ارزیابیِ تفسیریِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری پایدار شرکت‌های بازار سرمایه
محورهای موضوعی : اقتصاد محیط زیستجواد فرامرز 1 , یحیی کامیابی 2 , جواد رمضانی 3
1 - دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه آزاد واحد نور، ایران.
2 - استاد گروه حسابداری، دانشكده علوم اداري و اقتصاد، دانشگاه مازندران، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - استادیار گروه حسابداری، دانشگاه آزاد واحد نور، ایران.
کلید واژه: کیفیت حسابرسی سبز, مضامین خوانایی گزارشگری پایدار, اثربخشی افشای اطلاعات اختیاری,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: خوانایی گزارشگری مالی به عنوان یک مکانیزم محتوایی ضمن اینکه سطح تعامل پذیریِ اثربخش بین شرکت با ذینفعان را توسعه می بخشد باعثِ کاهشِ شکاف انتظارات بین شرکت با حسابرسان می گردد. هدف این پژوهش ارزیابیِ تفسیریِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری پایدار شرکت‌های بازار سرمایه می باشد. روش بررسی: این پژوهش از نظر روش شناسی در بخش نتیجه توسعه ای و از نظر نوع داده ترکیبی محسوب می شود. لذا براساسِ ماهیت تحلیلِ ارزیابیِ تفسیری به منظور شناسایی مولفه‌ها (کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز) و مضامین پژوهش (خوانایی گزارشگری پایدار) از تحلیل فراترکیب و با مشارکت ۱۵ نفر از خبرگان رشته حسابداری در سطح دانشگاهی استفاده شد. در بخش کمی مولفه‌ها و گزاره‌های شناسایی شده در قالب پرسشنامه‌های ماتریسی توسط ۲۰ نفر از مدیران مالیِ شرکت‌های بازار سرمایه مورد ارزیابی رتبه‌بندی تفسیری قرار گرفتند. یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد، تحت وجودِ مضمونِ اجتماعی به عنوان مرجع اثربخشِ خوانایی گزارشگری مالی، کارکردِ توسعه‌ای مطلوب ترین مبنا در ارتقایِ کیفیتِ حسابرسی سبز محسوب می شود. بحث و نتیجه‌گیری: از آنجاییکه کارکردهای توسعه‌ای در حسابرسی زیست‌محیطی به عنوان یک استراتژی نهادی در دستورِ حاکمیت و نهادهای بالادستی می‌باشد، وجودِ افشایِ اطلاعات اختیاری برمبنای مکانیزم های اجتماعی در صورت‌های مالی به حسابرس کمک می‌کند تا گزارش‌های مستدل‌تری نسبت به قابلیت‌های توسعه‌ای شرکت در بخش زیست‌محیطی ارائه دهد.
Background and Objective: The high content of information in reporting has an important effect on the formation of stakeholder decision-making approaches at the level of represented markets. The readability of financial reporting as a content mechanism, while developing a level of effective interaction between the firm and stakeholders, reduces the gap in expectations between the firm and auditors. The purpose of this research is Interpretive Evaluation of Green Audit Quality in Presence of Sustainable Reporting Readability Themes of Capital Market Companies. Material and Methodology: This research is methodologically developmental in the result section and mixed in terms of data type. In this study, in order to identify the components (Green audit quality functions) and research propositions (content themes of Sustainable Reporting Readability), a combined analysis was used with the participation of 15 accounting experts at the university level. In the quantitative part, the components and propositions identified in the form of matrix questionnaires were evaluated by interpretive rating by 20 financial managers of capital market petrochemical companies. Findings: The results showed that, in the presence of a social theme as an effective reference for the readability of financial reporting, the development function is considered the most desirable basis in improving the quality of green auditing. Discussion and Conclusion: In fact, this result shows that, since developmental functions in environmental auditing as an institutional strategy in the hands of the governing body and higher institutions such as the Securities and Exchange Commission; The Court of Audit and other specialized organizations, the existence of disclosure of discretionary information based on social mechanisms in the financial statements helps the auditor to provide more reasoned reports on the development capabilities of the company in the environmental sector and through the effectiveness of the audit Environmental requirements were promising.
1. Yang, F., Chang, Ch., Mo, L. (2021). An Introduction to Multilevel Analyses of Text Readability in Accounting and Finance, Journal of Emerging Technologies in Accounting, 19(9): 2-37. https://doi.org/10.2308/JETA-19-09-02-37
2. Bonsall, S.B., Miller, B.P. (2017). The impact of narrative disclosure readability on bond ratings and the cost of debt. Rev. Acc. Stud. 22(2): 608–643
3. Norouzi, M., Azinfar, K., abbasi, E., dadashi, I. (2020). Modeling the Moderating Role of Management Ability in the Relationship between Financial Reporting Readability and Agency Cost.. Journal of Financial Accounting Research, 12(1): 1-18. (In Persian)
4. Li, F. (2008). Annual Report Readability, Current Earnings, and Earnings Persistence. Journal of Accounting and Economics, 45(2): 221-247.
5. Ajina, A., Laouiti, M., and Msolli, B. (2016). Guiding through the Fog: Does Annual Report Readability Reveal Earnings Management? Research in International Business and Finance, 38(2): 509-516.
