خانۀ ظروفچی یا عمارت فخرالملک: پژوهشی دربارۀ تاریخ ومعماری آن
محورهای موضوعی :نرگس مهردادیان 1 , سیاوش دورودیان 2 *
1 - دانشکده معماری و شهرسازی، موسسه آموزش عالی معماری و هنر پارس، تهران، ایران
2 - استادیار دانشگاه علوم و تحقیقات/ گروه معماری و مرمت
کلید واژه: تهران قاجاری, خانه ظروفچی, عمارت فخرالملک, رضاقلی خان والی, ابوالحسن خان اردلان.,
چکیده مقاله :
یکی از خانه‌های تاریخی، بنایی معروف به «خانه ظروفچی» است که در محله قدیمی عودلاجان و در کوچه فخرالملک واقع شده است. پژوهش پیش رو باهدف بررسی تاریخ و معماری این بنا انجام شده و علاوه بر معرفی کالبدی و بررسی اجمالی تزیینات ساختمان، تاریخچه تغییرات بنا را نیز روشن می‌کند. همچنین با بررسی نقشه‌های قدیمی تهران و تطبیق تغییر نام تاریخی کوچه¬ای که بنا در آن واقع بوده به نام فخرالملک، به بررسی قدمت و مالکیت بنا و زندگی‌نامه بانی آن می¬پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بنا شامل دو قسمت کاملاً متفاوت است. بانی بخش قدیمی رضاقلی‌خان والی، پدر ابوالحسن‌خان اردلان ملقب به فخرالملک بوده که نام خیابان برگرفته از او است. در اواخر قاجار یا اوایل پهلوی نیز، بخش دیگری با معماری کاملاً متمایز در ضلع شمالی زمین ساخته شده و بخش‌های دیگری از بنا نیز در سال‌های اخیر از بین رفته است.
One of Tehran’s historic houses is a building known as the "House of Ẓurûfchȋ ," located in the old neighborhood of Oudlajan, on Fakhrulmulk Alley. This research aims to study the history and architecture of the building, providing a structural introduction, a brief examination of its decorative elements, and clarifying the history of its modifications. By analyzing old maps of Tehran and tracing the historical renaming of the alley (originally named after Fakhrulmulk), the study investigates the building’s age, ownership, and the biography of its founder. Findings reveal that the building consists of two entirely distinct sections. The older part was commissioned by Reza-Quli Khan Vali, the father of Abolhassan Khan Ardalan (titled Fakhrulmulk), from whom the alley derives its name. During the late Qajar or early Pahlavi era, another section with a completely different architectural style was added to the northern part of the property, while other parts of the building have been lost in recent years. Keywords: Qajar-era Tehran, House of Ẓurûfchȋ , Fakhrulmlk Mansion, Reza-Quli Khan Vali, Abolhassan Khan Ardalan.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1350). روزنامه خاطرات اعتماد¬السلطنه. تصحیح ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
بامداد، مهدی (1347). شرح حال رجال ایران (جلد اول). تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.
بهشتی، سیدمحمد؛ قیومی بیدهندی، مهرداد (1388). فرهنگنامه معماری ایران در مراجع فارسی (ج1)، تهران: دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر
خطیبی، ابوالفضل (1372). «اَبوالْحَسَنْ خانِ اَرْدَلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 5، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رجب‌وندی، مریم (1398). ماجرای خانه متروکه. ویرگول.
https://vrgl.ir/Jkgf3 (بازیابی شده در 10/4/1400)
زکی، محمدامین (1381). زبده¬ی تاریخ کرد و کردستان. ترجمه یدالله روشن اردلان. تهران: توس.
زمرشیدی، حسین (1390). آموزه‌های معماری ایرانی و ساختمان‌سازی مسکونی از دورۀ قاجاریه تا امروز. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی (3): 1-10.
سازمان نقشه‌برداری کشور. عکس‌های هوایی به شماره¬ 35،10000 -356-5001 56.
سلیمانی، کریم (1379). القاب رجال دورۀ قاجاریه. تهران: نشر نی.
شکوری، ابوالفضل (1386). گزیده‌هایی از مطالب و مقالات چهره‌نما. فصلنامه یاد (84): 253-262.
شیرازیان، رضا (1395). تهران‌نگاری. تهران: انتشارات دستان.
علیزاده، فریما (1398). مرمت و احیا خانه ظروفچی (منتشر نشده). پایان‌نامه کارشناسی. دانشگاه معماری و هنر پارس.
قبادیان، وحید (1384). معماری در دارالخلافه ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر ایران). تهران: نشر پشوتن.
کسروی، احمد (1363). تاریخ مشروطه ایران (جلد اول). تهران: امیرکبیر.
کیانی، مصطفی (1383). معماری دورۀ پهلوی اول، دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورۀ بیست ساله معاصر ایران. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
گلابچی، محمود؛ جوانی دیزجی، آیدین (1392). فن شناسی معماری ایران، تهران: دانشگاه تهران
گوگل مپ. (1400). (بازیابی شده در 16/1/1400( https://www.google.com/maps
مستوره کردستانی، ماه شرف (1332). تاريخ اردلان. به‌کوشش ناصر آزادپور. کرمانشاه: چاپخانه بهرامی.
مستوفی، عبدالله (1342). شرح زندگانی من (جلد دوم). تهران: چاپ تهران مصور.
فرخی یزدی، محمد (1363). دیوان فرخی یزدی. به‌کوشش حسین مکی، تهران: امیرکبیر.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. (1399).
http://iichs.org/caravan_tarikh/90_1/124-656.htm(بازیابی شده در 2/10/1399)
ناصربخت، ارغوان (1400). طرح باززنده‌سازی خانه ظروفچی تهران: مرکز بازتوانی اعتیاد با رویکرد اجتماع درمان مدار. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه شهید بهشتی تهران.
وحیدمشتاق، پریسا (1400). احیای خانه ظروفچی و تغییر کاربری آن به خانه‌ای برای کودکان بی‌سرپرست. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. پردیس هنرهای زیبا - دانشکده معماری. دانشگاه تهران.