الگوی ابتکارمحوری دانشگاهی و تعاملات مولفه های ارتباطی آن(مطالعه موردی: دانشگاههای آزاد اسلامی شهر تهران)

محورهای موضوعی : آموزش و پرورش

لیلی عبدلی ¹ , نرگس حسن مرادی ² , محمدحسن پرداختچی ³ , غلامعلی احمدی ⁴

1 - دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد
2 - مدیر گروه مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال
3 - دانشگاه شهید بهشتی
4 - دانشگاه شهید رجایی

تاریخ دریافت : 1401/04/24 تاریخ پذیرش : 1401/10/27 تاریخ انتشار : 1403/01/01

کلید واژه: توسعه پایدار, الگو, خلاقیت و ابتکار, دانشگاه مبتکر, تکنولوژی و فناوری,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف: هدف این تحقیق طراحی الگوی جهت ابتکارمحوری در دانشگاه‌های آزاد اسلامی تهران بود که به روش‌های کیفی و کمی انجام شد.

روش شناسی پژوهش: جامعه آماری کلیه مدیران ارشد و معاونان و اعضای هیئت علمی و اساتید رشته‌های مختلف دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای تهران بوده که نمونه‌ها در بخش کیفی 38 نفر (نمونه‌گیری هدفمند-گلوله برفی) و در بخش کمی 280 نفر با روش تصادفی (جامعه آماری 3500 نفر) انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه‌های باز بوده (تائید روایی توسط اساتید و پایایی با روش بازآزمون و روش توافق درون‌موضوعی 75 % تخمین زده شد) و در بخش کمی پرسشنامه‌ی محقق‌ساخته‌ (تائید روایی توسط خبرگان و پایایی آلفای‌کرونباخ 5/89 % برآورد گردید) بود.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان دادند که تدوین استانداردها، آیین‌نامه‌ها و مقررات، طراحی مکانیزم‌های مالی و غیرمالی تشویقی، ایجاد بستر و زیرساخت فناوری، پیاده‌سازی و کاربرد فناوری، بهینه‌سازی فرآیندهای ابتکارمحوری، بکارگیری نیروی انسانی کارآمد، ایجاد مزیت رقابتی، ارتباطات درون و برون سازمانی مناسب، ارزیابی و پایش محیط و فرهنگ‌سازی مناسب دانشگاهی عوامل کلیدی در ایجاد دانشگاه ابتکارمحور می‌باشند.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که برای ایجاد محیطی خلاق و نوآور باید هر یک از الگوهای قانونی-حمایتی، رفتاری- ارتباطی، هویتی- فرهنگی، فناورانه-تکنولوژیکی و نیز عوامل انسانی- مالی را بهینه‌سازی نموده و در چارچوب تعاملات بین این عوامل تعادل مناسب برقرار نمود.

چکیده انگلیسی:

Introduction: The purpose of this research was to design a model for innovation-oriented direction in Tehran Islamic Azad Universities, which was carried out using a qualitative and quantitative methods.

research methodology: The statistical population of all senior managers and deputies and faculty members and professors of different disciplines of Islamic Azad University of Tehran units was that the samples in the qualitative section of 38 people (target-shotgun sampling) and in the small part of 280 people were randomly selected (A population of 3500 people). Data collection tools were open in the qualitative section of the interview (validity validity was confirmed by the professors and reliability with re-test and internal-consensus method 89.99%) and in the quantitative part of the researcher-made questionnaire (verified by experts and reliability of alpha Cronbach was 75%).

Findings: The findings showed that the development of standards, bylaws and regulations, the design of incentive financial and non-financial mechanisms, the creation of the infrastructure and technology infrastructure, the implementation and application of technology, optimization of initiative processes, the use of efficient manpower, the creation of competitive advantage, internal and external communication Appropriate organization, assessment and monitoring of the environment and appropriate academic culture are key factors in building an innovative university.

Conclusion: The results show that in order to create a creative and innovative environment, each of the legal-supportive, behavioral-communicative, identity-cultural, technological-technological, as well as human-financial-based models should be optimized and in the framework of the interactions between these factors Equipped with the right balance.

متن کامل:



Journal of New Approaches in Educational Adminstration

ISSN (Print): 2008-6369- ISSN (Online): 2423-723X

Research Paper

 

Academic innovation-oriented model and interactions of its communication components (Case study: Islamic Azad Universities of Tehran)

  

 

 

Received: Accepted: PP:   Use your device to scan and read the article online             DOI:       Keywords: Creativity and innovation, model, innovative university, technology, sustainable development.

Corresponding author:  Address:  Tell:  Email:

Abstract Introduction: The purpose of this research was to design a model for innovation-oriented direction in Tehran Islamic Azad Universities, which was carried out using a qualitative and quantitative methods. research methodology: The statistical population of all senior managers and deputies and faculty members and professors of different disciplines of Islamic Azad University of Tehran units was that the samples in the qualitative section of 38 people (target-shotgun sampling) and in the small part of 280 people were randomly selected (A population of 3500 people). Data collection tools were open in the qualitative section of the interview (validity validity was confirmed by the professors and reliability with re-test and internal-consensus method 89.99%) and in the quantitative part of the researcher-made questionnaire (verified by experts and reliability of alpha Cronbach was 75%). Findings: The findings showed that the development of standards, bylaws and regulations, the design of incentive financial and non-financial mechanisms, the creation of the infrastructure and technology infrastructure, the implementation and application of technology, optimization of initiative processes, the use of efficient manpower, the creation of competitive advantage, internal and external communication Appropriate organization, assessment and monitoring of the environment and appropriate academic culture are key factors in building an innovative university. Conclusion: The results show that in order to create a creative and innovative environment, each of the legal-supportive, behavioral-communicative, identity-cultural, technological-technological, as well as human-financial-based models should be optimized and in the framework of the interactions between these factors Equipped with the right balance.

Citation:,  .

 

Extended Abstract

 

Introduction:

Universities play an important role in the implementation of the innovation system and are introduced as the engine of innovation and also produce the primary resources for creating an innovative system. Creativity and innovation in universities and organizations have three basic pillars, if there are creative features in each of them, it is possible to realize all-round creativity and innovation. These three elements include the creative director, the creative (educational and research) organization, and the scientific members and creative employees, which can be placed at the top of this triangle. Higher education is a vital sector for the production, dissemination and transfer of economic productive knowledge (entrepreneurship), technology and innovation in today's knowledge economy. Creativity and innovation are very important issues that, despite the teaching of its courses in advanced countries and even the existence of various fields in universities and colleges in different countries, the lack of it in Iran's educational system is very obvious and noteworthy.

