جایگاه قاعده فقهی لاضرر در نظریه سوء استفاده از حق
محورهای موضوعی :
عذرا رضازاد باری
1
,
یوسف مولایی
2
*
,
حسین جوادی
3
1 - دانشجوی دکترای تخصصي حقوق خصوصي، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق خصوصي، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران. ( نویسنده مسئول)
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه
کلید واژه: قاعده لاضرر, سوء استفاده از حق, اعمال حق, ضرر غیر متعارف.,
چکیده مقاله :
از مهمترین و کاربردی¬ترین قواعد فقهیه، قاعده لاضرر می‌باشد که منشأ قرآنی و روایی فراوانی دارد و به همین جهت مورد توجه فقها قرار گرفته است. با این وجود قلمرو این قاعده مورد اختلاف فقیهان است. تتبّع در نظرات فقها نشان می‌دهد که قلمرو قاعده لاضرر شامل خسارات مادی و معنوی است و بیانگر حکم اولیه در عرض سایر احکام است و در تعارض با هیچ حکمی جز قاعده ی تسلیط نیست. این استنباط شباهت فراوانی با نظریه سوء استفاده از حق پیدا می‌کند که در مباحث مسؤلیت مدنی ابراز شده و قلمرو آن اعمال و اجرای حق است. در حقوق فرانسه در صورت سوء استفاده در مقام اجرای حق، حکم جواز و اباحه اعمال حق برداشته می‌شود، و با نظریه نفی حکم رابطه تساوی می‌یابد. معیار جدید مطرح شده برای سوء استفاده، نامتعارف بودن خسارت ایجاد شده است و از این رو، دارای ملاکی مشابه با قاعده لاضرر است. مجرای قاعده نیز اعمال حق بوده و دامنه آن از لاضرر محدودتر است.
One of the most important and practical rules of jurisprudence is the rule of harmlessness, which has many Qur'anic and narrational origins, and for this reason, it has been the focus of jurists. However, the scope of this rule is disputed by jurists. Following the opinions of jurists shows that the scope of the rule of damages includes material and spiritual damages and it represents the primary ruling among other rulings and it is not in conflict with any ruling except the rule of subrogation. This conclusion is very similar to the theory of abuse of rights, which is expressed in civil liability discussions and its scope is the application and implementation of rights. In French law, in case of abuse in the position of enforcement of the right, the ruling on the right is revoked, and it is equal to the theory of negation of the ruling of the relationship. The new criterion proposed for abuse is the unusualness of the damage caused and, therefore, has a similar criterion to the rule of harmlessness. The channel of the rule is the application of the right and its scope is more limited than harm..
منابع
قرآن كريم
آخوند خراسانی، محمد کاظم(1409 ه.ق). كفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البيت.
اکبرینه، پروین(1391). منع سوء استفاده از حقوق عینی در قانون مدنی. فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی،(12)4.
امامی، حسن (1372). دوره حقوق مدنی. جلد اول و دوم چاپ نهم. تهران: نشر امامیه.
انصاری، مرتضی (1414 ه.ق). رسائل فقهیه. جلد اول. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
انصاری، مرتضی (1416 ه.ق). فوائد الاصول. جلد دوم، چاپ پنجم. قم. مؤسسه نشر اسلامی.
انصاری، مرتضی (1411 ه.ق). المكاسب المحرمه و البيع و الخيارات. جلد دوم. چاپ اول. قم. نشر دارالذخائر.
باقری اصل، حیدر(1402). تأثیر وجود یا فقدان قید «فی الاسلام» در روایت «لا ضرر و لا ضرار» در استنباط مسائل فقهی. مجله فقه و اصول.
بهبود، پردیس (1402). حمایت از حقوق مالکانۀ کاربران بازی‌های فضای مجازی بر مبنای قاعدۀ لاضرر. مجله حقوق فناوری‌های نوین.
بهرامی احمدی، حمید (1377). سوء استفاده از حق مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام و دیگر نظامهای حقوقی، چاپ سوم. تهران. نشر اطلاعات تهران.
جوهری، اسماعیل ابن حماد(1376). صحاح اللغت. تحقیق محمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالملایین.
حلی، علامه حسن بن يوسف(1414 ه.ق). تذکره الفقها، چاپ اول. قم: مؤسسه آل البيت.
خویی، سید ابوالقاسم(1417 ه.ق). هدايه فى الاصول، تقریر حسن صافی اصفهانی. جلد سوم. چاپ اول. قم. مؤسسه صاحب الاصول عجل الله.
ساکی، رضا (1401). چالشی پیرامون دلالت قاعده لاضرر در توجیه مطالبه طلاق از سوی زوجه در پرتو نظام حقوقی ایران و مصر. ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران.
سبحانی، جعفر(1415ه.ق). الرسائل الأربع قواعد اصوله و فقهیه، جلد دوم. چاپ اول.قم. مؤسسه امام صادق (ع).
سید حسین، سعید(1396). نوآوریهای امام خمینی در قاعده لاضرر و شباهت آن با سوء استفاده از حق در مسؤلیت مدنی. تهران: پژوهشنامه متین سال نوزدهم شماره 74.
عبادی، توحید(1400). نظریه سوء استفاده از حق در حق حبس در حقوق ایران و کانادا. ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران.
فیومی مقری، احمد بن محمد (1383). المصباح المنير فی غریب الشرح الكبیر للرافعی.جلد اول. چاپ سوم.
کاتوزیان، ناصر(1386). الزامهای خارج از قرارداد ضمان قهری. جلد اول. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریمی، عباس (1393). رابطه منطقی قاعده فقهی لاضرر و قاعده غربی سوء استفاده از حق. تهران. فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب.
محمدی ،ابوالحسن(1390). قواعد فقه، چاپ دوازدهم. تهران: نشر میزان.
مصباح، عبدالرئوف(1400). بررسی تطبیقی قاعده لاضرر در اندیشه شیخ انصاری و آخوند خراسانی.
مکارم شیرازی ،ناصر (1411 ه.ق). قواعد فقهیه، جلد اول. چاپ سوم. قم. مدرسه امام امیرالمؤمنين.
موسوی خمینی، سید روح الله (1372). بدائع الدرر فى قاعده نفى الضرر. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره).
نائینی، میرزا محمد حسین(1372). رساله فى قاعده نفى الضرر. ضميمه منيه الطالب فى حاشيه المكاسب. تقريرموسی خوانساری جلد اول، تهران: مكتبه المحمدیه.
نجفی، محمدحسن(1404 ه.ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 37، چاپ هفتم. بیروت. بینا.