قاعده درء و ضابطه اعمال آن

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

نجمه نبوتی ¹ (عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ساوه)

تاریخ دریافت : 1398/12/28 تاریخ پذیرش : 1399/05/06 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: مسئولیت کیفری, شبهه, قاعده درأ, اثبات جرم,

چکیده مقاله :

قاعده درأ یکی از مهم‌ترین قواعد فقه جزایی است که در متن مقررات کیفری اسلام تعبیه شده و در حقوق کیفری ایران نیز زمینه اجرایی دارد. قاعده مذکور پس از اصلاحات قانون مجازات اسلامی در سال 1392 به صراحت مورد پذیرش قانونگذار قرار گرفته است. ﻣﻔﺎد اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﯾﺎ ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ و ﻣﻮﺿﻮع (مصادیق شبهه) از ﻃﺮف ﻣﺘﻬﻢ ﯾﺎ ﺗﺮدﯾﺪ در اﻧﺘﺴﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ از ﺳﻮی ﻗﺎﺿﯽ ﯾﺎ ﺗﺮدﯾﺪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی، مسئولیت کیفری و مجازات منتفی است. پژوهش حاضر درصدد است تا با بیان مفاهیم قاعده درأ و ضابطه شبهه و بیان شبهه در عناصر سه‌گانة جرم، مواردی را که شبهه موجود منتج به اعمال قاعدة درأ می‌شود؛ را بیان نماید. بدین ترتیب با بررسی عروض شبهه در عناصر سه‌گانه جرم، مشخص شد که در فرض عروض شبهه در عنصر قانونی جرم محلی برای اجرای قاعده درأ نمی‌باشد و در این فرض بایستی به اصل برائت استناد نمود؛ در فرض عروض شبهه در عنصر مادی و روانی جرم نیز اگر شبهه عارض شده از جانب متهم باشد، می‌توان بیان نمود که قاعده درأ محل اجرا می‌یابد. لازم ‌به ذکر است که در فقه اسلامی مبنای ضابطه شبهه، قاعده درأ می‌باشد که مجاری متعددی دارد. منظور از شبهه نیز، شبهه در مقام عمل است که صاحب چنین شبهه‌ای می‌تواند قاضی و یا متهم باشد.

چکیده انگلیسی:

The Rule of Dara’ is one of the most important rules of criminal jurisprudence, which has been established in the Islamic penal code and is also enforceable in the Iranian criminal law. The rule has been explicitly adopted by the legislator since the 2013 amendments to the Islamic Penal Code. The purport of this rule is that, if there is any doubt or ignorance about the judgment of subject (examples of confusion) on behalf of the accused or any doubt about the attribution of criminal act on the behalf of the judge or about the conditions of criminal responsibility, the criminal responsibility and punishment are no longer under consideration. The present research seeks to articulate the concepts of the rule of Dara’ and the criterion of confusion and doubt about the three elements of crime; in this way, it states the cases in which the existing confusion results in the application of the rule of Dara’. It should be noted that in the Islamic jurisprudence, the basis of the criterion of confusion is the rule of Dara’ which has many channels. The "confusion" also refers to the confusion in practice the owner of which can be a judge or a defendant.