Context:

Fundamental changes in the methods and products of higher education have occurred in the world, and the explosion of information, the development of communication, changes in administrative systems, cultural changes and the integration of global societies have caused the view and need for innovation-oriented higher education.

Goal:

 The goal of present study is explaining the design of the model was for the development of initiative-oriented in Tehran Azad Universities.

 Method:

The research approach used the kind of qualitative- quantitative methodology by Content analysis, in this research, interviews using the conceptual linkage of common features between open source code, combined concepts and concepts or concepts have been identified. The sampling method used in this research, it is a qualitative-purposeful sampling And using the theoretical saturation index 38 (qualitative survay) and 280 (quantitative survay) educational science researchers were interviewed as a sample of the research community. Their attitude and attitude towards the challenges and challenges facing the innovative approaches of educational science research were examined.

 Findings:

Data analysis and conclusions from the The findings showed that the development of standards, bylaws and regulations, the design of financial and non-financial incentive mechanisms, the creation of a technological platform and infrastructure, the implementation and application of technology, the optimization of innovation-oriented processes, the use of efficient human resources, the creation of a competitive advantage, internal and external communication. Appropriate organization, evaluation and monitoring of the environment and appropriate academic culture are key factors in creating an innovation-oriented university.

Results:

 The results show that in order to create a creative and innovative environment, each of the legal-supportive, behavioral-communication, identity-cultural, technological-technological patterns, as well as human-financial factors should be optimized and within the framework of interactions between these factors. established a proper balance.

 

 

 

 

 

دوماهنامه علمی پژوهشی – رهیافتی نو در مدیریت آموزشی

شاپا چاپی: 2008-6369- شاپا الکترونیکی: x2423-723

مقاله پژوهشی

الگوی ابتکارمحوری دانشگاهی و تعاملات مولفه های ارتباطی آن(مطالعه موردی: دانشگاههای آزاد اسلامی شهر تهران)

 

تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:            DOI:     واژه­های کلیدی: خلاقیت و ابتکار، الگو، دانشگاه مبتکر، تکنولوژی و فناوری، توسعه پایدار

چکیده مقدمه و هدف: هدف این تحقیق طراحی الگوی جهت ابتکارمحوری در دانشگاه­های آزاد اسلامی تهران بود که به روش­های کیفی و کمی انجام شد. روش شناسی پژوهش: جامعه آماری کلیه مدیران ارشد و معاونان و اعضای هیئت علمی و اساتید رشته­های مختلف دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای تهران بوده که نمونه­ها در بخش کیفی 38 نفر (نمونه­گیری هدفمند-گلوله برفی) و در بخش کمی 280 نفر با روش تصادفی (جامعه آماری 3500 نفر) انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه­های باز بوده (تائید روایی توسط اساتید و پایایی با روش بازآزمون و روش توافق درون­موضوعی 75 % تخمین زده شد) و در بخش کمی پرسشنامه­ی محقق­ساخته­ (تائید روایی توسط خبرگان و پایایی آلفای­کرونباخ 5/89 % برآورد گردید) بود. یافته­ها: یافته­ها نشان دادند که تدوین استانداردها، آیین‌نامه‌ها و مقررات، طراحی مکانیزم‌های مالی و غیرمالی تشویقی، ایجاد بستر و زیرساخت فناوری، پیاده‌سازی و کاربرد فناوری، بهینه­سازی فرآیندهای ابتکارمحوری، بکارگیری نیروی انسانی کارآمد، ایجاد مزیت رقابتی، ارتباطات درون و برون سازمانی مناسب، ارزیابی و پایش محیط و فرهنگ‌سازی مناسب دانشگاهی عوامل کلیدی در ایجاد دانشگاه ابتکارمحور می­باشند. بحث و نتیجه­گیری: نتایج نشان می­دهد که برای ایجاد محیطی خلاق و نوآور باید هر یک از الگوهای قانونی-حمایتی، رفتاری- ارتباطی، هویتی- فرهنگی، فناورانه-تکنولوژیکی و نیز عوامل انسانی- مالی را بهینه­سازی نموده و در چارچوب تعاملات بین این عوامل تعادل مناسب برقرار نمود.

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

استناد:  

 

 

 

 

 

 

مقدمه 

واژه دانشگاه نوآور در سال ۲۰۱۱ مورد توجه ویژه­ قرار گرفت و تجزیه و تحلیلی امید بخش و متنوع از اینکه دانشگاه سنتی در کجای مسیر قرار دارد، سنت­ها از کجا سرچشمه گرفتند و چه نیازهایی برای تغییر آینده دارند ارائه می­دهد، خود را برای آینده آماده ساخته و با سرعت تغییرات و نیازهای جهانی و ملی تطبیق و با آن­ها نه تنها به رقابت مثبتمی­پردازد، بلکه بتواند همگام و یا حتی جلوتر از آن­ها گام بردارد. دانشگاه نوآور توانایی واکنش به نیروهای نوآور، تجزیه­وتحلیل دقیق و پاسخگویی به نیازهای متغیر در آینده را دارد(Eyring & Christensen, 2017). دانشگاه مبتکر می تواند به عنوان یک مجموعه از نقش ها، اجزاء و ارتباطات باشد (Kehm and Teichler, 2012; Brennan et al., 2014) که دو هدف اصلی را فراهم می­سازد: 1-حرکت به حوزه­های خارج از آموزش عالی به عنوان عامل گسترش و تدقیق به عناصر منفرد که ترکیب اجزاء را می­سازند (نقش­ها، اجزاء و ارتباطات). 2-داشتن رویکرد پویا نه تنها فقط با در نظر گرفتن نوآوری در عناصر مختلف، بلکه در تعامل میان اجزاء، ارتباطات و نقش ها (Carlsson et al. 2003; Brennan et al, 2014).

