فعالیت¬های هیئت‌های میسیونری فرانک در ایران دورۀ محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار؛ موردمطالعه: منطقۀ ارومیه
محورهای موضوعی :
کلید واژه: نصارا, پروتستان¬های آمریکایی, ارتدوکس¬ها, ارامنه, کلیسا, قاجار.,
چکیده مقاله :
در منطقۀ ارومیه با نواحی شهری و روستایی چون سلماس و خوی، در دوره قاجار جمعیت زیادی از عیسویان بومی نصارای ایرانی (آشوری¬ها) و عیسویان ارمنی زندگی می‌کردند. به‌علاوه این نواحی در مجاورت با مرزهای مسیحی‌نشین روسیه و عثمانی قرار داشتند. در این پژوهش باتکیه‌بر اسناد و مدارک موجود در آرشیوهای اسنادی، به‌ویژه مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی و گزارش¬های کشیشان فرانک، دگرگونی‌های جامعۀ مورد هدف مبلغین و شیوۀ تبلیغ در دورۀ موردبحث پاسخ داده شده و چگونگی سبقت هیئت‌های پروتستان آمریکایی از میسیونرهای کشورهای دیگر اروپای غربی در جلب نظر هیئت حاکمه، جامعه نصارا و ارامنۀ ایران موردبحث قرار گرفته است. نتیجۀ بررسی این داده‌ها از اسناد و گزارش¬ها حاکی از آن است که هیئت میسیونری امریکایی در طی نیم‌قرن (از 1845 تا 1895م) با تلاش در به‌کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی، ایجاد مدارس پسرانه و دخترانه در شهرها و روستاهای ایالت¬های شمالِ غربیِ ایران، به‌ویژه در حوزۀ جغرافیای ارومیه و فعالیت¬های فرهنگی و مذهبی و ارائۀ خدمات مالی و درمانی در جوار کلیساها، در قیاس با نمایندگان هیئت‌های تبلیغی و ارتدوکس¬های روسی به نفوذ بیشتری دست یافتند.
Two centuries of military confrontation between Western Europe and parts of the Islamic world in the form of the Crusades led to the strengthening and elevation of the military class in the targeted regions. Various ethnic groups and tribes participated in these wars for different reasons. Due to the proximity of the Jazira region to the Levant (Sham), the Kurds of that area were inevitably got involved in these conflicts. Shortly after the onset of the wars, the establishment of the Zengid state in northern Jazira and Mosul to control a limited territory—mostly Kurdish—led to an increased role and elevated political-military status of the Kurds. The Zengids’ military intervention in the internal affairs of the Fatimids, who ruled Egypt, brought both Ayyubid and non-Ayyubid Kurds into Egypt, where they were once again inevitably faced with the Crusaders. With the formation of the Kurdish Ayyubid state out of the Zengid regime, the political and military forces of non-Ayyubid Kurds within the Zengid state joined the Ayyubids, and this integration grew in speed, intensity, and scope. The Kurdish identity of the Ayyubid state and its reliance on Kurdish military capabilities in confronting the Crusaders further amplified the role of non-Ayyubid Kurds in these wars. This study, using a descriptive-analytical method based on library studies, tried to examine the extent and level of non-Ayyubid Kurdish involvement in the Crusades. Findings indicate that with the formation of the Zengid state, their involvement became more organized, and under the Ayyubids—especially during the reign of Salah al-Din (r. 567–589 AH)—it peaked, particularly from 582 AH onward when he entered the offensive phase. In terms of influence, the Hakkari, Mehrani, Humaydi, Zarzari, and Shahrazuri Kurdish tribes played important roles on the political and military fronts of these wars.
آدمیت، فریدون (1389). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
آرشیو مرکز اسناد وزارت امور خارجه ایران )اسنادوخ). سالهای 1256، 1261، 1262، 1265، 1269، 1361.
ابن حوقل، محمد (1345). صوره‌الارض. ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
احمدی، حسین (تابستان1387). کوشش میسیونرهای آمریکایی برای جذب نستوریها از دوره محمدشاه تا اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار. پژوهش‌نامه تاریخ، سال 3، ش 11،1- 27.
اردلی، ورا (1341). هنری مارتین. ترجمه سهیل آذری، تهران: نورجهان.
اسناد پادریان کارملی (1383). به کوشش منوچهر ستوده با همکاری ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
الدر، جان (1333). تاریخ میسیون آمریکایی در ایران. تهران: نور جهان.
الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران: نقش عالمان در دوره قاجار. ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
اوبن، اوژن (1362). ایران امروز 1907- 1906م. ترجمه و حواشی و اضافات از علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
برومند، صفورا(1381). پژوهشی بر فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در دوره قاجار. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
تشکری ¬بافقی، علی‌اکبر(1394). نگرشی بر عملکرد مبلغان پروتستان در یزد. تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال پنجم، شماره دهم، 33 - 59.
تشکری ¬بافقی، علی‌اکبر (1391). کارکرد انجمن تبلیغی کلیسا در عصر قاجار. مجله تاریخ ایران، شماره 5/17 ، 1 -35.
حائری، عبدالهادی(1387ش). نخستین رویاروئیهای اندیشه‌گران ایرانی با دو رویه تمدن بوروژوازی غرب. تهران: امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی( 1364ش). تشیع و مشروطیت در ایران، تهران: امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی (1366ش). پیوند تاریخی کیش مسیح با استعمار غرب و نخستین ستیزه‌های فکری اندیشه‌گران ایرانی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش. 76 و 77، 257 - 262.
دوسرسی، کنت (1390ش). ایران در سالهای 1840- 1839م: سفارت فوق‌العاده دوسرسی.ترجمه احسان اشراقی، تهران: سخن.
دهقان، علی(1348ش). رضائیه سرزمین زردشت. تهران: ابن سینا.
کاویان‌پور، احمد (1344ش). تاریخ رضائیه. تهران: آسیا.
عضدالدوله، سلطان‌احمدمیرزا (1362). تاریخ عضدی. با توضیحات دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: نشر علم.
قائم‌مقامی، جهانگیر(1350). مسئله لازاریها در ایران. بررسیهای تاریخی، سال ششم، شماره 6، 226 -275.
قاسمی‌پویا، اقبال(1377). مدارس جدید در دوره قاجاریه: بانیان و پیشروان. تهران: نشر دانشگاهی.
فرامین ماتناداران (1956). به کوشش پاسدرماجیان، ج1 تا 4.
محبوبی اردکانی، حسین ( 1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید. ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
مستوفی، حمدالله (1362). نزهه‌القلوب. به تصحیح گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب.
ملیکیان، هواگیم (1369). دریاچه ارومیه.ترجمه امیل هاکوپیان، تبریز: نیما.
موجانی، علی(1375ش). بررسی مناسبات ایران و آمریکا. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
ناطق، هما (1380).کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران (1921-1837). با مقدمه فریدون آدمیت، تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی معاصرپژوهان.
واتسن، رابرت گرنت (1354). ایران در دوره قاجار. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: سیمرغ.
ویشارد، جان(1363). بیست سال در ایران. ترجمه علی پرینیا، تهران: نوین.
همراز، ویدا (1391). مبلغان مسیحی در ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
همراز، ویدا (1375). میسیونرها و نخستین گام نفوذ آمریکا در ایران. تاریخ معاصر ایران، کتاب دهم، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی (وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان).
یسیلسون، آبراهام(1368). روابط سیاسی ایران و آمریکا. ترجمه محمدباقر آرام، تهران، امیرکبیر.