مقایسه اثربخشی بسته آموزش انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر
محورهای موضوعی : تربیت اسلامیزهرا قاسمی 1 , ایلناز سجادیان 2 * , محمدعلی نادی 3
1 - استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه معارف قرآن و عترت(ع)، دانشگاه غیرانتفاعی، اصفهان، ایران.
2 - دانشیار گروه روانشناسی، مرکز تحقیقات سلامت جامعه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - استاد، گروه علوم تربیتی، مرکز تحقیقات سلامت جامعه ، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
کلید واژه: بسته انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت, بهزیستی روانشناختی , آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی بسته انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر دارای اهمالکاری تحصیلی دوره متوسطه دوم انجام گرفت. پژوهش حاضر نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری دوماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل دانشآموزان دختر متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی99-1398 بود. در این پژوهش تعداد 45 دانش‌آموز دختر متوسطه دوم با روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و با گمارش تصادفی در گروههای آزمایش و کنترل گمارده شدند (15 نفر در هر گروه). گروههای آزمایش مداخلات بسته انتظارمحور (12 جلسه) و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی (11 جلسه) را طی سه ماه دریافت نمودند. اما گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه های التزام عملی به اعتقادات اسلامی (نویدی، 1376) بهزیستی روانشناختی (ریف، 1989) بود. پس از جمع‌آوري پرسشنامهها و استخراج داده‌هاي خام، تجزيه و تحليل داده‌هاي حاصل از اين پژوهش توسط بسته ی آماری برای علوم اجتماعی ويرايش 23 با استفاده از روش‌هاي آمار توصيفي، تحليل واریانس با اندازهگیری مکرر، آزمون تعقیبی بونفرنی صورت گرفت. نتایج نشان داد که بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت بر بهزیستی روانشناختی تاثیر دارد.آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی نیز بر بهزیستی روانشناختی تاثیر دارد (p<0.0001) .
The present study aims to compare waiting-oriented package based on Mahdism Doctrine and Iranian-Islamic Positive Psychology Training on psychological wellbeing of secondary high school students. The present study was quasi-experimental with pretest, posttest design with control group and two-month follow-up stage. The statistical population of the present study was 45 secondary high school female students in the city of Isfahan in academic year 2019-20. 45 secondary high school students were selected through non-random purposive sampling method and they were randomly accommodated into experimental and control groups (15 person in each group). The experimental group received waiting-oriented training (12 sessions) and Iranian-Islamic positivist teaching (11 sessions) during three months separately. The questionnaires included the scale of practical commitment to Islamic beliefs (Navidi, 1998) and psychological wellbeing questionnaire (Ryff, 1989).The data from the study were analyzed through repeated measure ANOVA test via SPSS23 software. The results showed that the waiting-oriented psychological package based on the doctrine of Mahdism has an effect on psychological well-being. Iranian-Islamic positive education also has an effect on psychological well-being (p<0.0001).
References
Alboye, Gohar, Tabatabaee, Seyad Mosa , Bahimian Bogar , Isaq, Tabatabaie, Khadije
Sadat. (2015). The effect of Positivist psychology intervention on self concept, self esteem and educational achievement of failed girl students of first grade in high school. Journal of Educational Psychology Studies.Volume 12, Issue 22 - Serial Number 22. December. Pages 1-22 [in Persian]
barzegarbafrooei, kazem.(2014). The Effectiveness of spiritual treatment education on psychological well - being and study performance of girl students from Islam point of view. Applied Ethics Studies. Volume 10, Issue 38 January 0, Pages 126-152. [In Persian]
Beyrami, Mansour; Mansour, Yazdan; Mohahedi, Masoumeh; Karami Nejad, Kolthoom. (2016). The effectiveness of spirituality training on enhancing resilience and psychological well-being. Psychology and Religion, 9(3), 26-38. [In Persian]
Beyani, Ali Asghar; Kochaki, Ashoor Mohammad; & Beyani, Ali. (2008). Validity and reliability of the Ryff psychological well-being scale. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology (Andisheh & Raftar), 14(2, consecutive issue 53), 146-151. SID. Link to article[in Persian
Bolier, L., Haverman, M., Westerhof, G., Riper, H., Smit, F., Bohlmeijer, E. (2013). Positive psychology interventions: A meta-analysis of randomized controlled studies. Public Health, 13, 119.
Cho, J., Martin, P., Margrett, J., MacDonald, M. and Poon, L.W. (2011). The Relationship between Physical Health and Psychological Well-Being among Oldest-Old Adults, Journal of Aging Research, 2011, Article ID 605041, 8pages.
Elison CG, Burdette AM, Hill TD. (2009). Blessed assurance: religion and tranquility among US adults. Soc Sci Res; 38(3):656-67.
Erfan, Arefeh; Aghaei, Asghar; Golparvar, Mohsen. (2021). Comparing the effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy and Iranian-Islamic positive psychology therapy on catastrophizing pain and symptom severity in women with irritable bowel syndrome. Shahid Journal of Scientific Research, 29(3), 42-56. [In Persian]
Farnam, Ali; Madadi Zadeh, Tahereh. (2017). The effectiveness of positive thinking training on positive psychological states (personality strengths) in high school girls. Positive Psychology Research Journal, 3(1), 76-61. [In Persian]
Flink, I.K., Smeets, E., Bergbom, S., Peters, M.L. (2015). Happy despite pain: Pilot study of a positive psychology intervention for patients with chronic pain, Scandinavian Journal of Pain, 7: 71–79.
Ghasemi, Zahra; Sajjadian, Ilnaz. (2024). Spirituality therapy based on spirituality teachings (application of the principle of special expectation for adolescents). Isfahan: Isfahan(Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, 250 pages. [In Persian]
Gholamrezaei, Zahra; Poursafa, Hadi; Dashtgerdi, Reza. (2009). Comparing psychological well-being of gifted and ordinary students. New Care Quarterly Journal, 6(1), 47-42. [In Persian]
Ghorashi, Samira; Dokanai Fard, Farideh. (2015). Investigating the effect of positive psychotherapy on perseverance and happiness in third-grade female high school students in Marand. Counseling and Psychotherapy Quarterly, 4(15), 76-60. [In Persian]
Gurel NA. (2009). Effects of thinking styles and genderon psychological well-being. [Dissertation]. The graduate school of social sciences of Middle East Technical University; 1-70.
Jamshidian Qaleh Shahi, Parvin; Aghaei, Asghar; Golparvar, Mohsen. (2017). Investigating the effectiveness of Iranian-Islamic positive psychology therapy on anxiety, stress, and depression in infertile women. Isfahan Medical School Journal, 35(418), 76-70. [In Persian]
Jimenez-Fonseca, P; Lorenzo-Seva, U; Ferrando, P.J; Carmona-Bayonas, A; Beato, C; García, T; Del Mar Muñoz, M; Ramchandani, A; Ghanem, I; Rodríguez-Capote, A; Jara, C; Calderon, C. (2018). The mediating role of spirituality (meaning, peace, faith) between psychological distress and mental adjustment in cancer patients. Supportive Care in Cancer; 26(5): 1411-1418.
Hatifnia, Fatemeh; Dartaj, Fariborz; Ali Poor, Ahmad; Farrokhi, Noorali. (2019). The effect of academic procrastination on psychological well-being: Mediating roles of mindfulness, positive-negative emotions, and life satisfaction. Social Psychology Research Quarterly, 9(33), 53-76. [In Persian]
Kalantari, Mehrdad; Roshan Chelsi, Rasool; Sadri Mohammadi, Rezvan. (2014). Investigating the effect of Imam Mahdi's (A.S.) expectation on mental health and quality of life among students. Mashregh Moudad Quarterly, 30, 135. [in Persian]
Kamari, Saman; Fouladchang, Mahbubeh. (2016). The effectiveness of spirituality therapy based on positive thinking on life hope and life satisfaction in adolescents. Clinical Psychology and Counseling Research, 6(1), 23-5. [In Persian]
McRae, J., Smith, C., Emmanuel, A., & Beeke, S. (2020). The experiences of individuals with cervical spinal cord injury and their family during post-injury care in non-specialised and specialised units in UK. BMC Health Services Research, 20(1), 1-11. https://doi.org/10.1186/s12913-020-05659-8
Mahmoudi, H., Khoshakhlagh, H. (2018). The Effectiveness of Positive Psychotherapy on Psychological Well-being and Self-Esteem among Adolescents with Depression Disorder. SBRH, 2(1): 153-163.
Mitchell, J., Vella-Brodrick, D., Klein, B. (2010). Positive psychology and the Internet: A mental health opportunity. E-Journal of Applied Psychology, 6(2), 30–41.
Navidi, Ahmad. (1997). Self-Assessment Scale for Practical Commitment to Islamic Beliefs. Tehran: Sina Behavioral Sciences Research Institute.Ahmadi, S.H., Asadi, E., Amini Z., Kazerooni, N., Kazami, H. (2013). The causal model of relation between religious attitude, hopelessness, and depression in students. Presented at 13th European Congress of Psychology. [In Persian]
Pailler S, Tsaneva M. (2018). The effects of climate variability on psychological well-being in India. World Development, 106; 15-26.
Paukert, A.L; Phillips, L; Cully, J.A; Loboprabhu, S.M; Lomax, J.W; Stanley, M.A. (2009). Integration of religion into cognitive-behavioral therapy for geriatric anxiety and depression. Journal of Psychiatry Practice, 15(2): 103-12.
