شناخت علت در سرایت حکم از نصّ به موارد دیگر از نظر مذاهب اسلامی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

طه سمیعی ¹ (کارشناسی ارشد فقه و حقوق، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)
سید حسین واعظی ² (دانشیار گروه الهیات، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/12/15 تاریخ پذیرش : 1395/08/24 تاریخ انتشار : 1397/12/11

کلید واژه: کشف ملاک, مذاهب اسلامی, قیاس, نص, اجماع,

چکیده مقاله :

دستیابی به ملاک برای استنباط احکام الهی از مباحث مورد خلاف فقهای اسلامی است. پژوهش حاضر با هدف نقد و بررسی طرق مختلف کشف ملاک از منظر مذاهب اسلامی صورت پذیرفته است. در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای بوده و یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از منظر علمای مذاهب مختلف اسلامی، راه‌های مختلفی برای استنباط احکام شرعی وجود دارد. از جمله قیاس منصوص العلة، قیاس اولویت و تنقیح مناط قطعی. از دیگر راه‌های استفاده از ملاک‌های احکام می‌توان: نص، اجماع، قیاس، استقراء، مناسب، عموم بدلیت، سبر و تقسیم، ایماء و اشاره، شَبّه و امثال این‌ها را نام برد، که پس از بیان امور مذکور، به کم و کیف استفاده از آن‌ها، اقوال و دلایل قائلین به آن‌ها، به اختصار نقل و جرح و تعدیل شده است.

چکیده انگلیسی:

Achieving a criterion for understanding the divine precepts is one of disagreed discussions among the Islamic jurists. The present study aims at reviewing different methods of discovering a criterion from the perspective of Islamic sects. The method of this study is analytical descriptive with the focus on library studies. Research findings indicate that from the perspective of Islamic scholars, there are different ways for understanding religious orders including Qiyas Mansus al-Ellat/analogy with reasoning, Qiyas Ovlaviyat/priority analogy, and Tanqih Manat Qat'ee/stating the order with reason. From among the other ways of using the criteria of the precepts Nass/Quran and traditions, Ijma/ consensus, Qiyas/ analogy, Isteqra/induction, Manaseb/ having connection, Omum Badaliyat/understanding the reason by similar cases, Sebr o Taqsim/assigning a definition for omitting others, hint and indication, Shobbah/using similarities for attributing to a main order and so on can be named. After stating the mentioned cases, the way of using them and the reasons of their users have been briefly expressed and analyzed.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن امیر الحاج، محمد بن محمد، التقریر و التحبیر، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1403ق.

ابن ادریس الشافعی، محمد، بی تا، الرسالة، تحقیق احمد محمد شاکر، بی جا، بی تا.

ابن سبکی، تاج الدین الوهاب، جمع الجوامع، چاپ دوم، مصر، انتشارات مصطفی الحلبی، 1356ق.

ابن قدامه المقدسی، موفق الدین عبدالله بن احمد، روضة الناظر وجنّة المناظر فی اصول الفقه علی مذهب الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمطبوعات العربیة، بی تا.

ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم الانصاری، لسان العرب، سال اول، قم، نشر ادب حوزه، 1405ق.

اسنوی، جمال الدین عبدالرحیم، نهایة السؤل، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا.

آمدی، سیف الدین علی بن علی بن محمد الشافعی، الاحکام فی اصول الاحکام، قاهره، مؤسسة حلبی، بی تا.

إیجی، عضدالدین عبد الرحمن بن احمد، شرح مختصر المنتهی، قاهره، مکتبه کلیات الازهریه، بی تا.

بحرانی، یوسف بن احمد، حدائق الناظره فی احکام الظاهره، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، بی تا.

بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، مصر دارالشعب، 1407ق.

بخاری، علاء الدین عبدالعزیز بن احمد، کشف الاسرار عن اصول فخر الاسلام البزدودی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1394ق.

بشوری خراسانی، عبدالله بن محمد (فاضل تونی)، الوافیه فی اصول الفقه، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1412ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مقدمه عمومی علم حقوق، چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1369ش.

همو، دانشنامۀ حقوقی (دایرةالمعارف حقوق)، چاپ سوم، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1372ش.

جوینی، عبد الملک بن عبد الله بن یوسف (امام الحرمین)، البرهان فی اصول الفقه، تحقیق و تعلیق، صلاح محمّد بن عویضه، چاپ اول، بیروت، لبنان، دار الکتب العلّمیه، 1418ق.

حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

حکیم، محمد تقی، الاصول العامّه للفقه المقارن، چاپ دوم، قم، آل البیت، 1979م.

حلی، ابو قاسم جعفر بن حسن (محقق حلی)، معارج الاصول، چاپ اول، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1403ق.

حلی، حسن بن یوسف(علامه حلی)، مبادی الوصول الی علم الاصول، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، 1406ق.

رازی، فخرالدین محمد بن عمر، المحصول فی علم الاصول، تحقیق طه العلوانی، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الرساله، 1412ق.

زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر بن عبدالله الشافعی، البحر المحیط فی اصول الفقه، چاپ اول، کویت، وزارت اوقاف و شؤون اسلامی، 1410ق.

سایس، محمدعلی، تفسیر آیات الاحکام، صیدا، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۳۰ق.

سعدی، عبدالحکیم عبدالرحمن اسعد، مباحث العلة فی القیاس عند الاصولیین، بیروت، لبنان، دارالبشائر الاسلامیة، 1406ق.

شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، تحقیق، سامی بن عربی اثری، قاهره، دارالفاروق الحدیثه، 1430ق.

صدر، محمدباقر، المعالم الجدیدة للاصول، چاپ دوم، تهران، مکتبة النجاح، 1359ق.

طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، قم، مؤسسه انتشاراتی اسماعیلیان، 1412ق.

عاملی، زین الدین الجبعی (شهید ثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چاپ اول، قم، دارالعلم الاسلامی، 1386ش.

علم الهدی، سید مرتضی، الذریعه الی اصول الشریعه، تهران، ناشر دانشگاه تهران، 1346ق.

غزالی، ابو حامد محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، چاپ اول، قاهره، مطبعه امیریه، 1322ق.

قمی، میرزا ابو القاسم، قوانین الاصول، تهران، مکتبه العلمیة الاسلامیه، 1377ش.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1372ش.

موسوی خمینی، روح الله، المکاسب المحرمة، دوره 7 جلدی، چاپ اول، قم، نشر اعتماد، 1373ش.

نجفی اصفهانی (آقا نجفی)، محمدرضا، الروضه الغناء فی تحقیق معنی الغناء، چاپ اول، قم، ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.

وحید بهبهانی، محمدباقر، الفوائد الحائریه، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.