مبانی فقهی و حقوقی اجرت المثل اعمال زوجه

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

حمیده کبیری ¹ (دانش آموخته ی کارشناسی ارشد، گروه حقوق خصوصی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی)
محمدرضا غلامپور ² (استادیار، گروه حقوق خصوصی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی)

تاریخ دریافت : 1394/06/07 تاریخ پذیرش : 1395/01/17 تاریخ انتشار : 1395/04/01

کلید واژه: زوجه, زوج, اجرت المثل, عدم تبرع, نحله, قاعده احترام مال مسلم, شرط ضمن عقد,

چکیده مقاله :

در حقوق اسلام و ایران زوجه در زندگی زناشویی وظایف معینی نسبت به زوج دارد، از این وظایف تحت عنوان تمکین، اعم از تمکین عام و خاص، بحث می شود. زوجه، غیر از این تکالیف، وظایف دیگری در قبال شوهرش ندارد. چنانچه زوجه به دستور زوج کاری غیر از وظایف زناشویی را انجام دهد، در حالیکه عرفاً برای آن حق الزحم های تعلق گیرد، استحقاق دریافت ما به ازاء آن را دارد، مگر اینکه ثابت شود زوجه کارهای مزبور را به قصد تبرع انجام داده است. تبصره ماده 336 قانون مدنی مواردی را که زوجه می تواند برای کارهای انجام شده در خانه اجرت المثل مطالبه کند تشریح کرده است. این تبصره تا حدودی موانع این مسیر را برداشته است.زوج باید قبل از جاری نمودن صیغه طلاق کلیه حقوق زوجه من جمله اجرت المثل مورد مطالبه زوجه را نقداً به وی بپردازد. زوجه می تواند در ایام زوجیت هم اجرت المثل زحمات خود را مطالبه نماید. چنانچه زوجه شرایط استحقاق اجرت المثل را پیدا نکند، محاکم زوج را به پرداخت نحله الزام می کنند. پراخت نحله طبق بند بتبصره 6 ماده واحده قانون اصلاًح مقررات مربوط به طلاق است که هنوز نسخ نشده و پابرجاست. اجرت المثل یکی از حقوق ویژه ای است که شرع و قانون برای زنان در نظر گرفته است. اجرت المثل یک بحث شرعی است. در شرع مقدس اسلام، زن وظایف خاصی در زندگی زناشویی دارد که قانون و شرع برشمرده اند. این وظایف شامل تمکین عام و تمکین خاص است. مطابق قانون، به محض ازدواج، میان زوجین وظایف و تکالیفی برقرار می شود که آنها باید نسبت به یکدیگر انجام دهند. تمکین عام به معنی حضور زن در زندگی مشترک و عمل به وظایفی است که شرع و قانون تعیین کرده است. مثلاً زن شرعاً نمی تواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود. ادامه تحصیل و کار کردن زن در خارج از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد. البته در حال حاضر بسیاری از زنان این حقوق را در عقدنامه دریافت می کنند. تمکین خاص نیز به معنی عمل کردن زن به وظایف زناشویی است. حال اگر زن در طول زندگی مشترک و در خانه همسر خود کاری جز این موارد را به دستور شوهر انجام دهد، مستحق پاداشی است که به آن اجرت المثل گفته می شود .این مقاله به مبانی فقهی اجرت المثل اعمال زوجه و جایگاه حقوقی آن و شرایط استحقاق اجرت المثل می پردازد(ازجمله قاعده احترام حق مسلم) و اجرای این حق در محاکم را مورد بررسی قرار می دهد.

منابع و مأخذ:

قرآن کـریم

1. انصاری، مسعود(1384)،دانشنامه حقوق خصوصی، جلد 1، تهران.


2. احمدیه،مریم ،حق اجرت‌المثل و نحله در یک بررسی حقوقی، مطالعات راهبردی زنان، پاییز 138،شماره 25.


3. ارشدی، محمدیار(زمستان1384)، بررسی قانون مدنی -بخش حقوق خانواده (قسمت دوم و پایانی) ، مجله عدالت آرا، شماره 2 و 3.


4. انصاری، محمدعلی(1415 هجری)،الموسوعه الفقهیه المیسر، 204.


5. اردبیلی، ملّا احمد(1363)،مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: مؤسسه نشر اسلامی،جلد10.


6. السیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن بی‌بکر(1331)، الاشباه و النظائر، مکه، مطبعه الترقی.


7. جعفری دولت آبادی، عباس(1385)،«بررسی حقوق مالی زوجه در موارد صدور حکم طلاق به درخواست زوج (قسمت اول و دوم)»، ماهنامه دادرسی، شماره 57 و 58.


8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1368)، ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش.


9. حسینی، محمد(1382)،فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، تهران.


10. حر عاملی(1414)،وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة،جلد 1.


11. دهخدا، زهره(زمستان 1383) ،حقوق زن از منظر قرآن و قانون مدنی ایران، مجله مباحث بانوان شیعه، شماره 2.


12. شهید ثانی، مسالک الافهام، جلد ۸.


13. صفایی، حسین(1377)، حقوق خانواده،جلد 1، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.


14. صادقی، محمد(1389)، اجرت‌المثل زوجه در انجام امور منزل، قم: نشر قضا.


15. شریف اصفهانی،جواهرالکلام فی شرایع السلام،جلد 31.


16. طباطبایی،سیّد محسن،مستمسک العروة الوثقی،بیروت:دار احیاء التراث العربی، جلد 12.


17. طباطبایی، محمدحسین(1364)،تفسیر المیزان،جلد۲، نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ دوم.


18. طوسی،النهایه فی المجرد الفقه و الفتاوای، بیروت: دارالاندلس، منشورات قدس.


19. عرفانیان، مسعود(1390)،بررسی نگاه قانون به حقوق زنان.


20. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.


21. قانون اصلاًح مقررات مربوط به طلاق،1371


22. قانون حمایت از خانواده، مصوب 1353


23. قانون حمایت از خانواده، مصوب 1391


24. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.


25. قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی،مصوب 1377


26. کاظمی، زهره(پاییز و زمستان 1391)،«بررسی فقهی و حقوقی اجرت‌المثل زوجه در ایام زوجیت و میزان کارآمدی قوانین در استیفای آن»، مجله فقه و حقق خانواده، دانشگاه امام صادق، شماره 57،


27. کاتوزیان، ناصر(1368)،حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، آثار قرارداد، تهران: به‌نشر.


28. ______،_____(1369)،حقوق مدنی: ضمان قهری، چاپ دانشگاه تهران.


29. ______،_____ (1375)،مقدمه علم حقوق،تهران:شرکت انتشار و بهمن برنا.


30. ______،_____ (1382)،حقوق مدنی خانواده، جلد اول،شرکت سهامی انتشار.


31. ______،_____حقوق مدنی خانواده، جلد 2، نشریلدا.


32. موسوی‌الخمینی، روح الله(1385)،تحریر الوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،جلد سوم، چاپ دوم.


33. مکارم‌شیرازی، ناصر(1410ق. )،القواعد الفقهیه، مدرسه الامام امیرالمؤمنین، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین، جلد سوم،


34. محقق حلی، ابوالقاسم(1403 ق)،شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت: دارالاضواء


35. مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی(ره)،1374، جلد 9.


36. محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، جزء دوم.


37. نحوی، غلامرضا،(1392)، آنچه باید درباره اجرت‌المثل بدانیم، روزنامه ایران، شماره 5347،

38. هدایت‌نیا گنجی،فرج‌الله(زمستان 1383)، ارزیابی قوانین خانواده، شماره 2.