بررسی التزام به اراده انفرادی در اعمال حقوقی از منظر فقه اسلامی و حقوق ایران
محورهای موضوعی : فقه المعاملات
محمد صادقی
1
(
هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه
)
علیرضا انتظاری
2
(
دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق
)
علی کشاورز
3
(
جامعه المصطفی العالمیه
)
کلید واژه: اعمال حقوقی, عقود تبرعی, عقود معاوضی, التزام به اراده واحد. ,
چکیده مقاله :
مسئله تبیین جایگاه اراده کارگزار در تحقق اعمال حقوقی از جمله مسالی است که با توجه به مبنا بودن مسئله و محوریت آن در احکام و آثار ماهیتهای حقوقی کمتر مورد توجه فقیهان و بالأخص حقوقدانان قرار گرفته است. از اینرو جایگاه اراده کارگزار در تحقق اعمال حقوقی اعم از عقد و ایقاع به صورت یک نظریه کلی که معیارگزینی و ضابطه انگاری نموده باشد؛ با خلاء تحقیقاتی روبه رو است. بنابراین جهت نیل به پاسخ مسائل مذکور، با جستار در یافته¬های حکیمانه فقیهان و حقوقدانان و تحلیل توصیفات ذکر شده در خصوص اراده کارگزار، ضابطه انگاری و معرفی جایگاه اراده منفرد در هر قسم از اعمال حقوقی نمود می¬یابد. مطابق تحلیلهای انجام شده، ورود اراده موجد و موجب در ایقاعات به طور کلی و در آن قسم از عقود که نقش قابل تعیین¬کننده میزان تکلیف در مقابل آنست و نه اصل ایجاد آن می¬توان به عنوان اراده کارگزار، در دستاورد پژوهش معرفی نمود. همچنین است امکان تحقق فضولی در هر یک از اقسام ذکر شده. لازم به ذکر است که مشهور از اهل سنت اراده واحد کارگزار را در تبرعات ایجابی قبول ندارند و نقش قابل را به همان میزان موثر می¬دانند در حالی که مالکیها قائل به وحدت اراده موجب در تبرعات ایجابی می¬باشند، که نظر اخیر اقوی است. در نتیجه اراده واحد از طرف موجب در اعمال حقوقی به طور کلی قدرت مقابله با حسن نیت طرف مقابل در جایی که خود موجب از آن بهره¬مند نباشد یا جایی که مستلزم نادیده انگاری لاضرر باشد، قابلیت تحقق ندارد.
The issue of explaining the role of the agent's will in the realization of legal acts is one of the issues that has received less attention from jurists and especially jurists due to the fact that the issue is based and central to the rulings and works of legal nature. Therefore, the role of the agent's will in the realization of legal acts, including contracts and contracts, in the form of a general theory that selects standards and rules; It is facing a research vacuum. Therefore, in order to find answers to the mentioned issues, by searching the wise findings of jurists and jurists and analyzing the descriptions mentioned about the agent's individual will, he tried to standardize and introduce the place of unilateral will in every type of legal action. According to the analyzes carried out, the introduction of the will of the creator and the cause in events in general and in that type of contracts where the role of the proposer determines the amount of the obligation in front of him and not the principle of its creation can be introduced as the will of the agent in the research results. Did It is also possible to realize voyeurism in any of the mentioned types. Regarding the issue of reconciliation between the Imamiyyah and the Sunnis, famous Sunnis do not accept the single will of the agent in positive donations and consider the role of the able to be equally effective, while the Malikis believe in the unity of the will of the cause in positive donations, which the opinion the latter is the same. The final result is that the unilateral will of the proposer in legal actions generally cannot be created in the power to counter the goodwill of the other party when the proposer himself does not benefit from it or when it requires harmless disregard.
منابع و مآخذ
ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ
1. اسدی نژاد, سیده مریم, واحدی زاده, جواد, & صالحی فر, علیرضا(1401). نقش اراده و قصد التزام قانونی در حقوق ایران و اصول حقوق قراردادهای اروپا. پژوهشهای روابط بین الملل, 12(2), 245-264. doi: 10.22034/irr.2022.345718.2198
2. اﻧﺼﺎري(ﺷﻴﺦ)، ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ، ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻜﺎﺳﺐ، ﻗﻢ، ﻛﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺷﻴﺦ اﻋﻈﻢ اﻧﺼﺎري، 1415ق.
3. امامی، سید حسن، 1340، حقوق مدنی، ج1، تهران انتشارات اسلامی.
4. العنبکی،1978م، مجله قانونی و علوم سیاسی مصر، التزامات ناشیء عن الوعد الصادر من جانب واحد، جلد6.
5. أبوالقاسم محمود بن عمرو بن أحمد، الزمخشري، 1407، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، ج1، دار الكتاب العربي – بيروت، الطبعة: الثالثة.
6. الشافعي أبو عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي، 1410هـ، الأم، دارالمعرفة - بيروت، ج4، ص102.
7. اﺑﻦ اﺑﻲ ﺟﻤﻬﻮر، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ، ﻋﻮاﻟﻲ اﻟّﻠﺌﺎﻟﻲ اﻟﻌﺰﻳﺰﻳﻪ، ج2، ﻗﻢ، دار ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء ﻟﻠﻨﺸﺮ، 1405ق.
8. امیرخانی, شکیبا, باقری, احمد, & امام, سید محمدرضا. (1394). ایقاع فضولی فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی, 7(13), 7-34. doi: 10.22075/feqh.2017.1938
9. العنبکی،1978م، مجله قانونی و علوم سیاسی مصر، التزامات ناشیء عن الوعد الصادر من جانب واحد، جلد6.
