رابطه دین و تمدن در اندیشه مالک بن‌نبی

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

محسن الویری ¹ (ندارد)
سیدرضا مهدی نژاد ² (ندارد)

تاریخ دریافت : 1392/10/20 تاریخ پذیرش : 1392/11/21 تاریخ انتشار : 1392/12/01

کلید واژه: مالک بن‌نبی, دین و تمدن, اندیشه دینی, عناصر تمدن, خاک و تمدن, زمان و تمدن,

چکیده مقاله :

رابطه دین با تمدن و نقش دین در پیدایی یا توسعه تمدن‌ها، موضوعی است که در اندیشه بسیاری از نظریه‌پردازان و مورخان و برخی از دین‌پژوهان انعکاس یافته و طیف متنوعی از صاحبان دیدگاه‌های موافق و مخالف را در برگرفته است. این نوشتار تلاشی است برای واکاوی نسبت دین با تمدن در اندیشه مالک بن‌نبی، اندیشمند معاصر الجزایری. وی از معدود اندیشمندان مسلمانی است که نقطه ثقل مطالعات و آثار خود را بر موضوع تمدن قرار داده و از نقش دین در تمدن و رابطه این دو با یکدیگر سخن گفته است. به عقیده بن‌نبی، عناصر تشکیل‌دهنده یک تمدن عبارت است از: انسان، خاک و زمان. اما نکته اساسی این است که صرف وجود عناصر این سه‌گانه الزاما به ایجاد تمدن نمی‌انجامد، بلکه برای به وجود ‌آمدن تمدن نیاز به ترکیب‌‌کننده یا خمیر‌مایه تمدنی است که این خمیرمایه در ترکیب عناصر سه‌گانه یاد شده با یکدیگر اثرگذار است. تحلیل تاریخی نشان می‌دهد خمیر‌مایه‌ای که همواره با ساخت و ساز تمدن همراه بوده، اندیشه دینی است. اندیشه دینی روح را در این عناصر بر می‌انگیزاند و از ترکیب آن‌ها با یکدیگر محصولی به نام تمدن پدید می‌آورد. اگر چه پیدایش تمدن منوط به اراده انسان تمدنی است، این اراده جز با ایمان آدمی به عقیده‌ای که خواهان تلاش در تمدن است به‌دست نمی‌آید؛ این انگیزه‌ و تلاش چیزی است که اندیشه دینی در بالاترین سطح، به انسان می‌بخشد و تمدن حاصل مواجهه ‌انسان با خاک در مدت زمانی مشخص ‌و در سایه‌ اندیشه دینی است.

چکیده انگلیسی:

The relationship between religion and civilization and the role of religion in the creation or development of civilizations have been echoed among many civilization historians and theorists. and even some of religiousscholars, produced a diverse range of pro- and counter-views. This article attempts to analyses the ideas of Malek Ben Nabi, an Algerian prominent thinker, about the relationship between religion and civilization. He is one the few Muslim thinkers whose studies and works focus on civilization, the role of religion in civilization and the relationship between them. In his perspective, the constituent elements of a civilization are: man, soil and time. But what is important as an underlying point is that existence of these elements solely will not create a civilisation.It needs to a synthesizer, which influenced the combination of those three elements. Historical analysis shows that the only thing which always has been followed by constructing a civilization is “religious thought”. Religious thought stimulates spirit of these elements and by combining them together, extract a production called civilization. Although creation of a civilization is subject to human civilizational zation will, this doesn’t  happened but by human’s faith which calls for attempts and motivations. The civilization is the result of human’s interaction with soil in a specific period of time and in the light of religious thought

منابع و مأخذ:

‌البربری، أحمد محمد سالم، «نحو مفهوم جدید للحضارة عند مالک بن‌نبی»، مجلة الفکر العربی، العدد السادس و السبعون، معهد الإنماء العربی، بیروت، السنة الخامسة عشرة (2)، ربیع 1994م.

احمد، زکی، مالک ‌بن‌نبی ‌و مشکلات الحضارة، بیروت، دارالصفوة، 1413هـ .

الحرش، موسی، «مالک بن نبی: حیاته ونتاجه الفکری»، مجلة مالک بن‌نبی، جامعة الأمیر عبد القادر قسنطینة، الجزائر، جویلیة، 2006م.

الخطیب، سلیمان، فلسفة الحضارة عند مالک بن‌نبی، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، بیروت، الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع،  ۱۹۹۳م.

السعید، حسن، مالک بن‌نبی، «قراءة فی فکره الحضاری»، مجلة التوحید، شماره 55.

العویسی، عبدلله بن حمد، مالک ‌بن‌نبی، حیاته و فکره، بیروت، الشبکۀ ‌العربیة للأبحاث‌ و النشر، 2012م.

بن‌نبی، مالک، تأملات، ترجمة عمر کامل مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، وجهة ‌العالم الاسلامی، ترجمة عبدالصبور شاهین، دمشق، دارالفکر، 2002م.

‌بن‌نبی، مالک، شروط النّهضة، ترجمة عمر کامل مسقاوی و عبدالصبور شاهین، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۲م.

همو، میلاد مجتمع، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، مشکلة ‌الثقافة، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2000م.

همو، مشکلة ‌الافکار فی العالم الاسلامی، ترجمة عمر مسقاوی، دمشق، دارالفکر، 2002م.

همو، الظّاهرة ‌القرآنیّة، ترجمة عبدالصبور شاهین، بیروت، ۱۹۶۹م.

همو، بین الرشاد والتیة، دمشق، دارالفکر، 2001م.

همو، آفاق جزائریة، دمشق، دارالفکر، 2000م.

همو، فکرة الافریقیة الاسیویة، دمشق، دارالفکر، 2001م.

همو، آینده اسلام و امواج خطرناک، ترجمه مصطفی زمانی، تهران، بی نا، 1343ش.

‌جدعان، فهمی، أسس التقدم عند مفکری الاسلام فی العالم العربی الحدیث، عمان،  1988م.

سمحرانی، اسعد، مالک ‌بن‌نبی، اندیشمند مصلح، ترجمه صادق آیینه وند، تهران،  ۱۳۶۹ش.

شاویش، محمد، مالک بن نبی و الوضع الراهن، دمشق، دارالفکر، 2007م.

www.binnabi.net