مجازی و سبک زندگی پست مدرن (مورد مطالعه: زنان جوان شهر تهران)

زهرا سراییان ¹، مهرداد نوابخش ²*، سید علی رحمانزاده ³

 

تاریخ دریافت مقاله: 23/09/1403                تاریخ پذیرش مقاله: 29/06/1404

 

 

چکیده

پژوهش حاضر به دنبال مطالعة فضای مجازی و چگونگی شکل گیری سبک زندگی پست مدرن زنان جوان شهر تهران است و طی آن کوشش شد زمینه‏ها و شرایط شکل گیری سبک زندگی پست مدرن زنان در بین زنان جوان شهر تهران در قالب روش شناسی تفسیری و نظریۀ زمینه‏ای مورد واکاوی قرار گیرد. رویکرد روش شناختی این پژوهش کیفی و از نوع نظریه مبنایی، فنون داده­یابی مصاحبه عمیق و نیمه­ساختار یافته است و تعداد نمونه 24 نفر از زنان بودند که به­صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شده­اند. جهت داده کاوی از روش کدگذاری نظری استفاده شد که دست­یابی به مقولات اصلی و فرعی جهت تنظیم مدل نظری مدنظر است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که پدیده محوری سبک زندگی سیّال (شناور) است که مبتنی بر شرایط علّی، شرایط زمینه­ای، شرایط مداخله کننده و راهبردها به­دست آمده است. بنابر یافته­های پژوهش حاضر ده مقولۀ اصلی سیّالیّت مصرف، سیّالیّت نیازها، تمایز شدید، فردگرایی شدید، لذت پرستی مجازی، مدیریت بدن، برابری خواهی زنانه، عاملیت زنانگی، هویت سیّال و تمایل به بلاگری تکمیل­کننده زنجیره مدل پارادایمی پژوهش هستند. دلالت اصلی یافته‏های این پژوهش بر این است که زنان جوان شهر تهران فهم و تفسیر جدیدی از سبک زندگی دارند به گونه‏ای که به سمت و سوی سبک زندگی سیّال (شناور) یا همان سبک زندگی پست مدرن کشیده شده اند.

 

واژگان کلیدی: سبک زندگی، پست مدرنیسم، سبک زندگی سیّال(شناور)، زنان جوان، تهران.

 

مقدمه و بیان مسأله

فضای مجازی آن چنان گستره و عمقی در تمام شئون زندگی افراد ایجاد کرده است که حالا جزیی واقعی از وجود آنان شده است به گونه‏ای که در تمام لحظات شبانه روز درون این فضا به فعالیت و کنش‏گری می‏پردازند. این گونه به نظر می‏رسد که سبک زندگی افراد به ویژه نسل جدید وابستگی تام به فضای مجازی پیدا کرده به طوری که بیش از واقعیت‏های جهان عینی بر کنشگران احاطه داشته و تعیین کنندگی خاصی در این زمینه دارد. فضاهای مجازی‏ای چون اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، توییتر و مشابه آن‏ها همگی موقعیتی مناسب و مطلوب برای شکل گیری سبک زندگی پست مدرن را برای جوانان فراهم ساخته اند به گونه‏ای که بخش عمده‏ای از زندگی روزمرۀ این نسل به طور گسترده‏ای در فضاهای مورد نظر شکل می‏گیرد.

ظهور نوآوری‏های عظیم فناورانه و به ویژه فضاهای مجازی نه تنها تغییرات گسترده و عمیق اجتماعی و فرهنگی در زندگی انسان‏ها به وجود آورده، بلکه شیوه‏های زندگی کاملاً جدیدی را نیز با خود به همراه داشته است و اکنون شاهد شکل گیری سبک‏های زندگی مدرن و پست مدرن به واسطۀ این حضور و کنش‏گری نسل‏های جدید در این فضاها هستیم (García-Montes et al, 2006). دسترسی آسان و پرسرعت به انواع فضاهای مجازی توسط کاربران اختیار تعیین هر نوع از سبک زندگی را نیز برای آنان فراهم نموده است. در اثر بروز چنین وضعیتی کاربران با تمام افراد جهانی با هر نوع سبک زندگی‏ای در ارتباط و تعامل دوجانبه و بلکه چندجانبه قرار می‏گیرند و باورها، ارزش ها، هنجارها و شیوه‏های زیست خود را برای یکدیگر به اشتراک می‏گذارند (levinson, 2009:5)). در این زمینه می‏توان مجموعه‏ای از سبک زندگی پست مدرن را نیز مشاهده نمود که به طور عمده توسط نسل جوان به نمایش گذاشته می‏شود. سبک زندگی پست مدرن که بیش از همه محصول جهان پست مدرن است با ظهور و گسترش فناوری‏های نوین به ویژه شبکه‏های مجازی کم و بیش فراگیر شده است.

به دنبال صنعتي شدن و فرايند مدرنيته در برخي جوامع، سبک زندگی دستخوش تغييرات بنيادين شده و فراز و نشيب هاي بسياري را تجربه كرده است. ارزش هاي سنتي حاكم بر جوامع پيشاصنعتي مبتني بر اطاعت، اقتدار، سن سالاري و جنس سالاري به ارزش هاي مدرن با برابرطلبي جنسيتي، پذيرش تغيير نقش زنان و كودكان و تأكيد بر استقلال مبدل شده و با ورود برخي جوامع به دنياي فراصنعتي ارزش هاي فردمحور و پست مدرن نيز به وجود آمده و در حال گسترش است. پس از آن با سر برآوردن دورۀ پست مدرنیسم سبک زندگی مدرن نیز رفته رفته به سبک زندگی پست مدرن تغییر یافت و مبتنی بر شاخص‏ها و ابعاد خاص خودش گسترش یافته است. از نظر پیر بوردیو سبک زندگی« فعالیت نظام‌مندی است که از ذوق و سلیقة فرد ناشی می‌شود، بیشتر جنبة عینی و خارجی دارد، در عین حال به ‌فرد هویتی نمادین می‌بخشد و میان اقشار مختلف اجتماعی تمایز ایجاد می‌کند. معنا یا به‌عبارتی ارزش‌های این فعالیت‌ها از موقعیت‌های آن در نظام تضادها و ارتباط‌ها گرفته می‌شود» (بوردیو، 1984: 45).

 این موضوع با توجه به شرایط اجتماعی وفرهنگی جامعۀ ایران نیز مورد توجه است چرا که هنوز بخش هایی از جامعۀ ایران کم و بیش در دنیای سنتی، بخش هایی دیگر در حال گذار از سنت به مدرنیته، بخش‏های دیگر مدرن و در نهایت بخش دیگری نیز در دنیای پست مدرن زندگی می‏کنند. در واقع، اکنون سبک زندگی پست مدرن در بین نوجوانان و جوانان جامعه رواج کم و بیش گسترده‏ای یافته است به ویژه در پرتو گسترش استفاده از شبکه‏های مجازی این موضوع عمیق بیشتری به خود گرفته است. به عبارت دیگر، سبک زندگی پست مدرن در بخش هایی از جامعه رواج دارد که در معرض تحولات و تغییرات گسترده ناشی از جهانی شدن، استفادۀ گسترده از شبکه‏های مجازی، خودابرازی، خود راهبری، فردگرایی شدید و زندگی شخصی شده قرار دارند.

از سوی دیگر این نکته بسیار اهمیت دارد که سبک زندگی پست مدرن در ذیل تحولات و تغییرات گستردۀ اجتماعی، فرهنگی و رسانه‏ای قابل بحث و بررسی است و بدون توجه به این تحولات امکان بررسی سبک زندگی پست مدرن وجود ندارد. در واقع، سبک زندگی پست مدرن برخاسته از شرایط مربوط به تغییرات گسترده ایجاد شده در شبکه‏های اجتماعی مجازی در سال‌های اخیر است، تغییرات قابل توجهی که در سراسر جهان از نظر گسترش کمی و کیفی اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و تعداد افرادی که از آن‌ها استفاده می‌کنند، رخ داده است. ایران یکی از کشورهای در حال توسعه است که اینترنت و شبکه‏های اجتماعی در آن رشد چشمگیری داشته است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، بیش از 47 میلیون ایرانی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. بر اساس نتایج اعلام شده از طرف مرکز ایسپا، از بین شبکه‌های اجتماعی، واتساپ با ۷۱.۱ درصد پراستفاده‌ترین رسانه کشوری، اینستاگرام با ۴۹.۴ درصد دومین رسانه اجتماعی پراستفاده کشوری، و تلگرام با ۳۱.۶ درصد رتبه سوم را به خود اختصاص داده است (ایسپا، 1401).

 بررسی تغییرات سبک زندگی در بین زنان جوان شهر تهران مسئله‏ای اساسی است که سبک زندگی خانوادگی در آینده را متاثر می‏سازد. شهر تهران به عنوان یکی از کلان شهرهای مهم جهان با جمعیت جوان، مرکز ایران می‏باشد که از دیر باز در ابعاد فرهنگی، مذهبی، تاریخی، ملی، اقتصادی، سیاسی دارای ویژگی‏های شاخصی بوده است. با این وجود شاخص ترین بعد هویتی شهر تهران سیال بودن هویتی و سبک زندگی اکثر ساکنین این شهر است. از سوی دیگر رفتارهای جمعی بروز یافته به ویژه در رفتارهای بخشی از زنان جوان نشان از تغییراتی اساسی در سبک زندگی گذشته بانوان دارد که فراتر از مدرن است. پرسش اصلی این است که فضای مجازی چگونه توانسته است زمینه‏های ضروری جهت شکل گیری سبک زندگی پست مدرن برای زنان جوان شهر تهران ایجاد کند؟شرایط علّی، زمینه‏ای و مداخله‏ای در بروز و ظهور این نوع از سبک زندگی کدامند؟ راهبردهای برگزیده شده توسط زنان در قبال این سبک زندگی چیست و چه پیامدهایی بر آن مترتب است؟

 

پیشینه پژوهش

مروری بر پیشینه‏های تحقیقی در زمینۀ سبک زندگی نشان از این موضوع دارد که مطالعات مربوط به سبک زندگی پست مدرن اندک بوده و همچنان نیاز به انباشت مطالعاتی در این زمینه کاملا احساس می‏شود. از این رو، تطبیق و قیاس پژوهش‏های انجام شده با پژوهش حاضر قیاس کاملی نیست. بنابراین سعی شده تا به مرتبط ترین پیشینة پژوهشی با موضوع مورد نظر اشاره شود. همچنین غالب پژوهش‏های صورت گرفته در حوزۀ سبک زندگی پست مدرن در رشته‏های مختلف علوم اجتماعی، با تمرکز بر چرایی و در نتیجه مبتنی بر روش شناسی کمی است و معدود  پژوهش هایی را می‏شود سراغ گرفت که با روش‏های کیفی به دنبال درک فهم زنان از سبک زندگی پست مدرن داشته باشند. به هرروی، در ادامه به برخی از مهم ترین این مطالعات متناسب با سؤالات تحقیق اشاره می‏شود.

