ارزیابی خساراتِ محض زیست محیطی در قضیه جبران خسارتِ نیکاراگوئه به کاستاریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری

محورهای موضوعی : حقوق محیط زیست

سید یاسر ًضیایی ¹ , وحید کوثری ² , مهسا سلمان نوری ³

1 - دانشیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده‌ حقوق دانشگاه قم. * (مسوول مکاتبات)
2 - دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل، دانشکده‌ حقوق دانشگاه قم.
3 - کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل، دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

تاریخ دریافت : 1398/01/31 تاریخ پذیرش : 1398/04/26 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: خسارات محض زیست محیطی, تفکیک آثار خسارات, اعاده به وضع سابق, پرداخت غرامت, ارزیابی خسارات زیست محیطی,

چکیده مقاله :

با توجه به اهمیت محیط زیست طبیعی برای حیات انسان، هرگونه آسیب و تخریب آن امری مذموم و غیرقابل پذیرش است. مبنای مسئولیت در برابر خسارات زیست محیطی، میان انسان یا محیط زیست در نوسان بوده و همواره میان حقوقدانان در این زمینه اختلاف وجود داشته است. بنابراین تاکنون در بحث خسارات زیست محیطی و ضرورت جبران آن همواره انسان محور اصلی بوده و ارزیابی میزان خسارات وارد شده به محیط زیست در محاکم قضایی یا داوری بر مبنای آسیب های وارد شده به حقوق بشر مطمح نظر قرار گرفته است. دیوان بین المللی دادگستری در رای اخیر خویش در اختلاف میان کاستاریکا علیه نیکاراگوئه، برای نخستین بار در تاریخ رسیدگی خویش مفهوم خسارات محض زیست محیطی را به رسمیت شناخته و نسبت به ارزیابی این خسارات اقدام نمود. پژوهش حاضر ضمن تحلیل رای دیوان پیرامون این مفهوم، با بهره‌گیری از داده‌های کتابخانه ای درصدد تبیین و تحلیل مفهوم خسارات محض زیست محیطی و شیوه ی ارزیابی صورت گرفته در مورد آن بوده و در پایان نتیجه می گیرد که شیوه ارزیابی مالیِ صرف در مورد خسارات زیست محیطی مناسب نبوده و سپس روش های مطلوب در این زمینه پیشنهاد شده است.

چکیده انگلیسی:

Given the importance of the natural environment for human life, any damage and destruction is unreasonable and unacceptable. Being the subject of disagreement among different jurists, the basis of responsibility for environmental damage has been fluctuated between human and the environment. Consequently, the discussion of environmental damages and the necessity to compensate for them has always focused on human beings and any assessment of environmental damage in judicial or arbitration courts has been based on human rights. The International Court of Justice, in its recent judgment in the dispute between Costa Rica v. Nicaragua, for the first time in its history, recognized the notion of "pure environmental damage" and proceeded to assess these damages. The present article, analyzing the judgment of the Court about the concept of “pure” environmental damage and the method of its valuation, through a descriptive-analytic method will conclude that the pecuniary valuation of all dimensions of environmental damage is not so consistent with the reality and the appropriate methods will be proposed.

منابع و مأخذ:

1. Khaghani-E-Boroujeni, Matin, Compensation of Environmental Damages in Iranian law and International Conventions, M.A. Thesis in private law, Supervised by Dr. Hamid ABHARI, Institute of Higher Education Mohaddes Nouri, faculty of Economics, 2013, p. 34. (In Persian)


2. Katouzian, Naser and Mehdi ANSARI, Responsibility Due to Environmental Damages, Private Law Studies Quarterly, summer 2008, Volume 38, Number 2, p. 295. (In Persian)


3. Farand, André, 1980, L’apport du Canada en matière de responsabilité internationale pour les dommages d’origine spatiale : l’Affaire du satellite Cosmos 954, Institut québécois des hautes études internationales, Volume 11, numéro 3, p. 468. See information in : https://www.erudit.org/fr/revues/ei/1980-v11-n3-ei3002/701075ar.pdf.


