کارونسرایی گمشده از دوره قاجار: کاروانسرای میانجوب
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
سیاوش دورودیان
1
(استادیار دانشگاه علوم و تحقیقات/ گروه معماری و مرمت)
کلید واژه: کاروانسرای میانجوب, کاروانسرا سنگی, راه تهران- قزوین, دوره قاجار,
چکیده مقاله :
هدف این مقاله یافتن مکان و مشخصات و دلایل گمشدگی کاروانسرای میانجوب در صفحات تاریخ است. این بنا در میان راهی بود که در دوره قاجار، دارالخلافه را به مناطق غرب کشور و از آنجا به عثمانی متصل می¬کرد. در دوره ناصری بر سر این راه مهم چاپارخانه‌ها و کاروانسراهای زیادی ساخته شد؛ نام «میانجوب»، هم به شکل چاپارخانه و هم به شکل کاروانسرا در منابع آن دوره آورده شده‌است. اما ناگهان در منابع تاریخی، دیگر نامی از این بنا در میان نیست و از آنجا که مکان آن و بانی و سایر مشخصاتش نیز نامعلوم بوده، ردی از خود باقی نگذاشته‌است. برای پی بردن به وضعیت و مشخصات این بنا روش پژوهش تاریخی-تحلیلی به کار رفته‌است. در این روش با کاوش و تحلیل منابع تاریخی دوره قاجار به بررسی امکان وجود این کاروانسرا در محل مفروض بین تهران و کرج پرداخته و با مطالعه نقشه‌های تاریخی و بررسی عکس‌های هوایی قدیمی، فرضیه محل استقرار آن به تأیید رسیده‌است. نتیجه این مطالعه نشان می¬دهد که بنا در حوالی وردآورد فعلی قرار داشته و به دلیل قرار گرفتن در کنار نهری که از رود کرج به سمت تهران می¬رفته، میانجوب نامیده شده‌است. یافته‌های این پژوهش همچنین وجه تسمیه، نام بانی اثر و تصویر وی و نیز دلیل نابودی بنا را مشخص می¬کند.
The purpose of this article is to find the location, characteristics and reasons for the disappearance of Miyanjoob Caravanserai. This building was located in the middle of the road that connected the capital to the western regions of the country during the Qajar period. Historical-analytical research method has been used to find out the condition and characteristics of this building. In this method, by examining the historical sources of the Qajar period, the possibility of the existence of this caravanserai in the assumed place between Tehran and Karaj has been investigated, and according to the historical documents, the hypothesis has been proven. This study shows that the building was located in the vicinity of the current Wardvard and was called Mianjoob due to its location next to the stream that goes from the Karaj River to Tehran. The findings of this research also determine the reason for naming, the name and characteristics of the owner of the building, and the reason for the destruction of the building.
آل داوود، سیدعلی (1389). چاپارخانه‌های ایران در عصر امیرکبیر. گزارش میراث 2 (42-43): 20-27.
ادیب الملک، عبدالعلی (1349). دافع الغرور. به کوشش ایرج افشار. تهران: خوارزمی.
اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (1367). تاريخ منتظم ناصرى ج3. تصحیح محمد اسماعيل رضوانى. تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (2536). سفرنامه صنیع الدوله (از تفلیس به تهران). به کوشش محمد گلبن. تهران: انتشارات سحر.
پیرنیا، محمدکریم؛ افسر، کرامت الله (1350). راه و رباط، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح- عکس¬های هوایی شماره 5431- 158و5433-158
سازمان نقشه برداری کشور- عکس شماره: 365-5001-66.
سررشته دار، میرزا علی (2537). سفرنامه راه تبریز به تهران. فرهنگ ایران زمین (23): 109-147 .
سرنا، كارلا (1362). سفرنامه مادام كارلاسرنا ( آدمها و آیینها در ایران). ترجمه علی اصغر سعيدی. تهران: زوار .
سفرنامه عتبات (1391). تصحیح سید خلیل طاوسی. پیام بهارستان 2 (15): 319-393
ظل السلطان، مسعودمیرزا (1362). تاریخ سرگذشت مسعودی. تهران: دنیای کتاب.
عبدلی فرد، فریدون (1383). چاپارخانه͘ها و راه͘های چاپاری ایران. ج 1. تهران: هیرمند.
عبدلی آشتیانی، اسدالله، مهدی سلیمانی آشتیانی (1392). پیشینه و موقوفات مدرسه علمیه صاحب الامر آشتیان. وقف میراث جاودان (82): 67-114.
فراهانی، ميرزا محمدحسين (1362). سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانی. به¬کوشش مسعود گلزاری. تهران: انتشارات فردوسی .
کرزن، جورج ناتانیل (1380). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مؤتمن السلطان، میرزا زین العابدین البرز. (1390، 25 بهمن). در: دنیای زنان درعصر قاجار بازیابی شده در 17/10/1392، از:http://www.qajarwomen.org/fa/items/912A4.html
مستوفی، عبدالله (1324). شرح زندگانی من. ج1. تهران: انتشارات علمی.
ناصرالدین شاه (1367). روزنامه سفر گیلان. تصحیح منوچهر ستوده. گیلان: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
همو (1372). شهریار جاده¬ها. به کوشش محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
همو (1373). روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان، ج3. به¬کوشش محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
Gobineau, Comte de (1859), Trois ans en Asie, Paris: Librairie de L. Hachette et Cie.
Kleiss, Wolfram (1996). Karawanenbauten in Iran (Teil.1). Berlin: Dietrich Reimer.
Lycklama, T. Martinus (1873). Voyage en Russie , au Caucase et en Perse, dans la Mésopotamie, le Kurdistan, la Syrie, la Palestine (Tome II). Paris & Amsterdam: Bertrand & Langenhuysen.
