بررسی حقوقی- فقهی قراردادهای آتی در بورس انرژی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

علیرضا مشهدی زاده ¹ (عضو هیأت علمی گروه حقوق خصوصی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامى، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/01/24 تاریخ پذیرش : 1395/05/06 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه: قرارداد آتی, نفت خام, اوراق مشتقه, بورس انرژی,

چکیده مقاله :

در سال‌های اخیر ابزارهای مالی متنوعی طراحی و در بازارهای نفت عرضه گردیده است. هدف از طراحی آنها بهبود مدیریت ریسک پر تفوی و هم‌چنین افزایش کارایی بازار سرمایه است. جهت هر چه کاراتر شدن بورس نیز، نیاز به عرضه اوراق بهادار متنوع با ریسک و بازده متفاوت می‌باشد، عرضه اوراق اختیار و آتی معامله، کمک بزرگی به کارتر شدن این بازار مهم مالی خواهد نمود ولی، باید به این یک سؤال پاسخ داده شود که به این ابزارهای مالی مشتقات گفته می‌شود. این‌که آیا معاملات این‌گونه اوراق با شرع مقدس اسلام تعارض ندارد یا خیر موضوع این مقاله می‌باشد. در مقاله حاضر، ابتدا ماهیت و مکانیسم معاملات قراردادهای آتی تشریح گردیده و سپس اشکالات فقهی آن مورد برسی قرار می‌گیرد. از نتایج این تحقق پاسخ به شبهات وارد بر این معاملات نظیر کالی به کالی بودن و غرری بودن می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Recently financial instruments designed and produced to oil market. The main objective of designing these instruments is to improve portfolio risk management and also increasing efficiency of capital markets for making more efficient the Stock Exchange Which the financial instruments called Derivatives. It is require to issue different securities with diverse risk and return. Issuing new securities it must be considered that dealing such securities should not be in conflict with Islamic regulations. In this article, content and mechanism of dealing Options, Futures contracts discussed first and answering to some criticisms raised in respect of this kind of transaction being such transactions as Ghrry Sale, being such transactions as a kali be kali (as named in Islamic Law) and being such transactions non-recognition of the sale right the Sale  may  be noted as this article s result.  

منابع و مأخذ:

منابع

اباذری فومشی، منصور، ترمینولوژی حقوق نوین، ج1، تهران، انتشارات شهید داریوش نوراللهی، 1393ش.

انصاری، مرتضی، مکاسب، ج6، قم، مجمع فکر اسلامی، چ7، 1378ش.

الدریویش، احمد،‌ احکام‌ السوق فی الاسلام و اثرها فی الاقتصاد الاسلامی( 1989م)، دار عالم الکتب للنشر و التّوزیع، 1409ق.

الحر العاملی، محمدبن الحسن، وسائل‌ الشیعه،‌ ج13، بیروت،‌ دار‌ احیاء‌ التراث‌ العربی، الطبعة الخامسة، ج12، 1983م.

الطوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، ج7، تهران، مکتبه الصدوق، الطبعه الاولی، 1376ش.

الزحیلی،‌ وهبه، لمعاملات المالیه المعاصره بحوث و فتاوی و حلول، دمشق، دار الفکر، الطبعه الاولی، 1423ق.

المؤمن القمی، محمد، کلمات سدیده فی مسایل جدیده، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الاولی، 1417ق.

امام  خمینی(ره)، کتاب البیع، انتشارات موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج1، چ3، 1363ش.

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، تهران، ج1، چ14، 1373ش.

 بت شکن، محمد هاشم، شناخت قراردادهای تحویل آتی و اختیار معاملات و ارائه الگویی جهت راه اندازی بازار آنها در ایران، رساله دکتری مدیریت مالی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1377ش.

 پور حیدری، امید، الگوی قیمت گذاری برگهای اختیار معامله اوراق بهادار، مجله تحقیقات مالی، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، شماره های 13 و 14، بهار و تابستان 1378.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج2، تهران، انتشارات گنج دانش، چ14، 1388ش.

جهانخانی، علی و عبده تبریزی، حسین، «نظریه بازار کارای سرمایه»، مجله تحقیقات مالی، شماره 1، دانشگاه تهران، 1373ش.

 حسینى چالشترى سید محسن، امکان سنجى قراردادهاى تحویل آتى درنظام مالى اسلام، پایان نامه کارشناسى ارشد رشته مدیریت، دانشگاه امام صادق(ع)، 1376ش.

حلّی، محمد بن ادریس، سرائر، ج2، قم، مؤسسه نشر‌ اسلامی، 1410ق.

رستم زاده گنجی،اسماعیل و مصباحی مقدم، غلامرضا، «غرر در معاملات اختیارات بر روی سهام از دیدگاه فقه امامیه»، مجله جستارهای اقتصادی، شماره 8، پاییز و زمستان 1386.

درخشان، مسعود، مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت، تهران، موسسه مطالعات بین المللی انرژی، 1383ش.

رجایی، مهدی، طراحی ابزارهای مالی در نظام مالی بدون ربا، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت، مرکز پژوهشهای اسلامی، قم، 1375ش.

 رضایی، مجید، «بررسی فقهی ابزارهای مالی مشتقه»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره یازدهم،1382 ش.

 عبدالحمید الرضوان، سمیر، اسواق الاوراق‌ المالیه‌، قاهره، المعهد العالمی‌ للفکر‌ الاسلامی الطبعه الاولی، 1417ق.

عزیزی، احمد، بازار سلف ارز، موانع و مشکلات ایجاد آن در ایران، مقاله ارائه شده در نهمین همایش بانکداری اسلامی، 1377ش.

 عصمت پاشا، عبید ا...، «فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقه و دیدگاه های فقهی»، ترجمه علی صالح آبادی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره نهم. 1382ش.

غنیمی فرد،حجت الله، آرام بنیار، محمد، «امکان سنجی فقهی تأسیس بورس آتی نفت در جمهوری اسلامی ایران»، مجله دین و ارتباطات، شماره 25، بهار 1384.

 فخر المحققین، محمد بن الحسن، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج1، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1387ش.

  فطانت، محمد و آقاپور، ابراهیم ، اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران، مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1380ش.

قاروبی تبریزی، حسن، النضید، فی شرح روضه الشهید، ج12، قم، کتابفروشی داوری، 1409ق.

ذهنی تهرانی، سید محمدجواد، تشریح المطالب (شرح فارسی مکاسب)، ج5، قم، انتشارات حاذق، 1369ش.

 کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی  اموال و مالکیت، نشر یلدا، چ1، تهران، 1374ش.

همو، نظریه عمومی تعهدات،انتشارات میزان، تهران، چ2، 1382ش.

نجفی، شیخ محمد حسن‌، جواهر الکلام، دار الکتب الاسلامیه، چ8، ج 24، 1356ش.

هال، جان، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، برگردان سجاد سیاح و علی صالح آبادی، تهران، چ1، 1384ش.

Errera, Steven & Brown, Stewart L., Fundamentals of Trading Energy Futures and Options, PennWell, 2002.

Haugen, R.A., “Modern Investment Theory”, Prentic- Hall.inc.  USA, 1997.              

Jones, Charles. P., “Investments: Analysis and Management”, John Wiley & Sons Inc, 1998.                    

Usmani, Mufti Taqi, Futures, Options And Swaps, International Journal of Islamic Financial Services, Vol.1, 1999.

Hudson, Alastair, The Law on Financial Derivatives, 3^rd edition, London, Sweet & Maxwell, 2003.