سیر تحولات جغرافیای تاریخی شهر آمل از صدر اسلام تا انتهای دوران قاجار با اتکا به شواهد باستان شناختی و منابع مکتوب تاریخی

محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ

مریم بطحایی ¹ (دانشجوی دکترای باستان شناسی(گرایش اسلامی)، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار ² (دانشیار، گروه باستان شناسی ، دانشگاه تهران، ایران،)
محمد مرتضایی ³ (دانشیار، پژوهشکده باستان شناسی ، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تهران ایران)

تاریخ دریافت : 1400/09/21 تاریخ پذیرش : 1401/02/25 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: قاجار, جغرافیای تاریخی, آمل, دوره اسلامی, منابع مکتوب,

چکیده مقاله :

چکیدهآمل یکی از شهرهای قدیمی و مهم طبرستان از پیش از اسلام تا به امروز می باشد، که به دلیل قرارگیری برراه‌های ارتباطی و موقعیت جغرافیایی مناسب نقشی کلیدی در تحولات سیاسی، اقتصادی و مناسبات فرهنگی شمال ایران ایفا نموده است. با وجود این که منابع مکتوب، اطلاعات ارزشمندی از این شهر ارائه می‌دهند، سوالات زیادی درباره تاثیر وقایع تاریخی و سیاسی بر توسعه و تغییرات در ادوار مختلف باقی‌مانده است. در پاسخ به این سوالات نگارندگان مصمم شدند تا ضمن بهره‌گیری از منابع مکتوب، روند شکل‌گیری و تحولات آن را مشخص و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. موضوع مطالعاتی پژوهش حاضر، تحولات جغرافیای تاریخی شهر آمل از صدر اسلام تا انتهای دوره قاجار می‌باشد. هدف این پژوهش، شناخت و بررسی تحولات از طریق بررسی متون ثبت شده مورخین و جهانگردان است. اصلی‌ترین پرسش مطرح شده، رویدادهای اثرگذار بعد از ورود اسلام به آمل چه بوده و جغرافیای تاریخی مکتوب شامل چه بخش‌هایی است. مقاله پیش رو در بر دارنده اسناد، مدارک و متون از صدر اسلام تا انتهای دوره قاجار است. روش تحقیقی این مقاله تاریخی-توصیفی-تطبیقی است. از مهم‌ترین نتایج بدست آمده، ورود اسلام در مورخه 30 ه.ق ، فراز و نشیب تا حمله مغولان و تیمور ، اهمیت جغرافیایی و مذهبی در دوره صفوی ، مرکز تجارت و ساخت و ساز ادوات جنگی در دوره افشاریه و زندیه و جایگاه ویژه در دوره قاجار می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

AbstractAmol is one of the old and important cities of Tabaristan from pre-Islamic to the present day, which has played a key role in the political, economic and cultural relations of northern Iran due to its location and communication roads and geographical location. Although written sources provide valuable information about the city, many questions remain about the impact of historical and political events on development and changes in different periods. In response to these questions, the authors decided to use written sources to determine and analyze the process of its formation and developments. The subject of this study is the historical geography of Amol from the beginning of Islam to the end of the Qajar period. The aim of this study was to identify and investigate the developments through reviewing the recorded texts of historians and tourists. The main question raised is what are the influential events after the arrival of Islam in Amol and what parts of the written historical geography include. The present article has documents, documents and texts from the beginning of Islam to the end of the Qajar era. The research method of this paper is historical-descriptive-comparative. One of the most important results obtained is the arrival of Islam in 30 AH, ups and downs to the Mongol and Timur attacks, the geographical and religious importance in the Safavid period, the center of trade and construction of war equipment in the Afshariyeh and Zandieh periods and the special place in the Qajar period.