4.  UNEP/DEPI/L&C EXPERT Meeting 1/1, https://books.google.com/books?id=sT53t08kjdkC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=Environmental+damage+is+measurable,+and+measurable+unep&source=bl&ots=HjtEC3eiZ6&sig=kF0S7liibE82ZonbPlO21MSAW5c&hl=fr&sa=X&ved=2ahUKEwi3lqvQzrXeAhUDGewKHQ6gD_AQ6AEwB3oECAIQAQ#v=onepage&q=Environmental%20damage%20is%20measurable%2C%20and%20measurable%20unep&f=false


5. Directive 2004/35/CE du Parlement européen et du Conseil du 21 avril 2004 sur la responsabilité environnementale en ce qui concerne la prévention et la réparation des dommages environnementaux,Journal officiel n° L 143 du 30/04/2004 p. 0056 – 0075, https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32004L0035:FR:HTML.


6. « le coût de mesures raisonnables de remise en état du bien ou de l’environnement, y compris les ressources naturelles », Projets de principes sur la répartition des pertes en cas de dommage transfrontière découlant d’activités dangereuses, 2006, (Principe 2 (a, iv)).


7. « le coût de mesures raisonnables de remise en état du bien ou de l’environnement, y compris les ressources naturelles », Projets de principes sur la répartition des pertes en cas de dommage transfrontière découlant d’activités dangereuses, 2006, (Principe 2 (a, III)).


8. Shahhosseini, Atiiyeh and Ali Mahhadi, Compensation for Environmental Damages According to the Draft Principles on the Allocation of Loss in the case of Transboundary Harm Arising out of Hazardous Activities Adopted by International Law Commission (2006), Journal of Public Law (Law Research Quarterly) (LAW & POLITICS RESEARCH JOURNAL),  Summer 2017 , Volume 19 , Number 55, p. 145. (In Persian)


9. Cour d’appel de Paris, 30 mars 2010, 08-02278 & Cour de cassation, Chambre criminelle, 25 septembre 2012, pourvoi n°10-82938.


10. Thunis, Xavier, 2018,  Indemnisation des dommages environnementaux : un arrêt fondamental de la Cour internationale de Justice, see information in : http://www.justice-en-ligne.be/article1049.html.


11. Usine de Chorzów, compétence, Arrêt, no 8, 1927, C.P.J.I. série A no 9, p. 21.


12. C.I.J. Recueil 2015 (II), p. 703, par. 93.


13. Usine de Chorzów, fond, Arrêt, C.I.J. Recueil 2018 no 13, 1928, C.P.J.I. série A no 17, p. 47 ; voir également Avena et autres ressortissants mexicains (Mexique c. Etats-Unis d’Amérique), Arrêt, C.I.J. Recueil 2004 (I), p. 59, par. 119.


14. Ahmadou Sadio Diallo (République de Guinée c. République démocratique du Congo), fond, arrêt, C.I.J. Recueil 2010 (II), p. 691, par. 161 ; Avena et autres ressortissants mexicains (Mexique c. Etats-Unis d’Amérique), arrêt, C.I.J. Recueil 2004 (I), p. 59, par. 119 ; Projet Gabčíkovo-Nagymaros (Hongrie/Slovaquie), arrêt, C.I.J. Recueil 1997, p. 717-718, par. 139 et 142.


15. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 41.


16. ICJ Reports, 2010, paras. 141-147 ; ICJ Reports, 2007, para. 460.


17. ICJ Reports, 2010, para. 273.


18. Opinion individuelle de M. le juge Bhandari, see information in : https://www.icj-cij.org/files/case-related/150/150-20180202-JUD-01-03-FR.pdf.para. 3.


19. Usines de pâte à papier sur le fleuve Uruguay (Argentine c. Uruguay), Arrêt, C.I.J. Recueil 2010 (I), p. 103-104, par. 273.


20. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 36.


21. Ahmadou Sadio Diallo (République de Guinée c. République démocratique du Congo), indemnisation, Arrêt, C.I.J. Recueil 2012 (I), p. 332, para. 14.


22. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 44.

1. Adamowicz, W. 2004. What’s it worth? : An Examination of Historical Trends and Future Directions in Environmental Valuation. Australian Journal of Agricultural and Resource Economics 48(3), 419-443.