دانشگاه­ها ضمن حفظ جایگاه و قداست سنتی خود با چالش­های مالی، ساختاری و مدیریتی بنیادینی مواجهند که آنها را به واکنش­های خواسته و ناخواسته ناگزیر می­سازد. برآیند کلی این فشارها، دانشگاه­ها را به سمت خودگردانی، نوآوری، تنوع­گرایی، پاسخگویی، نتیجه­گرایی و... سوق می­دهد. دانشگاه نه فقط در حوزه علم و فناوری، بلکه باید اقتصاد و فرهنگ نیز نوآور و موثر باشد. بنابراین می­بایست از آموزش­محوری صرف خارج و با متمایل شدن به سمت نوآوری، سبب ایجاد کارآفرینی گردد (Taghipoor Zahir & Hasan Moradi, 2006). دانشگاه­ها برای تحقق اهداف بلندمدت باید به نوآوری دست زده و متغیرهای محیطی که نقش بسزایی در رشد و پیشرفت دارند را مدنظر گیرد. رقابت­پذیری در اقتصاد جهانی به توانمندی­های تکنولوژیکی و نوآوری وابسته است؛ این امر شامل توسعه محصولات جدید و دسترسی به بازارهای جدید، به کارگیری فناوری جدید، اعمال بهترین الگوهای مدیریتی در بنگاه­ها و توسعه سطوح مهارتی در طیف وسیعی از نیروی کار می­باشد. فراهم بودن زمینه­های مناسب برای تعامل افکار و کسب تجربیات نو برای دانشجویان، مهم­ترین شرط رشد سرمایه­ی دانایی و معرفت دانشگاه­هاست. عمل بر اساس سیستم­های سنتی دیگر مفید و پاسخگو به نیازهای روز جوامع و صنعت نیست (Javanmardi, 2019: 99).

دانشگاه آزاد اسلامی در ایران به عنوان نهادی موثر در تحولات اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی- خدماتی است. برای دربرگرفتن خلاقیت و ابتکار در سطح آموزش عالی، ضروری است تا در جهت طراحی، برنامه ریزی و اجرای صحیح آن و نیز بکارگیری ارتباطات موثر در جهت نوآوری اقدام شود چرا که خلاقیت و نوآوری بعنوان یک استعداد بالقوه نیازمند توجه و پرورش است (Mirzasafi & Yaghoobi, 2021). دانشگاه­های آزاد اسلامی در ایران در مقابل سایر دانشگاه­ها بویژه دانشگاه­های دولتی به دلایل مختلفی از جمله افزایش جذب دانشجو (Niaz Azari, 2018)، کاهش بودجه­های پژوهشی (Vashghani Farahani, 2017)، پیچیدگی اقتصاد کشور با معیشت دانشجویان (Student union councils, 2017)، و اعضای هیئت علمی، عدم تعامل مناسب درون­دانشگاهی بین اعضا (اعم از اساتید، دانشجویان و سیستم­های اداری-آزمایشگاهی) و نبود برنامه­ریزی منسجم و هدفمند، جنبه نوآوری در فعالیت­های آموزشی را کم رنگ و صرفا جنیه تئوریک مسائل مشهود است. برای ایجاد نوآوری در دانشگاه­ها، سه رکن اساسی ضروری است که در صورت وجود ویژگی­های خلاق در هر یک، امکان تحقق همه جانبه خلاقیت و نوآوری بوجود می­آید. این ارکان سه گـانـه شـامـل مـدیر خلاق (در راس هرم)، سازمان (آموزشی و پژوهشی) خلاق و اعضاء علمی و کارکنان خلاق می­باشد.

با مطالعات اولیه­، محقق به فکر افتاده است که برخی از ابعاد دانشگاه نوآور در سیستم دانشگاه آزاد دارای نواقصی بودند را با انجام تحقیقات گسترده­تر و بررسی عوامل مختلف اعم از نیروی انسانی، سیستم تعاملاتی، منابع تکنولوژیکی و مالی-توزیعی در دانشگاه و غیره را برای ایجاد سیستم نوآور مورد بررسی قرار دهد. برای برآوردن ابتکارمحوری در دانشگاه نیاز به تعیین الگوی کاربردی و برنامه­ریزی منسجم و سپس بکارگیری آن می­باشد. بنابراین این سوال مطرح شد که ویژگی­های الگوی مناسب ابتکارمحوری دانشگاهی در دانشگاه های آزاد تهران چیست؟ و مولفه­های مرتبط با آن چگونه با یکدیگر هارمونی دارند؟ و اینگونه فرضیه­بندی گردید که در الگوی ابتکارمحوری دانشگاهی، دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران، مولفه­های سیاست­گذاری، پیرامونی، ارزشی، منابع انسانی، دیجیتال­شدگی و بافت زمینه­ای نظام آموزش عالی با یکدیگر در تطابق و هماهنگی هستند.

ادبیات و پیشینه پژوهش

تحول و واقع شدن در مسیر توسعه و پیشرفت از طریق سیستم تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) صورت می­گیرد و آموزش عالی و محیط دانشگاهی نقش ویژه­ای در آن دارند. توجه به ابتکارات آموزشی در جهانی که روزبه­روز با سبک­ها و روشهای مختلف و با انواع نوآوری­ها رنگ تازه­ای می­گیرد، لازمه­ی جوامع امروزی است. بهبود خلاقیت و نوآوری در میان فراگیران دانشگاه می­تواند زمینه جهت رشد شاخصهای عملکردی آنان در تمامی حوزه­ها را فراهم نماید (Priyanto & Dharin, 2021). از جمله عناصر مهمی که در نوآور بودن یک سیستم یا نظام نقش دارند، شامل افراد و سازمان­ها، آموزش عالی و مراکز پژوهشی، آژانس­های دولتی، تعاملات تجاری و غیره هستندکه محدوده­های هر یک مشخص و ارتباطات آنها نیز بوسیله­ی عامل­های مختلفی همانند دانش، افراد و تکنولوژی تنظیم می­گردد­. همچنین ظرفیت تحقیق و پژوهش درونی از عاملهای ضروری در روند نوآورانه است. کارکرد اصلی سیستم نوآورانه به عنوان تولید، نشر و استفاده از تکنولوژی تعریف می­شود، در حالی که صلاحیت رسیدن به آن بستگی به 4 عامل دارد: 1-ظرفیت­های انتخابی یا استراتژیک، 2-توانایی سازمانی، 3-توانایی تکنولوژیکی و کاربردی، 4-توانایی یادگیری یا پذیرش (Brennan et al, 2014: 75). بنابراین یک نظام آموزش عالی مبتکر می­تواند به عنوان مجموعه­ای از نقشها، اجزاء و ارتباطات باشد. اجزای سیستم نوآور در درجه اول شامل اعضای دانشگاه هستند که به تولید، نشر و ایجاد واحدهای نوآورانه کمک می­کنند و در هر دو بخش برون و درون محیطی فعالیت می­کنند.

