گونه‌شناسی ساختار کالبدی- فضایی معماری مسکن روستایی دره شاهرود شهرستان خلخال

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی

حسن اکبری ¹ , مهدی بابازاده ² , حجت اله رشید کلویر ³

1 - استادیار معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.* (مسوول مکاتبات)
2 - کارشناس معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - استادیار معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1397/09/17 تاریخ پذیرش : 1398/07/24 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: دره شاهرود خلخال, گونه شناسی, ساختار کالبدی- فضایی, مسکن روستایی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: با وجود پیشینه تاریخی شهرستان خلخال، هنوز مطالعات کافی در مورد شناسایی معماری بومی به‌ویژه معماری روستایی این منطقه صورت نگرفته است. به‌دلیل ایجاد ارتباط گردشگری بین شهرستان خلخال و شهر ماسوله از طریق دره توریستی شاهرود(جاده کلور)، این تحقیق درصدد مطالعه و شناخت ویژگی‌های کالبدی- فضایی مسکن بومی روستاهای واقع در امتداد این دره به منظور حفظ و کاربست آن در توسعه‌های آتی است. روش بررسی: در این تحقیق نوع مطالعه به روش کیفی و روش بررسی اطلاعات به‌صورت توصیفی- تحلیلی است. پس از بازدیدهای میدانی روستاهای واقع در دره شاهرود، گونه‌های مطالعاتی به لحاظ دارا بودن ویژگی‌های غالب معماری بومی از روستاهای"شال، کلور، درو، اسبو و اسکستان" انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ویژگی‌های کالبدی- فضایی هم‌چون "فرم پلان، عناصر معماری، مصالح و روش ساخت، فرم بام، نسبت بازشوها، نسبت توده به فضا و روابط عملکردی" مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌ها: بافت روستایی متراکم، فرم معماری برون‌گرا و فشرده، بازشوهای کوچک، ایوان و تلار ستوندار، طُرِّه‌های چوبی، بام شیبدار، هماهنگی با شیب زمین و استفاده از مصالح محلی از ویژگی‌های معماری مسکن روستایی این منطقه است. هم‌چنین در اغلب گونه‌ها، فضای خدماتی در طبقه همکف و فضای زیستی در طبقه اول قرار دارد. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد تمامی گونه‌های مورد مطالعه برون‌گرا، دارای ایوان، تلار و طره‌های چوبی به‌عنوان عناصر ثابت و غالب هستند و به دو گونه خانه‌های تلاردار با فضای پستو و تلاردار بدون فضای پستو دسته‌بندی می‌گردد. به‌‌طور کلی الگوی معماری روستاها از نظر "فرم پلان، سازه و مصالح، بازشوها، نسبت توده به فضا و روابط عملکردی" متأثر از اقلیم سرد و کوهستانی منطقه خلخال است.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Despite the historical background of the Khalkhal county, there are still insufficient studies to identify the native architecture, especially the rural architecture of this region. Because of a tourism path construction, between Khalkhal county and Masouleh city, through the Shahrood tourist valley, this study seeks to identify the physical – spatial characteristics of the native housing of villages located along this valley, in order to preserve and apply it in future developments. Method: The research method is qualitative one and data analysis is done by descriptive-analytical method. After field studies in Shahrood valley villages, the study species have been selected in terms of the dominant features of the native architecture from the “Shal, Kolur, Derow, Asbu and Askastan” villages and analyzed. Physical-spatial characteristics, such as plan form, architectural elements, materials and methods of construction, roof form, openings ratio, the ratio of mass to space, and functional relationships, have been surveyed and analyzed. Findings: Dense rural fabric, extroverted and compact architectural form, small openings, porch and columnar Telaar, wooden torrehs, sloping roofs, regarding terrain slope and using local materials are the characteristics of the rural housing architecture in this region. Also in most species, the service space is located on the ground floor and the living space is on the first floor. Discussion and Conclusions: The results show that all studied species are extroverted, and have porch, Telaar and wooden torreh as the fixed and dominant elements. The species can be classified in two types: The houses with porch, having closet space and houses with porch, but without closet space. In general, rural housing pattern of this region, is affected by the cold climate of Khalkhal region in “plan form, structure and materials, openings and  the ratio of mass to space and functional relationships”.

منابع و مأخذ:

1. Sirtypipour, M. 2009. An analytical study of rural housing in Iran, Sofeh, 19(49), 47-60.(In Persian)


2. Malek Hosseini, A. & Dargahi, M. 2011. Typology of rural areas in Iran. Geographical  Quarterly of Zagros Perspective, 3(7), 184-159. (In Persian)


3. Soltanzadeh, H. & Ghaseminia, M. 2012. Typology study of the physical-functional structure of residential architecture in Golestan province, Armanshahr Architecture & Urban Development, 4 (7), 1-15. (In Persian)


4. Hassanpour Loumer, S. 2014. The typology of traditional houses in Talesh city: case study of Khalehsara 57 village, JHRE,  33(147), 117-131. (In Persian)


5. Riahi Moghadam, S. 2008. A glance to variety of architectural housing in Saryazd historical village, JHRE, 27(123), 56-67. (In Persian)


6. Bahrami, R. 2011. Analysis of the qualitative and quantitative indices of rural housing in Kermanshah province in recent decades, JHRE; 30(134), 95-104. (In Persian)


7. Mir Riahi, S. & Majidi, R. 2011. The process of formation of the structure of the Sangan village (Tehran county), JHRE, 30(134), 105-116. (In Persian)


8. Rezai, M., Vashiq, B. & Moradi, E. 2014. The position patterns of constant architecture in rural local architecture (Case study: Village of Halasem, Ilam province), Ilam Culture, 15(44& 45), 58-77. (In Persian)


9. Momeni, K., Attarian, k. & Mosavi, E. 2015. Recognition of islamic architectural features in Criack village,Sisakht , Journal of  Naghshejahan, 4(8), 75-84. (In Persian)


10. Askari Ranbari, A., Abbaszadeh, SH. & Asghar Abroon, A. 2016. An analysis of effective physical-spatial elements in rural housing (Case study: Villages of Dizbad-e-Bala, Frizi, and Aydalik), 4(12), 177-193. (In Persian)


11. Ghafari, S.R. & Miri Kharaji, A. 2017. Spatial-locational processes in the typology of rural housing (case study: Chaharmahal va Bakhtiari province, west Kayar rural district), Journal of Physical Development Planning, 2(3), 117-128. (In Persian)


12. Maghuly, N. & Ahmadzadeh, M. 2018. Typology of architectural and structural of rural housing in Savadkuh city, JHRE, 36(160), 87-102. (In Persian)