بررسی و تحلیل شرور بی وجه از منظر علامه طباطبایی و استاد مطهری
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّنمحمد علی راه چمنی 1 , امیر عباس علی زمانی 2 , سید حسین واعظی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه کلام، (فلسفه دین و مسائل جدید کلامی )،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)،اصفهان، ایران
2 - دانشیار، گروه فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - دانشیار، گروه الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.
کلید واژه: مسئله شر, شرور بی وجه, محمد حسین طباطبایی, مرتضی مطهری,
چکیده مقاله :
یکی از چالش برانگیزترین مسائل حوزه کلام و فلسفه دین وجود شرور و آلام طبیعی بی وجه در جهان است که ذهن بسیاری از انسان‌ها، فلاسفه و اندیشمندان را به خود مشغول ساخته است مسئله شرور از جمله دستاویزهای فلسفه‌های الحادی است که در انکار وجود خدا اقامه کرده‌اند.علامه طباطبایی و استاد مطهری از جمله اندیشمندانی هستند که به بررسی و تحلیل شرور بی وجه پرداخته وهرکدام از دیدگاه خود به تبیین و تحلیل این موضوع پرداخته‌اند .علامه شروربی وجه و آلام طبیعی مانند سیل و زلزله را امری بدیهی و محسوس می‌داند از نظر او زلزله و سیل با قطع نظر از صفتی که دارد نه شر است نه خیر به همین جهت سیل و زلزله در حق زلزله زدگان شر و در نگاه مخالفان ایشان خیر می‌نماید.استاد مطهری به شرور بی وجه از جنبه زیبا شناختی می‌نگرد و هر زشتی وبدی را نشان دهنده زیبایی می‌داند وبر این باور است که هیچ شری،گزاف ، بیهوده و بی وجه نیست او معتقد است اگر در جهان بدی وزشتی نبود،خوبی و زیبایی هم نبود، اگر همه مردم زیبا بودند هیچکس زیبا نبود، همچنانکه اگر همه مردم زشت بودند هیچکس زشت نبود و این پنداری نسنجیده است که گفته شود اگر در جهان همه چیز یکسان بود جهان بهتر بود. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی شرور بی وجه ازدیدگاه این دو اندیشمند پرداخته و به این سؤال پاسخ دهد که فلسفه وجودی شرور بی وجه در این جهان چیست؟
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه، ترجمه دشتی.
4- ابن سینا، اشارات و تنبیهات، شرحِ خواجه طوسی، قم: نشر البلاغه.
5- ابن سینا، الالهیات شفاء، تحقیق الاب قنواتی، سعید زاید، قاهره، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380
6- ابن نوبخت، الیاقوت فی علم الکلام، القول فی العدل، انتشارات کتابخانه آیت اله نجفی، قم.
7- ارسطو. اخلاق نیکوماخوس،جلد1 ، ترجمه ابوالقاسم پورحسینی، دانشگاه تهران، تهران، 1356.
8- ارسطو، متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، نشر گفتار، تهران 1376.
9- اسپینوزا. باروخ، اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1374.
10- افلاطون، جمهور، کتاب دوم، ترجمه فؤاد روحانی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1374.
11- بهمنیار، التحصیل، تصحیح شهید مرتضی مطهری، دانشگاه تهران، 1376 ش.
12- پترسون، مایکل، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه: ابراهیم سلطانی و احمد نراقی، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول، 1376
13- جمال‌الدین مقداد سیوری، اللوامع الالهیة، تحقیق و تعلیق سید محمدعلی قاضی طباطبایی، 1396 ق، تبریز
14- جوادی آملی، عبد الله، تبیین براهین اثبات وجود خدا، نشر اسراء، قم، 1387 ش.
15- جوادی آملی، عبد الله، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، دانشگاه الزهراء، تهران، 1380
16- جوهری، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور، بیروت، لبنان.بی تا.
17- حلی، حسن بن یوسف، نهایة المرام فی علم الکلام، تحقیق فاضل عرفان،مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، قم، 1419 ق.
18-حمصی رازی ،سدیدالدین محمود ، المنقذ من التقلید،جلد 1،بی تا
19- رازی، فخرالدین محمد بن عمر، المباحث المشرقیه، ج 2، ذوی‌القربی، قم، 1387 ش.
20-راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن/300، تحقیق: صفوان عدنان.بی تا.
21- رضایی ،مهین ، کیهان اندیشه، شماره 11.
22- زمانی، مهدی، تاریخ فلسفه غرب،2 جلدی، نشر سمت، تهران، 1386 ش.
23- سلیمانی، عسکری، مجله معرفت فلسفی، شماره 6، زمستان، 1383 ش.
24- سید جلال الدین آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، بوستان کتاب، 1384 ش.
25- صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم، المکتبه المصطفویه، 1386 ق.
26- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، جلد 3،بی تا
27- طباطبائی، محمد حسین، اصول و روش رئالیسم، انتشارات بوستان کتاب، 1386 ش.
28- طباطبائی، محمد حسین، بدایة الحکمة، چاپجامعه مدرسین حوزه علمیهقم،1420 قمری.
29- طباطبائی، محمد حسین، نهایة الحکمة، قم،موسسه نشر اسلامی ف1362.
30-طوسی ،محمد بن حسن ، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد.بی تا.
31-طوسی ،محمد بن حسن طوسی، تمهید الاصول، تصحیح عبدالمحسن مشکوة‌الدینی.بی تا.
32- غزالی، محمد، الاقتصاد فی الاعتقاد، دار الفارابی، بیروت، لبنان، 2005.
33-غزالی ابوحامد محمد ، الاقتصاد فی الاعتقاد.بی تا.
34- فارابی، التعلیقات، تحقیق و مقدمه و پاورقی جعفر آل یاسین، بیروت، دارالمناهل، 1408 ق.
35- رازی ،فخرالدین محمد بن عمر ، المباحث المشرقیه، ج2.
36- قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق محمود محمد قاسم، ج5،
37- قدردان قرا ملکی، محمد حسن. خدا و مسئله شر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1377.
38- کاپلستن، فردریک. تاریخ فلسفه یونان، ترجمه جلال الدین مجتبوی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1362.
39-کاپلستون؛ تاریخ فلسفه،جلد1، ترجمه: سید جلال الدین مجتبوی، تهران: سروش 1368.
40-لیاس انطوان الیاس، فرهنگ نوین/304، به اهتمام: سید مصطفی طباطبایی.بی تا.
41-لاهیجی حسن ، زواهر الحکم، به نقل از: منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج3.بی تا.
42-مطهری مرتضی، اصول و روش رئالیسم،تهران،انتشارات صدرا،1371
43-مطهری مرتضی - علل گرایش به مادیگری- انتشارات صدرا- چاپ بیست و پنجم،بی تا
44-مطهری، مرتضی، عدل الهی، انتشارات صدرا، قم، 1384 ش.
45-مطهری مرتضی ، شرح مبسوطه منظومه،تهران، حکمت، 1404.
46-مصطفی، ملکیان، جزوة درسی شرور، مؤسسه الامام الصادق، قم.بی تا
47- میرداماد ،محمدباقر بن محمد ، القبسات، دانشگاه تهران با دانشگاه مک گیل، 1376 ش.
48- ویلیام. جی. وین رایت، ترجمه ابراهیم سلطانی،احمد نراقی،موسسه فرهنگی صراط،تهران کیان ، 1989م.
49-وحیدی، معصومه ، شانظری ،جعفر ، الهیات تطبیقی ،سال ششم، شماره سیزدهم، بهار و تابستان 1394
50- هیک، جان، فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکی، انتشارات الهدی، تهران، 1376.