Proyer, R.T., Gander, F., Wellenzohn, S., Ruch, W. (2016). Nine beautiful things: A self-administered online positive psychology intervention on the beauty in nature, arts, and behaviors increases happiness and ameliorates depressive symptoms, Personality and Individual Differences, 94: 189–193.
Poursardar, Nasrollah; Poursardar, Feizollah; Panahandeh, Abbas; Sangari, Ali Akbar; Abdi Zarrin, Sohrab. (2012). The effect of optimism (positive thinking) on mental health and life satisfaction: A psychological model of well-being. Hakim Journal, 16(1), 49-42. [in Persian]
Rashid, T. (2008). Positive Psychotherapy. In: Lopez SJ, editor. Positive psychology: Exploring the best in people. Westport CT: Greenwood Publishing Company, 146-170.
Rosmarin, D.H; Alper, D.A; Pargament, K.I. (2016). Religion, Spirituality, and Mental Health. Reference Module in Neuroscience and Biobehavioral Psychology. Encyclopedia of Mental Health (Second Edition). 23-27.
Ryff, C.D., Singer, B.H. (2008). Know theyself and become what you are: A Eudemonic Approach to Psychological well-being .Journal of Happiness Studies, 9, 13-39.
Saadipoor, Esmail; Delavar, Ali; Chinavi, Ali; Salmabadi, Mojtaba. (2015). The effectiveness of Mahdavi teachings on psychological well-being and life orientation. Religion and Health Journal, 3(2), 28-19. [In Persian]
Sadri-Mohammadi, Rezvan; Masoumi, Fatemeh. (2010). Investigating the effect of Mahdavi expectation on life satisfaction and student mental health. First National Conference on Social Factors Affecting Health, Tehran, Iran University of Medical Sciences. [In Persian]
Seyedkalan, Seyed Mohammad; Rezaei Sharif, Ali. (2016). The effectiveness of Mahdavi-based lifestyle education on psychological and spiritual well-being of students. Mashregh Moudad Scientific-Research Monthly, 4(40), 41-55. [in Persian]
Shakari Zavardehi, Ruhollah. (2023). A functional analysis of the belief in Mahdavi doctrine with a social approach. Islam and Social Studies, 4(10, consecutive issue 40), 33-8. [in Persian]
Shoshani, A., Steinmetz, S., Kanat-Maymon, Y. (2016). Effects of the Maytiv positive psychology school program on early adolescents' well-being, engagement, and achievement, Journal of School Psychology, 57: 73–92.
Silvers, J. A. (2022). Adolescence as a pivotal period for emotion regulation development. Current Opinion in Psychology, 44, 258-263.
Sisk, L. M., & Gee, D. G. (2022). Stress and adolescence: Vulnerability and opportunity during a sensitive window of development. Current Opinion in Psychology, 44, 286- 292.
Uliaszek, A.A., Rashid, T., Williams, G.E., Gulamani, T. (2016). Group therapy for university students: A randomized control trial of dialectical behavior therapy and positive psychotherapy, Behavior Research and Therapy, Behavior Research and Therapy, 77: 78-85.
Yaghoubi, Abolghasem; Nasaii-Moghadam, Bayan. (2019). The effectiveness of positive psychology intervention on psychological well-being in adolescents. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 25(1), 14-25. [In Persian]
|
Research Paper
Zahra Ghasemi 1, Ilnaz Sajjadian*2, Mohammad Ali Nadi 3
2. Associate Professor, Department of Psychology, Community Health Research Center, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
3. Professor, Department of Educational Sciences, Community Health Research Center, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran .
Abstract Introduction: The present study aims to compare waiting-oriented package based on Mahdism Doctrine and Iranian-Islamic Positive Psychology Training on psychological wellbeing of secondary high school students. research methodology: The present study was quasi-experimental with pretest, posttest design with control group and two-month follow-up stage. The statistical population of the present study was 45 secondary high school female students in the city of Isfahan in academic year 2019-20. 45 secondary high school students were selected through non-random purposive sampling method and they were randomly accommodated into experimental and control groups (15 person in each group). The experimental group received waiting-oriented training (12 sessions) and Iranian-Islamic positivist teaching (11 sessions) during three months separately. The questionnaires included the scale of practical commitment to Islamic beliefs (Navidi, 1998) and psychological wellbeing questionnaire (Ryff, 1989). The data from the study were analyzed through repeated measure ANOVA test via SPSS23 software. Findings: The results showed that the waiting-oriented psychological package based on the doctrine of Mahdism has an effect on psychological well-being. Iranian-Islamic positive education also has an effect on psychological well-being (p<0.0001). Conclusion: Based on the findings, it can be concluded that using spirituality-based education rooted in Islamic-Iranian culture is effective in enhancing psychological well-being |
Received: 13/05/2024 Accepted: 18/09/2024 PP: 111-126
Keywords: Waiting-oriented package based on Mahdism Doctrine, Iranian-Islamic positive teaching, psychological wellbeing |
Citation: Ghasemi,Z., Sajjadian, I., Nadi., M A. (2024). Comparison of the Effectiveness of Waiting-Oriented Training Package Based on Mahdism Doctrine and Iranian-Islamic Positive Psychology Training on Psychological Well-Being of Girl Students. Journal of Ahsan Education, Vol 1, No 1, pp 111-126
|
Corresponding author: Ilnaz Sajjadian Address: Department of Psychology, Community Health Research Center, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran. Email: i.sajjadian@khuisf.ac.ir
|
|
|
مقاله پژوهشی
مقایسه اثربخشی بسته آموزش انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر
زهرا قاسمی 1، ایلناز سجادیان 2* ، محمدعلی نادی 3
1-استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه معارف قرآن و عترت(ع)، دانشگاه غیرانتفاعی، اصفهان، ایران.
2- دانشیار گروه روانشناسی، مرکز تحقیقات سلامت جامعه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
3- استاد، گروه علوم تربیتی، مرکز تحقیقات سلامت جامعه ، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
چکیده مقدمه و هدف: پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی بسته انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر دوره متوسطه دوم انجام گرفت. روش شناسی پژوهش: پژوهش حاضر نیمه¬آزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری دوماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل دانشآموزان دختر متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی99-1398 بود. در این پژوهش تعداد 45 دانش‌آموز دختر متوسطه دوم با روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه¬های آزمایش و کنترل گمارده شدند (15 نفر در هر گروه). گروههای آزمایش مداخلات بسته انتظارمحور (12 جلسه) و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی (11 جلسه) را طی سه ماه دریافت نمودند. اما گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه های التزام عملی به اعتقادات اسلامی (نویدی، 1376) بهزیستی روانشناختی (ریف، 1989) بود. پس از جمع‌آوري پرسشنامهها و استخراج داده‌هاي خام، تجزيه و تحليل داده‌هاي حاصل از اين پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 و روشهای آماری تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرنی تحلیل شد. یافتهها:.نتایج نشان داد که هر دو مداخله (بسته انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی) تاثیر معناداری بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان داشته‌اند (p<0.0001). بحث و نتیجهگیری: بر اساس یافتهها میتوان نتیجه گرفت که استفاده از آموزش های مبتنی بر معنویت و فرهنگ اسلامی – ایرانی بر بهزیستی روانشناختی موثر است .. |
تاریخ دریافت: 24/02/1403 تاریخ پذیرش: 28/06/1403 شماره صفحات: 111-121
واژههای کلیدی:
بسته انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت، بهزیستی روانشناختی ، آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی |
مقایسه
اثربخشی بسته
استناد: قاسمی، زهرا، . سجادیان، ایلناز.، نادی، محمدعلی. (1403) . مقایسه اثربخشی بسته آموزش انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر . فصلنامه تعليم و تربيت احسن. دوره اول شماره یک، پاییز 1403، شماره صفحات 111-121
مقدمه
دورة نوجوانی حساس ترین، بحرانی ترین و مهمترین دور ة رشد هر انسان است و به دلیل تغییرات سریع رشد ی و عاطفی، تأثیر مهمی در کیفیت زندگی فرد در دوره ها ی بعد ی رشد دارد (Silvers ، 2022 ).در دور ة نوجوانی سازگاری فردی و اجتماعی نوجوان دستخوش تحولات شدید می شود و زمینه ای مناسب برای بروز اختلالات متعدد فراهم می گردد ؛ ازاین رو دورة نوجوانی آسیب پذیرترین مرحله ی رشد است و وقتی کودک به یک باره وارد این مرحله می شود نیاز به سازگاری مجدد و فشرده با محیط اطراف و خود دارد (Sisk & Gee ، 2022 ).
