ارزیابی عملکرد بلدیه تهران در نظارت بر قیمت نان در دوره پهلوی اول

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

جعفر آقازاده ¹ (دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
محسن پرویش ² (مدرس گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/05/29 تاریخ پذیرش : 1401/11/20 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: نان در تاریخ ایران, بلدیه در دوره پهلوی, مسئله نان, قیمت نان,

چکیده مقاله :

رضاشاه پهلوی پس از دستیابی به قدرت با سیاست‌های تمرکزگرایانه و تجددآمرانه دست به اصلاحات سیاسی، اداری و اجتماعی زد. مدیریت امور شهری و شهرداری ها از جمله حوزه هایی بود که در آن اصلاحات ساختاری و اداری صورت گرفت. یکی از وظایف بلدیه ها در آن دوره نظارت بر قیمت نان بود. احتکار غلات و آرد و کمبود و گران‌شدن نان در تهران وضع نابسامانی به‌وجود آورده بود. این مقاله، با تکیه بر منابع مکتوب و به ویژه اسناد رسمی، به این پرسش پاسخ داده که بلدیه تهران برای رفع مشکل کمبود نان و نظارت بر قیمت آن چه راهکاری در پیش گرفت و دست به چه اقداماتی زد؟ حکومت پهلوی کوشید با برگزیدن فردی نظامی، سرهنگ کریم خان بوذرجمهری، به ریاست بلدیه تهران امور شهری به ویژه مسئله نان را مدیریت کند. این اقدام مؤثر افتاد و بلدیه تهران تا حد زیادی اختیار امور را در دست گرفت و دست به اصلاحاتی اساسی زد. اصلاحاتی که شامل صدور دفترچه بهداشت، بازرسی از دکاکین نانوایی، تعیین ساعات کار نانوایی‌ها، کاهش قیمت و نوشتن آیین‌نامه کیفر گران‌فروشان و تصویب و اعمال نظام نامه‌های صنفی و ارزاقی بود.

چکیده انگلیسی:

After gaining power, Reza Shah Pahlavī started political, administrative and social reforms with authoritarian centralist policies and modernization. The management of urban affairs and municipalities was one of the areas where structural and administrative reforms took place. One of the duties of municipalities in that period was monitoring the price of bread. The hoarding of grain and flour and the shortage and increase in the price of bread had created a chaotic situation in Tehran. This article, relying on written sources and especially official documents, has answered the question, what solution did Tehran municipality take to solve the problem of bread shortage and monitor its price and what actions did it take? The Pahlavī government tried to manage urban affairs, especially the issue of bread, by choosing a military person, Colonel Karim Khan Bouzarjamhari, as the head of Tehran municipality. This measure was effective and Tehran municipality took control of the affairs to a large extent and started a fundamental reform. Reforms that included the issuance of health booklets, inspection of bakery shops, determination of working hours of bakeries, reduction of prices and the writing of regulations for the punishment of high-priced sellers, and the approval and application of trade union and food regulations

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، مرتضی و سهیلا ترابی فارسانی، «نقش بلدیه در کنترل بازار در دوره پهلوی اول»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش19، 1395ش.

اشرف، احمد، «نظام صنفی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، ایران­نامه، سال14، ش53، 1374ش.

شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، ج2، تهران، رسا و اسماعیلیان، 1367ش.

شیخلی، سعید صباح ابراهیم، اصناف در عصر عباسی، ترجمه هادی عالم زاده، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1362ش.

ظهیرالدوله، صفاعلی، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به­کوشش ایرج افشار، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین، 1351ش.

فلور، ویلم، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ج 2، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، توس، 1365ش.

همو، تاریخ نان در ایران، ترجمه صبا کارخیران، تهران، انتشارات ایرانشناسی، 1398ش.

مختاری اصفهانی، رضا، اسنادی از انجمن‌های بلدی تجار و اصناف 1321-1311، تهران، خدمات مدیریت و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری، 1381ش.

میلسپو، آرتر چستر، مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، پیام، 1356ش.

نظام‌السلطنه مافی، حسین‌قلی، خاطرات و اسناد حسین‌قلی خان نظام السلطنه مافی، به­کوشش معصومه مافی، تهران، نشر تاریخ ایران، 1362ش.

یوسفی­فر، شهرام، و زهره شیرین­بخش، زهره، «بلدیه و اصناف: چالش‌های مدیریت شهری نوین در دوره پهلوی اول»، پژوهش­نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، دوره8، ش1، 1398ش.

 

 

نشریات

اطلاعات، 1308، ش941؛ 1308، ش768؛ 1309، ش1040.

انجمن بلدی، 1325ق، ش1.

بلدیه، 1309، ش2؛1309، ش3؛ 1310، ش 8 و7؛ 1312، ش7و8.