6. Kazemiolum, M., Abdi, M., Zalaghi, H., Jalalvand, H. (2020). The Impact of the Annual Report Readability on the Audit Engagement Risk Measures. Accounting and Auditing Review, 27(2): 202-230. (In Persian)
7. Uddin, N., Chakraborty, V. (2021). An Investigation of the Readability of Sustainability Reports, ournal of Emerging Technologies in Accounting, 18(10): 1-18. https://doi.org/10.2308/JETA-18-10-01-18
8. Yao, S., Pan, L. and Zhang, Z. (2020). Does environmental disclosure have an auditing effect?, Managerial Auditing Journal, 35(1): 43-66. https://doi.org/10.1108/MAJ-10-2018-2030
9. Akbari, A., Pourzamani, Z. (2020). The Effect of Corporate Structure on the Relationship between Environmental Auditing and Financial Reporting Quality. Accounting and Auditing Research, 12(46): 21-42. (In Persian)
10. Bhutta, M. K. S., Omar, A. Yang, X. (2011). Electronic waste: a growing concern in today's environment. Economics Research International, 2011.
11. Jabbarzadeh Kangarloui, S., Motavassel, M., behnamoun, Y. (2019). The Effect of Earnings Management and Financial Constraints on Financial Reporting Readability. Journal of Securities Exchange, 12(46): 5-25. (In Persian)
12. Xu, H., Pham, T.H. and Dao, M. (2020). Annual report readability and trade credit, Review of Accounting and Finance, 19(3): 363-385. https://doi.org/10.1108/RAF-10-2019-0221
13. Adhariani, D. and du Toit, E. (2020). Readability of sustainability reports: evidence from Indonesi, Journal of Accounting in Emerging Economies, 10(4): 621-636. https://doi.org/10.1108/JAEE-10-2019-0194
14. Abernathy, J, L., Guo, F., Kubick, Th, R., Masli, A. (2019). Financial Statement Footnote Readability and Corporate Audit Outcomes, AUDITING: A Journal of Practice & Theory, 38(2): 1-26. https://doi.org/10.2308/ajpt-52243
15. Menicucci, E. (2018). Exploring forward-looking information in integrated reporting: A multi-dimensional analysis, Journal of Applied Accounting Research, 19(1): 102-121. https://doi.org/10.1108/JAAR-01-2016-0007
16. Gray, G, L., Yoon, K., Gyun, W., Roebuck, P. (2020). Green IT Perceptions and Activities of Internal Auditors in Australia, Canada, and the United States. Journal of Information Systems In-Press. https://doi.org/10.2308/isys-17-061
17. Zhang, Y., Gu, L., Guo, X. (2020). Carbon audit evaluation system and its application in the iron and steel enterprises in China, Journal of Cleaner Production, 248(3): 119-144. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119204
18. Chen, H, Ch., Yang, Ch, H. (2019). Applying a multiple criteria decision-making approach to establishing green marketing audit criteria, Journal of Cleaner Production, 210(3): 256-265. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.10.327
19. Baldacchino, P., Bugeja, S. and Grima, S. (2020). Social Auditing and Its Applicability to Maltese Co-Operatives, Grima, S., Boztepe, E. and Baldacchino, P. (Ed.) Contemporary Issues in Audit Management and Forensic Accounting (Contemporary Studies in Economic and Financial Analysis, Vol. 102), Emerald Publishing Limited, 273-301. https://doi.org/10.1108/S1569-375920200000102020
20. Carey, P., Liu, L., Qu, W. (2017). Voluntary corporate social responsibility reporting and financial statement auditing in China, Journal of Contemporary Accounting & Economics, 13(3): 244-262. https://doi.org/10.1016/j.jcae.2017.09.002
21. Patriarca, R., Di Gravio, G, D., Costantiono, F., Tronci, M. (2017). The Functional Resonance Analysis Method for a systemic risk based environmental auditing in a sinter plant: A semi-quantitative approach, Environmental Impact Assessment Review, 63(4): 72-86. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2016.12.002
22. Evans, M, F., Liu, L., Stafford, S, L. (2015). Standardization and the impacts of voluntary program participation: Evidence from environmental auditing, International Review of Law and Economics, 43(2): 10-21. https://doi.org/10.1016/j.irle.2015.04.003
23. Kamyabi, Y., Malekiyan, E., Khanlari, M. (2018). Explaining the components of performance auditing in the public sector of Iran with emphasis on environmental and social performance, audit knowledge, 18(71): 57-76. (In Persian)
ارزیابیِ تفسیریِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری پایدار شرکت‌های بازار سرمایه
چکیده
هدف پژوهش: محتوایِ بالای اطلاعات در گزارشگری، اثر مهمی بر شکل گیری رویکردهای تصمیم گیری ذینفعان در سطح بازارهای دارای نمایندگی دارد. خوانایی گزارشگری مالی به عنوان یک مکانیزم محتوایی ضمن اینکه سطح تعامل پذیریِ اثربخش بین شرکت با ذینفعان را توسعه می بخشد باعثِ کاهشِ شکاف انتظارات بین شرکت با حسابرسان می گردد. هدف این پژوهش ارزیابیِ تفسیریِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری پایدار شرکت‌های بازار سرمایه می باشد.