مؤلفه‌های مختلفی در فرایند تحصیلی، ارتباطی، اجتماعی، عاطفی، هیجانی و شناختی دانشآموزان دارای نقش هستند. از مؤلفه‌های مهم در این حوزه میتوان به بهزیستی روانشناختی1 اشاره کرد (gholamrezaei, pourshafi and dastjardi ، 2009). بهزيستي روان شناختي به كيفيت تجربه شده زندگي اشاره ميكند و منعكس كننده عملكرد و تجربه روانشناختي مطلوب است. این مفهوم حاصل بهره‌گیری از انواعی خاص از تنظیم شناختی هیجانات و بررسی دقیق شرایط تنش زا است (McRae et al،2020)معني لغوي بهزيستي يك حالت رضايت از شاد بودن، سلامتي و موفقيت است كه به تجربه و عملكرد روانشناختي مطلوب اشاره ميكند. گورل2 (2009) بهزيستي را توانايي شركت فعالانه در كار و تفريح، خلق روابط معني دار با ديگران، گسترش حس خودمختاري و داشتن هدف در زندگي و تجربه كردن هيجانات مثبت مي داند. بهزيستي شامل ابعادي مانند پذیرش خود3، روابط مثبت با دیگران4، استقلال5، تسلط بر محیط6، هدفمندی در زندگی7 و رشد شخصی8 مي شود (Cho, Martin, Margrett, MacDonald and Poon ، 2011؛ Pailler, Tsaneva، 2018). در نهایت ريف و كلينجر9 (2008) معتقدند كه بهزيستي صحيح شامل هيجانات مثبت، ويژگي هاي شخصيتي بالغ مانند خود رهبري، مشاركت كردن، خودشكوفايي، رضايت از زندگي و نيروهاي شخصيتي مانند اميد، دلسوزي و شجاعت مي شود. هم چنين به خودآگاهي به عنوان كليد بهزيستي صحيح اشاره شده است، مبتني بر اين حقيقت كه ويژگيهاي بهزيستي اگر دروني نشوند، خود به خود تجربه نشوند و افراد از خود و اعمال شان آگاه نباشند، تقليل مي يابند.
تاکنون روشهای درمانی و آموزشی مختلفی برای افزایش عملکرد تحصیلی، ارتباطی، اجتماعی، هیجانی، عاطفی، روانشناختی و شناختی دانشآموزان بکار گرفته شده است توجه به نقش مذهب و مهدویت در جامعه ایرانی، یکی از این روشها میتواند بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت باشد که در این پژوهش برای نخستین بار، تدوین و برای دانشآموزان به مرحله اجرا درآمد. این در حالی است نتایج پژوهش صدرمحمدی و معصومی (2010)؛ کلانتری، روشن چلسی و صدرمحمدی (2014) و سعدی‌پور، دلاور، چیناوی و سلم‌آبادی (2015) نشان داده است که بین انتظار مهدویت و معارف مهدوی با سلامت روان، کیفیت زندگی و بهزیستی روانشناختی رابطه معنادار وجود دارد. علاوه بر این پژوهشهای پیشین نشان داده‌اند که آموزش‌های مبتنی بر مذهب و معنویت توانسته نقشی معنادار در بهبود مولفههای روانشناختی افراد داشته باشند (Kameri and Fouladchang ، 2016؛ Borezgarbfaroi ، 2014؛ Jimenez-Fonseca ، 2018؛ Rosmarin, Alper, Pargament، 2016؛ Ahmadi, Asadi, Amini, Kazuri and Kazemi، 2013؛ Ellison,Burdette, Hill ، 2009 و Paukert, Phillips, Cully , Loboprabhu, Lomax ، 2009). مهدویت اعتقاد به حضرت مهدی (عج) است و باور به اینکه او فردی است که در آخرالزمان ظهور می‌کند و جهان پر شده از ظلم و جور را سرشار از عدل می‌کند ( (Roshan Chelsea and Sadr Mohammadi,kalantary ,2019اعتقاد به منجی تنها یک باور اسلامی با رنگ خاص دینی نیست؛ بلکه افزون بر آن، عنوانی برای خواسته‌ها و آرزوهای همه انسان‌ها با مذاهب گوناگون و منعکس کننده الهام فطری آن ها می‌باشد. اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق بر باطل اندیشه‌ای است که همه فرقه‌ها و مذاهب بدان معتقد هستند، زیرا این اندیشه، بر اساس اصل و ریشه قرآنی می‌باشد. این اندیشه بیش از هرچیز مشتمل بر عنصر خوش‌بینی نسبت به جریان کلی نظام طبیعت و سیر تکاملی تاریخ است، به آینده اطمینان دارد و عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشر را طرد می‌کند (Sadr Mohammadi and Masoumi ، (2010 مهدویــت یکــی از مهمتریــن آمــوزه هــا در فرهنــگ و اندیشــه اسـلامی اســت و از اهمیــت و جایــگاه ممتــازی برخــوردار اســت و دارای آثــار و کارکردهــای بســیاری در عرصــه هــای اجتماعــی است(Shakari Zavardehi,2023)
دیگر روش مورد استفاده در پژوهش حاضر آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی (Jamshidian Qala Shahi, Aghaei and Golparvar، 2017) است که پیشینه پژوهشی کمی از آن در دست بوده اما نتایج پژوهشهای متعددی نشان داده‌اند که درمان مثبتنگر کارآیی بالایی در جهت بهبود مولفههای روانشناختی، اجتماعی و هیجانی افراد گوناگون دارد (Farnam and Madidizadeh ، 2016؛ gharshi ve dokaneh¬i fard ، 2015؛ Al Boyeh et al ، 2015؛ Purserdar et al ، 2013؛ mahmodi and khosh akhlagh ، 2018؛ Uliaszek ، 2016؛ Shoshoni ، 2016؛ Proper ، 2016؛ Flinch ، 2015). مرور ادبیات درمان مثبتنگر نشان داده است که این رویکرد دارای کارآیی بالینی مناسبی برای طیف وسیعی از افراد و موقعیت‌های مختلف به شمار‌می رود (Mitchell, Vella-Brodrick & Klein ، 2010 و Boiler ، 2013).
روانشناسی مثبت نگر بر مطالعه ی هیجانات و تجارب مثبت تاکید دارد و تمرکز خود را به جای مطالعه کاستی ها و نقص ها و عملکرد ناسازگارانه به مطالعه ی نقاط قوت و توانمندی های افراد می گذارد درمان مثبتنگر، مطالعه علمی کارکردهای بهینه انسان است و هدف آن درک بهتر و به کارگیری این عوامل در کامیابی و شکوفایی افراد و جوامع‌می باشد (Erfan, Aghaei, Golparvar,1400). درمان مثبتنگر، از لحاظ تجربی رویکردی معتبر به روان درمانی است که توجه ویژه‌ای به بنا نهادن توانمندی‌ها و هیجانهای مثبت درمانجو دارد و حس معنا در زندگی درمانجویان را به منظور کاهش آسیب شناسی روانی و تقویت شادی، افزایش‌می دهد (Rashid,2008). روانشناسان مثبتنگر، هیجانها و خاطرات مثبت را در بحث‌های خود با درمانجویان راه‌اندازی کرده و به آن ها توجه‌می کنند. همچنین به موضوعات مرتبط با هدف یکپارچه کردن هیجانهای مثبت و منفی‌می پردازند.
درمان مثبتنگر مبتنی بر چندین فرض است، نخست اینکه همه افراد مستعد بیماری روانی هستند، همچنین دارای ظرفیت ذاتی شادی هستند. در این دیدگاه، شادی و آسیب شناسی در نتیجه تعامل بین محیط و شخص به وجود‌می آید. از این رو روان درمانگران مثبتنگر، درمانجویان را به صورت خودمختار و رشد محض در نظر میگیرند. دومین فرض آموزش مثبتنگر این است که توانمندیهای درمانجویان و هیجانهای مثبت مانند ضعفها و هیجانها منفی اصیل و واقعی هستند. توجه به ویژگیهای مثبت در ایجاد اتحاد درمانی قوی ضروری هستند و درک کامل خزانه روانشناختی درمانجو به عنوان مبنایی برای طرح درمان میتواند مورد استفاده قرار گیرد (Rashid,2008).
با توجه به موارد ذکر شده در مورد مداخله مبتنی بر معنویت و درمان مثبتنگر، به نظر‌می رسد که الگوی ایرانی-اسلامی و مبتنی بر فرهنگ و مذهب تشیع که ریشه عمیق در باورهای مردم ایران داشته، بتواند اثرات هم افزایی بر مولفههای روانشناختی، اجتماعی و شناختی دانشآموزان داشته باشد. همچنین باید اشاره کرد که تاکنون بسته آموزشی نیز با محوریت بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت در ایران تدوین نشده است. همچنین نکته‌ای که در این بین مطرح است، هیچ پژوهشی نیز به بررسی اثر بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و مقایسه اثربخشی آن با درمان مثبتنگر ایرانی اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم نپرداخته است. بنابراین مساله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا بین اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم تفاوت وجود دارد؟
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش از نوع نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری 2 ماهه بود. متغیرهای مستقل بسته آموزشی روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی-اسلامی و متغیر وابسته بهزیستی روان شناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم بود. جامعه آماري پژوهش حاضر شامل دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه در سال تحصیلی2019-2020 در شهر اصفهان بودند. جهت انتخاب حجم نمونه از روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند استفاده شد. بدین‌صورت که از بين 6 ناحيه آموزش‌وپرورش شهر اصفهان 2 ناحيه آموزشي به‌صورت تصادفي انتخاب شد (آموزش‌وپرورش نواحی 1 و 3). سپس با مراجعه به نواحی انتخابي، 4 دبیرستان دخترانه متوسطه دوم (از هر ناحیه دو دبیرستان) به‌تصادف انتخاب شد. سپس در بین دانشآموزان این آموزشگاه‌ها پرسشنامه‌ی بهزیستی روان شناختی اجرا شد (برای 893 دانش‌آموز). پس از جمعآوری و نمرهگذاری پرسشنامهها، تعداد 67 پرسشنامه به دلیل عدم پاسخگویی مناسب حذف گردید و تعداد 826 پرسشنامه مورد تحلیل قرار گرفت. در گام بعد، دانشآموزانی که نمرات کمتر از میانگین در ابعاد بهزیستی روان شناختی (نمره پایین‌تر از 63) به دست آورده بودند، مورد شناسایی قرار گرفتند. در این مرحله تعداد 61 دانش‌آموز نمرات کمتر از میانگین در بهزیستی روانشناختی به دست آوردند. سپس این دانشآموزان با استفاده از مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی (نمرات بالاتر از 45)جهت ورود به پژوهش موردبررسی قرار گرفتند. در مرحله آخر تعداد 45 نفر از این دانشآموزان که کمترین نمره را در ابعاد بهزیستی روان شناختی به دست آورده بودند و همچنین معتقد به اعتقادات اسلامی (با استفاده از مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی) بودند، انتخاب و به‌صورت تصادفی در گروههای آزمایش و گواه گمارده شدند (15 دانش‌آموز در گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت، 15 دانش‌آموز در گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی و 15 دانش‌آموز در گروه گواه). سپس دانشآموزان حاضر در گروههای آزمایش در طی سه ماه به‌صورت هفته‌ای یک‌جلسه 90 دقیقه‌ای به شکل جداگانه تحت آموزش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت (12 جلسه) و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی (11 جلسه) قرار گرفتند. پس از اتمام آموزش، از آنان پسآزمون به عمل آمد. پسآزمون شامل پرسشنامه قبلی (بهزیستی روانشناختی) بود. دو ماه پس از اتمام دوره مجدداً از دانشآموزان دعوت به عمل آمد که همان پرسشنامه را تکمیل نمایند. این کار جهت پیگیری و بررسی اثربخشی آتی صورت گرفت. ملاک‌هاي ورود به پژوهش شامل: جنسیت دختر و حضور در دوره دوم متوسطه، کسب نمره کمتر از میانگین در ابعاد در ابعاد بهزیستی روان شناختی (نمره پایین‌تر از 63)، اعلام رضایت و آمادگی جهت شرکت در پژوهش، عدم سابقه شرکت در کلاسهایی با رویکرد معنوی یا معنویت و اعتقاد به اعتقادات اسلامی (با استفاده از مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی) بود. همچنین ملاکهای خروج از پژوهش نیز شامل: غیبت در دو جلسه آموزشی و عدم همکاری بود. این پژوهش دارای کد اخلاق با شماره ir.iau.KHuisf.REC.1398.192 از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی می باشد.
