شناسایی مناطق مناسب عملیات پخش سیلاب با استفاده از تکنیک های GIS و سامانه پشتیبان تصمیم گیری (منطقه مورد مطالعه: حوزه آبخیز ماشکید استان سیستان و بلوچستان)

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

میرمسعود خیرخواه زرکش ¹ , محمدرضا زرچشم ²

1 - استادیار گروه سنجش از دور وGIS، دانشکاه علوم وتحقیقات تهران
2 - کارشناس ارشد سنجش از دور و GIS، دانشکاه علوم وتحقیقات تهران*(مسوول مکاتبات)

تاریخ دریافت : 1390/02/25 تاریخ پذیرش : 1390/08/22 تاریخ انتشار : 1394/10/01

کلید واژه: پخش سیلاب, سامانه پشتیبان تصمیم گیری, فرایند تحلیل ساسله مراتبی, سیستم اطلاعات مکانی, حوزه آبخیز ماشکید سیستان وبلوچ,

چکیده مقاله :

زمینه وهدف: استفاده از سیلاب در مناطق خشک ونیمه خشک از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. از جهتی موضوع تغذیه مصنوعی آبهای زیر زمینی در این مناطق ضروری می نماید. بنابراین پخش سیلاب یکی از روش های مهار و بهره برداری از سیلاب می باشد. شناسایی مکان های مناسب برای عملیات پخش سیلاب و نفوذ دادن آن به درون سفره های آب زیر زمینی یکی از مهم ترین نیازهای مناطق در معرض خطر سیلاب می باشد. هدف از این مطالعه تعیین یک سامانه پشتیبان تصمیم گیری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرا فیایی برای انتخاب مکان های مناسب جهت پخش سیلاب در منطقه ماشکید استان سیستان وبلوچستان می باشد. روش بررسی: عواملی که در مکان یابی پخش سیلاب موثرند بسیار متعدد وپیچیده می باشند. این فاکتورها شامل عوامل زمینی (زمین شناسی، ژئومرفولوژی وخاک)، هیدرولوژی (رواناب، رسوبدهی، نفوذ و وضعیت آبخوان) و جنبه های اجتماعی اقتصادی (نیازهای آبی، کشاورزی، خسارات سیل و...) میباشند. چهار معیار اصلی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت شامل خصوصیات سیلاب، وضعیت نفوذ پذیری، کاربرد آب در منطقه و خسارات سیلاب می باشند. به منظور تعیین اهمیت عوامل موثر در امر مکان یابی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی[1] و سیستم اطلاعات مکانی جهت انجام تحلیل های مربوطه استفاده شد. بحث و نتیجه گیری: شاخص حجم سیلاب از معیاراصلی خصوصیات سیلاب و شاخص اصلی نفوذ و یا هدایت هیدرولیکی از معیار اصلی نفوذ پذیری به عنوان مهم ترین عوامل در مکان یابی پخش سیلاب در حوزه مطالعاتی ماشکید سیستان و بلوچستان شناخته شدند. در نهایت نتایج در غالب نقشه های وزن دهی شده در چندین سناریو برای تعیین بهترین مکان بررسی شدند و میانگین و مجموع مطلوبیت زیر حوزه ها بررسی و تعیین گردید. 4-AHP

چکیده انگلیسی:

  Introduction: Iran is located in one of the driest land regions of the world, where water is a limiting factor for lasting life, therefore using seasonal floodwaters is very important in arid and semi arid regions. On the other hand special attention has been paid to artificial groundwater recharge in these regions. Floodwater spreading on the permeable terrain is one of the flooding control way and utilization methods. Determination of appropriate site for water spreading is one of the most important stages of this project. Material and Methods: Parameters considered in the selection of groundwater artificial recharge locations are diverse and complex. These factors consist of earth sciences (geology, geomorphology and soils), hydrology (runoff, sediment yield, infiltration and groundwater conditions) and socio-economic aspects (irrigated agriculture, flood damage mitigation, environment, job creation and so on). Hence, decision making depends on criteria of diverse nature. The goal of this study is defining a Decision Support System for floodwater site selection in Mashkid area. Four main criteria were selected in this research are floodwater characters, infiltration, water application and flood damage. In order to determining the importance of factors, Analytical hierarchy Process and GIS was used. Conclusion: It will be expected that soil texture and floodwater volume of water application and floodwater main criteria are two important factors among other criteria (Hypothesis). After providing output maps which had been defined in several scenarios to determine the best locations for floodwater spreading and finally investigates sums suitability and averages suitability of each sub basin.

منابع و مأخذ:

1. Sharifi, M.A., Herwijnen, M.V., 2003: Spatial decision support systems. International Instiute for Geo-Information Science and Earth Observation (ITC). pp. 201.


2. Klosterman, R.E., 1997: Planning support system: a new perspective on computer-aided planning, Journal of Planning Education and Research 17. pp. 45-54.


3. Malczewski, J., 1999: GIS and Multi Criteria Decision Analysis, John wiley & sons, New York. pp. 387.


4. Ghayoumian, J. Saravi, M. Feiznia, S. Nouri, B., Malekian, A., 2007: Application of GIS techniques to determine areas most suitable for artificial groundwater recharge in a coastal aquifer in southern Iran, Journal of Asian Earth Sciences, 20 April, 2007, 30 (2). pp. 364-374.


5. مهدی­پور، ف.، 1386: الگویی برای مکان­یابی بر اساس روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره در GIS، مجله نقشه­برداری، 87. ص 20-29


6. وهابی، ج.، 1378: اصول معیارها، اهداف، تنگناها و نیازهای تحقیقاتی سامانه­های پخش سیلاب، گزارش اولین کارگاه آموزشی بخش تحقیقات مدیریت و بهره­برداری از سیلاب، مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور.


7. Saaty, T., 1980: The Analytic Hierarchy Process, NewYork, McGraw Hill.


8. Saaty, T.L., 1990, Decision making for leaders, RWS publication 8.


9. Kheirkhah Zarkesh, M., Meijernk, A.M.J., Goodarzi, M., 2008: Decision Support System (DSS) for site selection floodwater spreading schemes using Remote Sensing (RS) and Geographical Information Systems (GIS), Desert, 12 (2). Pp. 99-197.


10. Kheirkhah Zarkesh, M., 2005: DSS for floodwater site selection in Iran, PhD Thesis, Wageningen University, pp. 273.


11. Ghayoumian, J. Ghermezcheshme, B. Feiznia, S.,  Noroozi, A.A, 2005: Integrating GIS and DSS for identification of suitable areas for artificial recharge, case study Meimeh Basin, Isfahan, Iran, Environmental Geology, March 2005 47 (4). pp. 493-500.


12. اصغرپور، م.ج.، 1387: تصمیم­گیری چند معیاره، نشر دانشگاه تهران، موسسه انتشارات چاپ. ص 400


13. عبدی، پ.، 1384: تهیه نقشه آبرفت­های کواترنری استان زنجان با استفاده از RS-GIS، فصلنامه مهندسی نقشه­برداری، دورسنجی و علوم جغرافیایی، 14 (54). ص 41-36


14. قدسی­پور، ح.، 1385: مباحثی در تصمیم­گیری چند معیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران). ص 220.