روش پژوهش: این پژوهش از نظر روش شناسی در بخش نتیجه توسعه ای و از نظر نوع داده ترکیبی محسوب می شود. لذا براساسِ ماهیت تحلیلِ ارزیابیِ تفسیری به منظور شناسایی مولفه‌ها (کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز) و مضامین پژوهش (خوانایی گزارشگری پایدار) از تحلیل فراترکیب و با مشارکت ۱۵ نفر از خبرگان رشته حسابداری در سطح دانشگاهی استفاده شد. در بخش کمی مولفه‌ها و گزاره‌های شناسایی شده در قالب پرسشنامه‌های ماتریسی توسط ۲۰ نفر از مدیران مالیِ شرکت‌های بازار سرمایه مورد ارزیابی رتبه‌بندی تفسیری قرار گرفتند.
یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد، تحت وجودِ مضمونِ اجتماعی به عنوان مرجع اثربخشِ خوانایی گزارشگری مالی، کارکردِ توسعه‌ای مطلوب ترین مبنا در ارتقایِ کیفیتِ حسابرسی سبز محسوب می شود.
نتیجه‌گیری: در واقع این نتیجه نشان می دهد، از آنجاییکه کارکردهای توسعه‌ای در حسابرسی زیست‌محیطی به عنوان یک استراتژی نهادی در دستورِ حاکمیت و نهادهای بالادستی همچون سازمان بورس اوراق بهادار؛ دیوان محاسبات و سایرِ سازمان‌های تخصصی می‌باشد، وجودِ افشایِ اطلاعات اختیاری برمبنای مکانیزم های اجتماعی در صورت‌های مالی به حسابرس کمک می‌کند تا گزارش‌های مستدل‌تری نسبت به قابلیت‌های توسعه‌ای شرکت در بخش زیست‌محیطی ارائه دهد و به‌واسطه اثربخشی حسابرسی سبز، می‌توان به افزایش سطح پایبندی شرکت‌ها به رعایت الزامات زیست‌محیطی امیدوار بود.
کلید واژه
کیفیت حسابرسی سبز؛ مضامین خوانایی گزارشگری پایدار؛ اثربخشی افشای اطلاعات اختیاری
Interpretive Evaluation of Green Audit Quality in Presence of Sustainable Reporting Readability Themes of Capital Market Companies
Abstract
Purpose: The high content of information in reporting has an important effect on the formation of stakeholder decision-making approaches at the level of represented markets. The readability of financial reporting as a content mechanism, while developing a level of effective interaction between the firm and stakeholders, reduces the gap in expectations between the firm and auditors. The purpose of this research is Interpretive Evaluation of Green Audit Quality in Presence of Sustainable Reporting Readability Themes of Capital Market Companies.
Design/methodology/approach: This research is methodologically developmental in the result section and mixed in terms of data type. In this study, in order to identify the components (Green audit quality functions) and research propositions (content themes of Sustainable Reporting Readability), a combined analysis was used with the participation of 15 accounting experts at the university level. In the quantitative part, the components and propositions identified in the form of matrix questionnaires were evaluated by interpretive rating by 20 financial managers of capital market petrochemical companies.
Finding: The results showed that, in the presence of a social theme as an effective reference for the readability of financial reporting, the development function is considered the most desirable basis in improving the quality of green auditing.
Result: In fact, this result shows that, since developmental functions in environmental auditing as an institutional strategy in the hands of the governing body and higher institutions such as the Securities and Exchange Commission; The Court of Audit and other specialized organizations, the existence of disclosure of discretionary information based on social mechanisms in the financial statements helps the auditor to provide more reasoned reports on the development capabilities of the company in the environmental sector and through the effectiveness of the audit Environmental requirements were promising.
Keywords
Green Audit Quality, Sustainable Reporting Readability, Voluntary Information Disclosure
مقدمه
خوانایی گزارشگری مالی به عنوان یکی از همین منابعِ قابل اتکاء در گزارشگری مالی محسوب می‌شود که نقش موثری در افزایش این سطح از تعاملات دارد. به عبارت دیگر، اطلاعات موجود در متن صورت‌های مالی با سطح بالای خوانایی گزارشگری مالی برای استفاده‌کنندگان از ارزش اطلاعاتی زیادی برخوردار است (۱). در این راستا، کميسيون بورس اوراق بهادار آمریکا در سال (۱۹۶۷) یک گروه مطالعاتی برای ارائه‌ی رهنمودهایی به منظور بهبود خوانایی و قابليت فهم رویه‌های افشای شرکت‌ها شکل داد (۲). نتایجِ این گزارش در سال (۱۹۶۹) با عنوانِ گزارش ویت «
