جایگاه حقوق رقابت در فقه و بررسی مسؤولیت مدنی ناشی از رقابت نامشروع و رویه های ضد رقابتی

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

لیلا قائمی ¹ , حسین قربانیان ² , علیرضا حسنی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی ،دامغان ، ایران.
2 - استادیار حقوق خصوصی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود ، دانشگاه آزاداسلامی ،شاهرود ، ایران
3 - استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی ، دامغان ، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/07/19 تاریخ پذیرش : 1402/08/10 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: فقه, رقابت نامشروع, مسئولیت مدنی.حقوق رقابت, رویه های ضد رقابتی,

چکیده مقاله :

نظام معاملاتی و استحکام نهاد‌های آن از نظر فقه‌های امامیه مصلحتی ضروری است. فقه‌های امامیه معتقدند: نظم معاملاتی ضروری و مداخله در آن اختلال در نظم و نابسامانی در معاش مردم خواهد‌شد. دولت در جهت رسیدن به این هدف باید نظارت و مدیریت داشته باشد و از هرگونه عسروحرج و تضرر به مسلمانان و از همه مهم‌تر حاکم بودن گروه اقلیت بر بازار با داشتن قدرت تسلط اقتصادی، ایجاد اختلال در نظم‌عمومی است، و باید دولت این بی‌نظمی‌ها را جلوگیری‌کنند. رقابت مشروع در بازار تجارت را می‌توان خون جاری در رگ‌های تجارت خواند و همچنین می‌توان آن‌را نوعی تضمین عدالت و انصاف در رقابت سالم دانست. بنگاه‌های تجاری چنان‌چه در روابط با یکدیگر به اعمال نامشروع جهت جذب مشتریان رقیب تجاری متوسل شوند رقابت نامشروع است. که نوعی رقابتی مکارانه و غیرمنصفانه می‌باشد و برخلاف عرف، قانون و اخلاق تجاری به حساب می‌آید،که این نوع رقابت علاوه بر منع قانونی، حرمت و نهی شرعی را نیز به دنبال‌دارد. قواعد و مقررات حقوقی و فقهی در قرآن و سنت دلیل بر نهی رقابت نامشروع و ممنوعیت رقابت نامشروع از مسائل مهم حقوق‌تجارت محسوب می‌شود، که بررسی مبانی فقهی آن به جهت ترغیب تجار به رقابت‌مشروع و نهی از رقابت‌های نامشروع برای پیشگیری از ضرر و زیان‌های وارد بر اشخاص در روابط تجاری بین آنها، ضروری به نظر‌می‌رسد. امروزه دعاوی مسئولیت‌مدنی ناشی از نقض قواعد حقوق رقابت هم روز به روز درحال افزایش است. دراین پژوهش ابتدا مصادیق و ارکان اعمال رقابت‌نامشروع و رویه‌های ضد‌رقابتی مورد بررسی قرار‌می گیرد. و سپس مسئولیت‌مدنی ناشی از اعمال رقابت‌نامشروع و به کاربردن رویه‌های ضد رقابتی از دیدگاه حقوقی و فقهی در بازارسالم مشخص می گردد. با در نظر‌داشتن شیوه‌های نوین و خلاقانه‌ی اعمال رویه‌های ضد‌رقابتی و انجام رقابت‌مکارانه، نیاز به نظارت قانونی بیشتر و وضع قوانین جدید به ویژه در فضای مجازی و مطابق با پیشرفت علم بیش از پیش احساس می‌شود.

منابع و مأخذ:

- فهرست مآخذ

فارسی

ابراهیم‌پور اسنجان، عادل، سلیمانی‌نژاد، نسیم- «دکترین ضرورت اجرایی در معاملات دولتی و تفکیک آن از مفاهیم مشابه (مطالعه تطبیقی حقوق ایران  و کامن لا)»- مجله پژوهش حقوق عمومی-1400- دوره22 شماره 70 ، صص 223-194.

بابایی، ایرج- «مفهوم مسئولیت مدنی»- دانشنامه‌های حقوقی- 1399- دوره سوم- بهار ، شماره6.

بادینی، حسن- «مسئولیت مدنی ناشی از نقض حقوق معنوی مربوط به شخصیت و حقوق بشر» - مجله مطالعات حقوق خصوصی-1391 - صص 107-89 .

بهرامی احمدی، حمید- «سوءاستفاده از حق»- انتشارات اطلاعات- 1366ش، تهران.

حسینی، سیدحسین، احمدی، زهرا- «رویه‌های ضد رقابتی جرم یا تخلف؟ (تبیین رویکردی نوین در سیستم کیفری ایران)»- 1395- پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی- صص130-109.