Eyring (2017) معتقد است که دانشگاه­های مبتکر در جهان اهدافی جدید با محوریت توسعه پایدار (تلفیق سه مفهوم اقتصاد، اجتماع و محیط زیست) را جایگزین اهداف هزاره کردند و تاکید می­کند که دانشگاه­ها باید از شیوه­های سنتی آموزشی فاصله بگیرند و دانش­آموختگانی را روانه جامعه کنند که قادر به ایجاد و راه­اندازی شرکت­های دانش­بنیان باشند و بتوانند علوم دانشگاهی را به ثروت بدل کنند. Vincent (2017) اذعان داشت خلاقیت و نوآوری در زمره مهمترین و فراگیرترین فعالیت­های انسان هستند. پیشرفتهای تکنولوژیک، بالا رفتن انتظارها و تغییرهای جمعیتی دانشجویان، تقاضاهای ذینفعان برای پاسخ­گویی و ابزارهای جدید، ارائه مطالب آموزشی همگی چالشهای کنونی هستند که نیاز به نوآوری در اموزش عالی را محرز کرده­اند. Rees (2016) معتقد است که آموزش­دهندگان نقش مهمی در پرورش خلاقیت و نوآوری دارند، پس فاکتور اصلی تربیت باید در دست معلمان نوجو و نوآور باشد. آنچه که نیاز است، مدل یا ابزاری است که فرایندی سیستماتیک برای پیشبرد و مدیریت تغییرات فراهم سازد. Took (2016) خانواده، مدرسه و معلمان را سه ركن اساسي براي فرهنگ­سازي تفكر خلاق در فرزندان می­داند. حضور دانش‌آموزان و مشارکت آن‌ها در تصمیم‌گیری مدرسه می‌تواند رکن اساسی در آموزش و پرورش به شمار آید. سیستم آموزشي کارآ و اثربخش باید با اهداف نهايي و نيازهاي واقعي جامعه تناسب داشته و توانايي آماده­سازي نسل نوآور را براي نيل به اهداف دارا باشد. Lonka (2015) استفاده از فناوری­های نوین را باعث افزایش کیفیت تدریس و یادگیري می­داند و معلمان به عنوان پیشگامان تحول فرهنگی و سواد دیجیتالی باید طیف وسیعی از مهارت­های فنی-آموزشی را در کاربرد به روز محتوای آموزشی و ایجاد مدلهای جدید ایجاد کنند و سبب ارتقای سواد اطلاعاتی-دیجیتالی و نوآوری فراگیران شوند. Scott and Bruce (2014) تاکید دارند که براي سازمانهایی که در محیط متغیر به رقابت می­پردازند، نوآوري (ایجاد، انتقال، واکنش و تغییر ایده­هاي خلاقانه به عمل) براي رشد و موفقیت حیاتی هستند. با توجه به پنهان و ضمنی بودن توانمندي خلاقیت و نوآوري افراد، استفاده کارکنان از توان خلاقیت و نوآوريشان در فرایندهاي شغلی نیاز به وجود رغبت و تمایل درونی آنها دارد. (2017) Faridi با مطالعه روی دانشگاه شاهد، نشان ‌داد که در خصوص شاخص­های اهداف و رسالت، مدیریت و رهبری، ویژگی‌های کارآفرینی اساتید، ویژگی‌های کارآفرینی کارکنان و دانشجویان وضعیت موجود، بالاتر از حد میانگین بوده و در مورد شاخص‌های واحدهای داخلی-ساختاری، ارتباط با صنایع‌، نهادهای مالی، تجاری‌سازی و بین‌المللی­شدن آموزش، به توجه بیشتری نیاز است.

روش شناسی پژوهش

این تحقیق از نوع کاربردی-پیمایشی و ماهیتی توصیفی-تحلیلی داشت و هدف طراحی الگوی ابتکارمحوری در دانشگاه­های آزاد شهر تهران بود و در آن از روش آمیخته اکتشافی (کیفی و کمی) استفاده شد: در روش کیفی شمایی برخاسته از داده­ها ارئه گردید و نظریه­ای برخاسته از داده­های مصاحبه­ شکل گرفت (گراف GT)، و الگوی دانشگاه ابتکارمحور با نگاه ویژه به شناسایی ابعاد و مولفه­های کاربردی شکل گرفت. جامعه آماری عمدتا مدیران وزارت علوم و مدیران ارشد (آموزشی، مالی، پژوهشی، عمرانی و ...) و معاونان بودند.

سوالات مصاحبه عمدتا در حوزه ویژگی­های ابتکارمحوری دانشگاهی، تحولات لازم به سوی ابتکارمحوری و مولفه­های ابتکارمحوری و عوامل موثر بر آن بودند، هر مصاحبه بین 60 تا 90 دقیقه بود، گردآوری داده­ها با مصاحبه و با توجه به قید در دسترس بودن مشارکت­کنندگان، تعداد نمونه­ها 38 نفر بودند. در این قسمت در سه مرحله و از سه نوع نمونه‌گیری باز، نمونه‌گیری ارتباطی و تنوعی و نمونه‌گیری تمییز­دهنده برای جمع‌آوری و کمک به تحلیل داده‌ها استفاده شد. در دور نخست با 24 مصاحبه که مشارکت­کنندگان دارای ویژگی­های برجسته­ای بودند (جدول 1)، پس از تحلیل متون، شناسایی مقوله‌های کلیدی انجام شد. سپس پرسش‌های جدیدی در مورد پدیده‌ي اصلی مطرح شد که منجر به انجام دور دوم مصاحبه‌ها شد که به منظور اطمینان از اشباع نظری مقوله‌ها، با لحاظ شدن پدیده‌ي اصلی و مقوله‌های فرعی، انجام 7 مصاحبه دیگر صورت پذیرفت و بر سؤالاتی که در شناخت ماهیت اصلی پدیده تحقیق و رابطه آن با مقوله‌های متناظر  کمک می­شد، تاکید شد و سرانجام در مرحله سوم با انجام 7 مصاحبه دیگر، نمونه‌های نظری مقوله‌ها و روابط بین آن‌ها مبنایی برای پالایش نظریه و ارائه مدل مفهومی فراهم آمد. استفاده از سؤالات باز این امکان را برای مشارکت­کنندگان فراهم ساخت تا اطلاعات عمیق‌تری در مورد تجربیات خود ارائه دهند. براي تجزيه و تحليل داده‌هاي بدست آمده، از تکنیک تحلیل تئوری داده بنیاد¹ (GT) استفاده شد.

