تحلیل تأثیر مولفه‌های کالبدی موثر در جنبه آسایشی (خلوت، محرمیت و امنیت) بر میزان تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های مسکونی

محورهای موضوعی : معماری

علی جهان بینی ¹ , مهروش کاظمی شیشوان ² , احمد میرزا کوچک خوشنویس ³ , اکبر عبدالله زاده طرف ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
3 - استادیار گروه گردشگری، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
4 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/09/06 تاریخ پذیرش : 1403/03/16 تاریخ انتشار : 1403/04/28

کلید واژه: خلوت, محرمیت, تعاملات اجتماعی, مجتمع مسکونی,

چکیده مقاله :

هر فضا و کالبدی که برای سکونت انسان در نظر گرفته می‌شود به شکل‌گیری عرصه‌های امن، محرم، امن و آرام نیاز دارد. در چنین فضایی باید تمام شرایط مادی و معنوی برای مصرف کننده ها به منظور حصول محرمیت در تمام ابعاد فراهم شود. از آنجا که مسکن بستر آرامش و آسایش برای ساکنان است، باید مقوله‌هایی مانند سلسله مراتب فضای ورودی ها، حریم خصوصی، امنیت و ... در طراحی آن مد نظر قرار بگیرد. مطالعه حاضر با هدف شناسایی عناصر کالبدی موثر در ایجاد خلوت و محرمیت و تعاملات اجتماعی در طراحی و نحوه ساخت در مجتمع‌های گل نرگس، برج زمرد، آفتاب ولیعصر، شهید چمران، گلستان و فجر ائل‌گلی تبریز انجام پذیرفت. روش تحقیق در مطالعه حاضر توصیفی تحلیلی و ﮔﺮدآوری اﻃﻼﻋﺎت از ﻃﺮﻳﻖ مشاهدۀ فضاهای مجتمع‌های مسکونی و نظرسنجی از ساکنین مجتمع‌های مسکونی انجام شد. مولفه‌های مورد بررسی شامل میزان محرمیت و حریم خصوصی و رضایت از تعاملات اجتماعی بودند که با استفاده از پیش آزمون و آزمون آلفای کرونباخ پایایی ابزار با ضریب بالاتر از 7/0 مورد تائید قرار گرفت. برای پیگیری تفاوت‌های معناداری در تجزیه و تحلیل‌های چندگروهی، از آزمون تعقیبی LSD استفاده گردید. داده‌های تحقیق با استفاده از ﻧﺮم اﻓﺰار SPSS مورد آزمون و ﺗﺤﻠﻴﻞ قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که طراحان در طراحی فضاهای عمومی و نیمه‌عمومی مجتمع‌ها امکان برقراری تعاملات اجتماعی را که از نیازهای اساسی بشر است در حدودی مشخص و با در نظر گرفتن عوامل دیگری همچون خلوت و حریم خصوصی و محرمیت ساکنین در نظر داشته و فراهم نمایند تا بتوان با طراحی فضای مناسب برای برقراری روابط انسانی و اجتماعی، کیفیت تعاملات اجتماعی افزایش یابد.

چکیده انگلیسی:

Extended abstract Introduction: Every space and body that is considered for human habitation needs the formation of safe, private, secure and peaceful areas. In such an environment, all material and spiritual conditions must be provided for consumers in order to achieve privacy in all dimensions. Since the housing is a bed of peace and comfort for the residents, categories such as the hierarchy of entrances, privacy, security, etc. should be considered in its design. The present study was carried out with the aim of identifying physical elements effective in creating solitude and privacy and social interactions in the design and manner of construction in Gol Narges, Emerald Tower, Aftab Valiasr, Shahid Chamran, Golestan, Fajr Eel Goli complexes in Tabriz. Methodology: The research method in the present study was descriptive, analytical and data collection was done by observing the spaces of residential complexes and surveying the residents of residential complexes. The investigated components included the level of confidentiality and privacy and satisfaction with social interactions, which was confirmed using the pre-test and Cronbach's alpha test, the reliability of the tool was confirmed with a coefficient higher than 0.7 To track significant differences in multigroup analyses, LSD post hoc test was used. The research data was tested and analyzed using SPSS software. Results: According to the studies and findings of the two residential complexes of Gol Narges and Shahid Chamran, which have the largest average difference in terms of criticism and dissatisfaction with the amount and quality of social interactions with other investigated complexes, it can be seen that each of the mentioned complexes has structural patterns. and physically are different and the level of criticism of the residents on the amount and quality of social interactions in each model is also different. The comparison of the above two models shows that the model of the tower in the park in an enclosed form (Gol Narges complex) has been able to respond to most of the residents' expectations regarding social interactions in residential complexes. Conclusion: Privacy, as a basic human relationship in all cultures, is a place that has limits and should not be invaded without reason. Every space and body that is considered for human habitation needs the formation of safe, private, secure and peaceful areas. Aristocracy, noise pollution, behavioral abuse, lack of personal space and enough privacy in residential communities have caused residents' dissatisfaction. The answers indicate that if there is no selective monitoring of the borders, people will have a mental feeling of crowding and tension, and sometimes they will show reactions of dissatisfaction, anger, boredom and leaving the environment. In the conditions when people achieve the desired amount of solitude, they open their borders to communicate with others and increase the amount of their social interactions. By observing the principles of design, it is possible to provide physical privacy to some extent. Of course, the way to provide privacy will be different for different cultures. Controlling external sounds as well as arranging internal spaces in such a way that they have the least visual, auditory and olfactory noises are among the best solutions.

