مبانی قاعده تقدیم اهم

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

لیلا یوسفی ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
سعید حسن زاده دلگشا ² (استادیار،گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ایران)

تاریخ دریافت : 1402/07/28 تاریخ پذیرش : 1402/09/29 تاریخ انتشار : 1402/09/30

کلید واژه: قاعده اهم, ادله فقهی, سیره متشرعه, استحسان, مصلحت ,

چکیده مقاله :

قاعده « الأهم فالأهم» اگرچه از لحاظ مدرک، به صورت مستقیم نص نشده و از قواعد منصوصه به شمار نمى‌آید، تمام مذاهب فقهی، مبانی و دلایلی برای حجیت قاعده اهم ذکر کرده و در اصل وجود این قاعده و لزوم برگزیدن اهم بر مهم هنگام تزاحم احکام در مقام عمل مشترک¬اند، اما ادله و مبانی شرعی آنها متفاوت است. روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه¬ای و روش پردازش اطلاعات، تحلیلی - توصیفی است. در بررسی ادله فقه شیعه، قرآن، سنت، اجماع و عقل، منابع احکام فقهی به شمار می‌آیند. نتیجه اینکه، هرچند قاعده اهم و مهم قاعده‌ای عام است که تمسک به آن در تمام زمینه‌ها و عرصه‌ها متصور است، اما جایگاه این قاعده در تزاحم احکام قرار دارد. همچنین در درجه‌بندی براساس احکام تکلیفی، درجه¬بندی براساس انواع واجب و حرام؛ تطبیق با اهداف کلی و اصول اخلاق، تقدیم امر اضطراری بر امر عادی، تقدیم امر محتمل الاَهمِیته و تقدیم براساس برخی خصوصیات خاصِ اخلاقی هریک از طرفین است.

چکیده انگلیسی:

The most important and important rule, although not directly explicated in documents and doesn’t fall under explicit rules, all jurisprudential religions have stated basics and evidence for the argumentation and authority of the most important rule. these religions are thought to be common concerning the essence of this rule and the necessity of opting for the most important over the important when rules contradict each other in practice. Their Shari'ah basics differ, as there are disagreements on other grounds such as consensus, reason, syllogism, juristic discretion, Maslaha, Sad Zaraye’, etc. Considering the significance and use of the increasingly employed rule of the most important in the Islamic community,The research method is descriptive-analytical; the data are gathered, and the content is analyzed. In the investigation of the Shia jurisprudence grounds, the Qur’an, the Traditions, the words, conducts, and the Hadith of the prophet and the Household (PBUT) are considered the consensus, while reason is the source of jurisprudential rulings. The important and most important rule is a general one referred to in all domains, this rule can be mainly examined when the rules contradict. This rule applies to the ranking based on prescribed rules, ranking based on the obligatory and the prohibited, compliance with general objectives and moral principles, precedence of the emergency over the ordinary, precedence of the possibly important affairs, and precedence based on specific moral characteristics of each of the parties.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع
قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی(دام ظله).
نهج البلاغه. (۱۳۷۹). ترجمه محمد دشتی، چاپ هفتم، قم: الهادی.
منابع فارسی
ابراهیمی کلاتی، فاطمه. (1394). واکاوی قاعده لزوم حفظ نفس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد،دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری ، ص 92-114
اردبیلی، محمد علی. (1393ش). حقوق جزای عمومی، چاپ سی و ششم، جلد اول، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
اسفندياري، رضا و حجت خواه، حسين و خادمي، مریم. (1397). ارزیابی مقایسه‌ای ادله و مبانی مذاهب پنج‌گانه فقهی در باب قاعده اهم و مهم، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، دوره 5، شماره 10، پاییز و زمستان 1397، صفحه 201-225.
افسری، سالم. (1392). قواعد فقه مذهب شافعی، چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها.
باشا، احمد جودت و همکاران. (1305ه.ق). المجله (مجله الأحکام العدلیه)، چاپ سوم، استانبول: انتشارات مطبعه الجوائب.
بستانی، فوادافرام. (1370). فرهنگ ابجدي عربی فارسی، ترجمۀرضامهیار، تهران: اسلامی.
بروجردی نجفی، محمد تقی. (1405ق). نهایه الافکار، جلد چهارم، قم: موسسه نشر اسلامی
جبران، مسعود. (1380). الرائد فرهنگ الفبایی عربی- فارسی، ترجمۀ رضا انزابی نژاد، مشهد:آستان قدس رضوي.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
_______________. (1382). مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، چاپ سوم، تهران: گنج دانش.
جمعی ازمحققان. (1389). فرهنگ نامه اصول فقه، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی.
جناتی، محمد ابراهیم. (1370). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، چ اول، تهران: انتشارات کیهان.
حسن زاده دلگشا، سعید. (1388). تقیه معصومین، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
خمینی، روح‌الله. (1387ش). آئین انقلاب اسلامی، تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
_______________. (بی تا). شئون و اختیارات ولی فقیه، تهران: عروج.
_______________. (1385). صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
علی¬دوست، ابوالقاسم. (1388). فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
علیانسب، سید ضیاءالدین. (1396). بازشناسی رویدادهای مهم تاریخ اسلام، چاپ سوم، تبریز، انتشارات مائده.
_______________؛ احدی پور، فهیمه. (1399). تعریف صحابی در دیدگاه آیت الله سبحانی، مجموعه مقالات همایش آیت الله سبحانی، تبریز، نشر دانشگاه صنعتی سهند.
_______________. (1391). جاودانگی قرآن از منظر قرآن و روایات، قم، انتشارات وثوق.
_______________. (1393). صحابه در قرآن، چاپ سوم، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فیض، علیرضا، (1382)، مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قرائتی، محسن. (۱۳۸۳). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قربانی، زین العابدین. (1378). علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، چاپ سوم، قم: انصاریان.
مطهری، مرتضی. (بی تا). دوره کامل آشنایی با علوم اسلامی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
_______________. (1370). (ب)، خاتمیت، چ پنجم، قم: انتشارات صدرا.
_______________. (1380). مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
_______________. (1366). عناوین اولیه و عناوین ثانویه، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، سال 27، شماره 6، سال چهاردهم، شماره یک.
میر محمد صادقی، حسین. (1393ش). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، چاپ بیست و هشتم، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
منتهایی, ع. (2012). بنیادهای قرآنی حقوق بین الملل اسلامی. تحقیقات حقوقی بین المللی, 5(16), 131-170.
نجفى خمینى، محمد جواد. (1382). تفسیر آسان، جلد 10، تهران: انتشارات اسلامیه.
وکیل¬زاده، رحیم. (1381). مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام، تبریز: انتشارات موسسه تحقیقات علوم اسلامی و انسانی دانشگاه تبریز.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1426 ه.ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، ج سوم، چاپ اول، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