 

جدول 1: خصوصیات فردی-سازمانی مشارکت­کنندگان در مصاحبه

 

 

در روش کمی با پرسشنامه­ی محقق­ساخته و از تحلیل عاملی متغیرها، برای رواسنجی الگوی استفاده شد و با تاکید بر جنبه­های ابتکارآفرینی مبتنی بر دانش، از افراد متخصص و صاحبنظر پرسش گردید. جامعه آماری علاوه بر مدیران ارشد بخش­های مختلف دانشگاهی و معاونان، اعضای هیئت علمی و اساتید دروس مختلف در رشته­های مهندسی، علوم انسانی و پایه، علوم تجربی و پزشکی و ... دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران بالغ ‌بر 3500 نفر بودند که نمونه آماری از بین آنها انتخاب شدند.² به‌طورکلی در روش­شناسی مدل­یابی معادلات ساختاری تعیین حجم نمونه می‌تواند بین ۵ تا ۱۵ مشاهده به ازای هر متغیر اندازه‌گیری شده تعیین شود:

 

5q < n < 15q

 

که در آن q تعداد متغیرها یا تعداد گویه­های پرسشنامه و n حجم نمونه است. تعداد گویه­های پرسشنامه 56 سوال بود. که حجم نمونه بین 280 تا 840 تعیین شد که با توجه به کافی بودن 200 نمونه برای معادلات ساختاری از تعداد 280 نفر به عنوان حجم نمونه استفاده شد. پس از محاسبه آزمون كولموگرف­اسميرنوف (KS)، نرمال بودن توزيع جامعه با روش تحليل عاملي اکتشافي مشخص و از نرم­افزار SPSS برای تجزيه­وتحليل متغیرهای اصلی تحقیق و عامل­های آن و از روش آمار استنباطی و آزمون معادلات ساختاری (نرم افزار لیزرل) تحلیل عاملی تاییدی انجام شد.

در مرحله کیفی از پایایی بازآزمون و روش توافق درون­موضوعی طبق فرمول زیر برای محاسبه پایایی مصاحبه­ها استفاده شد (پایایی گویه­های مصاحبه 75% تعیین شد) و برای تعیین پایایی مرحله کمی از روش ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی کل پرسشنامه 5/89% برآورد گردید (جدول 2).

 

 

 

 

جدول 2- پایایی پرسشنامه بخش کمی

 

 

هرچه این مقدار به 1 نزدیک­تر باشد، پایایی سازگاری درونی بیشتری دارد (Danai Fard, 2016). با توجه به این‌که پایایی هر متغیر و همچنین پایایی کل پرسشنامه بالاتر از 7/0 هست، لذا پرسشنامه محقق­ساخته از پایایی کافی برخوردار است.

یافته ها

در راستای ارائه الگوی ابتکارمحوری دانشگاه آزاد اسلامی، یافته­های بررسی در نمونه­های آماری نشان داد که 67% از افراد مرد و 33% زن‌ بودند، بيشترين فراواني مشارکت­کنندگان (40%) بين 41-50 سال بودند و اکثریت جمعیت سطح تحصیلات دکترای تخصصی (63/74 %) و فراوانی کمتر مربوط به دکترای حرفه ای (37/25 %) بود­ند و بیشترین سابقه­کاری مربوط به گروه 20-30 سال بود (تقریبا 40%) و کمترین سابقه کاری مربوط به گروه 1-10 سال یعنی 5/7% بود.

1-تحلیل بخش کیفی

الف: مقوله بندی و کدگذاری شاخصه­ها

در مصاحبه، کلیه شرح نظرات ضبط و نگهداری و نظرات مشارکت­کنندگان، به داده تبدیل شد. پس از رسیدن به نقطه اشباع نظری، با بیان خطوط کلی تفسیر داده‌ها، کدهای اولیه ایجاد گردید و در قالب 24 جدول جداگانه تنظیم و سپس کدگذاری ثانویه اقدام گردید. با توجه به تعداد زیاد کدهای تولیدی، به منظور خالص­سازی آنها، کدهای اولیه به کدهای ثانویه تبدیل شدند که اساس و پایه این اقدام در قرابت مفهوم و معنای کدهای اولیه با یکدیگر بود. در نهایت، چند مفهوم تبدیل به یک مقوله گردید. تعداد کدهای اولیه 360 عدد، ثانویه 135 عدد،کدهای مفهومی 45 عدد و تعداد مقولات 32 عدد بود. در جدول شماره (3) تبدیل کدهای ثانویه به مفاهیم و مقولات ارائه گردید.

 

جدول 3: کدهای ثانویه و کدهای مفهومی مقولات تولید شده

 

 

هدف از مرحله کدگذاری محوری (تجزیه­وتحلیل داده­بنیاد)، برقراري رابطه بين طبقه­هاي توليد شده (در مرحله کدگذاري باز) بود. ارتباط ساير طبقه­ها با طبقه محوري در پنج عنوان بود که عبارتند از: شرایط علی، پدیده­محوری، راهبردها و کنشها، بستر حاکم و پیامدها. بعد از تعیین مقوله­ها، طبقات اصلی نظریه تعیین شد که در تعداد 15 طبقه از 81 مقوله محقق شد (جدول 4)..

