مسئلهٔ «تَسَتُّر» (حجاب) زنان در مطبوعات دینی مشروطه دوم عثمانی: مطالعه‌ای برپایۀ مجلۀ سبیل‌الرشاد
محورهای موضوعی :
زهرا خدائی قشلاق
1
*
,
ولی الله برزگر کلیشمی
2
,
مهدی عبادی
3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی اسلام امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
2 - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی(ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، قزوین، ایران
3 - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
کلید واژه: تاریخ زنان, تستر زنان (حجاب شرعی) در جامعه عثمانی, مجله سبیل‌الرشاد.,
چکیده مقاله :
مجله سبیل‌الرشاد از جملۀ مجلات متعلق به طیف سنت‌گرایان جامعه عثمانی در آغاز دوره مشروطه بود که به شکلی فعال مسائل اجتماعی، دینی و مذهبی جامعه را منعکس و دغدغه‌های نویسندگان سنت‌گرا را بازتاب می‌داد. رواج و رونق ارزش‌های اروپایی ناشی از سیاست‌ها و فعالیت‌های نوگرایانه به چالشی مهم برای جامعۀ دینی عثمانی تبدیل شده بود و مسئله تستر زنان از جمله این مسائل به شمار می‌رفت. باتوجه‌به اینکه گروه‌ها و جریان‌های نوگرا تلاش می‌کردند از طریق مطبوعات تصویر زنان اروپایی و آزادی‌های اجتماعی آنها از جمله در امر پوشش را به تصویر بکشند، نویسندگان مجلۀ سبیل‌الرشاد بر آن بودند، با اتکا بر سنت‌های رایج در جامعه عثمانی، به‌عنوان جامعه‌ای دینی به‌مواجهه با آن اندیشه‌ها و صاحبان آنها بپردازند. بنا بر آنچه از نگاشته‌ها و مقالات آنان در این مجله برمی‌آید، مساله تستر زنان از دیدگاه آنها مساله‌ای دینی و شرعی است و نمی‌توان تغییری در احکام دینی و فقهی مرتبط با آن صورت داد. همچنین به باور آنان، طی ادوار مختلف تاریخ اسلام، تستر مانعی برای پیشرفت و تعالی زنان نبوده است. افزون‌براین، از منظر این نویسندگان، در جوامع اسلامی غیرت دینی و اجتماعی مردان مسلمان با پدیده بی‌حجابی همخوانی ندارد و آزادی پوشش زنان، به امنیت اجتماعی آنها آسیب خواهد زد و وجهۀ زنان را مخدوش می‌نماید.
The Ottoman society experienced unique conditions from the beginning of the Constitutional Era, during which various political and social factions actively engaged in journalism to reflect diverse political, cultural, and social issues while promoting their own perspectives. Among them, the religiously observant segment of Ottoman society utilized newspapers and journalism as a means of social activism, giving rise to the religious press of the Constitutional Era. The journal Sebilürreşad was one such publication affiliated with Ottoman traditionalists, actively addressing social and religious concerns while voicing the preoccupations of its devout writers. During this period, the spread of European values, influenced by modernist policies and activities, emerged as a significant issue for the religious Ottoman society, with the Tasatur (hijab) issue for women becoming a central topic. While reformist groups sought to portray European women and their social freedoms—including dress codes—through the press, the writers of Sebilürreşad relied on prevailing Ottoman traditions to counter these ideas and their proponents. Their writings in the journal reveal a firm belief that the hijab issue was a religious and jurisprudential matter, not subject to alteration. They argued that, historically, the hijab had never hindered women’s progress and excellence in Islamic societies. Furthermore, from their perspective, Islamic male guardianship and communal consensus were incompatible with unveiling, as women’s sartorial freedom would compromise their social security and tarnish their dignity.
ا. ر [رفیق، احمد] (1324). سلطان محمد خامس حضرتلری حیات ماضیه و خصوصیه‌سی. استانبول.
حضرتی، حسن (1390). مشروطه عثمانی. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
رفیق، احمد (1326). انقلاب عظیم، درسعادت: عصر مطبعه‌سی.
سبیل‌الرشاد، عدد 2-184، 25 ربیع‌الاول 1330، جلد 1-8.
سبیل‌الرشاد، عدد 24-206، 2 رمضان 1330، جلد 1-8.
سبیل‌الرشاد، عدد 241، 18 جمادی‌الاولی 1331، جلد 10.
سبیل‌الرشاد، عدد 276، 26 محرم 1332، جلد 11.
سبیل‌الرشاد، عدد 267، 22 ذی‌العقدۀ 1331، جلد 11.
