تحلیل رویه قضایی ایران پیرامون مسئولیت مدنی شوراهای اسلامی شهر (رویکردی ساختاری، نهادی و تطبیقی)

محورهای موضوعی : حقوق عمومی

علی حاجی پور کندرود ^{1 *} , حمید نیکورای ² , ابوالفضل رنجبری ³

1 - استادیار ، گروه حقوق، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران .
2 - گروه حقوق¬عمومی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1404/03/11 تاریخ پذیرش : 1404/04/24 تاریخ انتشار : 1404/06/19

کلید واژه: شوراهای اسلامی شهر, مسئولیت مدنی, رویه قضایی, شخصیت حقوقی, حقوق عمومی, تقصیر, جبران خسارت,

چکیده مقاله :

شوراهای اسلامی شهر به‌عنوان نهادهای منتخب محلی که به‌طور مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شوند، نقش کلیدی در نظام مدیریت شهری ایران ایفا می‌کنند؛ بااین‌حال، نظام حقوقی ایران در حوزه مسئولیت مدنی این نهادها، با چالش‌های مهمی مواجه است. بر این اساس مقاله حاضر با رویکردی ساختاری، نهادی و تطبیقی، به تحلیل چالش های موجود در رویه قضایی ایران پیرامون مسئولیت مدنی شوراهای اسلامی شهر می‌پردازد. بررسی آراء صادره از محاکم قضایی نشان می‌دهد که نظام قضایی ایران از انسجام لازم در تفسیر و اعمال قواعد مسئولیت مدنی شوراها برخوردار نیست؛ به‌گونه‌ای که در موارد مشابه، طی آرای متعارض شوراها گاه مسئول جبران خسارت شناخته‌شده‌اند و گاه از هرگونه مسئولیتی مبرا گردیده‌اند. این وضعیت، نه‌تنها موجب بی‌اعتمادی در میان شهروندان شده، بلکه منجر به تضعیف پاسخ‌گویی نهادهای محلی نیز گردیده است. این مقاله با تبیین مبانی نظری و قانونی مسئولیت مدنی شوراها و تحلیل استقلال شخصیت حقوقی شوراها، به مقایسه تطبیقی با نظام‌های حقوقی فرانسه، آلمان و بریتانیا می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که فقدان وحدت رویه، ابهام در قوانین و نبود دادگاه‌های تخصصی، از عوامل اصلی تعارضات رویه‌ای در ایران هستند. در این پژوهش، از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکرد کیفی استفاده شده است. داده‌های مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، بررسی آرای دیوان عدالت اداری، و نظرات مشورتی قوه قضاییه گردآوری شده‌اند. همچنین، با توجه به ماهیت میان‌رشته‌ای موضوع، از تحلیل محتوای اسناد حقوقی و شهری بهره گرفته شده است.

چکیده انگلیسی:

   Islamic city councils, as locally elected institutions directly elected by the people, play a key role in the Iranian urban management system; however, the Iranian legal system faces significant challenges in the area of ​​civil liability of these institutions. Accordingly, this article analyzes the challenges in Iranian judicial practice regarding the civil liability of Islamic city councils with a structural, institutional, and comparative approach. A review of the decisions issued by the courts shows that the Iranian judicial system does not have the necessary coherence in interpreting and applying the rules of civil liability of councils; so that in similar cases, in conflicting decisions, councils have sometimes been found liable for compensation and sometimes have been absolved of any liability. This situation has not only caused distrust among citizens, but also weakened the accountability of local institutions. This article, by explaining the theoretical and legal foundations of the civil liability of councils and analyzing the independence of the legal personality of councils, makes a comparative comparison with the legal systems of France, Germany, and the United Kingdom. The findings show that the lack of uniformity of procedure, ambiguity in laws, and the absence of specialized courts are the main factors of procedural conflicts in Iran. In this study, a descriptive-analytical research method with a qualitative approach has been used. The required data have been collected through library studies, review of the decisions of the Administrative Court of Justice, and advisory opinions of the judiciary. Also, considering the interdisciplinary nature of the subject, content analysis of legal and urban documents has been used.