جمیله فدوی (1402) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‏های اجتماعی مجازی و نوع سبک زندگی با متغیر میانجی شخصیت زنان 20 تا 50 ساله شهر تهران نتیجه گرفت که  نوع، میزان مصرف و محتوای شبکه‏های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی زنان تاثیرگذار است و استفاده از شبکه‏های اجتماعی مجازی باعث تغییر در سبک زندگی زنان 20 تا 50 ساله شده است و اینستاگرام به دلیل تصویر محور بودن آن، بیشترین تاثیر را در مخاطب و سبک زندگی وی گذاشته است. سمانه کوهستانی(1402) در رسالۀ دکتری خود با عنوان رسانه‏ای شدن زندگی روزمرّه (مطالعه‏ای بر سلبریتی‏های ایرانی در شبکه‏های اجتماعی مجازی) به نتایج زیر دست یافت: عملکرد میکروسلبریتی‌ها در اینستاگرام ایرانی در قالب سه تفسیر 1. کالایی شدن و مصرف 2. کنشگری و مقاومت نمادین و 3. دیالکتیک کالایی شدن و مقاومت می‌گنجد. مرجان ربیعی (1400) در رساله دکتری خود با عنوان مطالعه فرایند هویت‌یابی و سیاست زندگی زنان در شبکه‌های اجتماعی (موردمطالعه: زنان کاربر اینستاگرام)  به 5 مقوله اصلی شامل «انتخاب نمایش خود در زیست جهانی زنانه»، «اینستاگرام، ساحت تعامل با مخاطب تأثیرگذار»،« بازنمود سبک و سیاست زندگی»، «بازسازی معنا و هویت‌یابی فرایندی» و«بازسازی تعاملات حوزه زندگی خصوصی» دست یافت. کرم حبیب پور گتابی و رضا صفری شالی (1398) در پژوهشی با عنوان سنخ شناسی سبک زندگی زنان شهر تهران نتیجه گرفتند که سبک زندگی بین طبقات اقتصادی و اجتماعی مختلف در بسیاری از حوزه متفاوت است و مناطق شهر تهران از حیث سبک زندگی در 6 خوشه طبقه بندی می‏شوند. محسن نیازی و هادی افرا (1397) در تحقیقی با عنوان بازسازی معنایی هویت شخصی پست مدرن در شهر بجنورد به نتایج زیر دست یافتند: یافته­های به‌دست‌آمده با استفاده از نظریه زمینه­ای شامل ده مقوله عمده مصرف­محوری، نسبی­گرایی، سیالیت، تفکر بازاندیشانه، گروه مرجع، خود بیانگر باوری، هویت گزینشی، رسانه­های همگانی، رضایتمندی و سبک زندگی است. مقوله هسته این بررسی «هویت شخصی پست‌مدرن» است که سایر مقولات عمده را دربر می­گیرد. نظریه زمینه­ای به‌دست‌آمده در قالب مدل پارادایمی ارائه شده است. علی شیرخانی و خدیجه برزگر (1397) در تحقیقی با عنوان پست مدرنیسم و هویت سیال فمینیسم نتیجه گرفتند که در فضای پست مدرن و انکار فراروایت‏ها هویت نیز تاز جمله مقولاتی بود که به سیالیت مورد نظر فمینیست‏ها دست یافت. مدیری و مهدوی (1396)، در تحقیقی با عنوان «بررسی نسلی ارزش هاي پست مدرن خانوادگی و عوامل اثرگذار بر آن با تاکید بر نقش دین داري» پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد: ارزش هاي پست مدرن خانوادگی در نسل اول در 9/19 درصد افراد و محدود به پذیرش سقط جنین و لذت فردي بوده، در نسل دوم در 4/49 درصد و در نسل سوم در 2/71 درصد مشاهده شده و به پذیرش تساهل و تسامح در امور جنسی نیز تسري یافته است. ارزش هاي پست مدرن خانوادگی در هر سه نسل متاثر از مجموعه اي از متغیرهاي اقتصادي اجتماعی و دین داري بوده و در نسل سوم به طور معناداري متاثر از مصرف رسانه نیز هست. آزیتا لاجوردی (1396) در پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام نتیجه گرفت که: زنان و دختران با نمایش تجارب روزمره و نقش‌های گوناگون خود هم‌چون نقش‌های خانوادگی، شغلی، تحصیلی و... در فضای عمومی شبکه‌های اجتماعی به دنبال غلبه بر تصویرسازی‌های سنتی پیشین و ارائه تعریفی نو از زندگی زن ایرانی هستند. دهبانی پور و خرم پور(1395)، در تحقیقی با عنوان« بررسی مؤلّفه‏های پست مدرنیسم و عوامل مرتبط با آن (مطالعه ی موردی: جوانان شهر یزد)» پرداختند. یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد از میان پنج مؤلّفه‏ای که در این تحقیق به عنوان مؤلّفه‏های فرهنگ پست مدرن در نظر گرفته ایم، مؤلّفه‏های مصرف گرایی، بازاندیشی و نسبی گرایی فرهنگی تا حدودی در جامعه مورد بررسی رسوخ کرده اند. مقاله شاروف و همکاران (2021) به تحلیل پتانسیل شبکه‌های اجتماعی مجازی برای توسعه شایستگی اجتماعی در بین جوانان می‌پردازد. نویسندگان نتایج نظرسنجی را در مورد استفاده دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی مجازی برای ارتباط مورد بحث قرار می‌دهند. نتایج مشاهدات و پرسشنامه‌ها این پیشنهاد را تایید می‌کند که میزان زمانی که جوانان صرف ارتباط آنلاین و گشت و گذار در اینترنت می‌کنند در حال افزایش است. نتایج این نظرسنجی نشان داد که 107 دانشجو از سال اول تا چهارم تحصیل در یک دانشگاه تربیت معلم(اوکراین) اغلب با مرور دو تا چهار بار در روز در شبکه‌های اجتماعی مجازی (51.4 درصد) در این شبکه‌ها می‌مانند. نزدیک به یک سوم دانشجویان دائماً در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند. طبق بررسی این تحقیق، محبوب‌ترین شبکه‌های مجازی در بین دانشجویان اوکراینی، اینستاگرام (83.1%) و فیس بوک (28%) بوده است. نتایج مشخص می‌کند دانشجویان با کمک شبکه‌های اجتماعی، به‌طور فعال با همکلاسی‌های خود (80.4%)، دوستان و خانواده (78.5%) ارتباط برقرار می‌کنند. هرنا هال (2013) در رساله دکتری خود با عنوان تأثیر پست مدرنیسم بر عملکرد اجتماعی جوانان با تأکید بر سبک زندگی آنان به این نتایج دست یافت که سبک زندگی پست مدرن با ویژگی‏های کلیدی و مهمی چون: خود راهبری، تأکید بر روی نیازهای فردی، فردگرایی، تنهازیستی، خودتشخیصی، نرجیحات شخصی، سیال بودن امور، هویت شخصی و بازاندیشانه قابل بازشناسی و بررسی است. دان و همکاران (2012) در تحقیق خود با عنوان «جامعه ی پست مدرن و فرد: ویژگی ساختاری جامعه ی پست مدرن»، به این نتیجه دست یافته اند که قرار گرفتن در معرض تکنولوژی و عقاید مادی با تکثّر و تعدّد خود افراد در ارتباط است. همچنین تجارب روزمرّه زندگی با تصوّر از هویّت خود در زندگی دوران مدرن مرتبط است.

 

نقد و بررسی تحقیقات پیشین

واقعیت این است که هیچ کدام از پژوهش‏های صورت گرفته به طور مستقیم به سبک زندگی پست مدرن نپرداخته اند و از این جهت فقط به صورت غیر مستقیم برخی تحقیقات اشاراتی در خصوص برخی مولفه‏ها و شاخص‏های این نوع سبک زندگی داشته اند. به دیگر سخن بیش تر تحقیقات انجام شده بیش از همه درصدد بازنمایی سبک زندگی مدرن بوده اند و هنوز نتوانستند یا نخواستد فضای پست مدرن را در رابطه با سبک زندگی زنان مورد واکاوی قرار دهند. شاید هم تصور بر این بود که چون هنوز جامعۀ ایران وارد فضای پست مدرن نشده است لذا تحقیق دربارۀ این نوع سبک زندگی نیز چندان واقعیت نداشته باشد. همچنین نقیصۀ دیگر پژوهش‏های پیشین این است که عمدۀ این پژوهش‏ها نوعی نگاه اثبات گرایانه با روش‏های کمی را محور کارهای خویش قرار داده اند که ابعاد موضوع را به لحاظ تفسیرگرایانه و پدیدارشناسانه مورد بررسی قرار نداده اند و جای خالی چنین نگاه و رویکردی کاملا احساس می‏شود. ضمن این که عدم پرداختن به نظریات جامعه شناسی در حوزۀ سبک زندگی پست مدرن از جمله خلاء‏های موجود در تحقیقات پیشین بوده است که جا دارد این خلاء به خوبی پوشش داده شود.

 

چشم انداز (لنز) نظری

با توجه به این که پژوهش حاضر با روش کیفی تئوری زمینه‏ای مدلی مفهومی و نظری دربارۀ سبک زندگی پست مدرن را صورتبندی می‏نماید لذا چندان به مبانی و چارچوب‏های نظری بدان صورت که در روش‏های کمّی متداول است، نپرداخته و در قالب چشم انداز (لنز) نظری کوشش در ارائه نوعی حساسیت نظری داشته است. در ادبیات جامعه شناسی سه دیدگاه و پارادایم متفاوت در مطالعۀ سبک زندگی وجود دارد که می‏توان آن‏ها را تحت عنوان دیدگاه‏های کلاسیک، معاصر و متأخر دسته بندی نمود. براین اساس دیدگاه کلاسیک‏ها دربارۀ سبک زندگی را بیش از همه می‏بایست در قالب مدرنیتۀ اولیه صورتبندی نمود، دیدگاه‏های جامعه شناسان معاصر را در قالب مدرنیتۀ ثانویه و در نهایت دیدگاه‏های جامعه شناسان متأخر را در قالب پست مدرنیسم مورد واکاوی قرار داد.

مفهوم سبک زندگی در آغاز توسط جامعه شناسانی چون ماکس وبر، جرج زیمل و تورشتاین وبلن به كار رفت که به نوعی روایت و برداشت اولیه از این مفهوم بود که بیش از همه در قالب موقعیت طبقاتی و اجتماعی افراد و در واقع شاخصی برای تعیین طبقه اجتماعی آنان بوده است. جرج زيمل، با تشبيه زندگي اجتماعي در جامعه مدرن به ميداني براي مبارزه، مُد را ابزاري مي‌داند که تطابق افراد با پيچيدگي‌هاي زندگي مدرن را تضمين مي‌کند. از نظر او، مُد به منزله‌ تمايز طبقاتي نه تنها فرد را به مثابه عضوي از يک طبقه‌ خاص متمايز مي‌کند، بلکه عدم عضويت او در گروه‌هاي ديگر را نيز برجسته مي‌سازد. مُد وسيله اي را فراهم مي‌سازد که افراد از طريق آن هم جنبه‌هاي از هويت خويش ابراز مي‌دارند و هم به کمک آن تعاملات اجتماعي خود را مي‌سازند (ذکائي،150:1386). در روایت دوم از سبک زندگی که از دهه‏های هشتاد و نود میلادی آغاز می‏شود با آثار نظريه‌پردازان اجتماعي و فرهنگي معاصر مانند آنتونی گیدنز، پیر بورديو (Bourdieu, 1984، فدرستون (Featherstion, 1991)، شيلدز (Shields,1992)، رايمر (Reimer, 1995)، چني (Chaney, 1996) و باکاک (1993) غنای هر چه بیش تری می‏یابد. بحث سبک زندگی در روایت دوم آن به معنای عبور از تعیین جایگاه طبقاتی افراد به سمت مصرف، سلیقه و ترجیحات مطرح شده است. به گفته پیر بورديو، هر چند كه سبک‌هاي زندگي ظاهراً به طور مستقل برساخته مي‌شوند و شكل‌هايي از عمل فرهنگي هستند كه به صورت تأملي پيكربندي مي‌شوند، ولي پيوند تفكيك ناپذيري با تجربه‌هاي مربوط به طبقه دارند. «چني» سبك زندگي را نشانگر تأمل‌گري فزاينده‌اي قلمداد مي‌کند كه افراد در عمل و دادوستدهاي زندگي روزمره به نمايش مي‌گذارند. تمايزي كه چني بين سبک‌هاي زندگي و روش‌هاي زندگي مي‌گذارد، براي تفسير او از سبك زندگي بسيار مهم است. بر همين مبناست كه چَني استدلال مي‌کند كه سبک‌هاي زندگي «برنامه‌هاي خلاقي» هستند كه بر پايه «نمايش توانش و صلاحيت مصرف كننده» استوارند، در حالي كه روش‌هاي زندگي، نوعاً به اجتماع كم و بيش پايداري تعلق مي‌گيرند و در شكل‌هايي هم‌چون هنجارها و مناسك مشترك، و الگوهاي نظم اجتماعي و شايد گويش جداگانه‌اي، به نمايش در مي‌آيند(Chaney, 1996:92) .

