بررسی فقهی و حقوقی حد محاربه و افساد فیالارض باتکیه‌بر دیدگاه علامه حلی و امام خمینی
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی
سیدهادی درج ور
1
(حوزه علمیه خراسان)
محسن جهانگیری کلوخی
2
(عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی)
کلید واژه: محاربه , افساد , مجازات , تخییر , ترتیب,
چکیده مقاله :
جرم محاربه و افساد فیالارض از بزرگ‌ترین جرائم است که آیه «إِنَّما جَزاءُ الَّذينَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْديهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ…» (مائده،33) آن را معرفی و شدیدترین مجازات‌ها را برای آن تعیین کرده است. اما پیرامون تحدید موضوع محاربه و افساد فیالارض که آیا وحدت موضوع و مصداق یا تفکیک و استقلال موضوع است؟ و شیوه اجرای مجازات توسط قاضی آیا به‌صورت تخییر است یا ترتیب و رعایت تناسب بین جرم و مجازات، میان فقها اختلاف‌نظر وجود دارد و در نتیجه سبب آرای حقوقی متفاوت بین حقوق‌دانان شده است. منشأ این اختلافات، برداشتهای متفاوت از آیه مذکور و روایات و قواعد ادبیات عرب است. ثمره این پژوهش عبارت است از: ۱) تعیین تکلیف قاضی در اجرای مجازات فرد محارب و مفسد فیالارض، به‌صورت تخییر یا رعایت تناسب بین جرم و مجازات (ترتیب). نویسنده پس از بررسی‌های اختلاف نظرات فقها و همچنین حقوق‌دانان و سنجش ادله طرفین، ترتیب مجازات فرد محارب با ملاحظه جرم و رعایت تناسب را برگزیده است. ۲) فرضیه تفکیک موضوع و استقلال جرم از دیدگاه حقوق به‌خاطر فقدان پشتوانه شرعی، عقلی و عدم وجاهت قانونی پذیرفته نشد. اطلاعات اسنادی و کتابخانهای با استفاده از نرمافزارهای علوم اسلامی در مبحث محاربه جمعآوری شده است.
The crime of belligerence and corrupting on the earth is one of the biggest crimes, as stated in the verse, "The punishment for those who fight against God and His Messenger and try to corrupt on the earth is that they should be killed or hanged, or their hands and feet should be cut in opposite direction or should be exiled from their land..." (Maedeh, 33) which introduced it and determined the most severe punishments for it. But regarding the limitations of the issue of belligerence and corruption on the earth, is it the unity of the issue and example or the separation and independence of the issue? There is a difference of opinion among the jurists, whether the method of execution of the punishment by the judge is discretionary or the order and observance of the proportionality between the crime and the punishment. And as a result, it has caused different legal opinions among jurists.The source of these differences is the different interpretations of the mentioned verse and the stories and rules of Arab literature. The result of this research is: 1) Determination of the duty of the judge in the execution of the punishment of the criminal and the belligerent on the earth, in the form of discretion or observing the proportionality between the crime and the punishment (order). After examining the differences in opinions of jurists as well as lawyers and weighing the arguments of the parties, the author has chosen the order of punishment for the criminal, considering the crime and observing proportionality. 2) The hypothesis of the separation of the subject and the independence of the crime in view of law was not accepted due to the lack of religious and rational support and lack of legal validity. Documentary and library information has been collected using Islamic science softwares on the subject of belligerence.
منابع
قران کریم
ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم.( 1414). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع . دار صادر.
ابن هشام، عبدالله بن یوسف.( 1388). مغنی الادیب. قم: ادباء.
اردبیلی، احمد بن محمد.( 1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلی، احمد بن محمد. بی¬تا. زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
اصفهانی، حسین بن محمد راغب.( 1412). مفردات ألفاظ القرآن. سوریه: دار العلم. الدار الشامیة.
اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن حسن.(1416) کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
الهوردی، فرهاد.(1416). تحولات مفهومی و حقوقی محاربه افساد فیالارض و بغی قانون مجازات اسلامی. تهران: داد و دانش.
جزائری، عبدالله بن نورالدین. بی¬تا. التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة. تهران : محقق کتاب.
جزیری، عبد الرحمن.( 1419). الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت وفقا لمذهب اهل البیت. ، بیروت: دارالثقلین.
جوهری، اسماعیل بن حماد.(1410). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حبیب زاده، محمد جعفر.(1370). محاربه و افساد فیالارض در حقوق جزای اسلام. تهران: انتشارات کیهان.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1410). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1411). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. تهران : مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1413) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1412) تلخیص المرام فی معرفة الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420) تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة ( ط- الحدیثة). قم : مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.( 1413). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف.(1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم : مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، سید روح‌الله موسوی.(1425). ترجمه تحریر الوسیلة. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خوانساری، سید احمد بن یوسف.(1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم : مؤسسه اسماعیلیان.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377) لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شامبیاتی، هوشنگ. (1393). قانون مجازات اسلامی. تهران: مجد.
شاهرودی، سید محمود هاشمی. (1417). مقالات فقهیة. بیروت : مرکز الغدیرللدراسات الإسلامیة.
شاهرودی، سید محمود هاشمی. (1378) بایسته‌های فقه جزا. تهران: نشر میزان.
شیرازی، ناصر مکارم. (1427). استفتائات جدید. ، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب (ع).
شیرازی، ناصر مکارم. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی، محمد حسین.(1417). المیزان فی تفسیر القران. قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن الحسن. (1407). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
طوسی، محمد بن الحسن.(1407). الخلاف. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، حرّ، محمد بن حسن. (1409). تفصیل وسائل‌الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام. عاملی، شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1416). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة لتفریع قواعد الأحکام الشرعیة. قم : انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
عاملی، شهید اول، محمد بن مکی. (1414). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
عمیدی، سید عمیدالدین بن محمد اعرج حسینی. (1416). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410). العین. قم.
فولادوند، محمدمهدی. (1415). ترجمه قرآن فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
فیومی، احمد بن محمد مقری. بی تا. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
قاسمی، محمدحسن. (1397). الکافی فی المفردات. مشهد: مؤسسة الطباعة و النشر التابعة للآستانة الرضویة المقدسة،.
قرشی، سید علی‌اکبر.( 1412). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
قمّی، صدوق، محمّد بن علی بن بابویه.(1415). المقنع. قم : مؤسسه امام هادی علیه‌السلام.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1429). الکافی ( ط- دارالحدیث). قم: دارالحدیث.
گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی.( 1412). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دارالقرآن الکریم.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی. (1423). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الحدود. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی.(1390). آیین کیفری اسلام (حدود). قم: مرکز فقه الائمه الاطهار (ع).
مطهری، احمد. (1408). مستند تحریرالوسیله. تهران: الانتشارات للاستاذ المطهری، السلمان الفارسی.
نعنا کار، مهدی. (1377). افساد فیالارض در فقه و حقوق موضوعه. مرسل.
جمعی از پژوهشگران. (1426). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
برهانی، محسن.(1394). تحلیل حقوقی ماده ۲۸۶ قانون مجازات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فرهود، نغمه. وطنی، امیر. (1397). ضرورت بازنگری در ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی، پژوهش‌نامه متین. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
سایت‌های اینترنتی:
https://vokalapress.ir/ شکوری راد، سجاد،1401، محارب کیست؟ محاربه چیست؟
https://iranvekalat.ir ایران وکالت،1401، مفسد فی الارض کیست؟
https://www.heyvalaw.com مرکز مشاوره حقوقی دینا، جرم افساد فی الارض و مجازات آن