تبیین و تحلیل رویکرد‌های دینی متقابل قراخَتاییان و مسلمانان در فرارود
محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ
فردین یاوری
1
,
فیض اله بوشاسب گوشه
2
*
,
فریناز هوشیار
3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ، گروه تاریخ ، واحد نجف آباد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد، ایران
2 - گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - استادیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد، ایران
کلید واژه: قراختاییان, ماوراءالنهر, سیاست دینی, نظریۀ آشفتگی, مسلمانان.,
چکیده مقاله :
ظهور قراختاییان و تهاجم آن‌ها به ماوراءالنهر (فرارود) در سدۀ ششم هجری را می‌توان نخستین تهاجم بزرگ از سوی غیرمسلمانان دشت‌‌های آسیای مرکزی به سوی عالم اسلام قلمداد کرد. مقالۀ حاضر با استفاده از نظریۀ آشفتگی می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که رویکردها و سیاست‌‌های دینی قراختاییان که به‌عنوان اقوامی غیرمسلمان، پدیدۀ آشفتگی و ناسازگاری و تضاد عقیدتی را بر ماوراءالنهر حاکم کردند و نوع واکنش مسلمانان در مواجهه با آن‌ها مبتنی بر چه اصول یا مؤلفه‌هایی بوده است؟ یافته‌‌های تحقیق حاکی از آن است که حضور و ظهور قراختاییان به‌عنوان عناصری بیگانه، کافر و موجد آشفتگی در فرارود، موجب شکل‌گیری دو رویکرد در سیاست دینی مسلمانان شد. در رویکرد اول عد‌ه‌ای از مسلمان ازجمله سلطان‌سنجر به علت حساسیت به شرایط اولیۀ ناشی از پدیدۀ آشفتگی و تضاد دینی با قراختاییان، به تقابل با آن‌ها پرداختند؛ اما در رویکرد دوم، اکثریت جامعۀ مسلمان به دلیل تأثیرپذیری از فقه اهل سنّت مبنی بر مشروعیت عنصر تغلب، موضع انفعالی در پیش گرفتند. در مقابل قراختاییان نیز با ماندگاری و آشنایی با شیوه زیست مسلمانان در فرارود، به اتخاذ رویکرد‌های جایگزین آشفتگی، ازجمله تسامح و بی‌تفاوتی دینی و همکاری مصلحتی با گروه‌ها و جریان‌های مختلف دینی ازجمله آل برهان، سادات علوی، قراخانیان، متصوفه و عرفای این منطقه روی آوردند.
The appearance of the Qara Khitai and their invasion toward Transoxania (Fara Roud) in the 6th century AH can be considered as the first major invasion of non-Muslims from Central Asia plains towards the Islamic world. The present study was an attempt to investigate the most important Qara Khitai religious approaches and policies toward Muslim people, as Non-Muslims who ruled over the Transoxania through expanding the phenomenon of confusion, inconsistency and ideological conflict, through "distortion theory". In addition, we were interested to explore principles and components used by Muslims against Qara Khitai invasion. The results of the study indicate that the presence and appearance of Qara Khitai, as alien elements, infidels and trouble makers in Fara Roud, led to the formation of two kinds of approaches in Muslims' religious politics. Through the first approach, some Muslims, including Sultan Sinjar, decided to confront Qara Khitai due to sensitivity to conditions created via the phenomenon of confusion in terms of a religious conflict with Qara Khitai, while through the second approach, the majority of the Muslim community took a passive position due to being influenced by Sunni jurisprudence based on the legitimacy of Taghlib element. On the other side, the Qara Khitai turned to adopting alternative approaches to turbulence using religious tolerance and indifference, and expedient cooperation with various religious groups such as Al Burhan, Sadat Alavi, Qarakhanians, Sufis and mystics of this region due to familiarity with Muslims lifestyle in Fara Roud.