بحث نظری دربارۀ سبک زندگی پست مدرن بیش از همه در اندیشه‏های کسانی چون مری داگلاس، ژان بودیار و زیگموند باومن مورد بحث قرار گرفته است. داگلاس بدن را نمادی از جامعه می‌داند و معتقد است که بدن بهترین تصویر قابل دسترس از جامعه است. بدن مملو از نمادها و استعاره‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاست و در آن می‌توان مطابقتی میان استقرار محدودیت‌های جسمانی در یک‌ طرف و نظم اجتماعی در طرف دیگر مشاهده نمود. محور نگاه انسان‌شناسی داگلاس پرسش از بدن به مثابه‌ی منعکس کننده نظام طبقاتی است. داگلاس بیش از هرکسی توانسته است ویژگی‌های نمادین بدن را آشکار سازد. بدن اجتماعی، شیوه‌هایی که در آن بدن درک می‌شود و تجربه‌ی فیزیکی بدن را مشخص می‌کند؛ که خود این تجارب از طریق طبقه‌بندی‌های اجتماعی تعیین و اصلاح می‌شوند (Douglas, 1996: 69). داگلاس بدن انسان را ابزاری برای تفکر در خصوص روابط استعاری می‌داند و معتقد است که بدن انسان منبع مهمی از استعاره‌ها درباره سازمان‌ یافتگی و سازمان‌نیافتگی جامعه است. بنابراین بدن‌های سازمان نیافته سازمان نیافتگی جامعه را نشان می‌دهد (Turner, 1996: 26). ژان بودریار از جمله نظریه پردازان حوزۀ پست مدرن در زمینۀ سبک زندگی است. ژان بودریار، نظریّه پرداز مشهور پست مدرنیسم، ادّعا می‏کند که ما اکنون در عصر تازه‏ای از شبیه سازی هستیم؛ عصری که رایانه‏ای شدن، پردازش اطّلاعات، رسانه‏ها و سیستم‏های کنترل سیبرنتیکی و سازماندهی اجتماع بر اساس رمزگان و الگوهای شبیه سازی، جایگزین تولید به مثابه اصل سازمان دهنده جامعه شده است. اگر مدرنیته دوران تولید تحت کنترل بورژوازی صنعتی است، عصر پسامدرن - عصر شبیه سازی‏ها - دوران اطّلاعات و نشانه‏هایی است که تحت حاکمیّت الگوها، رمزگان و سیبرنتیک قرار دارند (بست و داگلاس، 1381: 181). از نظر ایشان امروزه مصرف بر تمام وجوه زندگی ما چنگ انداخته است. از نظر بودریار مصرف رشته‌ای از اشیاء ساده نیست، بلکه سلسله‌ای از دال‌ها است، زیرا این اشیاء برای یکدیگرحکم فراشیء پیچیده‌تری را دارند و بر‌ای مصرف کننده، انگیزه‌های پیچیده‌تر را پدید می‌آورند. مصرف کننده از یک شیء به سمت شی دیگر می‌رود، او در حساب اشیاء گرفتار می‌شود (بودریار، 17:1389). بودریار مکان مصرف را زندگی روزمره می‌داند که در آن افراد به مصرف و تفسیر نشانه‌ها می‌پردازند. مکان مصرف، چیزی جز زندگی روزمره نیست و زندگی روزمره یک نظام تفسیری است. هنگامی که تمام اجتماع، شهری شود و هنگامی که ارتباطات به حد کمال خود برسد، نیازها بر اساس خط مجانب عمودی رشد پیدا می‌کنند، بر پایه این سیر صعودی و این واکنش زنجیره‌ای تمایزآمیز که ناشی از دیکتاتوری مد است، شهر به یک مکان هندسی تبدیل می‌شود. تراکم انسانی به خودی خود جذاب است اما بویژه گفتمان شهری چشم و هم چشمی است: انگیزه‌ها، امیال، برخوردها، محرک‌ها، داوری بی‌وقفه دیگران، اطلاعات، درخواست‌های تبلیغاتی، همه این‌ها سازنده‌ی نوعی سرنوشت انتزاعی مشارکت جمعی برروی یک زمینهُ رقابت عام هستند. تمرکز شهری به بروز نامحدود نیازها منتهی می‌گردد. به لطف این تنش مداوم بین نیازهای رقابتی و تولید، و نیز به لطف تنش ناشی از فقر روانی، نظم تولید به گونه‌ای سامان می‌یابد که فقط نیازهای متناسب با آن بوجود می‌آید و ارضا می‌شود (بودریار:86،1389).

یکی از مؤلّفه هایی که باومن به عنوان مؤلّفه انسان پست مدرنیسم به آن می‏پردازد، سیّالیّت روابط است. باومن در کتاب «عشق سیّال» سیّالیّت و ناپایداری خارق العاده پیوندهای انسانی، احساس ناامنی ناشی از این ناپایداری و امیال متضاد ناشی از این احساس مبنی بر تحکیم پیوندها و در عین حال سست نگهداشتن آنها را مورد توجّه قرار می‏دهد (باومن، 1384: 10). به عقیدۀ او در جهان فردیّت بخشی بی امان ما، روابط هم خوبند و هم بد. روابط میان رؤیایی شیرین و کابوس در نوسانند و مشخّص نیست چه زمانی یکی از این دو به دیگری بدل می‏شود. در واقع افراد در دنیای جدید به دنبال شریک زندگی هستند و برای فرار از ناراحتی و ناپایداری وارد روابط می‏شوند، امّا درمی یابند که اکنون ناپایداری دردناک تر و ناراحت کننده تر از قبل است. همچنین باومن به فرهنگ مصرفی و سرمایه داری در دنیای مدرن اشاره می‏کند؛ چنان که گویی این نگرش به روابط انسانی نیز گسترش پیدا کرده و افراد یکدیگر را به صورت کالا می‏بینند. همان گونه که کالاها تاریخ مصرف دارند، گویی روابط نیز دارای تاریخ مصرف هستند و حتّی اگر تاریخ مصرف آنها هنوز تمام نشده باشد، ممکن است گزینه‏های بهتر و جدیدتری برای رابطه پیش بیاید (باومن، 1384: 31). بنا بر آن چه گفته شد، در نظریّه‏های اندیشمندان پست مدرن، پنج مؤلّفۀ زوال عاطفه، سیّالیّت روابط، نسبی گرایی، بازاندیشی و مصرف محوری برای تمایز جامعۀ پست مدرن از جامعۀ سنّتی و مدرن بیان شده است. 

بنابر مؤلّفه‏های مهمی که جامعه شناسان مورد اشاره دربارۀ سبک زندگی پست مدرن بیان کرده اند می‏توان این گونه نتیجه گرفت که بخش مهمی از این عناصر درون فضاهای مجازی و به واسطۀ دسترسی گسترده به این فضاها شکل و محتوا گرفته اند. در واقع، فضای مجازی مهم ترین زمینه و زیربنای شکل گیری سبک زندگی پست مدرن محسوب می‏شود به گونه‏ای که حضور و فعالیت نوجوانان و جوانان در فضاهای مجازی از سویی سبب شکل گیری و رواج سیّالیّت روابط و از سوی دیگر سبب شکل گیری و رواج مصرف نمایشی، بازاندیشی و نسبی گرایی نیز می‏شود.

یکی از نظریات برجسته‏ای که درباره جامعه شبکه‏ای ارائه شده است، نظریه «قدرت ارتباطات» «مانوئل کاستلز» است که در کتابی با همین عنوان در سال 2009 منتشر شده است. در نظریه جامعه شبکه ای، کاستلز ارجحیت بیشتری برای فضای مجازی نسبت به فضای واقعی قائل شده است. این در حالی است که این دو فضا در یکدیگر تنیده هستند و کنش‏گری اجتماعی و سیاسی به طور توام در این دو فضا، غیر قابل تفکیک از یکدیگر است. مائول کاستلز که با طرح جامعه شبکه‌ای بنیان مطالعاتی نوینی را در ارتباطات نهاده است، ویژگی مهم عصر کنونی را دگرگونی «فرهنگ مادی» می‌داند که توسط آثار یک سرمشق (پارادایم) فن آوری جدید بر محور فن آوری‌های اطلاعاتی سازمان یافته است. او مهم‌ترین مولفه سخت افزاری این تغییر را گذار از فناوری مبتنی بر درون داده‏ای ارزان انرژی به فناوری متکی بر دورن داده‏ای ارزان اطلاعاتی تعریف می‌کند که از پیشرفت فن­آوری میکروالکترونیک و مخابرات به دست آمده است. وي بر این باور است که ابعاد بنياني نظريه درباره رسانه و جامعه، از مسيري كه در گذشته پيموده شده جدا نيست، اما زمينه اجتماعي و سيستم ارتباطات متفاوت خواهد بود، به طوري كه بازنگري اساسي در نظريه­ها را الزامي مي­سازد. به نظر او ما به روشني نمي­توانيم فرض كنيم كه فنآوري همه چيز را بر اساس ويژگي­هاي مورد نظر كساني كه آن را توسعه مي­دهند، تغيير خواهد داد. فنآوري فقط پيشنهاد است و زماني كه جامعه پذيراي آن باشد، تحقق عيني خواهد يافت. آينده ارتباطات، پيش از آن كه در سيطره فنآوري باشد، در دست بشر است (کاستلز 1380: 94-92).

