تعیین پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه خرسان و بررسی روند تغییرات سالیانه آن

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

مجید عباسپور ¹ (استاد، دانشکده مکانیک، دانشگاه صنعتی شریف.)
امیر حسین جاوید ² (دانشیار دانشکده محیط زیست و انرژی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران)
اوین حبیبی ³ (فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته محیط زیست (آلودگی ها) ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران*(مسئول مکاتبات).)

تاریخ دریافت : 1390/10/20 تاریخ پذیرش : 1390/12/01 تاریخ انتشار : 1392/12/01

کلید واژه: رودخانه, خرسان, نیترات, فسفات, اکسیژن محلول, آب,

چکیده مقاله :

رودخانه ها یکی از منابع آبی مهممحسوب می شوند که کاربردهای گسترده ای دارند. از طرفی ورود آلاینده ها به آن ها موجب تغییرات فیزیکی و شیمیایی مختلف می گردد. از این رو شناخت کافی از میزان پارامترها و روند تغییرات آن ها امری کاملاً ضروری است. در این میان رودخانه خرسان بزرگ ترین سرشاخه عظیم رود کارون، از مهم ترین رودخانه های کشور محسوب می شود که از لحاظ تامین آب اصلی برای مصارف شهری، روستایی، کشاورزی و زراعتی نقش مهمی دارد. این مقاله با هدف تعیین پارامترهای فیزیکی و شیمیایی    ( نیترات، فسفات، اکسیژن محلول، اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، دما، pH) آب رودخانه خرسان و بررسی روند تغییرات سالیانه آن تدوین گردیده است. از آن جایی که تاکنون در این ابعاد بر روی رودخانه خرسان در ایران و جهان مطالعه و تحقیقی صورت نگرفته است، لذا    می تواند در زمینه کاربری های مختلف که مهم ترین آن در خصوص رودخانه یاد شده ایجاد سد می باشد، مفید واقع شود. جهت انجام آزمایش های فیزیکی و شیمیایی 12 مرحله نمونه برداری به صورت ماهیانه انجام گرفت. نمونه های آب از 6 ایستگاه در طول مسیر رودخانه جمع آوری شد. روش نمونه برداری و روش انجام آزمایش ها مطابق استانداردمتد بوده است. نتایج نشان داد روند تغییرات درجه حرارت آب در ایستگاه های تحت بررسی در ماه های تیر و مرداد به حداکثر مقدار خود می رسد، سپس روند کاهشی داشته و در بهمن ماه به حداقل مقدار می رسد. میزان pH آب در تمامی ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه (5/9 – 5/6) قرار دارد که در تمامی ایستگاه ها در محدوده ماه های شهریور و مهر به حداقل مقدار می رسد. میزان اکسیژن محلول در آب در تمامی ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه (بالاتر از 5 میلی گرم بر لیتر) قرار دارد که در تمامی ایستگاه ها در ماه های تیر و مرداد به حداقل مقدار و در زمستان به حداکثر مقدار خود می رسد. میزان اکسیژن خواهی بیوشیمیایی آب در ایستگاه شماره 1 در اواسط مهرماه بیشترین مقدار را دارد، به طور کلی میزان اکسیژن خواهی بیوشیمیایی بالاتر از حداکثر میزان مجاز می باشد. رونـد تغییرات نیترات در کلیه ایستگاه ها و در تمامی ماه های سال در محدوده بهینه قرار دارد. فعالیت های کشاورزی و توزیع اراضی کاربری زراعتی نواحی مجاور رودخانه و نیز وجود روستاهای مجاور رودخانه و مجاورت مناطق شهری سهم مهمی در آلودگی آب رودخانه دارد.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Rivers are one of the most important water resources with a wide scopeof applications. On the other hand, any entrance of polluting items into rivers may cause differentphysical and chemical changes. Therefore it is necessary to have a good knowledge of theseparameters and changing process of them. Meanwhile Khersan River is one of the greatest headbranchof Karoon as the most important of State’s rivers. This is due to supplying of major part ofrequired water for civil, rural, agricultural purposes. The present paper intends to specify any physicaland chemical parameters of Khersan River (including Nitrate, Phosphate, Liquid oxygen, BiochemicalOxygen demand, Temperature & pH). It is accompanied with a study of annual changes of it. Sincethere was not a real research on Khersan River with such dimensions, therefore it could be useful inthe field of different applications most of which is dam construction on the concerned river.Method: In order to perform some physical and chemical tests, we performed 12 steps of sampling onmonthly basis. All water samples belonged to 6 stations through the river way. We applied standardsampling method and test procedures.Findings and Discussion: According to the findings, there is maximum rate of water temperaturechanges at concerned stations through July & August. Therefore it may find a reducing process andminimum rate in February as well. pH rate of water was in optimized scope in all stations and throughall months of the year (6.5-9.5 mg/liter). It was at minimum rate at all stations through the September& October. The quantity of liquid oxygen in water was in optimized scope (more than 5 mg/liter) inall stations and all months of the year. Then it may reach to the minimum rate through July & Augustand then to its maximum amount in winters. Biochemical oxygen demand of water had the maximumrate at station No. 1 in the middle of October. Generally we had biochemical oxygen demand morethan permitted maximum rate. The process of nitrate changes in all stations was in optimized scope inall months of the year.Conclusion: Any agricultural activities and distribution of agricultural lands besides this river andalso presence of neighboring villages and civil areas, have great roles in pollution of the river water.

منابع و مأخذ:

1. صادقی، هادی- روح اللهی، صالح، "اندازه گیری شاخص های فیزیکی و شیمیایی اب آشامیدنی شهر اردبیل"، مجله علمی پژوهشی دانشگاه آزاد علوم پزشکی اردبیل، دوره هفتم، شماره اول، بهار 1386، صفحات 52 تا 56


2. احسانی، حمیدرضا، « بررسی روند تغییرات نیترات و هدایت الکتریکی در آب های شرب زیرزمینی دشت همدان- بهار با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS »، پایان نامه کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 86- 1385


3. درخشانفر، مهرنوش، «بررسی کیفیت آب رودخانه کن و شناسایی عوامل آلاینده آن با استفاده از GIS»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 1386


4. آذرکار، سید محمد، «بررسی تغییرات کیفیت آب رودخانه کارون در دشت خوزستان از نظر مصارف کشاورزی و اثرات زیست محیطی آن »، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 1376


5. نوریان، سهیلا،" مشاهدات زیست محیطی و بررسی پارامترهای فیزیکوشیمیایی بر روی رودخانه زاینده"، ششمین کنفرانس هیدرولیک ایران، 1386


6. وزارت نیرو،1390، گزارش مطالعات هیدرولوژی حوضه رودخانه خرسان


7. استانداردهای کیفی آب رودخانه های کشور، سازمان حفاظت محیط زیست، 1385، پوریادگار.


8. اقبالی شمس آباد، پروانه، 1389، "بررسی روند تغییرات پارامترهای فیزیکی و آلودگی های شیمیایی رودخانه سفید رود و تحلیل عوامل موثر بر آن با استفاده از GIS"، پایان نامه کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران


9. عباسپور، مجید،1371، "مهندسی محیط زیست"، دانشگاه آزاد اسلامی


10. P.H.A., A.W.W.A. and W. E. f. 2009. Standard Method for the examination of Water and Waste. A.D. Eaton, L. S. Clesceri and A. E. Greenberg (eds.), 20^th edition. American Health Association, Washington, D.C.


11. www.GOOGLEEARTH.COM