10. ابراهیم بک، احمد ابراهیم (1934) «العقود و الشروط و الخیارات». مجلة القانون و الاقتصاد (دانشگاه قاهره). سال 4. شمارۀ 2. صص 722-641.
11. آل‌‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین ۱۳۵۹، تحریرالمجلة، ج3، تهران- ایران: مکتبة النجاح.
12. أبوعبدالله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي الرازي الملقب بفخرالدين الرازي1420، التفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، ج11، دار إحياء التراث العربي – بيروت.
13. محمد بن أحمد بن محمد عليش، أبو عبد الله المالكي، بدون طبعة وبدون تاريخ، فتح العلي المالك في الفتوى على مذهب الإمام مالك، ج1، بیروت، دار المعرفة.
14. أبو¬الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي1419هـ، الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني، دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان، ج5.
15. إسماعيل بن يحيى بن إسماعيل، أبو إبراهيم المزني1410هـ، مختصر المزني (مطبوع ملحقا بالأم للشافعي)، دار المعرفة – بيروت، ج8. .
16. أبوالقاسم محمود بن عمرو بن أحمد، الزمخشري، 1407، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، ج1، دار الكتاب العربي – بيروت، الطبعة: الثالثة.
17. أبوالوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي1408 هـ، البيان والتحصيل والشرح والتوجيه والتعليل لمسائل المستخرجة، دار الغرب الإسلامي، بيروت – لبنان، ج7.
18. أبو الوليد محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبي الشهير بابن رشد الحفيد1425هـ، بداية المجتهد ونهاية المقتصد، دار الحديث – القاهرة، ج3.
19. أبوالعباس أحمد بن محمد الخلوتي، الشهير بالصاوي المالكي، بلغة السالك لأقرب المسالك المعروف بحاشية الصاوي على الشرح الصغير، دار المعارف، ج3.
20. بروجردی، عبده، محمد1380، حقوق مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش.
21. تقیه، محمد بن احمد1420ق، الإرادة المنفردة کمصدر للإلتزام بین النظریة و التطبیق،بیروت، موسسه الکتب الثقا‌فیه.
22. دلاور, سعید, میرداداشی کاری, سید مهدی, & دلشاد معارف, ابراهیم. (1402). تحلیل فقهی و حقوقی صلح در مقام ابراء. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 19(72), 102-133. doi: 10.22034/ijrj.2023.705648
23. ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ، ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ، رﻳﺎض اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻓﻲ ﺑﻴﺎن اﻷﺣﻜﺎم ﺑﺎﻟﺪﻻﺋﻞ، ﻗﻢ، ﻣﺆﺳﺴﻪ آل اﻟﺒﻴﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم، 1418ق.
24. ﻃﻮﺳﻲ(ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔﻪ)، اﻟﺨﻼف، ﻗﻢ، ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻟﻨﺸﺮ اﻻﺳﻼﻣﻲ، 1407ق.
25. ﻃﻮﺳﻲ(ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔﻪ)، ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻷﺣﻜﺎم، چ4، ﺗﻬﺮان، داراﻟﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ، 1407ق.
26. ﻋﺎﻣﻠﻲ(ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ)، زﻳﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ، اﻟّﺮوﺿﻪ اﻟﺒﻬﻴﻪ ﻓﻲ ﺷﺮح اﻟّﻠﻤﻌﻪ اﻟﺪﻣﺸﻘﻴﻪ، ﻗﻢ، ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻲ داوري، 1410ق.
27. عاملی(شهید ثانی)، زﻳﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ، ﻣﺴﺎﻟﻚ اﻹﻓﻬﺎم إﻟﻲ ﺗﻨﻘﻴﺢ ﺷﺮاﺋﻊ اﻻﺳﻼم، ﻗﻢ، ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻟﻤﻌﺎرف اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ، 1413ق.
28. عثمان بن علي بن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي1313 هـ، تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ، المطبعة الكبرى الأميرية - بولاق، القاهرة، ج4، صص99-110.
29. عبدالمجید مطلوب، 1406، نظریة الإرادة المنفردة فی فقه الإسلامی، بدون نشر و طبع.
30. فصیحی زاده، علیرضا و عباس کیانی1393، «تحلیل حقوقی اندارج شرط در ضمن ایقاعات و آثار آن»، آموزه¬های فقه مدنی ، شماره9، صص31 تا58.
31. کاتوزیان، ناصر1392، قواعد عمومی قراردادها ج2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
32. کاتوزیان، ناصر، 1393، حقوق مدنی، نظریه عمومی- ایقاع معین، انتشارات میزان.
33. ﻣﻔﻴﺪ(ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ)، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن، اﻟﻤﻘﻨﻌﻪ، ﻗﻢ، ﻛﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ، 1413ق.
34. ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ، ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ، ﻣﻨﻴﻪ اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻲ ﺣﺎﺷﻴﻪ اﻟﻤﻜﺎﺳﺐ، ﺗﻬﺮان، اﻟﻤﻜﺘﺒﻪ اﻟﻤﺤﻤﺪﻳﻪ، 1373ق.
35. ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ، ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ، اﻟﻤﻜﺎﺳﺐ و اﻟﺒﻴﻊ، ﻗﻢ، ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻟﻨﺸﺮ اﻻﺳﻼﻣﻲ، 1413ق.
36. ﻧﺠﻔﻲ(ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮاﻫﺮ)، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ، ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻜﻼم ﻓﻲ ﺷﺮح ﺷﺮاﺋﻊ اﻻﺳﻼم، چ7، ﺑﻴﺮوت، دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ، 1404ق.