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع مطالعات كيفي و در قالب پارادایم تفسیری- برساختی بوده و استراتژی انتخاب شده در پژوهش حاضر، استراتژی استقرایی و روش به­کارگرفته شده نظریه زمینه­ای است که ازاین طریق اقدام به کشف مقوله­های اصلی و فرعی مرتبط با سبک زندگی پست مدرن شده و در نهایت مدل پارادیمی از این مقولات ترسیم شده است. رویکرد نظریه داده ­بنیاد، روشی است که نظریه­ها، مفاهیم، فرضیه­ها و قضایا به­جای استنتاج از پیش فرض­های قبلی، سایر پژوهش­ها یا چارچوب­های نظری موجود، به­طور مستقیم از داده­ها کشف می­شود. گلاسر و استراوس براي نخستين بار راهبرد نظریه­پردازي داد­ه ­بنياد را به جامعه علمي معرفي كردند. بر اساس نظر استراوس و كوربين نظريه مبنايي عبارت است از آن­چه كه به­طور استقرايي از مطالعه پديده­اي به دست آيد و نمايان­گر آن پديده است(استراوس و کوربین، 1390: 63). روش نظريه مبنايي يك روش تحقيق كيفي است كه يك سلسله رويه­هاي سيستماتيك را به­کار مي­گيرد تا نظريه­اي مبتني بر استقراء درباره پديده­اي ايجاد كند روش نمونه­گیری، هدفمند و قضاوتی بود که با تعداد 24 نفر از زنان جوان شهر تهران مصاحبه عمیق صورت گرفت. در انتخاب نمونه­ها سعي بر اين بوده است تا مواردي رعايت شود، از جمله اين­كه « انتخاب مشاركت­كنندگان درحدممکن به­صورتي باشد كه محقق به نمونه­هاي غني و پرمايه به لحاظ اطلاعاتي دست یابد» نمونه­گيري تا زماني كه تمام مقوله‏ها اشباع شدند و ديگر داده تازه و مهمي به­دست نيامد و مقوله­ها از لحاظ ويژگي و ابعاد به قدرکافی تعيّن پيدا كردند، تداوم یافت. ابزار گردآوري داده­ها مصاحبه نيمه ساخت­یافته بود و تحليل داده­ها بر مبنا و شيوه كدگذاري باز، محوري و انتخابي صورت گرفت. در نهایت درکدگذاری انتخابی پژوهش­گر به اتکای روابط درونی مقوله­های برون آمده از الگوی کدگذاری محوری نظریة پژوهشی خود را به رشتة تحریر در آورد. براي اطمينان از قابليت اعتماد يافته­ها از تكنيک­هاي مميزي، مقايسه تحليلي و اعتباريابي توسط مشاركت­كنندگان استفاده شده است. در تكنيک مميزي 3 متخصص نظریه زمينه­اي بر مراحل مختلف كدگذاري و استخراج مقولات نظارت داشتند و در مقايسه تحليلي نگارندگان به داده­هاي خام رجوع كردند و ساخت­بندي نظريه را با آن مقايسه كردند و بالاخره در اعتباريابي از مشاركت­كنندگان خواسته شد تا يافته­ها را ارزيابي و در مورد صحت آن نظر دهند؛ بنابراين تا حد زيادي از قابليت اعتماد يافته­ها اطمينان حاصل شد.

 

جدول 1. معرفی مشارکت کنندگان تحقیق

مدت حضور و فعالیت در اینستاگرام	تعداد فالوئر	وضع فعالیت	تحصیلات	سن	ردیف
4 سال	450	دانشجو	کارشناسی	24	1
6 سال	150	کارمند	کارشناسی	26	2
8 سال	185	پرستار	کارشناسی ارشد	31	3
7 سال	250	کارمند	کارشناسی ارشد	27	4
6 سال	320	خانه دار	کارشناسی ارشد	32	5
4 سال	265	دانشجو	دانشجو	22	6
7 سال	560	کارمند	دکترا	34	7
6 سال	740	پژوهشگر	کارشناسی ارشد	28	8
4 سال	-	خانه دار	کارشناسی	35	9
5 سال	125	بیکار	کارشناسی	23	10
3 سال	225	دانشجو	دانشجو	20	11
10سال	450	مدرس	کارشناسی ارشد	33	12
8 سال	650	مدیر	دکترا	29	13
4 سال	165	دانشجو	دانشجو	21	14
5 سال	335	کارمند	کارشناسی	25	15
9 سال	550	معلم	کارشناس ارشد	30	16
6 سال	420	کارمند	کارشناسی	26	17
5 سال	320	گرافیست	کارشناسی	27	18
7 سال	260	آرایشگر	فوق دیپلم	31	19
6 سال	275	کتابدار	کارشتاسی	29	20
5 سال	-	بیکار	کارشناسی	24	21
7 سال	485	معلم	کارشناسی ارشد	26	22
4 سال	140	دانشجو	دانشجو	23	23
5 سال	235	حسابدار	کارشناسی	25	24

 

یافته­های پژوهش

پس از آن که یافته‏های پژوهش با استفاده از کدگذاری نظری تحلیل شدند و نتایج حاصل از این کدگذاری در جدول شماره 2 به شرح زیر منعکس شده است. در این جدول کوشش شده است مقولات فرعی یا همان کدهای اولیه، مقولات اصلی یا همان کدهای محوری و در نهایت مقولۀ هسته یا پدیدۀ محوری درج شود. ضمن این که ابعاد مدل مورد نظر در قالب شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر،راهبردها و پیامدها مورد واکاوی قرار گرفتند.

 

جدول 2. مقولات اصلی و مقولات فرعی استخراج شده از داده­های کیفی

ابعاد مدل	مقولات فرعی (کدای اولیه)	مقولات اصلی (محوری)	مقولۀ هسته (پدیدۀ محوری)
شرایط علّی	دیده شدن/ شهرت طلبی/  قضاوت شدن/ حفظ حریم شخصی/ مهم بودن تعداد لایک‏ها و کامنت ها/ افزایش فالوئرها/ درآمدزایی بیشتر/ تولید محتوای به روزتر	تمایز شدید
	مصرف نمایشی/ سرسام مصرف/ مصرف روزانه/ مصرف دوره ای/ مصرف ذوقی/ مصرف سریع/	سیِالیّت مصرف
شرایط زمینه‏ای	دسترسی به فرصت‏های اجتماعی/ داشتن آزادی عمل/ دسترسی به فرصت‏های شغلی / دست یابی به حقوق زنانه/ برابری سیاسی / برابری اقتصادی/ برابری اجتماعی	برابری خواهی زنانه
	فاعلیت آگاه/ مقاومت در مقابل پدرسالاری/ ابراز قدرت/ تولید محتوای زنانه/ انتخابگری/ بیان افکار و احساسات/ بیان انتظارات و خواسته ها	عاملیت زنانگی
شرایط مداخله گر	بلاگر سفر / بلاگر غذا/ بلاگر ورزشی/ بلاگر آموزشی/ بلاگر آرایشی/ بلاگر مدیریت بدن/ بلاگر تزییناتی/ بلاگر دکوراسیون / بلاگر هنر/ بلاگر اقتصاد	تمایل به بلاگری
	وابستگی مجازی/ دوستی‏های مجازی/ سیری ناپذیری/ گشت زنی در فضای مجازی/ عشق‏های مجازی/ تقویت و افزایش ارتباطات	لذت پرستی مجازی
راهبردها	تغییر ذائقه و سلیقه/ نیازهای روزانه/ تغییر در نیازهای مصرفی/ تغییر در نیازهای سبک پوشش/ تغییر در نیازهای آرایشی/ تغییر در نیازهای لوازم خانگی/ تغییر در نیازهای مسافرتی و تفریحی/ تغییر در نیازهای سرگرمی	سیّالیّت نیازها
	انتخاب نوع پوشش/ حفظ شادابی/ جراحی‏های زیبایی/ مصرف لوازم آرایشی/ بدن سازی/ نظارت بر بدن/ دستکاری بدن/ نمایش بدن	مدیریت بدن
Your text here پیامدها	هویت غیررسمی/ نمایش خود واقعی یا غیرواقعی/ فراتر رفتن از کلیشه‏های جنسیتی/ محوریت یافتن ارتباطات/ از متن خارج شدن مکان ها/ تجارب روزمره افراد/ رواج شکل‏های ارتباطی غیروابسته به زمان و مکان/ انجام هم زمان چندنقش.	هویّت سیّال(دیجیتالی)
	خودراهبری/ استقلال اقتصادی/ خوداتکایی/ تنها زیستی/ نومکان شدن/ تقدم منافع فردی بر منافع جمعی/ خودخواهی	فردگرایی شدید

 

به منظور دست­یابی به مدل نهایی در پژوهش حاضر، ابعاد مختلف این مدل در قالب مقولات اصلی استخراج شده از یافته­های پژوهش حاضر به شرح زیر مورد واکاوی قرار گرفت.

 

 

1. شرایط علّی

شرایط علّی آن دسته از رویدادها و وقایعی است که بر پدیده­ها تأثیر می­گذارند. از نظر پاسخگویان یعنی زنانی که در پژوهش حاضر به آن­ها رجوع شده است می­توان استنباط نمود که رویدادها و وقایعی که در پدیده محوری این پژوهش یعنی سبک زندگی سیّال(شناور) اثرگذار است بیان­گر مقولات مهمی چون: سیّالیّت مصرف و دیگری بحث تمایزخواهی شدید است. مصرف در جهان مدرن و به ویژه در دورۀ پست مدرن به شدت سیّال شده به گونه‏ای که در چنین وضعیتی مصارف هر یک از افراد به صورت‏های زیر خودنمایی می‏کند: مصرف نمایشی، سرسام مصرف، مصرف روزانه، مصرف دوره ای، مصرف ذوقی و مصرف سریع. بنابه گفته بسیاری از جامعه­شناسان نظیر پیر بوردیو، زیگمونت باومن و دیگران ما اکنون در دورۀ سیّالیّت همه چیز قرار داریم که یکی از آن‏ها همین سیّالیّت مصرف است که بخش مهمی از زندگی انسان‏ها را تحت سیطرۀ خودش درآورده است. پاسخگوی شماره 4 در این زمینه معتقد است:

«من شخصاً مصرف کردن در زمینه‏های مختلف رو خیلی دوست دارم. چون یه حس خوبی به آدم میده و انگار میتونه نوعی بودن خوب رو به من هدیه کنه. خب چون ما همه توی دنیای مصرف زندگی می‏کنیم اونم مصرف خیلی شدید و انبوه»

در همین زمینه پاسخگوی شماره 9 هم درباره این موضوع می­گوید:

« الان دیگه تمام زندگی شده مصرف اونم در همه زمینه ها. هر جا رو می‏بینی نمایش انواع مصارف خودنمایی می‏کنه و دیگه کسی نمی تونه از این همه مصرفی بودن زندگی فرار کنه»

در همین راستا عامل دومی که شرایط علّی را ایجاد کرده است موضوع تمایز شدید است. اگرچه بحث تفکیک یافتگی و تمایز خواهی از همان آغاز شکل گیری اندیشه‏های جامعه شناسی جدید توسط جامعه شناسانی چون امیل دورکیم، جرج زیمل و دیگر جامعه شناسان کلاسیک مطرح شد اما هر چقدر پیش تر آمدیم این موضوع بیش تر مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفت به گونه‏ای که در دوران پست مدرن توسط جامعه شناسانی چون پیربوردیو به صورت مفصل در کتابی با همین نام مورد توجه قرار گرفت. در دوران مدرن رفته رفته بر تمایز خواهی و تفکیک یافتگی زیست انسان‏ها در تمامی زمینه‏ها روبرو شدیم به گونه‏ای که با ورود به جهان پست مدرن هر چه بیش تر بر این روند تمایز خواهی افزوده شد. در پژوهش حاضر پاسخگویان درخصوص تمایز شدید به موارد زیر بیش از همه تأکید داشته اند: دیده شدن، شهرت طلبی،  قضاوت شدن، حفظ حریم شخصی، مهم بودن تعداد لایک‏ها و کامنت ها، افزایش فالوئرها، درآمدزایی بیشتر و تولید محتوای به روزتر. پاسخگوی شماره 7 در این زمینه معتقد است:

«به نظر می­رسه و خیلی مهمه که بخواهی از بقیه متمایز باشی و در واقع یه جورایی اعلام کنی که با دیگران فرق داری. الان هر کی رو می‏بینی به هر نحوی میخواد خودش را از بقیه جدا کنه و بگه که من با تو فرق دارم و یه چیزایی توی من هست که در تو نیست»

پاسخگوی شماره 2 هم درباره این موضوع می­گوید:

«حقیقتش ما دیگه با روش‏های مختلف داریم خودمون رو از بقیه جدا می‏کنیم مثلا با سبک پوشش و ارایش، نوع مدرک تحصیلی، میزان ثروت و دارایی هامون که همگی یه جورایی ما رو از بقیه جدا می‏کنه».