سبیل‌الرشاد، عدد 268، 29 ذی‌العقدۀ 1331، جلد 11
سبیل‌الرشاد، عدد 269، 6 ذی‌الحجه 1331، جلد 11.
سید دانلی‌اوغلو، محمد (1391). «از دیوان همایون تا مجلس مبعوثان در امپراتوری عثمانی». در: امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات، ترجمه رسول عربخانی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
صراط مستقیم، عدد 1، برنجی سنه، 30 شعبان. 1326.
صراط مستقیم، نومرو 111، جلد5.
صلاح‌الدین (1334). محمد، بیلدکلرم. مصر القاهره: امین هندیه مطبعه‌سی.
عبادی، مهدی (1403). «عثمانی، حکومت». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
عسگری، سمانه. «مقایسه پوشش زنان در حکومت عثمانی و زنان در حکومت قاجار». مطالعات فرهنگ و هنر آسیا، سال 3، شماره 2، 1403.
قانون اساسی [سنه 1293]، استانبول 1324.
مدحت پاشا (1325). تبصرۀ عبرت حیات سیاسیّه، خدماتی، منفا حیاتی. استانبول: 1325.
نوری عثمان(1327). عبدالحمید ثانی و دور سلطنتی حیات خصوصیّه و سیاسی. استانبول.
Ahmad, F. (1969). The Young Turks: The Committee of Union and Progress in Turkish Politics, 1908–1914. Oxford: Clarendon Press.
Bein, A. (2011). Ottoman Ulema, Turkish Republic: Agents of Change and Guardians of Tradition. Stanford, California: Stanford University Press.
Bayram, Kerim (2010), II. Meşrutiyet Dönemi yayın organlarından Sırat-ı Müskim'de kadın ve aile. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, İslam Tarihi Bilim Dalı.
Benek, K (2016), “Osmanlı'da basının doğuşu ve II. Meşrutiyet'e kadarki gelişimi”, Siirt Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 6-7, ss. 27-39.
Boyar, E. (2007). “Ottoman Society and the Press: The Rise of the “New” Intellectuals”. In Ottoman Women in Public Space. Leiden: Brill.
Çakır, R. (1994). “Osmanlı’da İslamcı Dergicilik: Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Örneği”. Toplum ve Bilim Dergisi. s. 64, ss.55-78.
Çelik, H. (2015), The Ottoman Press (1908–1923): Cultural and Political Dynamics. Leiden: Brill, 2015.
Deringil, S. (1993), “The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman Empire 1808-1908”. Comparative Studies in Society and History, 35(1), 3-29.
Efe, Adem (2009). “Sebîlürreşâd”. İslam Ansiklopedisi, Istanbul: Turkiye Diyanet Vakfi.
Frierson, E. B. (2000), “Unimagined Communities: Women and Education in the Late Ottoman Empire”.Critical Matrix, 12(2), 55-90.
Georgeon, F. (2003). Abdülhamid II: Le Sultan Calife. Paris: Fayard, 2003.
Göçek, F. M. (1996). Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change. Oxford University Press.
Hanioğlu, M. Ş. (2001), Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902–1908. Oxford University Press.
Kara, İ. (2008), İslamcıların Siyasi Görüşleri: Hilafet ve Meşrutiyet,. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Karpat, K. H. (2001), The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, and Community in the Late Ottoman State, Oxford University Press.
Kayalı, H. (1997), Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908–1918. University of California Press.
Koloğlu, O. (2006), Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
Köroğlu, E. (2007). Ottoman Propaganda and Turkish Identity: Literature in Turkey During World War I. London and New York: I.B. Tauris.
Kreiser, K. (2005)., “The Beginnings of the Press in Turkey: 1831-1928”. Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy. ed. E. Özdalga. pp. 224-243, Routledge.
Mardin, Ş. (2005). Religion, Society, and Modernity in Turkey. Syracuse University Press.
Öksüz, Melek (2012). “Tesettür tartışmalarının dünü: II. Meşrutiyet dönemi”. Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c. VII, ayı: 4, s. 467-487.
Ramsaur, Ernest Edmondson (1957). The young turks: prelude to the revolution of 1908, Princeton.
Şen, S. (2017), “Press Censorship in Early Republican Turkey (1923-1945)”. International Journal of Turkish Studies. 23(1-2), pp. 45-68.
Shaw, Stanford Jay and Kural Shaw, Ezel (1988). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, New York: Cambridge University press.
Shissler, A. H. (2003), Between Two Empires: Ahmet Ağaoğlu and the New Turkey. London and New York: I.B. Tauris.
Toprak, B. (1981). Islam and Political Development in Turkey, Liden: Brill.
Topuz, H. (2003), Türk Basın Tarihi, İstanbul. Remzi Kitabevi.
Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. London and New York: I.B. Tauris.