ابزار پژوهش
مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی مقیاس 45 سؤالی خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی برای اندازهگیری رفتارهای دینی نوجوانان و جوانان مسلمان توسط نویدی (1997) تدوین‌شده است. در انتخاب جملات این مقیاس، آن دسته از اعمال و رفتارهای دینی (نظیر نماز و روزه واجب) که انجام آنها از یک نوجوان یا جوان مسلمان انتظار می‌رود، در کانون توجه قرارگرفته است؛ بنابراین، جملات کلیدی در این پرسشنامه شامل همه تکالیف دینی بزرگ‌سالان (نظیر جهاد و ذکات) نمی‌شود. این پرسشنامه دارای ۴۵ ماده است که پاسخ هر یک از مواد در مقیاس ۵ درجه‌ای قابل رتبه‌بندی است. حداکثر نمره ممکن، برای رفتارهای دینی ۲۲۵، حداقل نمره ۴۵ و متوسط آن ۱۳۵ است. در پژوهش نویدی (1997) برای بررسی روایی ابزار اندازهگیری التزام عملی به اعتقادات اسلامی، ازنظر متخصصان استفاده شد. تعدادی از روحانیون و اندیشمندان مسلمان و تعدادی از اساتید دانشگاه «مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی» را ابزاری نسبتاً مناسب برای اندازهگیری التزام عملی دانش آموزان به اعتقادات اسلامی دانستند و استفاده از آن را روا دیدند. علاوه بر این روایی این پرسشنامه با اجرا بر روی ۳۵ نفر از دانشآموزان نیز مطلوب گزارش شده است. میزان پایایی این مقیاس نیز 84/0 گزارش شده است (نویدی، 1997).
پرسشنامه بهزیستی روانشناختی توسط ریف(1989) در دانشگاه ویسکانسین ساخته شده است. فرم اصلی این پرسش نامه 84 سوال و 6 مقیاس(هر مقیاس 14 عبارت) دارد که بیانی و محمد کوچکی (2008) آن را ترجمه و هنجاریابی کرده اند. در این پژوهش از فرم کوتاه (18) سوالی این پرسشنامه استفاده شده است. این فرم نیز در سال 1980 طراحی گردیده شده است. همبستگی فرم کوتاه پرسشنامه بهزیستی روان شناختی ریف با مقیاس اصلی از70/0 تا 89/0 در نوسان بوده است (Saqi and Rajai ، 2008). پرسشنامه فوق دارای 6 زیر مقیاس (هر مقیاس شامل 3 عبارت) است. سوالات این پرسشنامه در یک مقیاس لیکرتی شش درجه‌ای (از1= کاملاً مخالف تا 6=کاملاً موافق) طراحی شده است. خرده مقیاس‌های این پرسشنامه شامل پذیرش خود (سوالات 2، 8 و 10)، روابط مثبت با دیگران (سوالات 3، 11، 13)، خودمختاری (سوالات 9، 12، 18)، تسلط بر محیط (سوالات 1، 4، 6)، زندگی هدفمند (سوالات 5، 14، 16) و رشد فردی (سوالات 7، 15، 17) است. برای به دست آوردن نمره مربوط به هر خرده مقیاس، نمره همه عبارات مربوط به آن خرده مقیاس با هم جمع می شود و با جمع امتیازات 18 سوال با یکدیگر، نمره بهزیستی روان شناختی کل فرد به دست می آید. حداقل امتیاز در این پرسشنامه 18 و حداکثر امتیاز 108 می باشد. نمرات بالاتر در این پرسشنامه نشانه بهزیستی روان شناختی بالاتر فرد است. ریف به منظور هنجاریابی مقیاس‌های بهزیستی روان شناختی، این پرسشنامه را روی نمونه ای 321 نفری اجرا کرد. ضریب همسانی ناشی از پایایی خرده مقیاس خودمختاری برابر 76/0 و پذیرش خود 93/0 بود(Ryff and Kays ، 2008). ضریب پایایی به دست آمده در پژوهش زنجانی طبسی(2004)، با روش همسانی درونی(ضریب آلفای کرونباخ)، برای کل آزمون بهزیستی روان شناختی برابر 94/0 و برای خرده مقیاس‌های فرعی بین 63/0 تا 89/0 بوده است. ضریب همبستگی بر اساس روش بازآزمایی برای کل آزمون 76/0 و برای مولفههای فرعی بین 67/0 تا 73/0 به دست آمده است (mahmad kuchaki ve biani، 2008). پایایی پرسشنامه حاضر در این پژوهش به وسیله ضریب آلفای کرونباخ 83/0 محاسبه شد.
روش اجرا
پس از اخذ مجوزهای لازم، دانش آموزان در دو گروه آزمایش و کنترل به طور تصارفی گمارده شدند (15 نفر در هر گروه). گروه آزمایش بسته روان شناختی انتطار محور مبتنی بر آموزه های مهدویت(12 جلسه ) را در طی سه ماه به صورت هفته ای یک جلسه 75 دقیقه ای دریافت نمودند. اما گروه کنترل هیچ مداخله ای را تا پایان دوره پیگیری دریافت نکردند. شرح تدوین بسته انتظارمحور براساس پژوهش کیفی با روش تحلیل مضمون مبتنی بر نظریه آتراید- استرلینگ(2001) انجام گرفت. در پژوهش حاضر، جهت شناسایی مضامین و ترسیم شبکه مضامین آموزش روان شناختی انتظار محور مبتنی برآموزه ی مهدویت 3 کتاب جامع در حوزه ی انتظار بررسی شد که شامل بحارالانوار( جلد53و52 ، احوال حجت منتظر عجل الله تعالی فرجه در ۳۶ باب)وجامع الاحادیث امام مهدی (عج)در هشت جلد (این کتاب، حاوی بیش از دو هزار روایت در موضوعات مختلف و متنوع مربوط به حضرت مهدی (علیه‌السلام) است.این روایات، با نگاه به چهارصد منبع قدیم و جدید، چاپ شده و خطی و اعم از سنی و شیعی گردآوری شده است)و دعاهای مربوطه در مفاتیح الجنان استفاده شد .پس از شناسایی مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر، شبکه مضامین تشکیل شد و اعتبار شبکه بر اساس فرمول هولستی محاسبه شد. برای سنجش روایی تحقیق حاضر علاوه بر این که مضمون های فراگیر، سازمان دهنده و اصلی با مطالعه مبانی نظری، پیشینه تحقیق، اهداف تحقیق و منبع مورد بررسی انتخاب شدند، نظریات و رهنمودهایی گروهی از خبرگان نیز در این خصوص لحاظ شده و قبل از کدگذاری جرح و تعدیل نهایی به عمل آمده است، به این صورت که مضامین در مرحله اول توسط خود پژوهشگر از مقوله ها استخراج گردید و در مرحله دوم با مراجعه به خبرگان، مضامین مرتبط با سؤالات پژوهش با نظارت آنان مجددا شناسایی و استخراج شد. با مقایسه این دو مرحله و بر مبنای میزان توافق دو مرحله کدگذاری، ضریب پایایی محاسبه شده است. بدین منظور از روش هولستی استفاده شده است و لذا پاسخ نتیجه محاسبه نشان می دهد که نتایج تحقیق از قابلیت اعتماد بالایی برخوردار است. بر این اساس یعنی مبتنی بر مضامین پایه و سازمان دهنده محتوای جلسات بسته آموزشی تدوین و آماده شد. پس از انجام مرحله اول پژوهش و شناسایی مولفه‌ها بسته آموزشی مبتنی بر مضامین استخراج شده تدوین گردید. در مرحله دوم: به منظور تعیین اعتبار بسته آموزشی این فاز دارای مرحله تایید روایی محتوایی بود. به این شرح برای بررسی روایی درونی پژوهش بسته آموزشی تدوین شده (بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت) به هشت متخصص آشنا به این حوزه ارائه شد و ضمن درخواست مطالعه و اظهارنظر راجع به ساختار، فرایند و محتوای هر یک از جلسات در قالب پرسشنامه نظرسنجی که همراه بسته آموزشی تدوین شده فوق‌الذکر در اختیار هر یک از متخصصان قرار گرفت. علاوه بر این در این مرحله یک فرم اظهارنظر باز پاسخ به منظور ارائه پیشنهادات و نظرات اصلاحی هر یک از متخصصان در جهت ارتقاء محتوا، ساختار و فرایند بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت ارائه گردید. در گام بعد نظرات تخصصی متخصصین جمعآوری و نظرات اصلاحی آنها درباره بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت اعمال گردید. ضریب همبستگی دورشته ای در این بسته 08/1 به دست آمد در صورتی که ضریب همبستگی به دست آمده از حاصلضرب انحراف استاندارد در سطح معنی داری 96/1 یا 58/2 بزرگتر باشد ضریب همبستگی محاسبه شده در سطح 01/0 یا 05/0 معنا دار است. با توجه به اینکه ضریب همبستگی دو رشته ای 08/1 از خطای معیار همبستگی 98/0 بزرگتر و در سطح 05/0 معنی دار است.بنابراین 8 نفر متخصص ارزیاب به خصوصیات بسته نظر موافق و یکسان دارند. پس از این فرایند، بسته آموزشی به همراه فرم نظرسنجی نهایی و محاسبه ضریب توافق متخصصان درباره فرایند، ساختار و محتوای بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت مجدداً به متخصصین تحویل و پس از انجام اصلاحات نهایی، بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت تدوین گردید (قاسمی و سجادیان، 2024).