 

2. شرایط زمینه ای

شرایط زمينه­ای، موقعيت­های خاص و ویژه­ای است که بر راهبردها و تعاملات اثر می­گذارد. شرایط زمينه­ای در یک زمان و مکان خاص جمع می­آید تا مجموعة اوضاع و احوال یا مسائلی را به وجود آورد که اشخاص با عمل/‌تعامل­های خود به آن­ها پاسخ می­دهند. در این زمینه دو عامل برابری خواهی زنانه و عاملیت زنانگی به عنوان شرایط زمینه‏ای مطرح هستند. با شکل گیری جنبش‏های زنانه و به ویژه جنبش‏های فمینیستی در سراسر جهان زنان خواهان برابری با مردان در تمامی زمینه‏ها شدند و بر روی دست یابی به حقوق خودشان پافشاری کردند و بر این موضوع مهم دست گذاشتند که زنان نیز توانمندی انجام بسیاری از کارها و همچنین در دست گرفتن بسیاری از امور حتی مناصب سیاسی مانند ریاست جمهوری یا نخست وزیری را دارند. حالا در جهان مدرن و پس از آن در جهان پست مدرن با شتاب هر چه بیش تر تحولات اجتماعی و فرهنگی زنان نیز خواهان دست یابی به تمامی فرصت‏های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند. آنان حالا می‏خواهند که آزادی عمل لازم در تمامی زمینه‏ها را داشته باشند و سبک زندگی مورد علاقه خود را هر چه تمام تر به نمایش بگذارند. در این تحقیق زنان مشارکت کننده در مصاحبه‏های انجام شده به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: دسترسی به فرصت‏های اجتماعی، داشتن آزادی عمل، دسترسی به فرصت‏های شغلی، دست یابی به حقوق زنانه، برابری سیاسی، برابری اقتصادی و برابری اجتماعی. پاسخگوی شماره 14 در این زمینه گفته است:

«من که یک زن هستم خیلی دلم میخواد همانند مردان توی جامعه به بسیاری از فرصت‏ها برای رشد و پیشرفت خودم دسترسی داشته باشم و در واقع هیچ چیز هم نباید مانعی برای دسترسی به این فرصت‏ها و موقعیت‏ها باشه».

پاسخگوی شماره 21 هم چنین بیان کرده است:

«به نظرم می­رسه که وقتی می‏تونیم از تغیر و تحول در سبک زندگی حرف بزنیم که ما زنان بتونیم اون طوری که دلمون میخواد سبک زندگی مناسب خودمون را داشته باشیم یعنی در عین حال باید حقوق خودمون رو هم به دست بیاریم».

پاسخگوی شماره 11 نیز معتقد است:

«میشه اینجوری بگیم که ما زنان هرچقدر بتونیم مثل مردان در زمینه‏های مختلف وارد بشیم و از فرصت‏های برابری برخوردار باشیم به نوعی حقمون رو گرفتیم. و اگه غیر از این باشه فکر نکنم بشه از تحول در سبک زندگی مون بتونیم خیلی حرف بزنیم».

همان گونه که بیان شد عاملیت زنانگی نیز به مثابه دومین عامل دخیل در ایجاد شرایط زمینه‏ای مورد توجه است. در بحث‏ها و نظریات جامعه شناسی موضوع عاملیت یکی از موضوعات مورد توجه بسیاری از جامعه شناسان به ویژه جامعه شناسان تفسیرگرا و تلفیقی است که به واسطۀ آن کنش گر اجتماعی را چونان عامل تأثیرگذار در ساختن و برساختن جهان اجتماعی شان تلقی می‏کنند و نه عنصری گرفتار در زیر مجموعۀ ساخت‏های اجتماعی که هیچ گونه فعالیت و کنش‏گری‏ای نمی تواند داشته باشد. در جهان مدرن و پست مدرن زنان به واسطۀ فراهم شدن زمینه‏های گوناگون اجتماعی و فرهنگی به افرادی فعال و کنش گر و در واقع عامل تبدیل شده اند به گونه‏ای که حالا می‏توانند در رشته و حوزه‏های گوناگونی که پیش از آن در جهان سنتی گمان می‏رفت امکان و توان فعالیت و عاملیت ندارند وارد شوند. عاملیت زنانه گونه‏ای از عاملیت در کنار عاملیت مردانه است که طی آن هر زنی می‏تواند بنا بر توانمندی‏ها و مهارت‏های گوناگونی که کسب کرده است جهان اجتماعی خودش را برساخت کند و به فاعلان آگاه و انتخاب گرانی موثر در عرصه‏های مختلف تبدیل شوند. این موضوع به ویژه با توجه به گسترش فضاهای مجازی گونان و از جمله اینستاگرام بیش از همه مورد توجه قرار گرفته است. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: فاعلیت آگاه، مقاومت در مقابل پدرسالاری، ابراز قدرت، تولید محتوای زنانه، انتخابگری، بیان افکار و احساسات و بیان انتظارات و خواسته ها. پاسخگوی شماره 25 در این زمینه گفته است:

«الان دیگه زنان واقعا هر کدومشون به یک فعال اجتماعی یا فرهنگی یا هنری یا اقتصادی تبدیل شدن و میتونن به تنهایی یا گروهی در کنار مردان و هم پای آنان بسیاری از امور و کارها رو مدیریت کنن».

پاسخگوی شماره 17 چنین بیان کرد:

«در گذشته فکر می‏کردن زنان دست و پا بسته هستن و نمی تونن خیلی کارها رو انجام بدن ولی حالا وقتی دیدن بسیاری از زنان در بسیاری از کارها وارد شدن و موفق هم عمل کردن کم کم نظرشون عوض شد».

پاسخگوی شماره 7 در این زمینه معتقد است:

«وقتی نگاه می‏کنیم و می‏بینیم که زنان در بسیاری از امور موفق هستن این دیدگاه و نظر برای هر کسی ایجاد میشه که زنان دیگه منفعل نیستن بلکه فعالن».

 

3. شرایط مداخله گر

شرایط مداخله کننده از آن دست شرایطی است که ممکن است سبب تغییراتی درشرایط علّی شود یا این­که به ­همراه عوامل محیطی تعدیل­هایی در آن به وجود آید. با توجه به نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر یکی از شرایط مداخله گر برای شکل گیری و رواج سبک زندگی سیّال(شناور) تمایل به بلاگری است. در واقع، یکی از ویژگی‏های بارزی که امروزه و از پسِ گسترش شدید فضای مجازی در بین کاربران توجه بسیاری را برانگیخته است همین بحث بلاگر بودن است که به نوعی هم دیده شده و هم کسب درآمد می‏کنند. میلیون‏ها نفر در فضاهای مجازی گوناگون و از جمله در شبکه اجتماعی اینستاگرام که شبکه‏ای پر مخاطب است در حال فعالیت در حوزۀ بلاگری هستند. بلاگر اینستاگرام اقدام به تولید محتوای مورد علاقه اش در صفحات گوناگون اینستاگرام کرده و از از این طریق بودن و دیده شدن و همچنین کسب درآمد خود را تثبیت می‏کند در این تحقیق پاسخگویان به انواع فعالیت در حوزۀ بلاگری به شرح زیر اشاره کردند: بلاگر سفر، بلاگر غذا، بلاگر ورزشی، بلاگر آموزشی، بلاگر آرایشی، بلاگر مدیریت بدن، بلاگر تزییناتی، بلاگر دکوراسیون، بلاگر هنر و بلاگر اقتصاد که هر کدام از این بلاگر‏ها در اینستاگرام فعالیت‏های مورد نظر خود را به اجرا می‏گذارند. پاسخگوی شماره 1 در این زمینه معتقد است:

«واقعیت اینه که الان بلاگر بودن در زمینه‏های مختلف ورزشی و هنری و اقتصادی خیلی داره گل می‏کنه و انگار درامد خوبی هم میشه ازش دراورد. من خودم اگرچه هنوز بلاگر نشدم ولی دارم بررسی می‏کنم که در این زمینه ورود کنم».

بنابر اظهار نظر پاسخگوی شماره 3:

«وقتی می‏بینم میلیون‏ها نفر توی فضای اینستاگرام دارن به کار بلاگری می‏پردازن با خودم فکر می‏کنم چرا من نتونم تو این حوزه وارد بشم. خب الان مدتیه که بلاگر شدم و در زمینۀ سفر کار می‏کنم چون خودم این حوزه و رشته رو خیلی دوست دارم».

علاوه بر بحث بلاگری که زنان به آن تمایل نشان داده اند لذت پرستی مجازی نیز از جمله مولفه‏های مهم در این زمینه مطرح بوده است. لذت پرستی و توجه به خواهش‏های مادی و معنوی یکی از شاخص‏های مهم سبک زندگی مدرن و به ویژه سبک زندگی پست مدرن است که طی آن افراد در فضاهای مجازی تا آن جا که می‏توانند از طریق این فضاها به خواهش‏های مادی و حتی معنوی خودشان پاسخ می‏دهند. این موضوع به ویژه در جوامع و کشورهایی که در فضاهای واقعی ممکن است دچار محدودیت هایی باشد بسیار بیش تر خودنمایی می‏کند چرا که افراد وقتی در فضاهای واقعی یعنی در کوچه و بازار نمی توانند به ارضای نیازهای اساسی شان پاسخ دهند به ناچار در فضاهای مجازی‏ای که زمینه‏های برای شان فراهم می‏شود به این امر مهم اقدام می‏کنند. در جامعۀ ایران که طی سال‏ها اخیر در زمینه هایی چون پوشش و یا در بحث موسیقی و آواز و هنر محدودیت هایی برای زنان ایجاد شده است لذا فضاهای مجازی مانند اینستاگرام توانسته زمینه‏های مناسبی برای ارضای این نیازها فراهم نماید. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: وابستگی مجازی، دوستی‏های مجازی، سیری ناپذیری، گشت زنی در فضای مجازی، عشق‏های مجازی و تقویت و افزایش ارتباطات. پاسخگوی شماره 8 در این زمینه گفته است:

«الان واقعا ببینید چقدر برای ما خان‏ها محدودیت ایجاد می‏کنند و چون نمی تونیم توی فضای واقعی یعنی توی کوچه و بازار به خوبی دیده بشیم و حضوری زنانه به معنای واقعی کلمه داشته باشیم لذا به نظر میرسه که فضای مجازی مانند اینستاگرام فرصت خوبیه».

