بازتاب مشروعیت سیاسی ساسانیان در تاریخنگاری دینوری
مرتضی حسن نژاد
1
(
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام ، گروه تاریخ ،واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران
)
ابوالفضل رضوی
2
(
دانشیار گروه تاریخ ، دانشگاه خوارزمی ، ایران
)
محمد سپهری
3
(
استاد گروه تاریخ ،واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران
)
کلید واژه: تاریخنگاری, مشروعیت سیاسی, فرمانروایان ساسانی, دینوری, اخبارالطوال.,
چکیده مقاله :
تاریخ‌نگاران هر عصری در پرتو بینش و روش خود و تحت تأثیر فضای گفتمانی، برداشت‌های تاریخی خود و از جمله جایگاه و کارکرد حکومتها را ارائه کرده‌اند. در همین جهت، دینوری نیز حسب مقتضیات تاریخی و رهیافت تاریخنگاری خاص خود به مشروعیت فرمانروایان ساسانی پرداخته است. دینوری در پرداختن به تاریخ ایران و اسلام، اهتمام ویژه ای به تاریخ ایران داشته است، به نحوی که می‌توان گفت تاریخ اسلام را در ذیل تاریخ ایران بررسی کرده است. به ویژه، تاریخ ساسانیان را مفصل‌تر از دیگر عمومی‌نگاران آورده و سلوک شاهان ساسانی راگسترده‌تر روایت نموده است. تا جایی که ماهیت مناسبات جامعه و حکومت و میزان پذیرش صاحبان قدرت از سوی مردم و یا همانا مشروعیت سیاسی فرمانروایان از گزارش‌های او قابل استنباط است. به نظر می‌رسد دینوری با در نظر داشتن مؤلفه‌های مطرح در اندیشه سیاسی ایرانشهری به نوع سلوک فرمانروایان پرداخته و حسب میزان پایبندی آنها به عدالت و امنیت، مشروعیت آنها را لحاظ کرده است. بر همین اساس، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و طرح این پرسش اساسی که: اهتمام دینوری به دادگری و نیک‌روشی فرمانروایان ساسانی در تبیین مشروعیت سیاسی حاکمان این سلسله چه تاثیری داشت؟ به تبیین دیدگاه وی پرداخته است. دستاورد تحقیق حاکی از این است که دینوری با رویکردی کارکردگرایانه، در بستر فرهنگ سیاسی ایران و مولفه های عدالت، امنیت، نیک‌روشی و نفی بد روشی، به مشروعیت سیاسی شاهان ساسانی پرداختهاست.
واژگان کلیدی: تاریخنگاری، مشروعیت سیاسی، فرمانروایان ساسانی، دینوری، اخبارالطوال.
چکیده انگلیسی :
Historians of every era have presented their historical perceptions, including the position and function of governments, in the light of their vision and method and under the influence of the discourse environment. In the same direction, according to the historical requirements and his special historiographical approach, Dinuri has dealt with the legitimacy of the Sassanid rulers. In dealing with the history of Iran and Islam, Dinouri has paid special attention to the history of Iran, so it can be said that he has examined the history of Islam under the history of Iran. In particular, he has given the history of the Sassanids in more detail than other general writers and narrated the conduct of the Sassanid kings more extensively. To the extent that the nature of the relationship between the society and the government and the degree of acceptance of the people in power or the political legitimacy of the rulers can be deduced from his reports. It seems that Dinouri, considering the components raised in Iranshahri political thought, considered the behavior of the rulers and considered their legitimacy according to their adherence to justice and security. Based on this, the present research with a descriptive-analytical approach and posing this basic question: What was the effect of Dinuri's dedication to justice and good manners of the Sassanid rulers in explaining the political legitimacy of the rulers of this dynasty? He explained his point of view. The result of the research indicates that Dinouri has addressed the political legitimacy of the Sassanid kings with a functionalist approach, in the context of Iranian political culture and the components of justice, security, good manners and negation of bad manners.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق(1318). الفهرست (ترجمه محمدرضا تجدد). تهران: اساطیر.
آموزگار، ژاله (1384). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت، چ7.
اوستا، کهن ترین سرودها و متن‌های ایرانی (1385). گزارش و پژوهش جليل دوستخواه (2 ج). تهران: مرواريد.
آئینه‌وند، صادق (1377) علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی (ج 1). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جلیلیان، شهرام (1391). ایران¬گرایی در اخبار الطوال ابوحنیفه دینوری. پژوهش¬نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. 1 (2). 42-25.
خضر، عبدالعلیم عبدالرحمن، (1386)، مسلمانان و نگارش تاریخ: پژوهشی در تاریخنگاری اسلامی، ترجمه صادق عبادی، تهران، سمت.
دین‌کرد(درسنامه‌ی دین مزدایی)(1384)، تدوین آذرفرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید، کتاب سوم، آواستاری، آوانویسی، یادداشته‌ها و ترجمه‌ها از فریدون فضیلت، تهران: انتشارات فضیلت.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود (1381). اخبارالطوال (ترجمه محمود مهدوی دامغانی). تهران: نشر نی.
روزنتال، فرانتس (1366). تاریخ تاریخ¬نگاری در اسلام (ج1). (ترجمه اسدالله آزاد). مشهد: مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوی.
روشه، گی(1395)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی، چ26.
زین¬العابدینی، رمضان (1388). تاریخ‌نگاران و مکتب‌های تاریخ نگاری در اسلام (شناخت منابع و مآخذ در اسلام). تهران: چاپخش.
سجادی، صادق و هادی عالم زاده(1375)، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: انتشارات سمت، چ12.
شارپ، رلف‌نارمن (1382). فرمان¬های شاهنشاهی هخامنشی. تهران: پازینه.
شبانکاره ای، محمدبن علی، مجمع الانساب فی التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، 1363.
طبري، محمد بن جرير (1362). تاريخ طبري (ج13). (ترجمه ابوالقاسم پاينده). تهران: اساطير.
عالم، عبدالرحمن (1377). بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ4.
غزالی، محمد (1361). نصیحه الملوک (به کوشش جلال الدین همایی). تهران: بابک.
فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه (بر اساس نسخۀ آکادمی علوم شوروی چاپ 1966) (10 جلد). تهران: کاروان.
قادری، حاتم و رستم‌وندی تقی(1385). اندیشه ایرانشهری، مختصات و مؤلفه‌های مفهومی. علوم انسانی دانشگاه الزهرا. 16 (59). 123-148.
کریستین‌سن، آرتور(1390)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نگاه، چ4.
کولسنیکف. آ. ای (1389)، ایران در آستانه سقوط ساسانیان، ترجمه محمد رفیق یحیایی، تهران: کند و کاو
مجمل‌التواريخ و القصص (1318). تصحیح ملك الشعراي بهار. تهران: كلالة خاور.
نظام الملک طوسی، حسن بن علی (1380). سیاست¬نامه (تصحیح عباس اقبال آشتیانی). تهران: اساطیر.
وینسنت، اندرو،(1376)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نی.
یاقوت حموی، عبدالله (1383). معجم‌الادباء (ج1). (ترجمه عبدالمحمد آیتی). تهران: سروش.
یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب(1382)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ9.