جدول 1: جدول خلاصه جلسات بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت
جدول 2: خلاصه جلسات آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی (Jamshidian Qala Shahi, Aghaei and Golparvar، 2017)
جلسه | شرح جلسه |
جلسه اول | توجیه و آشناسازی، به‌طورکلی جلسه اول به جهت‌دهی شرکت‌کنندگان و آشنایی با چارچوب درمان معطوف میشود. در این جلسه نقش‌های روان‌شناس و مسئولیت‌های شرکت‌کنندگان توضیح داده میشود و ضوابط مربوط به آنها مطرح شده و پیشآزمون اجرا میشود. |
جلسه دوم | شادی، آشنا ساختن دانش آموزان با مفهوم شادی، بیان راهکارهای عملی اسلام در ارتباط با شادی (مانند استفاده از رنگ‌ها، سیر و سفر، استفاده از عطر، ورزش، بازی و...) |
جلسه سوم | معنا و هدف. بررسی اهمیت هدفمندی در زندگی. بحث پیرامون فلسفه حیات یا زندگی. بررسی هدف زندگی ازنظر قرآن، تقسیم‌بندی اهداف زندگی ازنظر قرآن به هدف مقدماتی، هدف میانی و هدف نهایی. آشنایی با معنای زندگی ازنظر امام علیA و بیان برخی ویژگیهای زندگی معنادار ازنظر ایشان. |
جلسه چهارم | صبر در دشواری‌ها. آشنایی شرکت‌کنندگان با مفهوم و معنای صبر در علم روانشناسی و انواع صبر ازنظر اسلام. آشنایی اعضا با آثار صبر (آثار دنیوی و آثار اخروی). تمرکز بر شناسایی توانایی‌های برتر و کشف کاربرد آنها در موقعیت‌ها. |
جلسه پنجم | گذشت و بخشش اشتباهات دیگران. آشنایی با مفهوم بخشش و آثار آن بر ارتقای سلامت روان. آشنایی شرکت‌کنندگان با مفهوم بخشش ازنظر اسلام. آموزش پنج گام برای بخشش فرد خطاکار. نوشتن نامه بخشش. |
جلسه ششم | شوخ‌طبعی. آموزش استفاده از شوخ‌طبعی در موقعیت استرس‌زا. آشنایی با انواع شوخ‌طبعی. آموزش مفهوم شوخ‌طبعی ازنظر اسلام. انجام تمرین کلاسی شوخ‌طبعی کلامی، بازی با زبان و واژه‌ها. |
جلسه هفتم | شکرگزاری خدا. آشنا ساختن اعضا با فرایند شناختی دومرحله‌ای قدردانی. مرور کردن برخی از نعمت‌های خداوند در کلاس. آموزش چگونگی شکرگزاری خدا ازنظر اسلام. |
جلسه هشتم | سپاس‌گزاری از دیگران. آشنا ساختن اعضا با چگونگی استفاده از فرایند شناختی دومرحله‌ای قدردانی در ارتباط با اطرافیان. بیان اثرات روانی تشکر از دیگران. آموزش نحوه قدردانی از دیگران و نیز انواع قدردانی از سایر افراد. |
جلسه نهم | امید و خوش‌بینی. بیان تفاوت امید با ناامیدی و اثرات هرکدام از آنها بر زندگی. آشنا ساختن شرکت‌کنندگان با رابطه بین خوش‌بینی و امید. بررسی باورهای غلط در ارتباط با خوش‌بینی. آموزش چگونگی نگاه خوش‌بینانه به زندگی. آشنا کردن شرکت‌کنندگان با مفهوم خوش‌بینی ازنظر اسلام و بیان داستان‌هایی دراین‌ارتباط. تمرین درهای بسته و باز. |
جلسه دهم | مهربانی و کمک بدون چشم‌داشت. آشنایی با مفهوم مهربانی. بیان تأثیرات مهربانی باهم نوع بر بهداشت روان. آموزش مفهوم مهربانی ازنظر اسلام. بارش فکری در مورد مهربانی بدون چشم‌داشت. |
جلسه یازدهم | مرور و جمع‌بندی مطالب. مرور مطالب موردبحث جلسات قبل، بحث و گفتگو در مورد محتواي اين برنامه‌اي آموزشي و نتایج آن و گفتن این مسأله به شرکت‌کنندگان كه مسائل و توانمندی‌هایی كه در این دوره‌ی آموزشی به شما آموزش داده شد بهتراست كه تكليف همیشگی شان باشد. رعایت مواردي كه مطرح شد موجب میشود زندگي در هر شرايطي و حتی باوجود سختي ارزش زندگي كردن را داشته باشد. در انتها پسآزمون اجرا میشود. |
در اين پژوهش براي تجزیه‌وتحلیل دادهها از دو سطح آمار توصيفي و استنباطي استفاده شده است. در سطح آمار توصيفي از ميانگين و انحراف استاندارد و در سطح آمار استنباطي از آزمون شاپیرو- ویلک جهت بررسي نرمال بودن توزيع متغيرها، آزمون لوين براي بررسي برابري واريانس‌ها، آزمون موچلی جهت بررسی پیشفرض کرویت دادهها و همچنين از تحليل واريانس با اندازهگیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرنی براي بررسي فرضيه پژوهش استفاده گرديد. نتايج آماري با استفاده از نرم‌افزار آماري 23SPSS- مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
یافته ها
جدول 3: نتایج آمار توصیفی متغیر بهزیستی روانشناختی در گروههای آزمایش (بسته روانشناختی انتظارمحور و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی) و گروه گواه در مراحل پژوهش
مراحل آزمون | گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور | گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی | گروه کنترل | |||||
پیشآزمون | میانگین | 53/64 | 46/61 | 13/62 | ||||
انحراف معیار | 15/10 | 27/8 | 99/11 | |||||
پسآزمون | میانگین | 53/80 | 80/77 | 40/62 | ||||
انحراف معیار | 85/10 | 66/12 | 16/13 | |||||
پیگیری | میانگین | 73/74 | 26/74 | 60/61 | ||||
انحراف معیار | 47/8 | 26/9 | 44/12 | |||||
نتایج ارائه شده در جدول 3حاکی از آن است که بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی توانسته منجر به تغییر در میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی در مراحل پسآزمون و پیگیری شود، اما معناداری این تغییرات و همچنین تفاوت میزان تاثیر این دو مداخله، می‌بایست توسط آزمون‌های استنباطی مورد بررسی قرار گیرد. جهت تاثیر نیز به این صورت بوده است که بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی -اسلامی توانسته منجر به افزایش میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی در مراحل پسآزمون و پیگیری شود.
میانگین و انحراف معیار متغیر پریشانی روانشناختی در گروههای آزمایش (بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی) و گروه گواه در مراحل پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری در جدول 3ارائه شده است.
به منظور بررسی پیش فرض نرمال بودن از آزمون شاپیروویلک استفاده شد. نتایج اجرای این آزمون در مورد بهزیستی روانشناختی نشان داد فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع نمرات در هر سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری در هر دو گروه باقی است(همه ی سطوح معنی داری برزگتر از 05/0) و بر این اساس استفاده از آزمون‌های پارامتریک در این متغیر با محدودیتی مواجه نمی باشد.
