ارایه الگوی ارزیابی ریسک زیست‌محیطی پروژه‌های انتقال گاز به روش‌های سامانه شاخص‌گذاری و AHP (مطالعه موردی: پروژه انتقال گاز 24 اینچ تسوج– سلماس)

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

سحر رضایان ¹ , مهدی ایرانخواهی ² , سید علی جوزی ³

1 - استادیار گروه مهندسی منابع طبیعی- محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود*(مسئول مکاتبات)
2 - دانشجوی دکتری محیط‌زیست، عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان- واحد علوم و تحقیقات- دانشگاه آزاد اسلامی- تهران- ایران
3 - دانشیار گروه مهندسی منابع طبیعی- محیط‌زیست، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

تاریخ دریافت : 1388/05/05 تاریخ پذیرش : 1389/03/29 تاریخ انتشار : 1393/07/01

کلید واژه: ارزیابی ریسک زیست‌محیطی, سامانه شاخص‌گذاری, فرآیند تحلیل سلسله مراتبی, خطوط لوله انتقال گاز, سامانه اطلاعات جغرافیایی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: انتقال حامل‌های انرژی از طریق خطوط لوله یکی از اقتصادی‌ترین روش‌های انتقال گاز طبیعی، نفت و فرآورده‌های نفتی می‌باشد که انتقال آن‌ها از طریق ناوگان حمل‌و‌نقل جاده‌ای و ریلی با مخاطرات زیادی همراه است. انجام مطالعات ارزیابی ریسک محیط‌زیستی گامی در جهت شناسایی، تجزیه‌و‌تحلیل و طبقه‌بندی عوامل مولّد خطر و در نتیجه کاهش احتمال وقوع پیامدهای نامطلوب و کنترل خطرات بالقوه این گونه طرح‌ها در راستای حفاظت از محیط‌زیست است. این مطالعه با هدف ارایه الگویی جهت ارزیابی ریسک زیست‌محیطی پروژه‌های انتقال گاز به انجام رسیده است. مواد و روش‌ها: در این تحقیق به‌ منظور نیل به هدف، تلفیقی از روش سامانه شاخص‌گذاری و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پیشنهاد شد. با استفاده از این روش ادغام شده می‌توان انواع ریسک‌های محیط‌زیستی موجود در پروژه‌های خطوط لوله انتقال گاز را بر اساس شاخص‌ها و معیارهای تعیین شده طبقه‌بندی، کمّی و اولویت‌بندی نمود. به منظور آزمون نتایج حاصل از به‌کارگیری روش پیشنهادی، ارزیابی خط لوله انتقال گاز 24 اینچ تسوج- سلماس به ‌طول 42 کیلومتر به عنوان مطالعه موردی به انجام رسید. یافته‌‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که: 46% از طول مسیر خط انتقال گاز "تسوج- سلماس" دارای سطح ریسک بالا (6054- 5467 امتیاز)، 48% از طول مسیر واجد سطح ریسک متوسط (6641- 6055 امتیاز) و 2% با ریسک کم (7228-6642 امتیاز) بوده و ریسک ناچیز با امتیاز (>7228) نیز 4% از کل مسیر می‌باشد. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست آمده حاکی از آن بود که به‌کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) می‌تواند ضمن برطرف نمودن خلأ روش سامانه شاخص‌گذاری در اولویت‌بندی شاخص‌ها و زیرشاخص‌های مورد ارزیابی، باعث افزایش دقت آن در برآورد سطح نهایی ریسک شود. لذا، روش تلفیقی ارایه شده می‌تواند به عنوان الگویی در ارزیابی ریسک زیست‌محیطی پروژه‌های خطوط لوله انتقال گاز مورد استفاده قرار‌گیرد

چکیده انگلیسی:

Gas transportation pipelines production plans, unlike technical and economical justification in the fieldof energy supplying for societies, by having danger on environment, needs the continuous studies ofassessment and environmental risk management in manufacturing and benefiting stage. In this study,for purpose of environmental risk assessment for gas transportation pipelines the indexing systemmethod and Analytical Hierarchy Process were combined. Indexing System is a compulsive andapplicable method that was based at the basis of characterizing index effect and ranking. By using thismethod, we can classify, quantify and prefering types of environmental risk in pipelines according tothe determined criteria’s and typical. In the mentioned method, typical of dangers, show the possibilityof danger occurrence and effects of typical show the effect intensity. Final grade for environmentalrisk in this method produce via possibility of danger occurrence multiply with effect intensity.According to that efficiency scale for whole of criteria are not equal in the final level of risk.In addition for the purpose of weighting the criteria’s, the Analytical Hierarchy Process was used andfor the purpose of weighting the digital layers of information related to the criteria Ordered WeightAnalysis method was used. For the purpose of examination results of this research, environmental riskassessment of gas transportation pipelines 24 inches for Tasuj-Salmas with approximate length about42 kilometer as a case study was exerted. Via usage of Geographic Information Systems abilities, theidentified risks and risk zonation in the path of pipelines were considered. Results showed that 46% ofgas pipeline path of Tasuj-Salmas, has a high risk level (5467- 6054 grade), 48% of it, has a mediumrisk level (6055- 6641 grade), 2% of it, has a low level of risk (6642-7228 grade) and 4% of it, has alittle risk (7228< grade). Adjacency of southern zone of pipelines path with Orumieh lake nationalpark, is an important ecological sensitivity that is under investigation. 15 kilometer of pipeline path(kilometer 18+220 to 33+220) is aligned with 5 kilometer of biosphere reserved.

منابع و مأخذ:

1. Brito, A.J. and A.T. de Almeida., 2008, Multi attribute risk assessment for risk ranking of natural gas pipelines, Reliability engineering & System safety, Available online at (www.sciencedirect.com).


2. Bass gas pipeline, 2002, Environmental impact statement, Southeast Australia, (www.ogp.com).


3. Lina, H.B., 2000, Pipeline risk assessment assist safetransportation of energy resources, Southeastern Mexico, (www.eomonline.com)


4. Porter, M., G. Marcuz, R. Reale, K.W. Savigny, 2006, Geohazard risk management for the Norandino gas pipeline, Proceedings of IPC, 6^th International Pipeline Conference, Calgary, Alberta, Canada.


5. Henselwood, F. and G. Phillips, 2004, A matrix based risk assessment approach for addressing linear hazards such as pipelines, Available online at (www.elsevier.com).


6. منوری، سید مسعود، 1384، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، نشر میترا.


7. مهندسین مشاور هامون گستر صنعت، 1386، گزارش ویژگی‌های فنی خط لوله انتقال گاز تسوج- سلماس.
   
   
   1. Muhlbauer, W.K., 2004, Pipeline risk management manual, Gulf professional publishing, united state of America, Third Ed: 572 pp.
   
   
   2. Sarkis, J. and Talluri, S., 2004, Evaluating and Selecting e-Commerce Software and Communication Systems for a Supply Chain, European Journal of Operational Research, 159 pp. 318-329.
   
   
   3. Malczewski, J., 1999, GIS and multi criteria decision analysis, Newyork, John wiley & Sons Inc.
   
   
   4. متکان، علی‌اکبر، علیرضا شکیب، پور‌علی، سیدحسین و حسین نظم‌فر، 1387، مکان‌یابی مناطق مناسب جهت دفن پسماند با استفاده از GIS (ناحیه مورد مطالعه: شهر تبریز)، فصلنامه علوم محیطی، سال ششم، شماره 2، زمستان 1387.
   
   
   5. مرکز آمار ایران، 1385، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، درگاه ملّی مرکز آمار ایران.
   
   
   6. مهندسین مشاور ژئو کاو اندیش، 1385، گزارشات فنی خاکشناسی و مطالعات ژئوتکنیک خط لوله انتقال گاز تسوج- سلماس.