2. MOBARGHEI, Naghmeh, Multi Criteria Analysis as An Appropriate Method for Considering the Value of Ecosystem Services in Environmental Assessment Process, Environment and Development Journal, 2010, Issue 1, p. 3. (In Persian)


3. De Groot, R.; Wilson, M. A.; Boumans, R. M. J. 2002. A Typology for the classification, description and valuation of ecosystem function, goods and services, Ecological Economics 41, 393- 408.


4. Dupras, Jérôme, 2014, Évaluation économique des services écosystémiques dans la région de Montréal : analyse spatiale et préférences exprimées, Thèse présentée à la Faculté des arts et des sciences en vue de l’obtention du grade de Ph.D. en géographie, Département de géographie, Faculté des arts et des sciences, Université de Montréal, Janvier, p. 40.


5. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 46.


6. Armineh, Elham, Reparation of Environmental Damages, M.A. Thesis in private law, University of Qom, Faculty of Law, 2013, p. 47. (In Persian)


7. Opinion individuelle de M. le juge Cançado Trindade, see information in : https://www.icj-cij.org/files/case-related/150/150-20180202-JUD-01-01-FR.pdf.


8. Johnson, Michael, 2015, The Consequences of the ICJ Decision in the Whaling Case for Antarctica and the Antarctic Treat, (The Yearbook of Polar Law).

27. Décision adoptée par la conférence des parties à la convention sur la diversité biologique, UNEP/CBD/COP/DEC/XII/14,  17 octobre 2014. See information in: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-12/cop-12-dec-14-fr.pdf.

29. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 37.


30. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 40.


31. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 52.


32. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para. 42.


33. ICJ Reports, 2018, Para. 229.


34. Projet d’articles sur la responsabilité de l’Etat pour fait internationalement illicite et commentaires y relatifs, Annuaire de la Commission du droit international, 2001, vol. II, deuxième partie, p. 271, par. 15.  


35. Opinion individuelle de M. le juge Bhandari, ibid., paras. 10 et 11.


36. Voir Nations Unies, résolution 687 (1991) du Conseil de sécurité, par.16 et 18.


37. Arrêt, C.I.J. Recueil 2018, para.79.


38. Opinion dissidente de M. le juge ad hoc Dugard, para. 16, see information in: https://www.icj-cij.org/files/case-related/150/150-20180202-JUD-01-06-FR.pdf.


39. Trail Smelter case (United States, Canada), sentences des 16 avril 1938 et 11 mars 1941, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales (RSA), vol. III, p. 1920.


40. Trail Smelter case (United States, Canada), sentences des 16 avril 1938 et 11 mars 1941, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales (RSA), vol. III,  para. 22.


41. Trail Smelter case (United States, Canada), sentences des 16 avril 1938 et 11 mars 1941, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales (RSA), vol. III, para. 29.


42. Trail Smelter case (United States, Canada), sentences des 16 avril 1938 et 11 mars 1941, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales (RSA), vol. III, p. 337, para. 33.


43. Armineh, Elham, Reparation of Environmental Damages, M.A. Thesis in private law, University of Qom, Faculty of Law, 2013, p. 46. (In Persian)

46. Ghari Seyed Fatemi, Seyed Mohammad, Human Rights in the Contemporary World; an Analysis of Rights and Freedoms (First ed.), Tehran: S.D.L.L, 2009, p. 257 (In Persian).


47. Beygzadeh, Ebrahim, The Responsibility of States for Violation of human rights, Journal of Legal Researches, 29 & 30, 2000, p. 289 (In Persian)


48. Pour-Asghar Sangachin, Farzam, Analytical comparison of economic tools for environmental conservation and proposals for their application in development programs, Environment and Development Journal, 2010, Issue 1, p. 77. (In Persian)


49. ILC commentes on article 36, para 1, 2001, p. 99.


50. Armineh, Elham, Reparation of Environmental Damages, M.A. Thesis in private law, University of Qom, Faculty of Law, 2013, p. 47. (In Persian)


51. Abdollahi, Mohsen (Translator), Judicial handbook on Environmental Law, Dinah Shelton and Alexandre Kiss (Authors), (First ed.), Tehran: Khorsandy Editions, 2010, p. 142 (In Persian)