» منتشر شد و بیان گردید، که گزارش‌های مربوط به هیئت مدیره می‌بایست به سببِ اینکه همه‌ی ذینفعان را قادر به فهمِ سریع گزارش‌های پیچیده‌ی شرکت‌ها نمایند، از انتشارِ گزارش‌های پیچیده؛ طولانی یا زائد منع نمود و توصیه نمود، شرکت‌ها صِرفاً اطلاعاتی را افشاء کنند که به گروه‌های مختلف ذینفعان همچون حسابرسان به عنوان مرجعِ بررسی‌کننده‌ی عملکردهای مالی صاحبکاران در خصوصِ ارائه‌ی گزارشِ حسابرسی مطلوب، کمک نمایند (۳). از منظرِ پژوهشی نیز، پژوهش‌هایی همچون لی (۴) و آنجِلینا و همکاران (۵) نیز نشان دادند، شرکت‌ها و در رأس آن مدیران از سبک‌های خاصی برای ارائه‌ی گزارش‌های مالی خود بهره می‌برند؛ براین اساس، گروهی از آنان در افشایِ اطلاعات خود به دنبال ارائه‌ی مطلوبیت کارکردهای عملکردی خود هستند، در حالیکه گروهی دیگر باهدفِ پنهان نمودنِ عملکردهای ضعیف خود، به دنبال حفظ تملک خود در جایگاه مدیریتی می‌باشند. مرور این پژوهش‌ها نشان‌دهنده‌‌ی تفاوتِ سطح خوانایی در گزارشگری مالی است که به افزایش تعامل‌پذیری شرکت با ذینفعان است. در واقع افشایِ اطلاعات اختیاری به عنوان بخش بسیار مهمی از خوانایی گزارشگری محسوب می‌شود که نقش تعیین کننده‌ی در توسعه‌ی پایدارِ کارکردهای کیفیت حسابرسی در بازار سرمایه خواهد داشت (۶). پایداریِ کارکردهای کیفیت حسابرسی در بخش حسابرسی زیست‌محیطی، حوزه‌هایی از گزارش حسابرسی را در بر می‌گیرد، که گویای رویکردهای شرکت‌ها نسبت به محیط زیست و مسئولیت‌پذیری آنان در قبال آیندگان می‌باشد (۷). در واقع، حسابرسی‌سبز اشاره به سیستم‌های حسابداری و حسابرسی سازگار با محیط‌زیست و اطلاعات زیست‌محیطی دارد که در یک تعریف ساده شناسایی؛ پیگیری؛ تحلیل و گزارش مواد و اطلاعات هزینه‌های مربوط به جنبه‌های زیست‌محیطی یک شرکت فعال در بازار سرمایه است، که توسط حسابرس براساسِ سطح افشای اطلاعات صورت‌های مالی، محقق می‌شود (۸). به عبارت دیگر، حسابرسی سبز، بازبینیِ سیستماتیک، مستدل، متناوب و هدفمندانه‌ای برای برآوردهای نیازهای زیست‌محیطی است که گاهاً با ماهیتِ تخصصی و گاهاً با ماهیت فلسفی حرفه حسابرسی در جهت پیشبرد اهداف زیست‌محیطی عجین شده است (۹). اهمیت این پژوهش از منظر کارکردی در گروِ آمار انتشاریافته‌ی سازمان‌ها و نهادهای ذیربط همچون آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا است که کیفیتِ حسابرسی از منظر زیست‌محیطی یا اصطلاحاً کیفیتِ حسابرسی سبز را، روشی برای توسعه؛ نهادینه‌سازی و الزام به حفظ و حراست از محیط زیست به عنوان خط مقدم نظارت تعریف می‌نماید. از این رو باتوجه به اهمیت و رشد فزآینده‌ی پسماندها و ضایعات آلاینده‌ی زیست‌محیطی، بسیاری از نهادهای نظارتی اقدام به تدوین قوانین و مقررات الزام‌آور در حوزه‌ی بهبودِ کیفیتِ حسابرسی سبز به منظور کاهش آلایندگی‌های محیطی نمودند (۱۰). یکی از این نهادهای بی‌شمار نظارتی که مورد توجه این پژوهش است، هیئت تدوین استانداردهای حسابداری بود که در سال ۱۹۹۵ استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰ برای تشویق و ترغیب شرکت‌ها به رعایتِ سیاست‌های زیست‌محیطی که بعدها به سبز شهرت یافت، به وجود آمد (۸). در سال‌های اخیر، حسابرسی‌های سبز توسط نهاد عالی سازمان کشور باهدفِ تسهیل توسعه پایدار کشور انجام شده است، چراکه این نهاد به نقش حسابرسی در پیگیری عمل به تعهدات یاد شده و اثرگذاری این رویكرد در تسهیل فرآیند تدوین؛ اجرا و در نهایت بهبودِ اثربخشی استراتژی‌های توسعه پایدار باور دارد (۹). از این رو هدف این پژوهش ارزیابیِ تفسیریِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری مالیِ شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد.
مبانی نظری
استانداردهای مرتبط با بسط کیفیتِ حسابرسی سبز
جزء «ج» بند 13 استاندارد مالی حسابداري شماره 1 بيان مي‌كند در مواردي كه رعايت الزامات مقرر در استانداردهاي حسابداري براي درك اثر معاملات يا ساير رويدادهاي خاص بر وضعيت مالي و عملكرد مالي بنگاه اقتصادي به وسيله استفاده‌كنندگان صورت‌هاي مالي كافي نباشد، شركت‌ها بايد براي ارائه صورت‌هاي مالي به نحو مطلوب، اطلاعات اضافي ارائه كنند. همچنين، طبق بند 19 استاندارد مزبور، در صورت نبود استاندارد حسابداري خاص، مديريت رويه‌هايي را بكار گيرد كه به ارائه مفيدترين اطلاعات در صورت‌هاي مالي منجر شود (۹). همچنین براساس ماده 33 آيين‌نامه اصول راهبري شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار، شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس موظف‌اند در گزارش‌هاي سالانه خود اطلاعات كلي در مورد مسئوليت‌هاي اجتماعي و زيست‌محيطي ارائه كنند. از طرف دیگر، دیوان محاسبات کشور به تبعیت از قانون اساسی و قانون تشكیل خود به ایجاد حسابرسی کلی ویژه و مستقل در خصوص محیط زیست با تمرکز بر سه حوزه‌ی محیط زیست انسانی، طبیعی و دریایی پرداخته و توسعه‌ی آن را در دستور کار خود قرار داده است (۹). حوزه‌های یاد شده دارای زیر حوزه‌هایی به شرح جدول (۱) می‌باشند.