پاسخگوی شماره 23 چنین نظر می‏دهد:

«ممکنه بعضی‏ها بگن که الان توی فضای مجازی مثل اینستاگرام خانم‏ها خیلی دارن فعالیت می‏کنن و به خودنمایی می‏پردازن اما واقعیت اینه که توی جامعۀ ما وقتی زنان جای مناسبی برای عرضه کردن خودشون ندارن معلومه که میرن توی فضای مجازی. البته این موضوع فقط در مورد زنان نیست بلکه دربارۀ آقایون هم هستش».

پاسخگوی شماره 16 در این زمینه معتقد است:

«به نظرم لذت پرستی و لذت جویی دیگه فقط برای فضای واقعی نیستش و وقتی که فضاهای مجازی چنین موقعیت و بستری رو فراهم کردن چرا ازش استفاده نکنیم ».

 

4. راهبردها

در مدل پارادایمی استراوس و کربين، راهبردها نشان‌ می­دهند که کنش­گران بر اثر موجبات علّی، چه راهبردهای رفتاری و تاکتيک­هایی را انجام‌ می­دهند، به چه اعمال و شيوه­هایی مبادرت می­کنند و چه تدابيری‌ را‌ به اقتضای زمينه­ها و شرایط ‌موجود‌ در پيش می­گيرند. زنان مورد پژوهش راهبردهای مختلفی را برای داشتن سبک زندگی سیّال(شناور) در پیش گرفته اند و بر این باورند که می‏توانند با این راهبردها می‏توانند به اهداف مورد نظرشان دست یابند. دو راهبرد اساسی‏ای که زنان حاضر در این پژوهش برگزیده اند عبارتند از: سیّالیّت نیازها و مدیریت بدن. نیازهای انسان‏ها بسیار متکثر و دارای ابعاد گوناگونی است که به ویژه در جهان مدرن و پست مدرن هر چه بیش تر و متکثرتر و متنوع تر هم شده است. از روزی که روان شناس انسان گرای آمریکایی یعنی آبراهام مازلو سلسله مراتب نیازهای انسان‏ها را مطرح کرد رفته رفته سایر روان شناسان، انسان شناسان و جامعه شناسان این موضوع را مورد توجه قرار دادند و ابعاد گوناگون آن را واکاوی نمودند. واقعیت این است که به دلیل سیّال شدن شرایط در جهان پست مدرن نیازهای انسان‏ها نیز همین خصلت را به خودش گرفته به گونه‏ای که هر لحظه افراد احساس می‏کنند که نیازهای جدید دارند و باید به آن‏ها پاسخ بدهند. در واقع، بحث اصلی بر سر این موضوع است که نیازهای افراد همانند جهان سنتی ثابت و بدون تغییر نیست بلکه به تبع سرعت تحولات و تغییرات اجتماعی و فرهنگی نیازهای شهروندان نیز دچار تحولات اساسی شده است. موضوع مهم دیگر در این زمینه بحث تغییر در ذائقه و سلیقۀ افراد است که به تبع سرعت گرفتن تمایز خواهی آنان روی می‏دهد. برای مثال الان شاهد هستیم که ذائقه و سلیقۀ نسل جدید بسیار دچار تحول و شتاب شده است به گونه‏ای که هر روز نیازهای شان نیز دچار تحولاتی اساسی می‏شود. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: تغییر ذائقه و سلیقه، تغییر در نیازهای روزانه، تغییر در نیازهای مصرفی، تغییر در نیازهای سبک پوشش، تغییر در نیازهای آرایشی، تغییر در نیازهای لوازم خانگی، تغییر در نیازهای مسافرتی و تفریحی، تغییر در نیازهای سرگرمی. پاسخگوی شماره 13 در این زمینه گفته است:

«در قدیم مردم نیازهاشون خیلی محدود بوده و به انگشتان دست هم نمی رسید اما الان صدها و بلکه هزاران نیاز جدید به وجود آمده که باید اونا رو برطرف کرد و پاسخ داد».

پاسخگوی شماره 18 چنین نظر می‏دهد:

«دیگه الان نیازهای آدما یکی و دو تا و ده تا نیستش و به صدها مورد می‏رسه چون هر لحظه انگار نیازها تولید میشن و ممکنه بگیم ه بعضی هاشون کاذبن ولی نمیشه گفت که همشون کاذبن. لذا بایستی بهشون رسیدگی کنیم».

پاسخگوی شماره 22 در این زمینه معتقد است:

«یه اتفاقی که افتاده اینه که نیازهای ما آدما خیلی شدید و شتابناک شده و هر لحظه هم تغییر میکنه و انگار که توقف نمی کنه. یه مقدار موجب گیجی و منگی شده چرا که اصلا نمی دونیم کدومش رو جواب بدیم و برآورده کنیم و کدومش رو نه».

در خصوص مدیریت بدن به عنوان دومین راهبردی که زنان پژوهش برگزیده اند می‏توان چنین توضیح داد. با ورود مدرنیته به زندگی انسان‏ها و بروز نگرانی‏های ناشی از قضاوت اجتماعی دربارۀ بدن اقدام برای مدیریت بدن هر چه بیش تر افزایش یافت. ضمن این که در جهان مدرن این اندیشه تقویت شد که بدن فقط جنبۀ زیست شناختی نداشته بلکه جنبه‏های اجتماعی و فرهنگی آن نیز از اهمیت فراوانی برخودار شده است. این موضوع به ویژه با توجه به افزایش بحث‏های مربوط به سبک زندگی نیز برای بسیاری از انسان‏ها مد نظر قرار گرفته است. در مدیریت بدن بحث بدنمندی و پرداختن به جنبه‏های زیبایی شناختی و هنری بدن مهم جلوه نموده و طی آن هر فردی بنابر انتخاب‏های و امکاناتی که در اختیار دارد نسبت به مدیریت بدن خود در قالب انجام انواع جراحی‏های زیبایی، آرایش ها، سبک‏های پوشش، بدن سازی، استفاده از انواع لوازم آرایش و سایر فعالیت‏های مرتبط دیگر اقدام نموده است. مدیریت بدن در واقع دستکاری و نظارت همیشگی اندام‏های گوناگون بدن است تا از این طریق نمودهای ظاهری بدن مورد توجه دیگران قرار گیرد و قضاوت اجتماعی مطلوبی را نیز به دنبال داشته باشد. پیر بوردیو هدف مدیریت بدن را اکتساب منزلت تمایز و پایگاه می‏داند و درتحليل خود ازبدن به کالایی شدن بدن درجوامع اشاره می‏کند که به صورت سرمایۀ فيزیكی ظاهر می‏شود و توليد آن درگرو رشد وگسترش بدن به گونه‏ای است که بدن حامل ارزش درزمينه‏های اجتماعی باشد. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: انتخاب نوع پوشش، حفظ شادابی، جراحی‏های زیبایی، مصرف لوازم آرایشی، بدن سازی، نظارت بر بدن، دستکاری بدن و نمایش بدن. پاسخگوی شماره 3 در این زمینه گفته است:

« خب طبیعیه که آدما به ویژه دختران جوان به بدن خودشون خیلی برسن و مدیریتش کنن، آرایش کنن، عمل جراحی زیبایی انجام بدن و خیلی کارای مشابه دیگه چون بدن براشون خیلی مهمه».

پاسخگوی شماره 21 چنین نظر می‏دهد:

«الان دیگه بحث زیبایی و مدیریت بدن خیلی زیاد شده از کاشت مو گرفته تا کاشت ابرو و جراحی‏های زیبایی و انجام آرایش‏های مختلف که همگی بدن رو در معرض قضاوت دیگران قرار میده».

پاسخگوی شماره 16 در این زمینه معتقد است:

«به نظرم بدن یه چیز خیلی مهمی برای افراد شده که مرتب دارن بهش رسیدگی می‏کنن و اون رو به نمایش میذارن».

 

4. پیامدها

آخرین اصطلاح پارادایمی در مدل استراوس و کربين، پيامد است. ‌پيامدها یا تبعات به ما می­گوید که در نتيجة اعمال و تعامل­هایی که افراد و گروه‏ها ‌در چنان شرایطی انجام‌داده­اند یا نتوانسته­اند در پاسخ به موقعيت خاص انجام دهند، چه اتفاقی‌پيش آمده یا پيش می­آید. مبتنی بر آن چه که زنان حاضر در این پژوهش بیان کرده اند دو پیامد مهم ناشی از برگزیدن سبک زندگی سیّال(شناور) را می‏توان چنین دانست. یکی از آن‏ها هویت سیّال( دیجیتالی) است. جامعه اطلاعاتی مبین هویت بی ثبات، تغییر پذیر و منعطف انسان جدید است. «هویت ملی در جامعه اطلاعاتی به دلیل ظهور اجتماعات مجازی به شدت تهدید می­شود. اجتماعات مجازی تهدیدی برای اجتماعات واقعی است. در واقع در اجتماعات مجازی معمولاً افراد حداقل در یک چیز اشتراک دارند و آن علایق و منافعی است که آنها را دور هم جمع می­کند. این منافع که همان دسترسی به اطلاعات است هویت را می­سازد. هویتی که مدام در حال تغییر و ناپایدار است. هویت افراد در دنیای مجازی هویتی دیجیتالی است. دیگر سرزمین، زبان بومی و محلی، کشور، فرهنگ ملی و نژاد، هویت افراد را در اجتماعات مجازی تعیین نمی­کنند، بلکه این منافعی که آنها را نزد هم جمع می­کند هویت آنها را می­سازد. اطلاعات هویت افراد را در جامعه جدید شکل می­دهد(بهرامپور :1383). هویت دیجیتالی که محصول جامعه اطلاعاتی و اجتماعات مجازی است، مخاطبان، کاربران و وسایل ارتباطی را هدف قرار می­دهد و هویت ملی و محلی آنها را به سمت هویت فرا ملی تغییر می­دهد و این امر ممکن است به کاهش انسجام اجتماعی جامعه بیانجامد. مثلاً اگر به صورت گذرا به این مسأله توجه کنیم می­بینیم که دیگر در یک محیط مجازی زبان فارسی چندان هویت فرد را نمی­سازد و زبان انگلیسی است که هویت وی را در بین سایر کاربران جهانی می­سازد. علاوه بر تأثیرات تکنولوژی، خود فرد نیز در فضای مجازی سعی در بازتعریف هویتی متمایز از آنچه هست، را دارد. هویتی که آن لاین است بر این دلالت می‏کند که ما دارای هویتی هستیم که به نوعی از هویت آف لاین ما متمایز و جداست. اما احتمالاً درگیر فرافکنی کردن هویتی هستیم که می‏تواند به صورت آن لاین و آف لاین باشد – یعنی برخی اوقات ما ساختار هویت خود را به آن لاین و در مواقع دیگر به آف لاین می‏بریم. (تربتی، 1390: 173) . اینستاگرام به مثابه یک امکان ارتباطی و یک شبکه اجتماعی نوظهور، جذاب و فراگیر به سرعت جای خود را در عرصه تعاملات اجتماعی باز کرده است و زمینه بروز تغییر و تحولاتی اساسی در هویت اجتماعی کاربران خود از طریق آگاهی دادن به افراد و همچنین فراهم نمودن فضایی تعاملی برای کاربران، بوجود آورده است. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: هویت غیررسمی، نمایش خود واقعی یا غیرواقعی، فراتر رفتن از کلیشه‏های جنسیتی، محوریت یافتن ارتباطات، از متن خارج شدن مکان ها، تجارب روزمره افراد، رواج شکل‏های ارتباطی غیروابسته به زمان و مکان و انجام همزمان چندنقش. پاسخگوی شماره 20 در این زمینه گفته است:

«الان دیگه توی فضایی مثل اینستاگرام نمیشه از هویت به اون صورتی که توی فضای واقعی ازش صحبت میشه خیلی چیزی گفت. اگه توی فضای واقعی زبان و خط و مرز جعرافیایی و قومیت و دین هویت افراد رو می‏ساختند دیگه توی فضای مجازی این شاخصه‏ها بی معنی شدن چون شما با افرادی فراتر از مرزهای جغرافیایی و زبان و قومیت در ارتباط قرار میگیرین».