 

جدول 4: کدهای ثانویه و کدهای مفهومی مقولات تولید شده

 

 

 

ب:تعیین شرایط علی و معلول

ازآنجاکه در طراحی مدل بایستی نخست مؤلفه‌ها تعیین و سپس رابطه بین آن‌ها تبیین گردد و پس از آن منطق انتخاب این مؤلفه‌ها و ارتباط بین آن‌ها تشریح شد. در گام دوم بر اساس داده‌های بدست آمده، مؤلفه‌های مدل توسعه­ی ابتکارمحوری در دانشگاه مدنظر قرار گرفت که 6 مؤلفه (شکل 1) ارائه گردید. مؤلفه‌های 6 گانه بر پایه داده‌های به دست آمده از مصاحبه‌های عمیق و پردازش و مقوله‌بندی آن‌ها به دست آمده است. نتایج در اختیار برخی اساتید قرار گرفت و اعتبارسنجی شد. 

 

شکل 1: کدگذاری محوری براساس مدل پارادایم

 

طبقه محوری نمودی از میزان مشارکت اعضای هیئت علمی، اساتید و دانشجویان بود. با توجه به اینکه ارائه الگوی مناسب دانشگاه ابتکارمحور مورد مطالعه بود، پس از گردآوری داده‌ها و تحلیل آن‌ها در مرحله کدگذاری باز، و بررسی ویژگی‌های ارائه شده، طبقه محوری دربردارنده‌ي مواردی مانند 1-مسئولیت‌پذیری و کنترل توسط کلیه اعضای هیئت علمی و دانشجویان درگیر در توسعه ابتکارمحوری، 2-پایش و ارزیابی بازخور خدمات توسط اعضای هیئت علمی و دانشجویان، 4-ترویج و اشاعه نوآوری و خلاقیت، 5-تشویق به مشارکت در برنامه‌های ابتکارمحوری بود.

شرایط علی باعث ایجاد و توسعه پدیده یا طبقه محوری بودند که شامل: 1-توسعه و ارتقاء کشور، 2-سهولت در ارتباطات و ارائه خدمات به صنعت متناسب با سیاست­های کلان جامعه (اغلب کارکنان، ارتباطات غیررسمی را باورپذیرتر و قابل اعتمادتر از اطلاعیه­های رسمی می­دانند که از طریق مسوول یا مدیر ارشد انتشار می­یابد (Mahdavi et al. 2020: 165)، 3-استفاده از نظرات متخصصان و خبرگان صنعت، 4-توجه به سرپرستی بخش‌های مختلف صنایع، 5-اهمیت دستاوردهای ارائه خدمات برای رشد و توسعه کشور، 6-ارزیابی دانش فعلی فردی و سازمانی اساتید، 7-برنامه‌ریزی و ارائه راهکار بر اساس نقاط قوت و ضعف ابتکارمحوری جهت دستیابی به توسعه در سطح ملی و بین­المللی، 8-ایجاد رویه یکپارچه ابتکارمحوری بر اساس نیاز صنعت و دانشگاه (مربوط به طبقه تعیین خط‌مشی برنامه­ها، چشم­انداز و اهداف) می­باشد (عدم اطمینان از حفاظت کامل از حقوق مالکیت فکری، در بخش صنعت نیز مانعی مهم برای انگیزش فعالان آن در بهره­گیری از نوآوری­های حاصل از پژوهشهای دانشگاهی است (Lame and Kazempour, 2020: 90). مؤلفه­ی­ راهبردها، بیانگر رفتارها و فعالیت‌ها و تعاملات هدف‌داری هستند که در تبعات طبقه­محوری و تحت تأثیر شرایط مداخله‌گر و بستر حاکم است که عبارت‌ بودند از: 1-تدوین مکانیزم ارتباطی صنعت و دانشگاه، 2-بسترسازی متناسب با ابتکارمحوری، 3-آموزش سازمانی، 4-سیاست‌های انگیزشی جهت ترغیب اساتید دانشگاه و دانشجویان، 5-تشویق به مشارکت در رویه‌های خلاقیت، ابتکار و ارزیابی و پایش فرایندها، 6-ارزیابی اساتید در توسعه ابتکارمحوری به صورت زمان‌بندی شده، 7-کارگاه‌های آموزشی تخصصی دانشجویان، 8-نظام‌های کنترلی در یادگیری اساتید و دانشجویان و نگهداری سرمایه‌های فکری دانشگاه، 9-نگهداری تجارب و مهارت‌های کاربردی، 10-گزینش مناسب نیروی فکری، 11-آموزش‌های عملی، 12-نهادینه­سازی آموخته‌ها و درس‌آموخته­ها، 13-استفاده از ابزار مناسب فن­آوری در رسیدن به ابتکارمحوری، 14-شناسایی راه‌کارهای دسترسی سریع به توسعه، 15-سرعت در کسب، خلق و انتقال دانش فردی-سازمانی و تبدیل آن به خلاقیت و نوآوری در دانشگاه.

در بستر حاکم طراحی چارچوب مفهومی توسعه­ی ابتکار محوری مطرح است. به شرایط خاصی که بر کنش‌ها و تعاملات تأثیر می‌گذارند بستر گفته می‌شود. این شرایط را مجموعه‌ای از مفاهیم و طبقه‌ها یا متغیرهای زمینه‌ای تشکیل می‌دهند که عبارت بودند از: 1-طراحی مجدد فرایندهای ابتکارمحوری، 2-ایجاد فرایندهای خلاقیت، نوآوری و ابتکارمحوری. 3-ایجاد فرهنگ استفاد از فنآوری­های جدید و نوآور، 4-توجه ویژه به اساتید دارای مهارت­و­تجربه، 5-توجه خاص به اساتید باتجربه، 6-شفاف‌سازی برنامه ابتکارمحوری در دانشگاه، 7-شفاف‌سازی برنامه­های بلندمدت دانشگاه، 8-تبیین وظایف و مسئولیت‌ها، 9-سهولت تعامل اساتید با مدیران بخش‌های مختلف، 10-ایجاد انعطاف‌پذیری در توسعه ابتکارمحوری.