جدول (۱) حوزه‌های مورد بررسی حسابرسی محیط زیست در ایران (۹)
حوزه‌های مورد تاکید | تشریح وظایف |
حوزه‌ی انسانی | حسابرسی‌های سبز رودخانه‌ی سراسر کشور با رویكرد آسیب شناسی، حسابرسی نحوه‌ی جلوگیری از آلودگی هوا، توسط دستگاه‌های ذیربط، حسابرسی خود اظهاری آلودگی و تخریب زیست‌محیطی و ارتقا مشخصات فنی، ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی در سراسر کشور جهت حصول اطمینان از ارزیابی‌های زیست‌محیطی اجرای پروژه‌ها، طرح‌های عمرانی، حسابرسی ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌های بزرگ، حسابرسی مقابله با ریزگرد و غبارها |
حوزه‌ی طبیعی | حسابرسی ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌های بزرگ، حسابرسی مقابله با ریزگرد و غبارها |
حوزه‌ی دریایی | حسابرسی زیست‌محیطی مدیریت سواحل، حسابرسی وضعیت تالاب‌های کشور، حسابرسی همسویی اقدامات زیست‌محیطی دولت با تعهدات بین‌المللی (انرژی نو) |
خوانایی گزارشگری مالی
گزارش‌های مالی با مقاصدِ عمومی، باید اطلاعات را به نحوی ارائه دهند که پاسخگویِ نيازها و متناسب با دانش پایه‌ای استفاده‌کنندگان آن‌ها و بيان‌کننده‌یِ ماهيتِ اطلاعات ارائه شده باشند. گزارش‌های مالی برای رفع نيازهای استفاده‌کنندگان مختلف با ميزانِ آگاهی متفاوت از فعاليت‌هایِ واحد گزارشگر تهيه می‌شود. از این‌رو، اطلاعاتِ مندرج در گزارش‌های مالی عموماً براساس این فرضيه تهیه می‌شود که استفاده‌کنندگان از دانشِ متعارفی درباره‌ی فعاليت‌های واحدِ گزارشگر و نحوی حسابداری برخوردارند و همچنين، توانایی مطالعه‌ی اطلاعات و تمایل به انجام این کار را نيز دارند (۳). در عین حال اطلاعات پیچیده‌ای که برای رفع نیازهای استفاده‌کنندگان مربوط تلقی می‌شود، نباید به بهانه‌ی اینکه درک آن برای برخی از استفاده‌کنندگان بیرونی مشکل است، از صورت‌های مالی حذف شود؛ اگرچه اینگونه اطلاعات نیز باید تاحدِ امکان به گونه‌ای ساده ارائه شود. کیفیتِ گزارشگری مالی فقط در قالبِ اعداد بیان نمی شود و شاملِ متن نیز می‌باشد. براین اساس هرچه خواناییِ صورت‌های مالی بیشتر باشد، کیفیتِ آن افزایش می‌یابد و در نتیجه به درکِ بهتر سرمایه‌گذاران منجر می‌شود (۱۱). ژئو و همکاران (۱۲) در واکاویی محتوایی عللِ ایجادِ خوانایی گزارشگری مالی چارچوب زیر را پیشنهاد دادند.
