بررسی مبانی فکری و آراء آیت الله سیدمحمدباقرصدر درباره قاعده ملازمه و کاربرد دلیل عقل
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
حسین صمدیار
1
(دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات،دانشکده حقوق و علوم سیاسی،دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.)
اصغر عربیان
2
(دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات،دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
کلید واژه: دلیل, سیدمحمدباقرصدر, قاعده ملازمه,
چکیده مقاله :
برای بررسی مبانی فکری و آراء آیت‌الله سیدمحمدباقرصدر درباره قاعده ملازمه و کاربرد دلیلعقل، متون فقهی استدلالی و اصولی، آرا و فتاوای ایشان بر اساس روش تحلیل محتوا بررسی شدهاست. مرحوم صدر در تعریف دلیل عقل می‌گوید : دلیل عقل هر قضیه است که عقل آن را درککند و امکان استنباط حکم شرعی از آن باشد. ایشان معتقد است که دلیل عقل در فقه شیعه همواره بهعنوان دلیلی بالقوه باقی مانده است و فقها تا کنون در فرآیند اجتهادشان ازآن استفاده نکرده‌اند. مرحومصدر معتقدند عقل یک منبع بالقوه برای فقه شیعی است، بدین معنا که اگر چه بر اساس ضوابط علماصول فقه عقل به تنهایی می تواند حکم فقهی را کشف کند و ما را به یکی از احکام و تکالیف مذهبیراهنمایی نماید، لیکن این مطلب عملا در هیچ موردی اتفاق نیفتاده و تمامی احکام شرعی که براساس احکام قطعی عقل مجرد انسانی قابل کشف است در همان حال، در قرآن و سنت مورد راهنماییقرار گرفته و با دلیل شرعی بیان شده است. ایشان همچنین اعتقاد دارد که حکم عقلى در بابمعیارهاى احکام، استقلال در اثبات حکم شرعى دارد.از نظر مرحوم صدر ملازمه بین حکم عقل و شرع در هر دو قلمرو نظری و عملی می تواند موجودباشد و در این باره خرده گیری و منعی دیده نمی‌شود. بیشتر دانشمندان اصول، نگاه ویژه ای به اینمسئله نداشته و به صورت روشنی در نوشته های اصولی خود به آن نپرداخته‌اند، اما به روشنی ازسخنان آنان به دست می‌آید که قاعده ملازمه، در عقل نظری نیز جاری است، زیرا بحث، جایی استکه عقل، حکمی را دریافته است(و می خواهد از راه ملازمه آن را به شرع استناد دهد) و پیش از دریافت حکم، منطقاً بایستی مصلحت یا مفسده و به دیگر سخن، ملاک حکم، نزد عقل روشن شده باشدو گرنه راه دیگری برای دست یابی به حکم وجود ندارد.