شرایط مداخله‌گر، شرایط وسیع و عامی همچون فرهنگ، فضا و غیره است که به عنوان تسهیل‌گر یا محدودکننده راهبردها عمل می‌کند.‌ این شرایط، اجرای راهبردها را تسهیل و تسریع کرده و به عنوان یک مانع، دچار تاخیر می‌نمایند (Habibi, 2019). شرایط مداخله‌گر در ابتکارمحوری دانشگاهی دارای زیرمجموعه‌های 1-طراحی مجدد فرآیندهای سازمانی، 2-پشتیبانی و حمایت مدیران سازمان از ابتکارمحوری، 3-ساختاردهی به دانش فردی، خلاقیت و نوآوری، 4-ساختاردهی به نوآوری و ابتکارمحوری و ارتقاء نظام ارزشیابی اساتید، 5- شفاف‌سازی فرآیندهای مرتبط با ابتکارمحوری، 6-بازنگری فرآیندهای سازمانی ابتکارمحوری، 7-نقش مدیران سازمان در برنامه‌ریزی و ارائه فضای باز دوستانه در حمایت از افراد خلاق، نوآور، 8-در اختیار قرار دادن زمان مناسب به اساتید توسط مدیران، 9-تبدیل انواع دانش فردی و ضمنی به دانش کاربردی در ارتباط با صنعت و جامعه به یکدیگر، 10-توجه به اساتید در استفاده از ابزار کسب مهارت و تجربه بودند.

طبقه­ی‌ پیامدها، بیانگر نتایجی است که در اثر اتخاذ راهبردها به وجود می‌آیند. در پژوهش حاضر، طراحی و ارائه مدل توسعه­ی ابتکارمحوری در دانشگاه، توسعه مستندسازی و ثبت دانش توسط همه کارکنان، سهولت ارائه خدمات به شهروندان، صرفه‌جوئی در هزینه و منابع کشور، پیشرفت  کشور، توسعه و آبادانی کشور، توجه اساتید به محیط داخلی و خارجی دانشگاه و مستندسازی و ثبت دانش آن‌ها، نتیجه کنش‌ها و تعاملات ایجاد شده و تأثیرپذیر از طبقه محوری، بستر حاکم و شرایط مداخله‌گر را در بر می­گیرد که عوامل متعددی از جمله: 1-قدرت مدیریت و اساتید دانشگاه در توسعه ابتکارمحوری، 2-توانایی تحلیل مسائل توسط اساتید کارآمد، 3-ارزیابی خلاقیت و نوآوری اساتید، 4-ارزیابی و بررسی دانشگاه­های دیگر در زمینه خلاقیت، نوآوری و ابتکارمحوری، 5-اهمیت ثبت دانش در حافظه سازمانی، 6-مستندسازی موارد بحرانی و راهکارهای مقابله با آن‌ها، 7-توسعه ملی و منطقه­ای، توسعه کلان و بین­المللی، 8-الگو و شاخص­شدگی، 9- رونق­ اقتصادی-تولیدی، اجتماعی-خدماتی، سیاسی، فرهنگی، 10-توسعه مبادلات بازرگانی-تجاری خارجی، 11-توسعه ارتباطی، توسعه قومی-هویتی و 12-توسعه سیاسی بین المللی را شامل می‌شود.

ج- تعیین مولفه­های ابتکارمحوری

بر اساس نتایج مصاحبه‌ها و تحقیقات پیمایشی در قالب مقوله­ها؛ ضرورت‌ها، موانع و الزامات توسعه ابتکارمحوری در دانشگاه به شرح ذیل قابل ارائه شد:

 

شکل 2: ضرورت، موانع، الزامات  توسعه ابتکار محوری در دانشگاه

 

پس از اينکه داده­ها با استفاده از نرم افزار spss آزمون شد، به 7 عامل با ارزش ويژه­ی بالاتر منجر شد که مشخص شد تمام متغيرها، تحت 7 عامل (عوامل سیاستگذاری (E.ghanoni)، بافت زمینه­ای سیستم آموزشی (E.sakhtari)، دیجیتالیزاسیون و تکنولوژیکی (E.fanavari)، منابع انسانی-علمی (E.ensani)، ارزشی-فرهنگی (E.farhangi)، پیرامونی (E.mohiti) و عوامل تعاملاتی (E.ertbati)) جای گرفتند و در مجموع اين 7 عامل 046/82 درصد از واريانس متغيرهاي تحليل را تبيين نمودند که در نتیجه­ی آن، عوامل مختلف تاثیرگذار بر ابتکارمحوری (Ebtkar) در قالب نمودار استخوان ماهی کلاسه­بندی شد.

 

 

شکل 3: نمودار استخوان ماهی مربوط به مولفه­های دانشگاه ابتکارمحور

 

 بنابراین 7 عامل فوق مربوط به عوامل ایجاد دانشگاه ابتکارمحور در دانشگاه آزاد اسلامی هستند و اگر دانشگاه مذکور بخواهد به یک دانشگاه ابتکارمحور تبدیل شود باید به این عوامل توجه ویژه نماید.

د- مدل­بندی ابتکارمحوری

از نتایج یافته­ها مدل نهایی ابتکارمحوری دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران بدست آمد (شکل 4) که باعث بهبود بهره‌وری و افزایش خدمات و ارتباط بیشتر با صنعت و جامعه و شناسایی و رفع نیازهای این بخش خواهد شد. در صورت بازنگری در فرآیندهای دانشگاه و تدوین استراتژی­های مناسب طبق الگوی ارائه شده و با استفاده از عوامل مطرح شده در این پژوهش می­تواند بستر مناسبی در جهت ارتقاء علمی و توسعه ابتکارمحوری در دانشگاه­ها رقم زد، چرا که عوامل به دست آمده از طریق مصاحبه با خبرگان دانشگاهی و مسئولان انجام شد، افرادی که مشکلات را بطورملموس درک کرده­ و اظهار داشتند. این مدل منطبق با نیازها، ویژگی­ها، موانع، عوامل و مولفه­های مختلف وضعیت دانشگاه­ها را تشریح می­کند و کاستی­ها و نواقص موجود در سیستم آموزشی نوآورانه را نمایان می­سازد.