شکل (۱) علل توسعه خوانایی گزارشگری مالی
لذا باتوجه به مبانی نظری ارائه شده، در این بخش سوال‌های پژوهش به ترتیب زیر ارائه می‌شوند:
1. مولفه‌های کیفیت حسابرسی سبز به عنوان مبنا در تحلیل تفسیری همسانی ماتریس کدامند؟
2. مضامین خوانایی گزارشگری مالی پایدار شرکت‌ها به عنوان مرجع در تحلیل تفسیری کدامند؟
3. اثربخش‌ترین معیارِ کیفیت حسابرسی سبز تحتِ وجودِ مضامین خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار شرکت‌های بازار سرمایه کدامند؟
روش شناسی
از نظر ماهیت روش شناسی نتیجه، این پژوهش در دسته پژوهش‌های توسعه‌ای قرار می‌گیرد، چراکه عدم‌انسجام تئوریک در باب مفاهیم و تئوری‌های مرتبط به این حوزه، باعث گردیده است تا این پژوهش به دنبال ایجاد یک رویکرد یکپارچه در مورد کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز باشد. از طرف دیگر نیز براساس نوع داده این پژوهش ترکیبی است، زیرا در بخش کیفی از طریق غربالگری نظری براساس روش سیستماتیک فراترکیب، این پژوهش به دنبال شناسایی مولفه‌ها و گزاره‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز و مضامین خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار می‌باشد و سپس در بخش کیفی از طریق تحلیل ماتریس قطبی براساس روش تصمیم‌گیری چندمعیاره، الگویی از سطح تاثیرگذاری مضامین خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار بر کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز را مورد بررسی قرار دهد. معمولا فرآیندهای تصمیم‌گیری براساس مولفه و گزاره که در قالب تحلیل ماتریسی و براساس مقایسه زوجی مورد بررسی قرار می‌گیرند، یکی از بهترین فرآیندهای رتبه‌بندی تفسیری (
) می‌باشند. در اجرای فرآیند رتبه‌بندی تفسیری (
)، روابط بین معیارها در قالب روابط ضمنی و انتقال‌پذیر همانند فرآیند رتبه‌بندی تفسیری (
) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جامعه آماری پژوهش
جامعه آماری در بخش کیفی، شامل ۱۵ نفر از متخصصان و خبرگان رشته حسابداری در سطح دانشگاهی هستند، که به واسطه انجام پژوهش‌های علمی در زمینه مشابه، دارای رویکردی تخصصی و علمی در این رابطه می‌باشند. این افراد از طریق روش نمونه‌گیری همگن انتخاب شدند، چراکه هدف این بود، افرادی که در این بخش مشارکت می‌کنند، که دارای دید نظری در رابطه با موضوع پژوهش باشند. در فاز دوم، به منظور انجام بخش تحلیل تفسیری رتبه‌بندی ()، از ۲۰ نفر از مدیران شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران استفاده شد تا براساس ماهیت تحلیل اقدام به پُرنمودن چک لیست‌های ماتریسی نمایند. نکته قابل ذکر این است که از آنجایکه تحلیل رتبه‌بندی تفسیری (
) یک تحلیل مبتنی بر تجزیه و تحلیلی ماتریسی و تحلیل در عملیات می‌باشد، می‌بایست براساس معیار مشخصی همچون تجربه یا دانش تخصصی توسط مشارکت‌کنندگان صورت پذیرد که براین مبنا از نظر حجم نمونه محدود است.
یافته‌های پژوهش
هیچ لیست از قبل تعیین شده و قطعی درباره مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز مرتبط با مضامینِ خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار، و هیچ احتمال قطعی برای شناسایی و محدود ساختن تمامی ویژگی‌های مرتبط با هدف پژوهش در یک مجموعه مشخص و با مرزبندی‌های شفاف و متمایزکننده در قالب پژوهش‌های انجام شده، وجود ندارد.
۱) یافته‌های فراترکیب
دوره زمانی جهت واکاوی پژوهش‌های مشابه، ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ میلادی و ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ شمسی بوده است. براساس ارزیابی کلیه منابع اولیه شناسایی شده ۵۱ مورد می‌باشند که پس از چند مرحله فرآیند غربالگری از نظر محتوا، عنوان و تحلیل در نهایت، ۱۸ پژوهشِ متناسب با محتوا، عنوان و فرآیندهای تحلیلی موردنظر این پژوهش انتخاب شدند که ۹ پژوهش مربوط به مضامینِ خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار و ۹ پژوهش مربوط به مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز می‌باشد. در این مرحله می‌بایست مفاهیم را براساس مولفه‌ها و گزاره‌ها تفکیک نمود، تا اثربخش‌ترینِ کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز براساس مضامینِ خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار در قالب چک لیست‌های امتیازی تعیین شوند. در واقع از طریق معیار ارزیابی اِنتقادی براساس ۱۰ معیار اهداف‌تحقیق، منطق روش تحقیق، طرح‌تحقیق، نمونه‌برداری، جمع‌آوری داده‌ها، انعکاس‌پذیری، دقت تجزیه و تحلیل، بیان تئوریک و شفاف یافته‌ها و ارزش‌تحقیق در بخش الف) اقدام به تعیین مضامینِ خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار و در بخش ب) اقدام به تعیین مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز شود.
الف) شناسایی مضامینِ گزاره‌ای خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار (
)
در این بخش باتوجه به توضیح‌های داده شد، اقدام به شناسایی مضامینِ خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار با نماد () می‌شود. جدول (۱) نحوه ارزیابی گزاره‌ها را براساس شاخص ۵۰ نمره‌ای در قالب امتیازهای ۱ تا ۵ براساس ۱۰ معیار توضیح داده شده مورد سنجش قرار می‌دهد.