حسینی، سید عقیلی- «بررسی تطبیقی نگرش دینی(اسلام و مسیحیت) به ساختار بازار و قیمت عادلانه»- پایان‌‌نامة دورة کارشناسی ارشد- دانشگاه امام صادق(علیه السلام) 1387،تهران.

حمداللهی،عاصف-«رقابت نامشروع تجاری و ضمانت اجراها»-دانشگاه قم،رساله دکتری-1394،قم.

حمداللهی عارف، حمداللهی، عاصف-« بررسی فقهی ممنوعیت رقابت نامشروع تجاری»- کنفرانس ملی مطالعات بنیادین حقوقی- فقهی- 1401،خراسان.

خشنودی، رضا، علی‌پور، رضا، شکوهیان، سیدعلیرضا- «مبانی نظری، اهداف و شیوه‌های جبران ‌خسارات در حقوق‌ رقابت» -مجله حقوقی دادگستری-1396-صص 137-113.

دیلمی، احمد، سلیمی، فضه- «مبانی مسؤولیت مدنی ناشی از اعمال رویه‌های ضد رقابتی (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و اتحادیه اروپا)»- پژوهش‌های حقوق تطبیقی-1395- صص 107-81 .

عبادی، جعفر-« مباحثی در اقتصاد خرد(بازارها، تعادل عمومی و اقتصاد رفاه)»-سمت-1385-9، تهران.

غنی‌نژاد، موسی -« درباره هایک»-نگاه معاصر-1381-1، تهران.

فهیمی، عزیزالله-« قابلیت پیش بینی ضرر در مسوولیت مدنی»- فصلنامه دیدگاه های حقوقی- 1384، شماره 34 و35.

کاتوزیان، ناصر-«.قواعد عمومی قراردادها»- نشر بهنشر- جلد1- 1368- تهران.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌-، -، «الزامهای خارج از قرارداد»-1369.الف، چاپ دوم، دانشگاه تهران.

-، -،«ضمان قهری- مسئولیت مدنی»-1369.ب، چاپ دوم،دانشگاه تهران.

-، -،« سوءاستفاده از حق یا تقصیر دراجرای حق»- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی-1358-شماره 21.

-، -،«فلسفه حقوق»- جلد اول-1395- چاپ8- شرکت سهامی انتشار،تهران.

مطهری، مرتضی-« بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی »- 1403 ق -انتشارات حکمت،تهران.

میرجلیلی، سیدحسن. «توسعة اقتصادی و سیاست رقابتی در ایران»- ‌مجموعه مقالات همایش راهبرد توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی و عضویت در سازمان جهانی تجارت فرصتها و چالشها- موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی-1383،تهران.

منابع غیر فارسی

منابع عربی

اسماعیلی، اسماعیل-« اکل مال به باطل در بینش فقهی شیخ انصاری»-مجله فقه-  1387 ش، شماره اول.

حرعاملی،محمدحسن-« وسائل الشیعه»- المکتبه الاسلامیه-1403ق،تهران.

-،-،« وسائل الشیعه»- مؤسسه آل البیت-1409ق، قم.

خوئی، سیدابولقاسم- «مصباح الفقاهه»--نشروجدانی- 1371.

محقق داماد، سیدمصطفی- «قواعد فقه -علوم سیاسی»-1383- جلد 1، چاپ13 ،تهران.

-، -،«قواعد فقه –بخش مدنی»- مرکز نشرعلوم اسلامی- 1373- چاپ چهارم، تهران.

مکارم شیرازی، ناصر- «القواعد الفقهیه، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)»- 1370-جلد1، چاپ سوم، قم.

-، - ،«الربا والبنک الاسلامی، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)»-1380-جلد1-شماره دیجیتالی 3285، قم.

موسوی خمینی، روح الله -«مکاسب محرمه» - مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی-1373-ج3، تهران.

 

 

 

منابع انگلیسی

-Benedikt , Freund.  Reshaping Liability . -The Concept of Undertaking Applied to Private Enforcement of EU Competition Law, GRUR International, Volume 70, Issue 8, August ( 2021): 731–743.

-Directive 2014/104/EU of the European Parliament and of the Council of 26 November 2014 on certain rules governing actions for damages under national law for infringements of the competition law provisions of the Member States and of the European Union [2014] OJ L349/1 ff.

-Zhao, Z.; Meng, F.; He, Y.; Gu, Z. The Influence of Corporate Social Responsibility on Competitive Advantage with Multiple Mediations from Social Capital and Dynamic Capabilities. Sustainability (2019): 11- 218.