بررسی تأثیر شرط فاسد در عقد با لحاظ قصد متعاقدین

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

حسن رضا خلجی ¹

1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تویسرکان، دانشگاه آزاد اسلامی، تویسرکان، ایران

تاریخ دریافت : 1396/10/12 تاریخ پذیرش : 1397/04/15 تاریخ انتشار : 1397/05/01

کلید واژه: عقد, شرط فاسد, قیود, قصد متعاقدین,

چکیده مقاله :

از مباحثی که در بارة شروط ضمن عقد مطرح شده ،آن است که اگر به هر دلیلی شرط ضمن عقد باطل باشد، آیا این بطلان شرط در حکم صحت عقد تأثیر گذار است یا خیر؟از آنجا که متعاقدین ، خصوصاً مشروط له، در هنگام عقد، آن شرط را هم قصد نموده است و اگر بخواهیم حکم کنیم که شرط باطل و عقد صحیح است ، لازمه‌اش آن است که چیزی برخلاف ارادة متعاقدین محقق گردد، در حالی که اراده و قصد متعاقدین، رکن رکین عقد می‌باشد.دراینجا عده ای از فقهاء با لحاظ همین دلیل و برخی ادلة دیگر حکم به بطلان عقد نموده‌اند و عده ای هم اصل عقد را صحیح دانسته اما به منظور جبران خسارت مشروطُ له برای او حق خیار قائل شده‌اند. مادر گرد آوری این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده نموده وضمن بررسی هردو نظریه و ادلهٔ ارائه شده برای اثبات هریک از آن‌ها، با تحلیل متون فقهی و نوشته‌های حقوقی ،به این نتیجه رسیده‌ایم که در مواردی که دلیل شرعی معتبری برای حکم به بطلان عقد بخاطر فساد شرط در بین نباشد و نیز متعاقدین شرط مزبور را به عنوان رکن ویا قید تخلف ناپذیر عقد لحاظ ننموده باشندحکم به بطلان شرط فاسد و صحت اصل عقد قوی به نظر می رسدو این حکم سبب نمی‌گردد که چیزی بر خلاف مقصود متعاقدین محقق شود، آری بخشی از مقصود مشروطُ له برآورده نمی‌شود که آن هم با حق خیار قابل جبران است.

منابع و مأخذ:

- انصاری،مرتضی،المکاسب،نشراطلاعات،1375ه.ق،تبریز.

2-بجنوردی ،سید محمد حسن،القواعد الفقهیه،نشرالهادی،1419ه.ق،چاپ دوم، قم.

3-بحرانی ، شیخ یوسف،الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، م‍وسسه نشر اسلامی،1411ه.ق،چاپ اول،قم.

4- جبعی عاملی ، زین الدین (شهیدثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ،باتصحیح وتعلیق سیدمحمدکلانتر،دارالعالم الاسلامی،1386ه.ق،بیروت.

5-شیخ حر عاملی، محمد ابن حسن ، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه،دار احیاء التراث العربی،1391ه.ق،چاپ چهارم،بیروت.

6- حلی ، یحیی ابن سعید،الجامع للشرایع،موسسه سید الشهداء علیه السلام،1408ه.ق،چاپ اول،قم.

7-خراسانی، محمد کاظم ( آخوند خراسانی)، حاشیه المکاسب، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،1406ه.ق،چاپ اول،تهران.

8- امام خمینی ، سید روح الله ،  کتاب البیع ،  موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان،1407ه.ق، قم.

9- شیخ صدوق ، محمد ابن علی ابن حسن بابویه ، من لا یحضره الفقیه،انتشارات جامعهمدرسین حوزه علمیه قم ،1404ه.ق،چاپ دوم، قم.

10- طباطبایی ، سید علی ،  ریاض المسائل،موسسه آل البیت علیهم السلام،1404ه.ق، قم .

11- طباطبایی یزدی ، سید محمد کاظم ، حاشیه المکاسب ،موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان،1410ه.ق، قم.

12-شیخ طوسی، محمد ابن حسن،المبسوط  ،انتشارات مرتضوی،1407ه.ق، قم .

13-  نائینی ، محمد حسین ،منیه الطالب، انتشارات مرتضویه،1358ه.ق،نجف اشرف.

14- نجفی ، محمد حسن ، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ،  دار احیاء التراث العربی،1407ه.ق،چاپ سوم،بیروت.