عصر جدید، 1307، ش 55.

کشکول، 1326ق، ش34.

 

اسناد

اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی (کمام): 56ج/1/17/199/8؛ 890727؛ 72/16/198/8؛ 328/1/12/94/7.

آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی (ساکما): 5106-293-98، 54724/31، 44589/293، 18064/298/96، 102388/240، 2744/290، 66800/293، 5902/290، 70721/310، 40716/310، 70636/310، 735/260، 2363/310، 54753/310، 2529/310، 117873/298، 40721/310، 70588/310، 54753/310، 6093/293، 2567/310، 5097/240.

Ashraf, Aḥmad, Nizām Ṣinfī, Jāmiʻiy-i Madanī va Dimukrāsī dar Īrān, ĪrānNāmih, Sāl-i 14, Shumarihy-i 53, 1374.

Ibrāhīmī, Murtiḍā Wa Suhiylā Turābī Fārsānī, Naqsh-i Baladīyih dar Kunturul-i Bāzār dar Duriy-i Pahavī, Faslnāmiy-i pazhūḥishhāy-i Tārīkhī, Shumariy-i 19, 1395.

Flūr, Wīllim, Justārhāyī  Az  Tārīkh Ijtimāʻīy-i Īrān Dar ʻAṣr-i Qājār, Tarjumiy-i Abū al-Qāsim Sirrī, Tihrān, Tūs, 1365.

Idem, Tārīkh-i Nān Dar Īrān, Tarjumiy-i Ṣabā Kārkhiyrān, Tihrān, Intishārāt-i Īranshināsī, 1398.

Niẓām al-Salṭanih Mafī, Ḥusiyn Qulī, Khātirāt wa Asnād-i Niẓām al-Salṭanih Mafī, bi kūshish-i Maʻṣ̄umih Mafī, Tihrān, Tārīkh-i Īrān, 1362.

Mīllspaw, Ārtūr, çistir, Maʼmūrīyat-i Amrīkāyī-hā  Dar Īrān, Tarjumiy-i Ḥusiyn Abū Turābīyān, Tihrān, Payām, 1356.

Mukhtārī Iṣfahāiī, Riḍā, Asnādī Az Anjumanhāy-i Baladīyih: Tujjār va Aṣnāf 1311-1321, Tihrān, Rīyāsat Jumhūrī, 1381.

Shahrī, Jaʻfar,Tārīkh-i Ijtimāʻīy-i Tihrān Dar Qarn-i Sīzdahum, Tihrān, Rasā wa Ismāʻīlīyān, 1367.

Shiykhlī, Saʻīd Ṣabbāḥ Ibrāḥīm, Aṣnāf Dar ʻAṣr-i ʻAbbāsī, Tarjumiy-i Hādī Ālimzādih, Tihrān, Markaz-i Nashr-i Dānishgāhī, 1362.

Yūsifīfar, Shahrām Wa Zuhrih Shīrīnbakhsh, Baladīyih Wa Aṣnāf: çālishhāy-i Mudīrīyat-i Shahrīy-i Nuwīn Dar Duriy-i Pahlavīy-i Awwal,Pazhūhishīy-i Tārīkh-i Ijtimāʻī wa Eqtisādī, Duriy-i 8, Shumāriy-i 1, 1398.

ẓahīr al-Dawlih, Khāṭirāt wa Asnād-i ẓahīr al-Dawlih, bi Kūshish-i Īraj Afshār, Tihrān Shirkat-i Sahāmīy-i Kitābhāy-i Jībī, 1351.

 

Nashrīyāt

Anjuman-i Baladī, 1907, No.1.

ʻAṣr-i Hadīd, 1929, No. 55

Baladīyih, 1932, No.2

Baladīyih, 1932, No.3.

Baladīyih, 1933, No. 7,8

Baladīyih, 1935, No. 7,8.

Iṭṭilāʿāt, 1926, No. 768.

Iṭṭilāʿāt, 1926, No.941.

Iṭṭilāʿāt, 1927, No. 1040.

Kashkūl, 1908, No.34.

 

Asnād                                          

Asnād Kitābkhāniy-i Majlis-i Shuʼrāy-i Islāmī (KMĀM): 8/199/17/1 ج56, 890727, 8/198/16/72, 7/94/12/1/328

 

Ārshīw Sāzmān-i Asnād Wa Kitābkhāniy-i Millī (SĀKMĀ(: 98/293/5106, 31/54724, 293/44589, 96/298/18064, 240/102388, 290/2744, 293/66800, 290/5902, 310/70721, 310/40716, 310/70636, 260/753, 310/2363, 310/54753, 310/2529, 298/117873, 310/40721, 310/70588, 310/54753, 293/6093, 310/2567, 240/5097.