جهت بررسی پیش فرض برابری واریانس ها از آزمون لوین استفاده شد. نتایج نشان داد در متغیر بهزیستی روانشناختی در مرحله پیش آزمون (39/1= F ،26/0= sig)، پس آزمون (42/0=F،26/0=sig ) و پیگیری (87/1=F، 16/0=sig) به دست آمد که نشان می دهد پیش فرض برابری واریانس ها در متغیر بهزیستی روانشناختی در سه مرحله تایید شده است.
نتایج آزمون ماچلی جهت بررسی یکنواختی کواریانس ها در گروهها برای متغیر بهزیستی روانشناختی(68/0Mauchly s W=، 30/11=chi2 ، 004/0=sig) نشان داد که پیشفرض کرویت که از پیش‌فرض‌های تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر است، برآورده نشده است(05/<P). از این رو در تحلیل های درون آزمودنی از آزمون محافطه گرین هاوس-گیسر استفاده میشود تا با کاهش درجه آزادی، شانس ارتکاب به خطای نوع اول کاهش یابد.
جدول4: نتایج تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر جهت بررسی تاثیرات درون و بین‌گروهی اثر بسته روانشناختی انتظارمحور و درمان مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی
| مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | مقدار f | مقدار p | اندازه اثر | توان آزمون | |||||||||
بهزیستی روانشناختی | زمان | 65/2783 | 2 | 83/1391 | 41/55 | 0001/0 | 56/0 | 1 | ||||||||
گروه | 79/3205 | 2 | 89/1602 | 17/15 | 0001/0 | 42/0 | 1 | |||||||||
تعامل زمان و گروه | 23/1405 | 4 | 30/351 | 98/13 | 0001/0 | 40/0 | 1 | |||||||||
خطا | 77/2109 | 84 | 11/25 |
|
|
|
| |||||||||
نتایج جدول4، تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر نشان میدهد که میانگین نمرات متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم فارغ از تاثیر گروهبندی در طی مراحل پسآزمون و پیگیری دچار تغییر معنادار شده که این تغییر با مقایسه با پیشآزمون یک تفاوت معنادار به شمار می‌رود. از طرفی نتایج سطر دوم جدول فوق بیانگر آن است که متغیرهای گروه (بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی) فارغ از مراحل (پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری) بر متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم تاثیر معنادار داشته‌اند. بدین معنا که بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی در مقایسه با گروه گواه یک اثر معنادار بوده است. در نهایت اما سطر مربوط به تعامل مراحل و گروه به عنوان مهمترین یافته جدول فوق حاکی از آن است که بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی با تعامل مراحل نیز تاثیر معناداری بر مراحل آزمون (پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری) متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم داشته‌اند. همچنین نتایج نشان داد که 40 درصد از تغییرات متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم توسط تعامل متغیر مراحل و گروهبندی تبیین میشود. حال در ادامه به مقایسه اثر گروههای آزمایش با همدیگر در دو مرحله پسآزمون و پیگیری پرداخته میشود.
جدول 5: بررسی نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی مقایسه بین گروهها در بهزیستی روانشناختی جهت مقایسه اثر گروههای آزمایش در مراحل پسآزمون و پیگیری
مراحل آزمون | مداخله | گروهها | تفاوت میانگین ها | خطای انحراف معیار | مقدار معناداری | ||
پس آزمون | گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور | گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی | 15/0- | 82/2 | 95/0 | ||
گروه گواه | 87/15 | 81/2 | 0001/0 | ||||
گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی | گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور | 15/0 | 82/2 | 95/0 | |||
گروه گواه | 02/16 | 80/2 | 0001/0 | ||||
پیگیری | گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور | گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی | 12/2- | 01/2 | 90/0 | ||
گروه گواه | 10/11 | 01/2 | 0001/0 | ||||
گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی | گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور | 12/2 | 01/2 | 90/0 | |||
گروه گواه | 22/13 | 2 | 0001/0 | ||||
همانگونه نتایج جدول 5 نشان میدهد، تفاوت بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت با گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی در مرحله پسآزمون معنادار نبوده و این یافته بدین معناست که بین میزان اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم در مرحله پسآزمون تفاوت معنادار وجود ندارد. این در حالی است که تفاوت بین گروههای آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و درمان مثبتنگر- ایرانی اسلامی با گروه گواه در این مرحله معنادار بوده است. در یک جمع‌بندی میتوان این‌گونه بیان کرد: روش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم در مرحله پسآزمون تاثیر معنادار دارد، در حالیکه بین میزان اثربخشی این دو روش در این مرحله نیز تفاوت معنادار وجود ندارد.
همچنین تفاوت بین میانگین نمرات متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت با گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی در مرحله پیگیری معنادار نبوده و این یافته بدین معناست که بین میزان اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی -اسلامی بر متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم در مرحله پیگیری تفاوت معنادار وجود ندارد. این در حالی است که تفاوت بین گروههای آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی -اسلامی با گروه گواه در این مرحله معنادار بوده است. در یک جمع‌بندی میتوان این‌گونه بیان کرد: روش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم در مرحله پیگیری تاثیر معنادار دارد، در حالیکه بین میزان اثربخشی این دو روش در این مرحله نیز تفاوت معنادار وجود ندارد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن بود که بسته های روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی تاثیر معناداری بر متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم داشتند. همچنین نتایج نشان داد که 38 و 62 درصد از تغییرات متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم توسط بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی تبیین میشود. علاوه بر این نتایج آزمون تعقیبی بیانگر آن بود که تفاوت بین میانگین نمرات بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم گروه آزمایش بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت با گروه آزمایش آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی در مرحله پسآزمون و پیگیری معنادار نبوده و این یافته بدین معناست که بین میزان اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی بر متغیر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم در مرحله پسآزمون و پیگیری تفاوت معنادار وجود ندارد.
یافته پژوهش اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه ی مهدویت بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم با یافته برزگربفرویی (2014) همخوان بود. این پژوهشگر با آزمون اثربخشی معنویت‌درمانی از دیدگاه اسلام بر بهزیستی روانشناختی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر نشان دادند که معنویت‌درمانی از دیدگاه اسلام بر بهزیستی روانشناختی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر تاثیر معنادار دارد. در پژوهش همخوانی دیگر سعدی‌پور، دلاور، چیناوی و سلم‌آبادی (2015) با بررسی اثربخشی آموزش معارف مهدوی بر بهزیستی روانشناختی و جهت‌گیری زندگی دانشآموزان پایه اول دبیرستان دریافتند که آموزش معارف مهدوی منجر به بهبود بهزیستی روانشناختی و جهت‌گیری زندگی دانشآموزان شده بود. از طرفی بیرامی، موحدی، موحدی و کریمی نژاد(2016) نیز با بررسی اثربخشی آموزش معنویت بر ارتقای سرسختی و بهزیستی روانشناختی کارکنان زن نشان دادند که آموزش معنویت موجب ارتقای سرسختی و بهزیستی روانشناختی گروه آزمایش شده بود. در پژوهشی دیگر سیدکلان و رضایی شریف (2016) با بررسي اثربخشي سبك زندگي مبتني بر مهدويت بر بهزيستي روانشناختي و معنوي دانش آموزان پسر سال سوم دوره اول متوسطه گزارش کرده‌اند که آموزش سبك زندگي مهدوي مي‌تواند باعث افزايش بهزيستي روانشناختي و معنوي دانشآموزان شود.
در تبیین احتمالی یافته حاضر مبنی بر اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم میتوان گفت که مطابق نظر روسمارین و همکاران (2016) معنویت میتواند بهبود سلامت روان را در پی داشته باشد. اعتقاد به باورهای عمیق مذهبی همچون مهدویت و دریافت آموزه‌های مربوط به آن سبب میشود تا دانشآموزان اثری حفاظتی علیه فشارهای روانی زندگی روزمره در خود احساس کنند. به عبارت دیگر، اعتقاد به اینکه خدایی هست که ناظر بر امور بوده، در همه حال انسان را یاری می‌نماید و با منجی خود جهان را سرشار از عدل و قسط می‌کند، باعث می شود که در نظر دانشآموزان همه رویدادها حتی بلایا و مصائب، نعمت و آزمایش از جانب خداوند تلقی شوند. بنابراین فرد خود را موظف می داند که سختی‌هایی را با قدرت عقل قابل توجیه نیستند، با ایمان تحمل نماید تا به تکامل دست یابد. چنین فردی در مواجهه با ناملایمات و ناکامی های زندگی خداوند را حامی خویش می‌داند و اطمینان دارد که پاداش صبر خود را خواهد گرفت. در نتیجه افراد به این آگاهی می‌رسند که اگرچه نمی‌توانند بسیاری از حوادث قطعی زندگی را تغییر دهند، اما میتواند یاد بگیرند تا روش مواجهه با آن ها را تغییر داده و از این طریق میزان رضایتمندی خود از وضع موجود را افزایش داده و بدین ترتیب شادمای درونی و بهزیستی روانشناختی بیشتری را تجربه نمایند.