منابع و مأخذ:

امامی، حسن، حقوق مدنی، انتشارات اسلامی، تهران چاپ 34، 1391
امانی شلمزاری، عزت‌الله، آرای حقوقی در مسئولیت نهادهای عمومی، نشر دادگستر، تهران، 1402
باریلکو، علیرضا، مسئولیت مدنی، نشر میزان، تهران، چاپ چهاردهم، 1392
صفایی، سید حسین و دیگران، حقوق مدنی: اشخاص و محجورین، انتشارات سمت، تهران، چاپ یازدهم، 1384
صفایی، سید حسین، مسئولیت مدنی، نشر میزان، تهران، جلد اول و دوم، 1396
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، انتشارات سمت، تهران، چاپ هفتم، 1381
قاسم‌زاده، سید مرتضی، حقوق مدنی الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، انتشارات میزان، تهران، چاپ پنجم، 1387
کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، جلد اول، چاپ هشتم، 1387
کاتوزیان، ناصر، مسئولیت مدنی-ضمان قهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران چاپ دوم، 1369
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، نشر مجد، تهران، جلد ۱، 1394
معافی، سعید و دیگران، نظام حقوقی نمایندگی شوراهای اسلامی شهر و روستا در ایران، انتشارات جنگل، تهران، 1394
میر داداشی، سید مهدی، مسئولیت مدنی مؤسسات عمومی در حقوق ایران و مصر، دانشگاه مفید، قم، چاپ اول، 1396
معاونت حقوقی، پیشگیری و پژوهش دیوان عدالت اداری، آرای برگزیده دیوان عدالت اداری در سال 1399، انتشارات روزنامه رسمی، تهران، 1400
هاشمی، محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نشر میزان، تهران، جلد دوم، 1395
اسکافی، نرگس و دیگران، مسئولیت مدنی پیشگیرانه در اعمال اداری( مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس)، پژوهش های نوین حقوق اداری، 18، 6، 1402، 205-227
امیر ارجمند، اردشير و دیگران، نظارت سلسله مراتبي شوراها بر امور و مديران محلي، مجموعه مقالات نشست شوراها و مديريت محلی در افق چشم‌انداز 20 ساله نحوه، 1387، ص 83
جلالى، محمد، اصول كلى راهنماى تمركز زدايى درحقوق فرانسه ومقايسه آن با حقوق ايران، فصلنامه پژوهش حقوق عمومى، 47، 17، 1394، 71-100
فقیه لاریجانی، فرهنگ، دوگانگی شخصیت حقوقی شورای شهر و شهرداری؛ آسیب شناسی ساختاری نهاد محلی در ایران، مجله مطالعات حقوق عمومی، 52 ،4، 1401
قاسمي حامد، عباس، نظارت پذيري شوراي اسلامي شهر در چارچوب حقوق شهري، مجله تحقیقات حقوقی، 33 و 34 ،1380
علی احمد، میثم و دیگران، مطالعه تطبیقی نقش تقصیر در مسئولیت مدنی از دیدگاه ایران و فرانسه، کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، 1395
ملکی، ابراهیم و دیگران، بررسی تطبیقی عملکرد شوراهای اسلامی شهر با شوراهای کشورهای اروپایی( دو کشور آلمان و ترکیه با رویکرد نظارتی)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت قرن 21، 1394
رحیم پور، فرهاد و دیگران، شیوه نظارت های مالی شوراهای اسلامی شهر بر شهرداری ها در حقوق ایران و اسلام (با رویکردی تطبیقی با نظام اداری محلی فرانسه)، فقه و مبانی حقوق، 4، 15، 1401، 95–۱۱4
یزدانیان، علیرضا، نظریه عمومی مسئولیت مدنی متبوع ناشی از عمل تابع در حقوق فرانسه و طرح آن در حقوق ایران، مجله حقوقی دادگستری،76، 77، 1391، 35-68
ميرزاد كوهشاهى، نادر، رابطـه دولت مركزى و شـوراهاى محلـى در ایران، فصلنامه حقوق ادارى، 2،6، 1400، 35
دستواره، فرشته، مطالعه تطبیقی تجارب شورای محله در کشورهای مختلف و پیشنهاد هایی برای ایران، ماهنامه گزارش های مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، 1402
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران واصلاحات بعدی آن
قانون دیوان عدالت اداری
قانون مسئولیت مدنی
قانون مسئولیت مدنی
قانون مجازات اسلامی
قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان( ترجمه بنیاد ماکس_پلانک)

Craig, P. (2011). Administrative Law (7th ed.). Oxford University Press.
Tort Liability of Local Governments. (2017). Canadian Bar Review. 95(2). 145–176.