منابع و مأخذ:

• آل هاشمی، آیدا، (1393)، کاربری‌های فضای باز در مجتمع‌های مسکونی بزرگ مقیاس شهر تهران، معماری و شهرسازی آرمانشهر، 7 (13)، 1-12.
• امینی، ندا و نوروزیان پور، هیربد، (1393)، خلوت و محرمیّت شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره 15، 107-99.
• باقری، محمد، بیگدلی، حامد و اسدی، فرخ، (1397)، ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺧﻠﻮت در ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪ‌های ﺳﻨﺘﯽ، معماری شناسی، 1 (4)، 1-10.
• ثقه الاسلامی، عمید الاسلام و احمدی بنکدار، محمد امین، (1401)، شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی - اسلامی، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 10(35)، 1-16.
• جباران، فاطمه، طلیسچی، غلامرضا، دیماری، نیما و دری، علی، (1397)، سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برون‌گرای گیلان (نمونه موردی: خانه‌های روستایی)، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 6 (21)، 103-121.
• خامنه نژاد، حنانه، (1396)، مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست- جهان خانه ایرانی (مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی)، باغ نظر، 14 (49)، 31-42.
• دانشپور، سید عبدالهادی، و چرخچیان، مریم، (1386)، فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی، باغ نظر، 4 (7)، 19-28.
• داﻧﺸﮕﺮ ﻣﻘﺪم، ﮔﻠﺮخ، ﺑﺤﺮﻳﻨﻲ، ﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻦ و ﻋﻴﻨﻲ ﻓﺮ، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ، (1390)، ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺟﺘﻤﺎع‌ﭘﺬﻳﺮي ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎﻟﺒﺪي ﻣﺘﺄﺛﺮ از ادراك ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﻣﺤﻴﻂ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺖ، ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ، 3 (45)، 25- 36.
• ذبیحی، حسین، فرح، حبیب و رهبری منش، کمال، (1390)، بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع‌های مسکونی و تأثیر مجتمع‌های مسکونی بر روابط انسان، هویت شهر، 8 (5)، 105-107.
• رئیسی، ایمان و حسینی، الهه السادات، (1394)، بررسی رابطة خلوت و تعامل در چند مجتمع مسکونی قزوين، هویت شهر، 9 (21)، 3.
• سیفیان، محمدکاظم و محمودی، محمدرضا، (1386)، محرمیّت در معماری سنتی ايران، نشریه هویت شهر، 1(1)، 3-14.
• طلوع دل، محمدصادق طاهر و سادات، سیده اشرف، (1396)، مؤلفه‌های عامل ایجاد سرزندگی ساکنین فضاهای زیستی، معماری و شهرسازی پایدار، 5(1)، 47-60.
• عینی فر، عليرضا، (1379)، عوامل انساني - محيطي مؤثر در طراحي مجموعه‌های مسكوني، نشريه علمي - پژوهشي هنرهاي زيبا، شماره 8، 118-109.
• قاسمی، میترا، عبداله زاده فرد، علیرضا و شکور، علی، (1397)، ارتقای هویت شهری از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﯿﯿﺮ در منظر شهری ﺑﺎ روﯾﮑﺮد اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: ﮔﺬر اﻣﺎمزاده زﻧﺠﯿﺮي ﺷﯿﺮاز)، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤی - ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ، 13(3)، 560-575.
• قره بیگلو، مینو، فرشچیان، امیرحسین، و محمد علیان، زهرا، (1395)، ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺗﺄﺛﺮات ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖِ ﻣﮑﺎن در ﻣﻌﻤﺎري اﺳﻼﻣﯽ، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻨﺮ و علوم‌انسانی، 2(8 و 9)، 1- 18.
• مجیدی خامنه، بتول و کولیوند، حجت اله، (1391)، تحلیل ساختار فضایی محله شهری بر مبنای توسعه پایدار اجتماع‌محور (مطالعه موردی محله دارآباد تهران)، آمایش محیط، 19، 49-73.
• محمدزاده، رحمت و جوانرودی، کاوان، (1395)، بازطراحی فضاهای جمعی و خصوصی مسکن در ساختار شهر ایرانی - اسلامی، مطالعه موردی مجتمع بهارستان 2 سنندج، فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، شماره 2، 36-47.