اثربخشی آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم با یافته حسین آبادی، پورشهریاری و زندی پور (2016) همخوانی داشت. این پژوهشگران با بررسی اثربخشی روانشناسی مثبتنگر بر بهزیستی روانشناختی مادران دارای فرزندان اوتیسم دریافتند که روانشناسی مثبتنگر بر بهزیستی روانشناختی مادران دارای فرزندان اوتیسم موثر است. همچنین تویسرکانی (2018) با آزمون اثربخشی روشهای مثبت درمانگری و مرور بر خویشتن بر افزایش بهزیستی روانی و تاب‌آوری دانشجویان نشان دادند روشهای مثبت درمانگری و مرور بر خویشتن بر افزایش بهزیستی روانی و تاب‌آوری دانشجویان موثر است. یعقوبی و نسائی (2019) نیز با بررسی اثربخشی روش مداخله‌ای روانشناسی مثبت‌گرا بر بهزیستی روانشناختی نوجوانان گزارش کرده‌اند که روش مداخله‌ای روانشناسی مثبت‌گرا بر بهزیستی روانشناختی نوجوانان تاثیر معنادار دارد. در نهایت خزائی، خزائی و قنبری (2017) با سنجش اثربخشی آموزش مداخلات روانشناسی مثبتنگر بر درمان اعتیاد به اینترنت دانشآموزان نوجوان نشان دادند که آموزش مداخلات روانشناسی مثبتنگر میتواند به کاهش معنادار اعتیاد به اینترنت دانشآموزان نوجوان منجر گردد.
در تبیین یافته حاضر مبنی بر اثربخشی آموزش مثبتنگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر متوسطه دوم میتوان بیان داشت که مداخلات روانشناسی مثبتنگر باعث کاهش احساسات منفی و افزایش احساسات مثبت و در نتیجه باعث کاهش افسردگی و اضطراب و افزایش شادی میشود (rashid، 2008). به طور کلی در نظر گرفتن تفاوت های فرهنگی در همه نوع درمان روانشناختی حائز اهمیت است. اما به نظر می رسد در مورد مداخلات مثبت نگر اين موضوع اهمیت بیشتری دارد. زيرا مروری کوتاه بر موضوعات مورد مطالعه روانشناسی مثبت نشان می دهد که بسیاری از اين موضوعات از ابتدای پیدايش دانش بشری مورد توجه بوده اند و روانشناسی مثبت علم جديدی است که ريشه ی آن به فلسفه، ادبیات و مذهب باز می گردد و عمدتاً هر فرهنگی ادبیات و مذهب منحصر به فرد خود را دارد و ريشه های تاريخی روانشناسی مثبت در عمق گذشته های دور و نزديك ما جای دارد. (Erfan, Aghaei, Golparvar,2021) بنابراین در این رویکرد فرض بر این است که ایجاد هیجانهای مثبت، مشغولیت، داشتن معنی در زندگی و ارتقای توانمندی افراد باعث از بین رفتن و کاهش مشکلات هیجانی و روانی میشود. بنابراین وقتی دانشآموزان تحت آموزش مداخله درمانی مثبتنگر قرار میگیرند، توجه به جنبه‌های مثبت خود و دیگران نسبت به قبل نقش برجسته‌تری را می‌یابد و از طرفی تمرکز بر نکات منفی همچون ناتوانی تحصیلی همچون وجود اهمالکاری، رو به افول می‌گذارد. بر همین اساس دانشآموزان می‌توانند ارتباط بهتری را با خود برقرار کرده و بهزیستی روانشناختی بالاتری را تجربه نمایند. علاوه بر این، باید به این نکته اشاره کرد که يكي از اهداف اساسي برنامه درمانی مثبتنگر، گسترش بهداشت رواني، ارتقاء بخشيدن به ظرفيت‌ها و كنش‌هاي هوش، تقويت خودپنداره و اتكا به نفس، افزايش قدرت تفكر خلاق و انتقادي، كاهش آسيب‌هاي فردي و اجتماعي و جلوگيري از رفتارهاي خشونت‌آميز و گسترش ارتباطات اجتماعي است (Khazaei et al، 2017). درمان مثبتنگر در شيوه مقابله با استرس که نقش مهمی در کاهش بهزیستی روانشناختی افراد داشته، نقش مهمي دارد. چرا که این درمان به دنیال فعال کردن قدرت خوش‌بینی دانشآموزان است. زماني كه افراد سعي دارند با مسائل تنش‌زا به صورت يك مسأله مقابله كنند، خوش‌بيني بيشتري در مورد حل مشكل خود دارند. افراد خوش‌بين نیز از شيوه‌هاي مقابله‌اي فعال استفاده مي‌كنند که این فرایند سبب انطباق‌پذیری بالاتر افراد می‌گردد. این فرایند باعث می‌گردد که دانشآموزان با به‌کارگیری خوش‌بینی حاصل از درمان مثبتنگر رویکرد بهتری را برای حل مشکلات پیش روی خود بکار گرفته و در نتیجه بهزیستی روانشناختی بیشتری را تجربه می‌کند.
پژوهش حاضر به‌طور مؤثر نقش آموزش‌های مذهبی و فرهنگی را در ارتقاء بهزیستی روانشناختی نوجوانان، به ویژه در جوامع اسلامی، روشن ساخت. آموزش انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت بر اساس مفهوم "انتظار" و ظهور امام مهدی (عج) بنا نهاده شده است. این رویکرد در پی ایجاد احساس امید و معنای عمیق‌تر در زندگی نوجوانان است و آنان را به سمت باور به آینده‌ای روشن هدایت می‌کند. در این مداخله، به دانشآموزان آموزش داده میشود که حتی در شرایط دشوار زندگی، باید با امید به آینده‌ای بهتر و بر اساس ایمان به وعده‌های الهی زندگی کنند. این نوع آموزش به‌ویژه بر مفاهیم صبر، انتظار و امید تأکید دارد .در مقابل، آموزش مثبتنگر ایرانی-اسلامی بر مبنای روانشناسی مثبت استوار است که به‌طور ویژه به تقویت احساسات مثبت، نقاط قوت فردی و ارتقاء سلامت روان از طریق تمرکز بر شکرگزاری، رضایت از زندگی و خودمراقبتی می‌پردازد. این رویکرد در تلاش است تا دانشآموزان را به تمرکز بر جنبه‌های مثبت زندگی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های درونی خود ترغیب کند. در این مداخله، مفاهیمی چون شکرگزاری، توکل، و رضایتمندی بر اساس آموزه‌های اسلامی به کار گرفته میشود هر دو رویکرد آموزشی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌های مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی-اسلامی از منظر فرهنگی و دینی، می‌توانند در ارتقاء بهزیستی روانشناختی دانشآموزان دختر نقش مؤثری ایفا کنند. انتخاب میان این دو رویکرد بستگی به اهداف خاص آموزش و نیازهای فردی دانشآموزان دارد هر دو رویکرد از لحاظ فرهنگی و دینی به نیازهای خاص جامعه ایرانی پاسخ می‌دهند و می‌توانند به عنوان ابزارهایی مکمل در راستای ارتقاء بهزیستی روانشناختی نوجوانان ایرانی مورد استفاده قرار گیرند..
محدود بودن دامنه تحقیق به دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر اصفهان و وجود برخی متغیرهای کنترل نشده، مانند وضعیت مالی خانواده‌ها، تعداد فرزندان و موقعیت اجتماعی و فرهنگی آنها و عدم بهره‌گیری از روشهای نمونه‌گیری تصادفی از محدودیت‌های این پژوهش بود؛ لذا پیشنهاد میشود برای افزایش قدرت تعمیم‌پذیری نتایج، در سطح پیشنهاد پژوهشی، این پژوهش در سایر شهرها و مناطق و جوامع دارای فرهنگ‌های متفاوت، دیگر دانشآموزان، کنترل عوامل ذکرشده و روش نمونه‌گیری تصادفی اجرا شود. علاوه بر این پیشنهاد میشود که طی پژوهشهای دیگر کارآیی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و درمان مثبتنگر ایرانی- اسلامی در دانشآموزان دارای دیگر آسیبهای بالینی همچون پرخاشگری، افسردگی و اختلال سلوک و نافرمانی مقابلهای نیز صورت پذیرد. با توجه به اثربخشی بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی بر هویت دانشآموزان دختر متوسطه دوم، در سطح کاربردی پیشنهاد میشود بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت و آموزش مثبتنگر ایرانی اسلامی طی کارگاهی تخصصی به مشاوران و روحانیان حاضر در مدارس آموزش داده شود تا آنها با به‌کارگیری این پروتکل‌ها برای دانشآموزان در مدارس و مراکز مشاوره آموزش‌وپرورش، جهت بهبود هویت این دانشآموزان گامی عملی برداشته باشند؛ دراین‌بین اولویت با بسته روانشناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه‌ی مهدویت است.
قدردانی:
مقاله حاضر برگرفته از رساله دوره دکتری تخصصی خانم زهرا قاسمی به راهنمایی خانم دکتر ایلناز سجادیان بود. بدین‌وسیله از تمام دانشآموزان حاضر در پژوهش، خانواده‌های آنان و مسئولین آموزش‌وپرورش نواحی یک و سه اصفهان که همکاری کاملی جهت اجرای پژوهش داشتند و مرکز تخصصی امامت و مهدویت قم و اساتید گران‌قدر حوزه روانشناسی اسلامی و مهدویت قدردانی به عمل می‌آید.
تعارض منافع
در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی توسط نویسندگان گزارش نشده است.