Siroux, Maxime (1949). Caravansérails dʼ Iran et Petites Constructions Routières. Le Caire: Institut Francais D'archeologie Orientale.
Stahl, A. F. (1896). „Reise in Nord- und Zentral-Persien“. Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes geografischer Anstalt, Heft 118. ed. by A. Supan. Gotha : Justus Perthes.
Abdoli Ashtiani, Asadollah & Soleymani Ashtiani, Mahdi (1392/2013). “Pīshīna wa Mawqūfāt- i Madrasa- yi ʿIlmiyya- i Ṣāḥib al- Amr Ashtiyān”. Waqf- i Mīrāth- i Jāwdān. No.(82), 67-114.
Abdoli Fard, Fereydoon (1383/2004). Ĉāpar- Khāna- hā wa Rāh- hā- yi Ĉāpārī- yi Iran. Vol. 1. Tehran. Hīrmand.
Adīb al- Mulk, ʿAbd al- ʿAlī (1349/1970). Dāfiʿ al- Ghurūr. Revised by Iraj Afshar. Tehran: Khwārazmī.
Ale Davood, Seyed Ali (1389/2010). “Ĉāpār- Khāna- hā- yi Iran dar ʿAṣr- i Amīrkabīr”. Guzārish- i Mīrāth, 2(42-43), 20-27.
Armed Forces Geographical Organization- Images 5431-158 & 5433-158.
Curzon, George Nathaniel (1380/2001). Iran wa Qaḍiyya- yi Iran. Trans. Gholam Ali Vahid Mazandarani. Tehran: Intishārāt- i ʿIlmī wa Farhangī.
Farahani, Mirza Mohammad Hossein (1362/1983). Safar- Nāma- yi Mirza Mohammad Hossein Farahani. Revised by Masoud Golzari. Tehran: Intishārāt- i Firdawsī.
Gobineau, Comte de (1859), Trois ans en Asie, Paris: Librairie de L. Hachette et Cie.
Iran National Cartographic Center- Images 365- 5001 - 66.
Iʿtimād al- Salṭana, Muḥammad Ḥasan Khān (1367/1988). Tārīkh- i Muntaẓim Nāṣirī (Vol. 3). Revised by Mohammad Ismail Rezvani. Tehran: Dunyā- yi Kitāb.
Iʿtimād al- Salṭana, Muḥammad Ḥasan Khān (2536/1977). Safar- Nāma- yi Ṣanīʿ al- Dawla (Az Tiflīs (Tbilisi) Bih Tehran). Revised by Mohammad Golbon. Tehran: Intishārāṭ- i Saḥar.
Kleiss, Wolfram (1996). Karawanenbauten in Iran (Teil.1). Berlin: Dietrich Reimer.
Lycklama, T. Martinus (1873). Voyage en Russie , au Caucase et en Perse, dans la Mésopotamie, le Kurdistan, la Syrie, la Palestine (Tome II). Paris & Amsterdam: Bertrand & Langenhuysen.
Mustawfī, ʿAbd Allāh (1324/1946). Sharḥ- i Zindigānī- yi Man. Vol. 1. Tehran: Intishārāt- i ʿilmī.
Muʾtaman al- Sulṭān, Mīrza Zayn al- ʿĀbidīn Alburz (1390 Bahman 25/ 2012 February 14). In: Dunyā- yi Zanān dar ʿAṣr- i Qājār. Recovered in 1392/10/17- 7 - 1 - 2014 From
http://www.qajarwomen.org/fa/items/912A4.htm.
Nāṣir al- Dīn Shāh (1367/1989). Rūz- Nāma- yi safar- i Gīlān. Revised by Manouchehr Sotoudeh. Gilan: Muʾassisa- yi Farhangī Jahan- Gardī.
Nāṣir al- Dīn Shāh (1372/1994). Shahriyār- i Jada- hā. Revised by Mohammad- Reza Abbasi & Parviz Badiei. Tehran: Sāzmān- i Millī- yi Iran.
Nāṣir al- Dīn Shāh (1373/1995). Rūz- Nāma- yi Khāṭirāt- i Nāṣir al- Dīn Shāh dar Safar- i Siwwum- i Farangistān, Vol. 3. Revised by Ismail Rezvani & Fatemeh Ghaziha. Tehran: Sāzmān- i Millī- yi Iran.
Pirnia, Mohammad Karim & Afsar, Karamatollah (1350/1971). Rāh wa Ri(u)bāṭ, Tehran: Intishārāṭ- i Sāzmān- i Millī- yi Ḥifāẓat- i Āthār- i Bāstānī- yi Iran.
“Safar- Nāma- yi ʿAtabāt” (1391/2012). Revised by Seyed Khalil Tavousi. Payām- i Bahāristān. No.2(15), 319- 393.
Sar Reshteh Dar, Mirza Ali (2537/1978). “Safar- Nāma- yi Rāh- i Tabrīz Bih Tehran”. Farhang- i Iran Zamīn. No. 23, 109-147.
Serena, Carla (1362/1983). Safar- Nāma- yi Mādām Carla Serena (Ādam- hā wa Āyīn- hā dar Iran). Trans. Ali Asghar Saeedi. Tehran: Zawār.
Siroux, Maxime (1949). Caravansérails dʼ Iran et Petites Constructions Routières. Le Caire: Institut Francais D'archeologie Orientale.
Stahl, A. F. (1896). “Reise in Nord- und Zentral-Persien”. Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes geografischer Anstalt, Heft 118. ed. by A. Supan. Gotha: Justus Perthes
Ẓil al- Sulṭān, Masʿūd Mīrzā (1362/1983). Tārīkh- i Sar- Gudhasht- i Masʿūdī. Tehran: Dunyā- yi Kitāb.