شبه‌رمانتیسم‌گرایی آمرانه حکومت پهلوی اول در شهر بندر انزلی: تحلیل شکل‌گیری و تحقق دوره رمانتیک بندر انزلی در دوره پهلوی اول از دیدگاه منورالفکران

محورهای موضوعی : معماری

عرفان خصم افکن نظام ¹ , مصطفی کیانی هاشمی ²

1 - پژوهشگر دکتری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.(نویسنده مسئول)[e-mail]
2 - دانشیار، دانشکده معماری، گروه معماری، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/10/27 تاریخ پذیرش : 1401/12/19 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: رمانتیسم, بندرانزلی, پهلوی اول, شبه‌رمانتیسم ایرانی, تجددگرایی آمرانه, معماری بناهای دولتی,

چکیده مقاله :

اشتیاق نوستالژیک برای گذر از سنت به مدرنیته(تجددطلبی) و بازگشت به گذشته‌ی با اقتدار و پُرشکوه(ملی‌گرایی)، عصاره‌ی جهان‌بینی شبه‌رمانتیسم ایرانی در دوره‌ی پهلوی اول را تشکیل می‌دهد. این جهان‌بینی و فلسفه‌ی فکری که ادبیات و معماری تنها یکی از عرصه‌های ظهور آن بود و در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی، در قالب جنبش‌های روشنفکری محرک ناسیونالیسم یا ملی‌گرایی ایرانی به عنوان راهی به منظور یکپارچگی و توانمند ساختن ایران در حکومت رضاخان شد و موجب تبدیل ایران به کشوری دارای ثبات و امنیت پایدار شد. یکی از راه‌های پیاده‌سازی نظریه شاهنشاهی رضاخان، هنر و به ویژه، بهره‌گیری از معماری بود. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این سوال است که جهان‌بینی شبه‌رمانتیسم ایرانی در راستای مشروعیت‌بخشیدن به اقدامات تجددطلبانه حکومت پهلوی اول، چگونه و با چه شاخص‌ها و مؤلفه‌هایی در معماری بناهای دولتی شهر بندر انزلی تجلی پیدا کرد؟ آیا تصویر ساخته شده توسط حکومت با نظر منورالفکران هم‌راستا بود؟ لذا پژوهش از نوع کیفی و کاربردی و با استفاده از روش تطبیقی- مقایسه‌ای از طریق روش مطالعات کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد در کنار گفتمان فرهنگی پهلوی در جهت تحقق رویکرد تجددگرایانه‌اش از طریق معماری در قالب ساخت بناهای دولتی با الگوگیری از معماری اروپائی، می‌بایست ساخت تصاویر ذهنی در شهروندان از طریق همراهی منورالفکران آن دوره در قالب ارایه‌ی گزارش‌ها و سفرنامه‌ها را جهت ترغیب شهروندان برای نوگرایی و تجدد را هم باید در نظر بگیریم. تقریبا بعد از فرآیند تجددگرایی دوره پهلوی اول بود که شهر انزلی برای نخستین بار به عنوان تفرج‌گاهی برای تهرانیان درآمد که ترجیح می‌دادند اوقات فراغت خود را در این شهر بگذرانند تا جایی که همگی آن را فرنگستان ایران می‌نامیدند. با توجه به نتایج تحقیق، شاهد تحقق عصر رمانتیک شهر بندر انزلی در دوره پهلوی اول هستیم.

چکیده انگلیسی:

The nostalgic longing for "passing from tradition to modernity (modernism)" and "returning to the past with authority and splendor (nationalism)" forms the essence of the worldview of "Iranian pseudo-romanticism" in the first Pahlavi period. This worldview and intellectual philosophy, of which literature and architecture were only one of the fields of its emergence, and in the social and political fields, in the form of intellectual movements that stimulated Iranian nationalism or nationalism as a way to integrate and empower Iran in Reza Khan's government, and caused the transformation of Iran became a stable and secure country. One of the ways of implementing Reza Khan's "Imperial Theory" was the use of art and especially architecture. Therefore, the current research seeks to find the answer to the question that the worldview of Iranian pseudo-romanticism in order to legitimize the modernist actions of the first Pahlavi government, how and with what indicators and components were manifested in the architecture of government buildings in Bandar Anzali city? Was the image created by the government in line with the opinion of the intellectuals? Therefore, the research is of a qualitative and applied type, using the comparative-comparative method through the method of library studies. The results of the research show that in addition to Pahlavi's cultural discourse to realize his modernist approach through architecture in the form of building "Government Buildings" modeled after European architecture, it is necessary to create mental images in the citizens through the accompaniment of intellectuals of that period in the form of "reports and travelogues". In order to encourage citizens to modernize, we should also consider it. It was almost after the modernization process of the first Pahlavi period that the city of Anzali became a "resort" for the first time for Tehranians who preferred to spend their free time in this city to the point where everyone called it "Fangistan of Iran". According to the results of the research, we witness the realization of the "romantic era of the city of Bandar Anzali" in the first Pahlavi period. In order to encourage citizens to modernize, we should also consider it. It was almost after the modernization process of the first Pahlavi period that the city of Anzali became a "resort" for the first time for Tehranians who preferred to spend their free time in this city to the point where everyone called it "Fangistan of Iran". According to the results of the research, we witness the realization of the "romantic era of the city of Bandar Anzali" in the first Pahlavi period. In order to encourage citizens to modernize, we should also consider it. It was almost after the modernization process of the first Pahlavi period that the city of Anzali became a "resort" for the first time for Tehranians who preferred to spend their free time in this city to the point where everyone called it "Fangistan of Iran". According to the results of the research, we witness the realization of the "romantic era of the city of Bandar Anzali" in the first Pahlavi period.