پاسخگوی شماره 14 چنین نظر می‏دهد:

«من خودم بارها با افرادی از هویت‏های کشورهای دیگه دوست شدم و باهاشون در ارتباط قرار گرفتم. دیگه الان هویت ملی یا قومی بی معنی شده. ما دیگه هویت رو توی فضاهای مجازی درست می‏کنیم».

پاسخگوی شماره 10 در این زمینه معتقد است:

«دیگه وقتی توی فضای مجازی قرار می‏گیری انگار زمان و مکان بی معنی میشه. حتی این که بگیم من کشورم یا زبانم مهمه هم کم رنگ میشه و توی یه فضای جهانی قرار می‏گیری».

 فردگرایی شدید نیز دومین پیامد مهم مورد تأکید زنان پژوهش بوده است. فردگرایی از دیدگاه جامعه شناسان وضعیتی است که طی آن افراد کوشش می‏کنند خود را از جمع و جامعه دور نگاه دارند و به نوعی خود اتکایی و استقلال عمل و رفتار برسند. اگرچه برخی جامعه شناسان فردگرایی را امری مثبت دانسته و آن را سبب ساز زمینه‏های خودشکوفایی و خود اثربخشی و رشد فردی می‏دانند اما برخی دیگر از جامعه شناسان آن را امری منفی تلقی کرده و معتقدند که این امر ممکن است به وضعیت‏های منفی‏ای چون خودمداری، گسسته شدن از دیگران، تنهایی و انزوا و یا شکل گیری شخصیت اقتدارگرا بیانجامد. اما واقعیت این است که در جهان مدرن و به ویژه در جهان پست مدرن که نوعی سبک زندگی پست مدرن نیز شکل می‏گیرد و گسترش می‏یابد طی آن فردگرایی نیز شدت بیش تری به خودش می‏گیرد. این وضعیت با توجه به گسترش فضاهای مجازی که افراد را به سمت و سوی استفادۀ بیش از حد از این شبکه‏ها و فضاها سوق می‏دهد شدیدتر می‏شود. پاسخگویان حاضر در این تحقیق به موارد زیر در این زمینه اشاره داشتند: خودراهبری، استقلال اقتصادی، خوداتکایی، تنها زیستی، نومکان شدن، تقدم منافع فردی بر منافع جمعی و خودخواهی. پاسخگوی شماره 6 در این زمینه گفته است:

«من خودم خیلی دلم میخواد که بیش تر تنها باشم و برای خودم باشم و فضایی خصوصی برای خودم ایجاد کنم.اصلا دوست ندارم توی جمع و به ویژه افراد فامیل باشم چون خیلی میخوان از کار آدم سر در بیارن».

پاسخگوی شماره 15 چنین نظر می‏دهد:

«به نظر می‏رسه که توی این شرایط جدید و با توجه به این که انواع فضاهای مجازی هم خلق شده اند لذا آدما بیش تر سرشون توی گوش‏های هوشمند رفته و دیگه هر کسی توی عالم تنهایی خودش سیر میکنه. شما توی متروها یا جاهای دیگه می‏بینید که آدما همه توی گوش خودشون هستن و کسی با کسی حرف نمیزنه و گفتگویی نمی کنه ».

پاسخگوی شماره 21 در این زمینه معتقد است:

«الان من خودم دارم تنها زندگی می‏کنم و از خانواده ام دور شدم چون واقعا دیگه با اونا بودن رو دوست نداشتم. میخوام برای خودم باشم و هر برنامه‏ای که دسوت دارم رو اجرا کنم و در مواردی خانواده مانعی برام بودن».

 

 

 

 

 

نمودار 1. مدل پارادایمی پدیده سبک زندگی سیّال (شناور)

 

بحث و نتیجه گیری

یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد که پدیده سبک زندگی سیّال(شناور) تحت تأثیر شرایط علّی، شرایط زمینه­ای، شرایط مداخله کننده و راهبردهایی است که متخصصان و خبرگان مورد ارجاع بیان کرده­اند و بر آن­ها تأکید داشته­اند. سبک زندگی سیّال(شناور) که به عنوان پدیدۀ محوری یا هسته استخراج شده است در حقیقت بیانگر نوعی سبک زندگی پست مدرن است که آن حاصل شرایط و زیست پست مدرن زنان حاضر در این پژوهش است. به عبارت دیگر، از آن جا که زنان این پژوهش مجموعه شرایط و زمینه‏های زیست پست مدرن را در پیش گرفته اند لذا سبک زندگی آنان نیز بیانگر سبک زندگی پست مدرن یا همان سبک زندگی سیّال(شناور) است. مدل پارادایمی تحقیق نیز بیانگر شرایط علّی، زمینه ای، مداخله ای، راهبردها و پیامدهای سبک زندگی سیّال(شناور) است. مطابق با این مدل با ایجاد تمایز شدید در بین زنان از یک طرف و همچنین سیّالیّت مصرف از سوی دیگر شرایط علّی لازم برای شکل گیری سبک زندگی سیّال(شناور) فراهم شده است. در بحث سیّالیّت مصرف موارد مهمی چون: مصرف نمایشی، سرسام مصرف، مصرف روزانه، مصرف دوره ای، مصرف ذوقی و مصرف سریع از جمله مقولاتی اند که فراهم آورندۀ مقولۀ اصلی مورد اشاره بودند. در واقع، زنانی که سبک زندگی پست مدرن را برگزیده اند در مصرف نیز کاملا رویه و روند نوعی سیّالیّت را در پیش گرفته اند و طی آن مصرف سریع، نمایشی، دوره‏ای و ذوقی را در نزدگی خود به اجرا در می‏آورند. همچنین در بحث از تمایز شدید نیز مقولاتی چون : دیده شدن، شهرت طلبی،  قضاوت شدن، حفظ حریم شخصی، مهم بودن تعداد لایک‏ها و کامنت ها، افزایش فالوئرها، درآمدزایی بیشتر و تولید محتوای به روزتر از جمله مقولاتی بودند که مورد توجه پاسخگویان قرار داشتند. این دو مقولۀ سیالیت مصرف و تمایز شدید هر دو مورد توجه دیدگاه‏های جامعه شناسان و اندیشمندان پست مدرنی چون زیگموند باومن در کتاب‏های زندگی مصرفی، عشق سیّال و همچنین ژان بودریار در کتاب جامعۀ مصرفی بوده است. از نظر بودریار(1389) امروزه مصرف بر تمام وجوه زندگی ما چنگ انداخته است. از نظر بودریار مصرف رشته‌ای از اشیاء ساده نیست، بلکه سلسله‌ای از دال‌ها است، زیرا این اشیاء برای یکدیگرحکم فراشیء پیچیده‌تری را دارند و بر‌ای مصرف کننده، انگیزه‌های پیچیده‌تر را پدید می‌آورند. مصرف کننده از یک شیء به سمت شی دیگر می‌رود، او در حساب اشیاء گرفتار می‌شود. همچنین تحقیق دهبانی پور و خرم پور(1395) همین مؤلّفه‏های پست مدرن را به خوبی نشان می‏دهد.

 در این راستا و پس از بحث دربارۀ شرایط زمینه‏ای  دو عامل برابری خواهی زنانه و عاملیّت زنانگی به عنوان شرایط زمینه‏ای در شکل گیری و ایجاد سبک زندگی سیّال(شناور) به عنوان سبک زندگی پست مدرن دخالت دارند. برابری خواهی زنانه در قالب مولفه‏ها و مقولاتی چون: دسترسی به فرصت‏های اجتماعی، داشتن آزادی عمل، دسترسی به فرصت‏های شغلی، دست یابی به حقوق زنانه، برابری سیاسی، برابری اقتصادی و برابری اجتماعی مورد توجه بودند. از سوی دیگر در بحث از عاملیت زنانگی نیز مقولات مهم زیر به عنوان تشکیل دهندۀ این مقولۀ اصلی مطرح شدند: فاعلیت آگاه، مقاومت در مقابل پدرسالاری، ابراز قدرت، تولید محتوای زنانه، انتخابگری، بیان افکار و احساسات و بیان انتظارات و خواسته ها. این دو مولفه و مقولۀ زمینه‏ای به خوبی نشان از این موضوع مهم دارد که زنان پاسخگو در این تحقیق سبک زندگی پست مدرن را فقط در مدیریت بدن یا مصرف نمایشی و لذت پرستی مدگرایی خلاصه نکرده و به دنبال عاملیت و برابری نیز بوده اند تا طی آن بتوانند بگویند که قالب‏های پیشین در جهان‏های سنتی و حتی مدرن کم و بیش شکسته شده و زنان خواهان برابری با مردان در تمامی عرصه‏ها و زمینه‏ها هستند. این برابری و عاملیت خواهی ناشی از نوعی فمینیسم پست مدرنیسم نیز می‏تواند تفسیر و معنا شود. نتایج این تحقیق با نتایج تحقیق آزیتا لاجوردی(1396) که اقدام به بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام نموده است همسو است.

در کنار شرایط زمینه‏ای شرایط مداخله کننده قرار دارد که می‏تواند به عنوان شرایط تشدید کننده یا کند کنندۀ گرایش زنان به سبک زندگی پست مدرن تلقی شوند. در این پژوهش چنین نتیجه گرفته شد که زنان با توجه به تمایل بالا به اقداماتی چون بلاگر بودن و لذت پرستی در فضای مجازی زمینه‏های تشدید کنندگی سبک زندگی مدرن برای شان ایجاد شد. عمدۀ زنانی که از آنان در خصوص بلاگری سوال شد این نتیجه به دست آمد که بلاگر بودن در زمینه هایی چون سفر، غذا، ورزش، هنر، آرایش و حتی امور اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین در خصوص لذت پرستی مجازی نیز مقولاتی چون: وابستگی مجازی، دوستی‏های مجازی، سیری ناپذیری، گشت زنی در فضای مجازی، عشق‏های مجازی و تقویت و افزایش ارتباطات برای زنان از اهمیت زیادی برخوردار بود. در مجموع می‏توان گفت که شرایط مداخله کننده زمینه‏های مطلوب و تشدید کننده برای شکل گیری سبک زندگی پست مدرن را برای زنان فراهم نموده است. همچنین در زمینۀ راهبرده زنان حاضر در این پژوهش دو راهبرد اساسی برای تسریع سبک زندگی پست مدرن را پیشنهاد کرده اند. مدیریت بدن و سیّالیّت نیازها از جملۀ این راهبردها هستند که مورد تأکید این زنان بوده است. در خصوص سیّالیّت نیازها زنان بیش از همه بر روی مواردی چون : تغییر ذائقه و سلیقه، تغییر در نیازهای روزانه، تغییر در نیازهای مصرفی، تغییر در نیازهای سبک پوشش، تغییر در نیازهای آرایشی، تغییر در نیازهای لوازم خانگی، تغییر در نیازهای مسافرتی و تفریحی، تغییر در نیازهای سرگرمی مد نظرشان بوده است که طی آن با اقدام نسبت به این تغییرات هر چه بیش تر سبک زندگی سیّال(شناور) برای شان محقق خواهد شد. ضمن این که مدیریت بدن نیز یکی دیگر از راهبردهای مورد نظر زنان بوده است. بدن که در جهان سنتی مورد سرکوب شدید بوده است و هیچ گونه جایگاهی برای عرضه شدن و به نمایش گذاشتن نداشته است در جهانه مدرن و به ویژه در جهان پست مدرن هر چه بیش تر محل بروز و ظهور یافته است و بدنمندی نه فقط به لحاظ پزشکی و بهداشتی بلکه به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و زیبایی شناسانه محل توجه فراوان قرار گرفته است. زنان معتقدند که از طریق مدیریت بدن می‏توانند نسبت به انتخاب نوع پوشش، حفظ شادابی، جراحی‏های زیبایی، مصرف لوازم آرایشی، بدن سازی، نظارت بر بدن، دستکاری بدن و نمایش بدن خود اقدام کنند و این راهبردها می‏تواند آنان را به سبک زندگی پست مردن یا سبک زندگی سیّال(شناور) هر چه بیش تر سوق دهد. مری داگلاس(1970) نیز در پژوهش خودش دربارۀ بدنمندی به نتایجی به نسبت مشابه دست یافته است. داگلاس بدن را نمادی از جامعه می‌داند و معتقد است که بدن بهترین تصویر قابل دسترس از جامعه است. بدن مملو از نمادها و استعاره‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاست و در آن می‌توان مطابقتی میان استقرار محدودیت‌های جسمانی در یک‌ طرف و نظم اجتماعی در طرف دیگر مشاهده نمود.

