دستاوردهای ابن‌سینا در اخترشناسی ادوار میانه اسلامی ،
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
سید محمد مظفّری
1
(ندارد)
کلید واژه: نجوم رصدی, میل کلّی, اقبال و ادبار, معدّل المسیر,
چکیده مقاله :
بررسی انتقادی نجوم ابن سینا در حوزه نظری و نیز کوشش های عملی و رصدی و لو اندک وی در حیطه اخترشناسی بر عهده این مقاله است؛ در جنبه نخست، الگوی حرکات اولیّه و ثانوی افلاک قرار دارد که در دانشنامه علایی و النّجاة مطرح شده است. وی در این الگو نحوه ارتباط بین محرّک اوّل با فلک الأعلی و افلاک کوچکتر سیّارات را به صورت هندسی و با تأکید بر آموزه ارسطویی پیکربندی حرکات افلاک سیّارات (یعنی فقط کاربرد حرکات مستدیر یکنواخت) تببین می‌کند. در جنبه رصدی نجوم وی، به تنها کمیّت رصدی او، یعنی مقداری که ابن‌سینا برای میل کلّی یافته بود (30;33;23)، اشاره می‌شود که در کنار سایر مقادیری که پیشینیان یونانی و اسلامی وی یافته بودند، وی را به تغییر مقدار میل کلّی معتقد کرده بود. جنبه دیگر کارش که ترکیب دو جنبه نخست است، در الگوی خورشیدی وی (در نجوم شفا) هویدا می‌شود، جایی که او تلاش دارد با ترکیب پنج فلکْ الگویی نظری (و ارسطویی) برای حرکت خورشید ارائه کند تا این الگو بتواند شواهد رصدی تغییر میل کلّی را نیز توجیه نماید.
This paper gives a critical review of Avicenna’s Astronomy intheoretical and observational aspects. Theoretically, it investigates hismodel for the prime and second motions of the heavens, which havebeen propounded in his Dānishnāma cAlā’ī as well as in al-Najāt. Inthis model, he geometrically and with the strict insistence on theAristotelian dogma in the configuration of the planets’ orbs, i.e. theapplication of the only uniform circular motion, explains that how thePrime Mover is pertinent to the Firmament and the minor orbs of theplanets. In the second aspect, the only observational quantitymeasured by him, that is, his magnitude, 23º;33,30, for totaldeclination, is mentioned, which with accompany of the othermagnitudes gained by his Greek and Muslim predecessors had madehim to believe in changing total declination. Another aspect of hiswork, that is, the synthesis of two aforementioned aspects appears inhis Solar Model, described in the astronomical part of al-Shifā', wherehe attempted to construct a theoretical model for the solar motion bythe combination of five orbs so that it is able to justify theobservational evidence of the change in total declination.