منابع عربی
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین. (۱۴۲۷ه.ق). کفایه الاصول، تحقیق: عباس علی الزراعی السبزواری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
آمدی، عبد الواحد. (1404 ه.ق). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب.
آمدی، سیف الدین ابوالحسن علی بن محمد. (1404 ه.ق). فی اصول الاحکام، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین. (1405 ه.ق). عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث، چ اول، قم: دار سید الشهداء.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1404 ه.ق). شرح نهج البلاغه، قم: نشر مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم:انتشارات مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ه.ق). لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی
احمد بن محمدبن حنبل، ابو عبدالله. (۱۴۲۰/۱۹۹۹ ه.ق). مسندالامام احمد بن حنبل، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و آخرون، بی‌جا: مؤسسه الرساله، الطبعه الثانیه.
اردبیلی، احمد بن‌محمد. (1403ه.ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم:انتشارات اسلامی.
انصاری، مرتضی بن‌محمدامین. (1419ه.ق). فرائد الاصول، جلد دوم، چاپ اول، قم: انتشارات مجمع الفکر الاسلامی.
_______________. (۱۴۱۱ ه.ق). المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر.
انصاری، محمدعلی. (1415 ه.ق). الموسوعه الفقهیه، قم: بی نا.
بجنوردی، سید محمد. (1382). مصادرالتشریع، چاپ اول، قم: پژوهشکده انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره).
بخاری، محمد بن اسماعیل. (1423 ه.ق). صحیح البخاری، تحقیق عبد السلام بن محمد عمر علوش، چ اول، دمشق و بیروت: دار ابن کثیر.
بحرانی، محمد صنقوری علی. (1426 ه.ق). المعجم الاصولی، چاپ اول، جلد دوم، قم: انتشارات الطیار.
ثعالبی، محمدبن حسن. (1423). تحقیق عبدالسلام بن محمدبن علوش، چاپ اول، دمشق و بیروت: دارابن کثیر.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1404 ه.ق). صحاح اللغه، چ اول، بیروت: دار العلم للملا بین.
حائری یزدی، عبد الکریم. (1401ه .ق). درر الفوائد، قم: با تعلیقات محمد علی اراکی.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1413ه. ق). القواعد الفقهیه، چاپ اول، بیروت: لبنان، موسسه امام رضا (ع).
حرعاملی، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه، ج 27، چ اول، قم:موسسهآلالبیت(ع)
‌ حلی، محمد بن‌منصور بن‌احمد‌. (1410ه.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، قم: انتشارات اسلامی.
حکیم، محمد تقی بن محمد سعید. (۱۴۲۹ ه.ق). القواعد العامه فی الفقه المقارن، تهران: بی‌نا.
حکیم، سید عبدالصاحب. (1313ه.ق). منتهی الاصول، تهران: انتشارات امیر.
خمینی، روح‌الله. (1379). کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
_______________. (1414 ه.ق). بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الامام خمینی.
_______________. (1373). مناهج الاصول الی علم الاصول، بی جا: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
_______________. (بی تا). الاستصحاب، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الامام خمینی.
_______________. (1390). تحریرالوسیله، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم. (1410 ه.ق). التنقیح، (تقریرات علی غروی تبریزی)، بیروت: دارالهادی.
زرکشی، أبو عبد الله بدر الدین محمد بن عبدالله بن بهادر. (۱۴۱۴/۱۹۹۴ ه.ق). البحر المحیط فی أصول الفقه، بی‌جا: دار الکتب.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1419 ه.ق). تاریخ الفقه الاسلامی و ادواره، چاپ اول، بیروت: دارالاضواء.
سرخسی حنفی، احمدبن ابی سهل. (1414 ه.ق). اصول السرخسی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
صدوق، ابن بابویه محمدبن علی. (1378). عیون اخبارالرضا (ع)، تهران: نشر جهان.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1362). المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن. (1410 ه.ق). الموتلف من المختلف بین ائمه السلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
طبری، محمدبن جریر. (1413 ه.ق). دلایل الامامه، چاپ اول، قم: موسسه البعثه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1407 ه.ق). الخلاف، مصحح: علی خراسانی و دیگران، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
غزالی، محمد. (1415 ه.ق). المستصفی من علم الاصول، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
کاظمی خراسانی، محمد علی. (1387). فوائد الاصول، تهران: نشر اسلامی.
کشی، محمد بن عمر. (1409 ه.ق). رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، چ اول، مشهد: نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ه.ق). الکافی، ج چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر. (1403 ه.ق). بحار الانوار، ج 75، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراثی العربی.
مختاری مازندرانی، محمد صالح. (1382). شرح اصول کافی، ج7، تهران: نشر المکتبه الاسلاميه للنشر و التوزیع.
مشکینی اردبیلی، میرزا علی. (1367). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم: نشر الهادی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1411 ه.ق). القواعد الفقهیه، ج سوم، قم: موسسه الامام امیر المومنین (ع).
_______________. (1428 ه.ق). أنوار الاصول، چاپ 2، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
منتظری، حسینعلی. (1375). نهایه الاصول، تقریرات درس بروجردی، قم: بی نا.
نجفی، محمد حسن. (1404 ه.ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 21، چ 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نجفی اصفهانی، محمدتقی بن‌عبدالرحیم. (1429ه.ق). هدایه المسترشدین فی شرح اصول معالم الدین، چاپ دوم. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
نمله حنبلی، عبدالکریم بن علی بن محمد، (1420 ه.ق). المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، چاپ اول، ریاض: مکتبه الرشد.
واعظ حسینی، سید محمدسرور. (1420ه.ق). مصباح الاصول، ج3، قم، مکتبه الداوری.