جدول (۲) فرآیند تحلیل حیاتی پژوهش‌های غربال شده
معیارهای ارزیابی انتقادی
مقاله‌ها | اهداف تحقیق | منطق روش تحقیق | طرح تحقیق | نمونه برداری | جمع آوری داده‌ها | انعکاس پذیری | ملاحضات اخلاقی | دقت تجزیه و تحلیل | بیان تئوریک و شفاف یافته‌ها | ارزش تحقیق | جمع |
اودین و چاکرابورتی (۷) | ۳ | ۵ | ۴ | ۳ | ۳ | ۳ | 4 | 5 | 4 | 4 | 38 |
اَدهاریانی و دوتویئت (۱۲) | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳ | ۴ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳۷ |
ژئو و همکاران (۱۲) | ۲ | ۲ | ۳ | ۳ | ۳ | ۲ | ۳ | ۳ | ۳ | ۳ | ۲۷ |
آبِرناثی و همکاران (۱۴) | ۴ | ۴ | ۳ | ۴ | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳۶ |
مِنیسینی (۲۰۱۸) | 4 | 5 | 5 | 3 | 4 | 3 | 3 | 3 | 4 | 4 | 38 |
گینسِتی و همکاران (۱۵) | ۲ | ۳ | ۲ | ۲ | ۳ | ۲ | ۲ | ۲ | ۲ | ۳ | ۲۳ |
نوروزی و همکاران (۳) | ۲ | ۳ | ۳ | ۳ | ۴ | ۳ | ۳ | ۳ | ۴ | ۴ | ۳۲ |
کاظمی‌علوم و همکاران (۶) | 4 | 5 | 4 | 4 | 3 | 4 | 4 | 3 | 5 | 4 | 39 |
جبارزاده‌کنگرلویی و همکاران (۱۱) | ۳ | ۳ | ۳ | ۲ | ۲ | ۳ | ۳ | ۲ | ۲ | ۳ | ۲۶ |
امتیازهای ارائه شده براساس شاخص مد، نشان داد، سه پژوهش باتوجه به اینکه از مجموع ۵۰ امتیاز، زیر ۳۰ دریافت نمودند و برحسب دستورالعمل حد کفایت امتیاز این تحلیل پژوهش‌هایی که امتیاز ۳۰ و بالاتر را کسب نمایند، مورد تایید هستند، حذف گردیدند و به همین دلیل از دور بررسی خارج شدند. در ادامه اقدام به استخراجِ مضامینِ گزاره‌ای خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار پژوهش می‌شود. در این بخش پس از واکاوی در مبانی نظری پژوهش‌های تایید شده، اقدام به تعریف هریک از گزاره‌های شناسایی شده طبق جدول (۳) شده است.
جدول (۳) مضامینِ گزاره‌ای خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار
کدها | R1 | R2 | R3 | R4 | R5 | R6 | R7 |
گزاره‌ها | بُعد زیست‌محیطی | بُعدِ رقابتی | بُعد اجتماعی | بُعد اخلاقی | بُعد داوطلبانه | بُعد فرهنگی | بُعد نهادی |
ب) شناسایی مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز (
)
همانند مراحل فوق و با پیروی از روش ارزیابی انتقادی در این بخش کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز مشخص می‌گردد. در این بخش باتوجه به توضیح‌های داده شد، اقدام به شناسایی کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز با نماد () می‌شود. جدول (۴) نحوه ارزیابی مولفه‌ها را براساس شاخص ۵۰ نمره‌ای در قالب امتیازهای ۱ تا ۵ براساس ۱۰ معیار توضیح داده شده مورد سنجش قرار می‌دهد.
جدول (۴) فرآیند تحلیل حیاتی پژوهش‌های غربال شده
معیارهای ارزیابی انتقادی/پژوهش‌ها | گِری و همکاران (۱۶) | ژانگ و همکاران (۱۷) | چِن و یانگ (۱۸) | بالداسینیو و همکاران (۱۹) | کری و همکاران (۲۰) | پاتریاکارا و همکاران (۲۱) | ایوِنز و همکاران (۲۲) | کامیابی و همکاران (۲۳) | اکبری و پورزمانی (۹) |
هدف پژوهش | ۲ | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۳ | ۳ | ۴ | ۳ |
منطق روش پژوهش | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳ | ۴ | ۴ |
طرح پژوهش | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳ | ۳ | ۴ | ۴ |
روش نمونه‌گیری | ۳ | ۲ | ۴ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ |
نحوه جمع‌آوری | ۳ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۴ | ۳ | ۴ | ۳ |
تعمیم یافته‌ها | ۲ | ۲ | ۴ | ۳ | ۴ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ |
اخلاقی | ۲ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۴ | ۴ | ۴ | ۳ |
نحوه تحلیل آماری | ۲ | ۲ | ۳ | ۳ | ۵ | ۴ | ۳ | ۴ | ۳ |
قابلیت تئوریک | ۲ | ۲ | ۳ | ۴ | ۴ | ۳ | ۴ | ۴ | ۵ |
ارزش پژوهش | ۳ | ۳ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ | ۴ |
جمع | ۲۳ | ۲۴ | ۳۵ | ۳۷ | ۳۹ | ۳۶ | ۳۴ | ۴۰ | ۳۶ |
براین اساس به منظور تعیین مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز از روش امتیازی طبق توضیح‌های قبلی استفاده شد.
جدول (۵) مولفه های کیفیتِ حسابرسی سبز
کدها | T1 | T2 | T3 |
گزاره‌ها | کارکردهای مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز | کارکردهای توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز | کارکردهای اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
تحلیلِ رتبه‌بندی تفسیری (
)
باتوجه به مشخص شدن، مولفه‌های کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز () و مضامینِ گزاره‌ای خوانایی گزارشگری مالیِ پایدار () براساس تاثیرگذاری سطر «
» بر ستون «
»و یا برعکس و یا متقابل، اقدام به انجام فرآیندهای مربوط به این تحلیل می‌شود. لذا به منظور ایجاد ماتریس‌های تعاملی ابتدا می‌بایست سطح ارتباط مستقیم، متقارن و یا غرمستقیم را همسو با توضیح‌ها مور توجه قرار داد. حال باهدف ایجادِ تفسیر تقابل مولفه‌های کارکرد کیفیتِ حسابرسی سبز با مضامینِ خوانایی گزارشگری مالی در جدول زیر ارائه می‌شود.
