بررسی قلمرو فقهی سیاست جنایی اسلام در بوته تطبیق با مدل‌های سیاست جنایی دلماس مارتی

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

سیدمسعود یثربی ¹ , سیدحسن هاشمی ^{2 *} , محمدعلی طاهری بجد ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، گروه حقوق واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی ، بیرجند ایران
2 - استادیارگروه حقوق واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی ، بیرجند ایران
3 - استادیار ، گروه حقوق، واحدبیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/07/08 تاریخ پذیرش : 1403/07/30 تاریخ انتشار : 1403/11/02

کلید واژه: دلماس مارتی, سیاست جنایی اسلام, قلمرو فقه اسلامی, قوانین جزایی, مدل‌های سیاست جنایی.,

چکیده مقاله :

به دلیل رعایت احکام الهی در سیاست جنایی اسلام وجه تمایزی بین سیاست‌جنایی‌اسلام با مدل‌های مرسوم سیاست جنایی دلماس مارتی وجود دارد که نمی‌توان مؤلفه‌های سیاست‌جنایی‌اسلامی را دریکی از مدل‌های سیاست جنایی دلماس مارتی منطبق نمود، زیرا بر طبق فقه اسلامی، حدود مضمونی حق‌اللهی دارد و در هیچ‌یک از مفاهیم بزه و انحراف نمی‌گنجد، یا در جنایات عمدی بر نفس و اعضاء، شارع مقدس، مجازات قصاص را در نظر گرفته است. همچنین دیات در سیاست‌جنایی‌اسلام برای موارد عدم اجرای قصاص و ایراد جنایات غیرعمدی در نظر گرفته‌ شده که ماهیت جبران خسارتی آن پررنگ‌تر از ماهیتی، تحت عنوان مجازات است. درنهایت برای مابقی جرائم تعزیر در نظر گرفته‌ شده است. این درحالی است که چنین مواردی را نمی‌توان صرفاً تحت عنوان پاسخ دولتی فرض نمود زیرا نوع جرم و میزان مجازات آن از طریق شارع مقدس تعیین شده است و ملاحظه می‌شود در پاسخ‌های دولتی و جامعوی مدل‌های مرسوم دلماس مارتی به‌هیچ‌وجه صبغه الهی و معناگرایی فقه اسلامی وجود ندارد. پژوهش حاضر ازنظر نوع و هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است و جمع‌آوری اطلاعات در آن از طریق بررسی اسنادی و فیش‌برداری بوده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد به لحاظ تأثیر فقه اسلامی بر رفتار و افعال مسلمین و قرار گرفتن بسیاری از جرائم در دایره حدود و قصاص و دیات، درنتیجه نمی‌توان مدل سیاست‌جنایی‌اسلامی را منطبق بر مدل‌های سیاست جنایی دلماس مارتی که فقط دو مؤلفه بزه و انحراف را با پاسخ‌های دولتی و جامعوی مدنظر قرارداده است، دانست.

چکیده انگلیسی:

Due to the observance of divine rules in Islamic criminal policy, there is a difference between Islamic criminal policy and the conventional models of Delmas Marti's criminal policy. It is not possible to adapt the components of Islamic criminal policy in one of Delmas Marti's criminal policy models, because according to Islamic jurisprudence, it has limits of divine rights and in none of them. It does not include the concepts of guilt and deviance, or in intentional crimes against the soul and organs, the Holy Law has considered the punishment of retribution. Also, in the criminal policy of Islam, diat is considered for cases of non-implementation of retribution and unintentional crimes, whose nature of compensation is stronger than its nature, under the title of punishment. Finally, ta'zir is considered for the rest of the crimes. This is despite the fact that such cases cannot be assumed under the title of government response because the type of crime and the amount of its punishment are determined by the holy law and it can be seen that there is no divine color and semantics of Islamic jurisprudence in the government and community responses of the conventional models of Delmas Marti. . The current research is applied in terms of its type and purpose, and descriptive-analytical in terms of its nature and method, and the information was collected through document review and data collection. The findings of the present research showed that in terms of the influence of Islamic jurisprudence on the behavior and actions of Muslims and the placement of many crimes in the circle of limits, retribution and diat, as a result, the Islamic criminal policy model cannot be compatible with the criminal policy models of Delmas Marti, who only includes two components of crime and deviance. Government and community responses have been taken into consideration, he said.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ قرآن کریم.
1-منابع فارسی الف) کتب -آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، انتشارات مروارید، 1398، چاپ بیست و هشتم، تهران.
- آقایی نیا، حسین، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص(جنایات)، نشرمیزان، 1398، چاپ چهارم، تهران.
- آلتمن، اندرو، درآمدی بر فلسفه حقوق، ترجمه بهروز جندقی، مرکز انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1386، قم.
- انصاری، قدرت‌‌الله، تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385، چاپ اول، قم.
- حسینی بهشتی، علیرضا، مبانی معرفت شناختی نظریه عدالت اجتماعی، انتشارات مؤسسه تحقیقات علوم انسانی و نشر بقعه، 1379، تهران.
- پیکا، ژرژ، جرم‌شناسی، ترجمه علی­حسین نجفی ابرندآبادی، نشر میزان، 1399، چاپ پنجم ویراست دوم، تهران.
- حسینی، سید محمد، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سمت، 1394، چاپ چهارم، تهران.
- رالز، جان، نظریه عدالت، ترجمه سید محمد کمال سروریان، نشر مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387، تهران.
- زراعت، عباس، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی حدود. انتشارات جاودانه، 1392، تهران.
-دلماس مارتی، می ری، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمة علی حسین نجفی ابرندآبادی، نشرمیزان، 1398، جلداول، چاپ چهارم، تهران.
- دل وكيو، ژرژ، فلسفة حقوق، ترجمة جواد واحدي، انتشارات ميزان، 1380، تهران.
- کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، شرکت سهامی انتشار، 1385، تهران.
- قیاسی، جلال الدین، مبانی سیاست جنایی حکومت اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387، چاپ دوم، قم.
-لازرژ، کریستین، درآمدی به سیاست جنایی، مترجم: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، نشرمیزان، 1400، چاپ نهم، تهران.
- نوبهار، رحیم، مدل شناسی سیاست جنایی اسلام، (مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی)، زیر نظر علی حسین نجفی ابرندآبادی، نشر میزان، 1393، کتاب دوم، چاپ دوم، تهران.
- هال، جان آر و مري، جو نیتس، فرهنگ از دیدگاه جامعه‌شناختی، مترجم: فریبرز مجیدي، صداوسیماي جمهوري اسلامی ایران (سروش)، 1392، تهران.
ب) مقالات - آذین، احمد، درویشی، نسرین، محمدی، اصغر، «تبیین جامعه‌شناختی اثرپذیری فرهنگ سیاسی شهروندان کلانشهراهواز بر اساس مؤلفه‌های فرهنگی قوم‌گرایی و سنت‌گرایی»، فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی، دوره 15، شماره45، صص 9-38، 1399.
- برهانی، محسن و نادری‌‌فرد، مریم، «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوّم، شماره دهم، 1394.
- توجهی، عبدالعلی، «سیاست جنایی حمایتی از بزه دیده گان»، مجله مجتمع آموزشی قم، شماره 4، 1378.
- خاقانی اصفهانی، مهدی و حاجی ده آبادی، محمدعلی، «نقد رویکردهای موجود در حوزۀ سیاست جنایی اسلامی؛ با تأکید بر اقتضائات توسعۀ نظریه‌پردازی علم دینی بومی»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره 46، شماره1، صص 29-53، 1392.
-شفیعی، سید محمد فرخ رضا، کونانی، سلمان، گلخندان، سمیرا، «رویکرد سیاست جنایی در حمایت از حقوق اساسی ملت با تأکید بر مداخلۀ دولت (حکومت) و جامعۀ مدنی»، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، دوره 15، شماره 4، پیاپی42، صص 155-176، 1398.
-زمانی محجوب، حبیب، «بررسی ورود اسلام به ایران»، فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، شماره 22، 1388ش.
- لواسور، ژُرژ، «سیاست جنایی»، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره 12-12، 1372.
- میرخلیلی، سید محمود، «نمای سیاست جنایی اسلام»، فصلنامه حقوق، مجلة دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 40، شماره 7، پاییز 1389.
- نجفی توانا، علی، سهرابی اسمرود، مهران، «سرشت بومی‌سازی: درآمدی بر مفهوم بومی‌سازی جرم‌شناسی»، فصلنامه آموزه های حقوق کیفری، دوره 18، شماره21، صص 329-364، 1400.
2-منابع عربی - ابن ادریس، السرائر، جلد3، موسسه نشر اسلامی، 1411ق، قم.
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، مصحح: غفارى، على اكبر، جامعه مدرسين، 1404ق، قم.
- شاطبی، ابواسحاق، الموافقات، جلد2، دارالترجمه، بی تا، بیروت.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، المبسوط فى فقه الامامی، جلد2، مکتبه مرتضویه، 1378ق، تهران.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد7، دارالکتب‌‌الإسلامیۀ، 1407ق، چاپ4، تهران.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد5، دارالکتب الاسلامیه، 1379ق، تهران.
- حرّ عاملی، محمّد، وسایل الشیعه، جلد18، موسسه ال‌‌البیت، 1416ق، قم.
- حلّی، حسن بن یوسف، شرح تجرید، نشر جعفری، 1412ق، مشهد.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، خرسندی،1391، جلد اوّل، چاپ سوّم، تهران.