پیامد‏های چنین کنش‏گری و قعالیت هایی توسط زنان این بوده است که به سمت وسوی هویت سیّال( دیجیتالی) و فردگرایی شدید کشیده شده اند. اگر هویت در جهان سنتی هویتی بسته، ثابت و وابسته به قومیت و فرهنگ سنتی بوده است اما در جهان مدرن هویتی پویا، بازاندیشانه، متغیر و متکثر شده است که در جهان پست مدرن سیالیت تمام عیار خود را به دست آورده است. زنان حاضر در این پژوهش به مقولاتی زیر در خصوص هویت سیّال(دیجیتالی) اشاره داشتند: هویت غیررسمی، نمایش خود واقعی یا غیرواقعی، فراتر رفتن از کلیشه‏های جنسیتی، محوریت یافتن ارتباطات، از متن خارج شدن مکان ها، تجارب روزمره افراد، رواج شکل‏های ارتباطی غیروابسته به زمان و مکان و انجام همزمان چندنقش. در همین رابطه پیامد دیگری که سبک زندگی پست مدرن برای زنان به همراه داشته است فردگرایی شدید است. زندگی فردگرایانه بیش از همه با شکل گیری مدرنیته آغاز شده است چرا که نوعی تمایز یافتگی و تفکیک یافتگی را با خود به دنبال داشته است. در واقع، فردگرایی محصول فرایندهای مدرنیته است که هرچقدر به سمت پست مدرنیته پیش می‏رویم این فردگرایی شدیدتر می‏شود. اگرچه در روند فردگرایی شدن افراد تمایل به استقلال و اتکاء به خویشتن را دنبال می‏کنند اما در فردگرایی شدید که حاصل جهان پست مدرنیسم است ویژگی هایی چون: خودراهبری، استقلال اقتصادی، خوداتکایی، تنها زیستی، نومکان شدن، تقدم منافع فردی بر منافع جمعی و خودخواهی بیشتر خودنمایی می‏کند. در همین راستا هرنا هال(2013) در پژوهش خود به این نتایج دست یافت که سبک زندگی پست مدرن با ویژگی‏های کلیدی و مهمی چون: خود راهبری، تأکید بر روی نیازهای فردی، فردگرایی، تنهازیستی، خودتشخیصی، نرجیحات شخصی، سیال بودن امور، هویت شخصی و بازاندیشانه قابل بازشناسی و بررسی است. همچنین با نتایج تحقیق مرجان ربیعی(1400)، علی شیرخانی و خدیجه برزگر (1397) و محسن نیازی و هادی افرا(1397) نیز همسو بوده است.

 

منابع

-       استراوس، آنسلم و جولیت کوربین (1390). روش پژوهش کیفی، گرندد تئوری، ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.

-       ایسپا (1401). گزارش مصرف اینترنت و شبکه‏های مجازی در ایران.

-       باکاک، روبرت. (1381). مصرف، ترجمه خسرو صبري. تهران: نشر شيرازه، چاپ اول.

-       باومن، زیگموند. (1396). عشق سیّال، ترجمه عرفان ثابتی، تهران: ققنوس.

-       بست، استیفن و داگلاس، کلنر. (1381). بودریار در مسیر پسامدرنیته « ترجمهی فرزان سجودی،  نشریّه هنر و معماری زیباشناخت، شماره1، صص 181.

-       بودریار، ژان. (1389). جامعه مصرفی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: ثالث.

-       بوردیو، پیر. (1390). تمایز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز

-       حبیب پور گتابی، کرم و رضا صفری شالی. (1398). سنخ شناسی سبک زندگی زنان شهر تهران، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، ش 85، ص 7-27.

-       دهبانی پور، رضا و یاسین خرم پور. (1395). بررسی مولفه‏های پست مدرنیسم و عوامل مرتبط با آن رد شهر یزد، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی، دوره 4، ش 3، صص 53-77.

-       ربیعی، مرجان. (1400). مطالعه فرایند هویت‌یابی و سیاست زندگی زنان در شبکه‌های اجتماعی (موردمطالعه: زنان کاربر اینستاگرام)، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.

-       ریتزر، جرج. (1389). نظریه‏های جامعه شناسی معصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نی

-       سیدمن، استیون. (1391). کشاکش آراء در جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

-       شیرخانی، علی و خدیجه برزگر. (1397). پست مدرنیسم و هویت سیال فمینیسم، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال دهم، شماره 40، تابستان 1397، صص 45-62.

-       فاضلی، محمد.(1382). سبک زندگی، قم: انتشارات صبح صادق.

-       فدوی، جمیله. (1402). بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‏های اجتماعی مجازی و نوع سبک زندگی با متغیر میانجی شخصیت زنان 20 تا 50 ساله شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.

-       کاستلز، مانوئل (1380)، عصر اطلاعات(جامعه شبکه ای)، ترجمه افشین خاکبار، تهران:انتشارات طرح نو.

-       کوهستانی، سمانه. (1402). رسانه‏ای شدن زندگی روزمرّه (مطالعه‏ای بر سلبریتی‏های ایرانی در شبکه‏های اجتماعی مجازی) رسالۀ دکترا، دانشگاه گیلان.

-       گیدنز، آنتونی. (1382). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید،ترجمه، ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.

-       لاجوردی، آزیتا .(1396). بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سوره.

-       نیازی، محسن و هادی افرا. (1397). بازسازی معنایی هویت شخصی پست مدرن در شهر بجنورد، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ش 82، صص 31-69 .

-       -Bakak, Robert. (2002). Consumption, translated by Khosrow Sabri. Tehran: Shirazeh publishing house, first edition. (in persian)

-       Best, Stephen and Douglas, Kellner. (2002). Baudrillard in the path of postmodernity" translated by Farzan Sejoudi, Aesthetic Art and Architecture Journal, No. 1, pp. 181. (in persian)

-       Baumann, Sigmund. (2017). Eshgh Siyal, translated by Irfan Sabeti, Tehran: Qoqnoos. (in persian)

-       Baudrillard, Jean. (2000). Consumer society, translated by Pirouz Izadi, Tehran: Third. (in persian)

-       Bourdieu, Pier. (2010). distinction, translated by Hasan Chavoshian, Tehran: Nashr-e-Markaz.(in persian)

-       Chaney, D.(1996), lifestyles, London: Sage.

-       Cockerham, W. (1997). Lifestyles, social class, demographic characteristics, and health behavior. In D. Gochman (Ed.) Handbookof health behavior research I: Personal and Social determinants (pp.253-265). New York: Plenum Press.

-       Dehbanipour, Reza and Yasin Khorrampour. (2015). Investigating the components of postmodernism and factors related to the rejection of the city of Yazd, Quarterly Journal of Socio-Cultural Development Studies, Volume 4, Volume 3, pp. 53-77.(in Persian)

-       Douglas, M. (1996). “Natural Symbol”s, London: Routledge.

-       Fadavi, Jamile. (2023). Investigating the relationship between the use of virtual social networks and the type of lifestyle with the mediating personality variable of women aged 20 to 50 in Tehran, Master's thesis, Al-Zahra University. (in persian)

-       Featherstone, Mike. (1999). “Body Modification: An Introduction”, Body and Society, Vol. 5, No. 2-3, PP. 1-13.

-       Fazli, Mohammad. (2012). Lifestyle, Qom: Sobh-e Sadegh Publications.(in persian)

-       Kouhestani, Samaneh. (2023). Mediatization of daily life (a study on Iranian celebrities in virtual social networks) PhD dissertation, Gilan University. (in persian)

-       Giddens, Anthony. (2003). Modernity and individuality, society and personal identity in the new era, translated by Nasser Moafaqian, Tehran: Nei Publishing. .(in persian)

-       Habibpour Gatabi, Karam and Reza Safari Shali. (2018). Ethnology of women's lifestyle in Tehran, Women's Strategic Studies Quarterly, Vol. 85, pp. 27-7.(in persian).

-       Hall,Herna.(2013).The impact of postmodernism on the functioning of young adults, Phd degree thesis, Department of social work, university of Pretoria.

-       Ispa (2022). Internet consumption report and virtual networks in Iran. (in persian)

-       Lajevardi, Azita. (2016). Representing the lifestyle of young Iranian women on the Instagram social network, Master's thesis, Soore University. (in persian)

-       Niazi, Mohsen and Hadi Afra. (2017). Semantic reconstruction of postmodern personal identity in Bojnord city, Social Sciences Quarterly of Allameh Tabatabai University, Vol. 82, pp. 31-69. (in persian)

-       Rabiei, Marjan. (2021). Studying the identification process and the politics of women's lives in social networks (case study: female Instagram users), doctoral thesis, Khwarazmi University. (in persian)

-       Ritzer, George. (2010). Contemporary Sociological Theories, translated by Mohsen Salasi, Tehran: Ney Publishing.(in persian)

-       Seidman, Steven. (2013). Conflict of opinions in sociology, translated by Hadi Jalili, Tehran: Ney Publishing.(in persian)

-       Shirkhani, Ali and Khadija Barzegar. (2017). Postmodernism and Feminism's Fluid Identity, Political Studies Quarterly, Year 10, Number 40, Summer 2017, pp. 45-62. .(in persian)

-       -Strauss, Anselm and Juliet Corbin (2010). Qualitative Research Method, Grounded Theory, translated by Ebrahim Afshar, Tehran: Ney Publishing.(in persian)

-       Turner, Bryan. S. (1996). “Body and Society”, London: Sage.

-       Veblen, T. (1899). The Theory of the Leisure Class: An Economic Study of Institutions. New York: The Macmillan Company.

 

---

[1] 1 دانشجوی دکتری تخصصي رشته جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ایران،    [e-mail]

[2]  استاد تمام گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ایران (نویسنده مسئول): [e-mail]

[3]  دانشیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،  [e-mail]