• محمودی، سید امیرسعید و منصور پور، مجید، (1396)، بررسی جایگاه عوامل کالبدی در تعاملات اجتماعی محلات مسکونی (مطالعه موردی: محله خراطان دزفول)، هویت شهر، 11 (31)، 5- 13.
• مولائی، اصغر و کاکی زاده، محمد امیر، (1400)، ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮي ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻨﺪر ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺮ شکل‌گیری ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﮐﻨﺎن آن، مجله علمی اثر، 42 (3)، 381-404.
• یزدانی، سمیرا، و تیموری، سیاوش، (1392)، ﻓﻀﺎﻫﺎﻯ ﺑﺎﺯ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻫﺎﻯ ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﺑﺮ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﻌﺎﻣﻼﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ساکنین (نمونه موردی: ﺳﻪ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ)، نشریه هویت شهر، 7(15)، 83-93.
• Al-Hashmi, Aida, (2014), Open space uses in large-scale residential complexes in Tehran, Armanshahr Architecture and Urbanization, 7(13), 1-12. (In persian)
• Altman, Irwin. (2003). Environment and social behavior, solitude, personal space, territory and crowding, translated by Ali Namazian, Shahid Beheshti University Publications.
• Amini, Neda & Norouzianpour, Hirbad, (2013), Solitude and privacy, knowing the differences and similarities of these two concepts in architecture and urban planning, Iranian Islamic City Quarterly, No. 15, 107-99. (In persian)
• Avila, M. I. M. (2001). Montero, Monca- Factors That Influence The Social Life And Vitality Of Public Open Space In Marcaibo. Case Study: Plaza de la Madre and Plaza de la Rep ú blica. Venezuela. ETD Faculty of the Virginia Polytechnic Ins titute and Sate University.
• Bagheri, Mohammad, Bigdali, Hamed & Asadi, Farrokh, (2017), Study of the role of solitude in the architecture of traditional houses, Architecture knowing, 1(4), 1-10. (In persian)
• Daneshgar Moqadam, Gulrokh, Bahraini, Seyed hosain & Eynifar, Alireza, (2019), Analysis of the social acceptability of the physical environment affected by the perception of nature in the man-made environment, Beautiful Arts, 3(45), 25-36. (In persian)
• Daneshpour, Seyyed Abdulhadi, & Charchchian, Maryam, (2016), Public spaces and factors affecting collective life, Bagh Nazar, 4(7), 19-28. (In persian)
• Eynifar, Alireza, (2000), Human-Environmental Factors Effective in Designing Residential Complexes, Fine Arts Scientific-Research Journal, No. 8, 118-109. (In persian)
• Ghasemi, Mitra, Abdollah zadeh Fard, Alireza & Shakur, Ali, (2017), Improving urban identity through a change in the urban landscape with the approach of increasing social interactions (case study: Imamzadeh Zanjiri, Shiraz) , research paper Human settlement planning studies, 13(3), 560-575. (In persian)
• Hashempour, Parisa; Yazdani, Sana. (2017), Study of Physical Developments of Historic Sites with Privacy Approach, Local Development (Rural-Urban), Volume 8, Number 2, 313-338
• Hekmatnia, Hasan. (2018). Measuring the level of privacy of houses in the direction of Islamic-Iranian lifestyle (case study: old and new context of Yazd city). Urban planning geography researches. 6(3). pp. 585- 603.
• https://www.tabriz.ir/?PageID=322
• Jabaran, Fatemeh, Talischi, Gholamreza, Dimari, Nima and Dari, Ali, (2017), Mechanisms for regulating solitude in the extroverted houses of Gilan (case example: rural houses), Islamic Architecture Research Quarterly, 6(21), 103- 121. (In persian)