References
Alboye, Gohar, Tabatabaee, Seyad Mosa , Bahimian Bogar , Isaq, Tabatabaie, Khadije
Sadat. (2015). The effect of Positivist psychology intervention on self concept, self esteem and educational achievement of failed girl students of first grade in high school. Journal of Educational Psychology Studies.Volume 12, Issue 22 - Serial Number 22. December. Pages 1-22 [in Persian]
Barzegarbafrooei, kazem.(2014). The Effectiveness of spiritual treatment education on psychological well - being and study performance of girl students from Islam point of view. Applied Ethics Studies. Volume 10, Issue 38 January 0, Pages 126-152. [In Persian]
Beyrami, Mansour; Mansour, Yazdan; Mohahedi, Masoumeh; Karami Nejad, Kolthoom. (2016). The effectiveness of spirituality training on enhancing resilience and psychological well-being. Psychology and Religion, 9(3), 26-38. [In Persian]
Beyani, Ali Asghar; Kochaki, Ashoor Mohammad; & Beyani, Ali. (2008). Validity and reliability of the Ryff psychological well-being scale. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology (Andisheh & Raftar), 14(2, consecutive issue 53), 146-151. SID. Link to article[in Persian
Bolier, L., Haverman, M., Westerhof, G., Riper, H., Smit, F., Bohlmeijer, E. (2013). Positive psychology interventions: A meta-analysis of randomized controlled studies. Public Health, 13, 119.
Cho, J., Martin, P., Margrett, J., MacDonald, M. and Poon, L.W. (2011). The Relationship between Physical Health and Psychological Well-Being among Oldest-Old Adults, Journal of Aging Research, 2011, Article ID 605041, 8pages.
Elison CG, Burdette AM, Hill TD. (2009). Blessed assurance: religion and tranquility among US adults. Soc Sci Res; 38(3):656-67.
Erfan, Arefeh; Aghaei, Asghar; Golparvar, Mohsen. (2021). Comparing the effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy and Iranian-Islamic positive psychology therapy on catastrophizing pain and symptom severity in women with irritable bowel syndrome. Shahid Journal of Scientific Research, 29(3), 42-56. [In Persian]
Farnam, Ali; Madadi Zadeh, Tahereh. (2017). The effectiveness of positive thinking training on positive psychological states (personality strengths) in high school girls. Positive Psychology Research Journal, 3(1), 76-61. [In Persian]
Flink, I.K., Smeets, E., Bergbom, S., Peters, M.L. (2015). Happy despite pain: Pilot study of a positive psychology intervention for patients with chronic pain, Scandinavian Journal of Pain, 7: 71–79.
Ghasemi, Zahra; Sajjadian, Ilnaz. (2024). Spirituality therapy based on spirituality teachings (application of the principle of special expectation for adolescents). Isfahan: Isfahan(Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, 250 pages. [In Persian]
Gholamrezaei, Zahra; Poursafa, Hadi; Dashtgerdi, Reza. (2009). Comparing psychological well-being of gifted and ordinary students. New Care Quarterly Journal, 6(1), 47-42. [In Persian]
Ghorashi, Samira; Dokanai Fard, Farideh. (2015). Investigating the effect of positive psychotherapy on perseverance and happiness in third-grade female high school students in Marand. Counseling and Psychotherapy Quarterly, 4(15), 76-60. [In Persian]
Gurel NA. (2009). Effects of thinking styles and genderon psychological well-being. [Dissertation]. The graduate school of social sciences of Middle East Technical University; 1-70.
Jamshidian Qaleh Shahi, Parvin; Aghaei, Asghar; Golparvar, Mohsen. (2017). Investigating the effectiveness of Iranian-Islamic positive psychology therapy on anxiety, stress, and depression in infertile women. Isfahan Medical School Journal, 35(418), 76-70. [In Persian]
Jimenez-Fonseca, P; Lorenzo-Seva, U; Ferrando, P.J; Carmona-Bayonas, A; Beato, C; García, T; Del Mar Muñoz, M; Ramchandani, A; Ghanem, I; Rodríguez-Capote, A; Jara, C; Calderon, C. (2018). The mediating role of spirituality (meaning, peace, faith) between psychological distress and mental adjustment in cancer patients. Supportive Care in Cancer; 26(5): 1411-1418.
Hatifnia, Fatemeh; Dartaj, Fariborz; Ali Poor, Ahmad; Farrokhi, Noorali. (2019). The effect of academic procrastination on psychological well-being: Mediating roles of mindfulness, positive-negative emotions, and life satisfaction. Social Psychology Research Quarterly, 9(33), 53-76. [In Persian]
Kalantari, Mehrdad; Roshan Chelsi, Rasool; Sadri Mohammadi, Rezvan. (2014). Investigating the effect of Imam Mahdi's (A.S.) expectation on mental health and quality of life among students. Mashregh Moudad Quarterly, 30, 135. [in Persian]
Kamari, Saman; Fouladchang, Mahbubeh. (2016). The effectiveness of spirituality therapy based on positive thinking on life hope and life satisfaction in adolescents. Clinical Psychology and Counseling Research, 6(1), 23-5. [In Persian]
McRae, J., Smith, C., Emmanuel, A., & Beeke, S. (2020). The experiences of individuals with cervical spinal cord injury and their family during post-injury care in non-specialised and specialised units in UK. BMC Health Services Research, 20(1), 1-11. https://doi.org/10.1186/s12913-020-05659-8
Mahmoudi, H., Khoshakhlagh, H. (2018). The Effectiveness of Positive Psychotherapy on Psychological Well-being and Self-Esteem among Adolescents with Depression Disorder. SBRH, 2(1): 153-163.
Mitchell, J., Vella-Brodrick, D., Klein, B. (2010). Positive psychology and the Internet: A mental health opportunity. E-Journal of Applied Psychology, 6(2), 30–41.
Navidi, Ahmad. (1997). Self-Assessment Scale for Practical Commitment to Islamic Beliefs. Tehran: Sina Behavioral Sciences Research Institute.Ahmadi, S.H., Asadi, E., Amini Z., Kazerooni, N., Kazami, H. (2013). The causal model of relation between religious attitude, hopelessness, and depression in students. Presented at 13th European Congress of Psychology. [In Persian]
Pailler S, Tsaneva M. (2018). The effects of climate variability on psychological well-being in India. World Development, 106; 15-26.
Paukert, A.L; Phillips, L; Cully, J.A; Loboprabhu, S.M; Lomax, J.W; Stanley, M.A. (2009). Integration of religion into cognitive-behavioral therapy for geriatric anxiety and depression. Journal of Psychiatry Practice, 15(2): 103-12.
Proyer, R.T., Gander, F., Wellenzohn, S., Ruch, W. (2016). Nine beautiful things: A self-administered online positive psychology intervention on the beauty in nature, arts, and behaviors increases happiness and ameliorates depressive symptoms, Personality and Individual Differences, 94: 189–193.
Poursardar, Nasrollah; Poursardar, Feizollah; Panahandeh, Abbas; Sangari, Ali Akbar; Abdi Zarrin, Sohrab. (2012). The effect of optimism (positive thinking) on mental health and life satisfaction: A psychological model of well-being. Hakim Journal, 16(1), 49-42. [in Persian]
Rashid, T. (2008). Positive Psychotherapy. In: Lopez SJ, editor. Positive psychology: Exploring the best in people. Westport CT: Greenwood Publishing Company, 146-170.
Rosmarin, D.H; Alper, D.A; Pargament, K.I. (2016). Religion, Spirituality, and Mental Health. Reference Module in Neuroscience and Biobehavioral Psychology. Encyclopedia of Mental Health (Second Edition). 23-27.
Ryff, C.D., Singer, B.H. (2008). Know theyself and become what you are: A Eudemonic Approach to Psychological well-being .Journal of Happiness Studies, 9, 13-39.
Saadipoor, Esmail; Delavar, Ali; Chinavi, Ali; Salmabadi, Mojtaba. (2015). The effectiveness of Mahdavi teachings on psychological well-being and life orientation. Religion and Health Journal, 3(2), 28-19. [In Persian]
Sadri-Mohammadi, Rezvan; Masoumi, Fatemeh. (2010). Investigating the effect of Mahdavi expectation on life satisfaction and student mental health. First National Conference on Social Factors Affecting Health, Tehran, Iran University of Medical Sciences. [In Persian]
Seyedkalan, Seyed Mohammad; Rezaei Sharif, Ali. (2016). The effectiveness of Mahdavi-based lifestyle education on psychological and spiritual well-being of students. Mashregh Moudad Scientific-Research Monthly, 4(40), 41-55. [in Persian]
Shakari Zavardehi, Ruhollah. (2023). A functional analysis of the belief in Mahdavi doctrine with a social approach. Islam and Social Studies, 4(10, consecutive issue 40), 33-8. [in Persian]
Shoshani, A., Steinmetz, S., Kanat-Maymon, Y. (2016). Effects of the Maytiv positive psychology school program on early adolescents' well-being, engagement, and achievement, Journal of School Psychology, 57: 73–92.
Silvers, J. A. (2022). Adolescence as a pivotal period for emotion regulation development. Current Opinion in Psychology, 44, 258-263.
Sisk, L. M., & Gee, D. G. (2022). Stress and adolescence: Vulnerability and opportunity during a sensitive window of development. Current Opinion in Psychology, 44, 286- 292.
Uliaszek, A.A., Rashid, T., Williams, G.E., Gulamani, T. (2016). Group therapy for university students: A randomized control trial of dialectical behavior therapy and positive psychotherapy, Behavior Research and Therapy, Behavior Research and Therapy, 77: 78-85.
Yaghoubi, Abolghasem; Nasaii-Moghadam, Bayan. (2019). The effectiveness of positive psychology intervention on psychological well-being in adolescents. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 25(1), 14-25. [In Persian]
[1] . Psychological Well-being
[2] . Gurel
[3] . Self acceptance
[4] . Positive reactions with others
[5] . Autonomy
[6] . Environmental mastery
[7] . Purpose in life
[8] . Personal growth
[9] . Cloninger