جدول (۶) تحلیل تفسیری ماتریس متقابلِ کارکردهای کیفیت حسابرسی سبز با خوانایی گزارشگری مالی پایدار
|
|
|
|
|
|
|
| ||
بُعدِ نهادی مبنایی برای کارکردِ مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
|
|
| بُعدِ اجتماعی مبنایی برای کارکردِ مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ رقابتی مبنایی برای کارکردِ مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
|
| کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز | مولفه‌های پژوهش |
بُعدِ نهادی مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ فرهنگی مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ داوطلبانه مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ اخلاقی مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ اجتماعی مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| بُعدِ زیست‌محیطی مبنایی برای کارکردِ توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| ||
بُعدِ نهادی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ فرهنگی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ داوطلبانه مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ اخلاقی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ اجتماعی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ رقابتی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز | بُعدِ زیست‌محیطی مبنایی برای کارکردِ اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| ||
خوانایی گزارشگری مالی پایدار |
|
|
| ||||||
گزاره‌های پژوهش |
|
|
| ||||||
گزاره‌های پژوهش | ابعادِ خوانایی گزارشگری مالی | ||||||||
بُعدِ نهادی | بُعدِ اخلاقی | بُعدِ داوطلبانه | بُعدِ ذینفعان | بُعدِ اقتصادی | بُعدِ اجتماعی | بُعدِ محیطی | |||
|
|
|
|
|
|
| |||
0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 |
| بُعد زیست‌محیطی | گزاره‌های پژوهش |
1* | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 |
| بُعد رقابتی | |
0 | 1* | 0 | 1* | 1 | 0 | 1* |
| بُعد اجتماعی | |
0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 |
| بُعد اخلاقی | |
1* | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 |
| بُعدِ داوطلبانه | |
0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 |
| بُعد فرهنگی | |
1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 |
| بُعدِ نهادی | |
| تاثیر انتقالی |
| تاثیر مستقیم | فرآیندِ تعیین تاثیر | |||||
متغیر مرجع | تاثیرگذاری مستقیم | تاثیرگذاری انتقال‌پذیر | تاثیرگذاری تفسیری | تاثیرگذاری کلی | درصد تاثیرگذاری تفسیری | |||
گزاره‌های پژوهش | بُعد زیست‌محیطی |
| ۲ | ۰ | ۲ | ۴ | ۸۱/۱۰ | |
بُعد رقابتی |
| ۳ | ۱ | ۲ | ۶ | ۲۱/۱۶ | ||
بُعد اجتماعی |
| ۱ | ۳ | ۳ | ۷ | ۹۴/۱۸ | ||
بُعد اخلاقی |
| ۲ | ۰ | ۲ | ۴ | ۸۱/۱۰ | ||
بُعدِ داوطلبانه |
| ۳ | ۱ | ۲ | ۶ | ۲۱/۱۶ | ||
بُعد فرهنگی |
| ۲ | ۰ | ۲ | ۴ | ۸۱/۱۰ | ||
بُعدِ نهادی |
| ۳ | ۰ | ۳ | ۶ | ۲۱/۱۶ | ||
مجموع | ۱۶ | ۵ | ۱۶ | ۳۷ |
| |||
درصد | ۲۴/۴۳ | ۵۲/۱۳ | ۲۴/۴۳ |
|
| |||
کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز | مولفه‌های پژوهش | |||||||
|
|
| ||||||
مولفه‌های پژوهش | کارکردهای مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| 1 | 1 | 1* | |||
کارکردهای توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| 1* | 1 | 1* | ||||
کارکردهای اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| 1 | 1 | 1* | ||||
کارکردهای کیفیتِ حسابرسی سبز | مولفه‌های پژوهش | معیارهای ارزیابی | ||||||
|
|
| سطح وابستگی | تفاوت |
| |||
مولفه‌ها | کارکردهای مالی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| - | ۱ | ۱ | ۲ | ۱- | 3th |
کارکردهای توسعه‌ای در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| ۲ | - | ۲ | ۴ | ۱ | 1th | |
کارکردهای اجتماعی در کیفیتِ حسابرسی سبز |
| ۱ | ۲ | - | ۳ | ۰ | 2th | |
سطح نفوذ | ۳ | ۳ | ۳ | ۹ |
|
| ||
|
| اختصار | گزاره خروجی | گزاره ورودی | عناصر مشترک |
|
|
گزاره‌ها | بُعد زیست‌محیطی |
| 1,4 | 1,2,3,5,6 | 1 | سطح دوم | سطح بندی |
بُعد رقابتی |
| 1,3,4,6 | 3,6,7 | 3,6 | سطح چهارم | ||
بُعد اجتماعی* |
| 1,2,3,4,5,6,7 | 1,6,7 | 1,6,7 | سطح ششم | ||
بُعد اخلاقی |
| 4 | 1,2,3,4,6,7 | 4 | سطح اول | ||
بُعدِ داوطلبانه |
| 1,2,5,7 | 4,5,6,7 | 5,7 | سطح پنجم | ||
بُعد فرهنگی |
| 1,2,4,7 | 2,5,6,7 | 2,7 | سطح سوم | ||
بُعدِ نهادی |
| 2,3,4,5,6,7 | 2,5,6,7 | 2,5,6,7 | سطح پنجم |