• Khamenejad, Hananeh, (2016), The concept of solitude and how to realize it in the life-world of the Iranian house (a comparative study of it in the pre-modern Iranian house and the modern Iranian house), Bagh Nazar, 14(49), 31-42. (In persian)
• Mahmoudi, Seyed Amir Saeed & Mansoorpour, Majid, (2016), Investigating the position of physical factors in social interactions of residential neighborhoods (Case study: Kharatan Dezful neighborhood), Hoviyt Shahr, 11(31), 13-5. (In persian)
• Majidi Khamene, Betoul & Kolivand, Hojatollah, (2012), Analysis of the spatial structure of an urban neighborhood based on community-oriented sustainable development (case study of Darabad neighborhood of Tehran), Amayesh Mohit, 19, 49-73. (In persian)
• Mohammadzadeh, Rahmat & Javanroudi, Kavan, (2016), Redesigning public and private housing spaces in the Iranian-Islamic city structure, a case study of Baharestan Complex 2, Sanandaj, Naqsh Jahan Scientific Research Quarterly, No. 2, 36-47. (In persian)
• Moleski, W. H. & Lang, J. T. (1986). “Organizational goals and human needs in office planning”, in jean D. Wineman(Ed), Behavioral issues in office design, New York, Van Nostard Reinhold.
• Moulai, Asghar & Kakizadeh, Mohammad Amir, (2021), The role of the urban spatial structure of the historical context of Bushehr port on the formation of social interactions of its residents, Scientific Journal of Art, 42 (3), 381-404. (In persian)
• Naseri, Neda. Momeni, Kourosh. Kakizadeh, Mohammad Amin & Vasigh, Behzad. (2017). Recognizing the effect of the occupation and social level of the Muslim owners of Gajri houses in Bushehr in the formation of the hierarchy of privacy of the entrance space. Firouze Esalm publication. 2(3). pp. 77- 93.
• Pasalar, Celen. (2003). “The effects of spatial layout on student’s interactions in middle schools: Multiple case analysis“, unpublished thesis for degree of doctor of philosophy Facaulty of North Carolina State University.
• Qara Biglo, Mino, Farshchian, Amir Hossein, & Mohammad Alian, Zahra, (2015), The influence and effects of social interactions on the creation of place in Islamic architecture, Art and Humanities Studies, 2(8, 9), 18-1. (In persian)
• Raisi, Iman & Hosseini, Elaheh Al-Sadat, (2014), Investigating the relationship between solitude and interaction in several residential complexes in Qazvin, Hoviyat Shahr, 9(21), 3. (In persian)
• Rapaport, Amos. (2008). Housing anthropology. Translation: Khosro Afzalian. Tehran: Harfeh Honarmand Publications.
• Saghat Al-Islami, Amid Al-Islam & Ahmadi Bankdar, Mohammad Amin, (2022), Indexing the principle of privacy in Iranian-Islamic urban planning, Islamic Architecture Research Quarterly, 10(35), 1-16. (In persian)
• Seifian, Mohammad Kazem & Mahmoudi, Mohammad Reza, (2006), Privacy in traditional Iranian architecture, Hoviyat Shahr, 1(1), 14-3. (In persian)
• Tolo Del, Mohammad Sadegh Taher and Sadat, Seyedeh Ashraf, (2016), Factors that create vitality for residents of living spaces, Architecture and Sustainable Urbanism, 5(1), 47-60. (In persian)
• Yazdani, Samira, and Timuri, Siavash, (2012), Open spaces in residential communities increase the social interactions of residents (case example: three residential communities in Isfahan), City Identity Magazine, 7(15), 83-93. (In persian)
• Zabihi, Hossein, Farah, Habib & Rahbari manesh, Kamal, (2013), Investigating the relationship between the level of satisfaction with residential complexes and the impact of residential complexes on human relationships, Hoviyat Shahr, 8(5), 105-107. (In persian)