 

شکل 4: برآیند مدل نهایی برای ابتکارمحوری در دانشگاه­های آزاد اسلامی

 

2-تحلیل بحش کمی

الف: تحلیل عاملی متغیرها

در هر تحليل عاملي معمولا به تعداد متغيرها، عامل استخراج مي­شود، اما تمام اين عوامل معني­دار نيستند، از اين رو بايستي از بين آنها بهترين عوامل را نگه داشت. براي اينکه تعيين کنيم کدام يک از عوامل را نگه داريم از يک آماره موسوم به ارزش ويژه³ استفاده می­کنند. در واقع تمام متغيرها تحت 7 عامل (سیاست­گذاری، عوامل پیرامونی، عوامل ارزشی، عوامل منابع انسانی، عوامل تعاملاتی، عوامل دیجیتال­شدگی، بافت زمینه­ای) قرار گرفتند و در مجموع اين 7 عامل 046/82 درصد از واريانس تمام متغيرهاي تحليل را تبيين مي­کنند. از کل واريانس تبيين شده، 035/20 درصد را عامل اول، 31/18 درصد را عامل دوم، 51/16 درصد را عامل سوم و 33/10 درصد را عامل چهارم 10/7 درصد عامل پنجم30/6 عامل ششم 45/3 عامل هفتم  تبيين مي­کند.

 

جدول 5: ماتريس چرخيده عاملها

شاخص ها	عامل اول	عامل دوم	عامل سوم	عامل چهارم	عامل پنجم	عامل ششم	عامل هفتم
روحیه و رقابت خلاقانه	0.950
تشویق به انجام عملکرد خلاقانه در برنامه­های دانشگاه	0.899
استفاده از شاخص­ها و رویه­های سنجش خلاقیت		0.909
استفاده ساختار دانشگاه از دستورالعمل­های موجود برای حمایت از افراد خلاق		0.897
حمایت (مسئولان دانشگاه و جامعه) از ایده­های خلاقانه و تامین منابع مالی آن.		0.912
جذب، حمایت و اولویت دادن به افراد خلاق و بکارگیری توانایی-تجارب آنها طبق ضوابط			0.815
تامین نیازهای مادی و معنوی افراد خلاق را دانشگاه			0.667
استفاده از ابزارهای دستیابی به دانش، تولید و تثبیت آن، انتقال آن و ارزیابی سالانه وضعیت دانش در دانشگاه			0.626
کار گروهی جهت تبادل نظر و ایجاد ایده­های خلاق و نو در دانشگاه			0.878
تجهیز شبکه های ارتباطی (ICT) و (IT) و ایجاد روش­های نوین فناوری				0.631
شناسایی نیاز دانشجویان و تامین آنها در زمینه فنآوری				0.775
سرمایه­گذاری و راه اندازی تحقیق و توسعه بکارگیری نتایج آن				0.732
روش­ها و فناوری نو سخت­افزاری-نرم­افزاری و اطلاعاتی- ارتباطی در فرآیندهایی تربیتی-تعاملاتی با صنعت					0.731
استفاده از بودجه­ پارکهای علم و فناوری در نوآوری در ایده­های تولیدی-خدماتی و توزیع آنها در طول فعالیت					0.748
دسترس قراردادن آسان به شبکه­های اجتماعی (اینترنت، فیس بوک و ..)					0.707
عقد قراردادهای علمی با دانشگاه­های دیگر در مبحث ارتباطات						0.749
انجام پروژه های مشترک و تحقیقات علمی با دانشگاه­ها و موسسات داخل و خارج کشور						0.675
همکاری سالانه دانشگاه با مراکز صنعتی						0.580
قرارداد و همکاری با مراکز بازرگانی-تجاری جهت سرمایه گذاری روی ایده­های نو						0.540
انجام کارهای تحقیقاتی و خلاقانه در سطح ملی، ارتقاع تعاملات سیاسی- فرهنگی و ارتباطاتی بین­المللی							0.660
گشودن مرزهای تجاری و بازرگانی با سایر کشورها							0.627
افزایش خود باوری جامعه، تثبیت جایگاه سیاسی و ارتقاء نقش هویتی کشور در سطح بین الملل							0.538
ارزش وِیژه	7.026	6.72	5.08	4.024	3.54	2.587	1.52
درصد واريانس تبيين شده هر عامل	20.035	18.31	16.51	10.33	7.10	6.30	3.50
درصد واريانس تجمعي تبيين شده هر عامل	20.035	38.66	55.17	65.50	72.6	78.90	82.04

 

از مجموع متغيرهای وارد شده در تحليل و پس از تخلیص عاملهای نزدیک و مرتبط به یکدیگر، 2 متغير در عامل اول، 3 متغير در عامل دوم، 4 متغير در عامل سوم ، 3 متغير در عامل چهارم، 3 متغیر در عامل پنجم، 4 متغیر در عامل ششم و 3 متغیر در عامل هفتم  جای گرفتند.

ب:تحلیل عاملی تأییدی متغیرهای مدل

در تحلیل استنباطی، پیش از آزمون فرضیه‌ها (که هر یک از مولفه­های ایجاد ابتکارمحوری دانشگاهی دارای توزیع نرمال هستند) می‌بایست با استفاده از آزمون تحلیل عاملی تأییدی روایی سازه آزمون شدند. آزمون برازندگی در تحلیل تأییدی و مسیر، شاخص RMSEA، یا جذر برآورد واریانس خطای تقریب کمتر از 8%؛ شاخص  کمتر از سه و شاخص‌های (GFI,CFI,IFI,NNFI) بالاتر از 90 درصد باشند. چنانچه مقدار (T-Value) ضرایب معنی‌داری هر متغیر بزرگ‌تر از 2 و کوچک‌تر از 2- باشند، مدل از برازش خوبی برخوردار است.

تحليل عاملي مرتبه اول متغيرهای موثر بر ابتکارمحوری

در اين مرحله به کمک تحلیل عاملی تاییدی از مشاهده­گرها (پرسش­ها) به ابعاد باید رسید. به عبارت دیگر در این مرحله درستی سنجش سوالات هر بعد مشخص شد.

 

شكل 5: تحليل عاملي تائيدي مرتبه اول متغير مستقل در حالت تخمين استاندارد

 

در تحليل عاملي مرتبه اول، رابطه بين ابعاد و پرسش­ها بار عاملي است. بايد همه بارهاي عاملي هر بعد همگي بزرگتر از 5/0 باشند تا پذيرفته شوند. در شكل 5 همه بارهاي عاملي هر سه شاخص بزرگتر از 5/0 بودند كه مشخص شد اين ابعاد به خوبي توسط پرسش­ها سنجيده شد. همان­طور كه در شكل بالا نيز مشخص است تمام عامل­ها داراي بارهاي عاملي معنادار و نسبتا بالايي هستند. بارهاي عاملي هر بعد همگي بزرگتر از 5/0 بودند که حکایت دارد که نتايج بدست آمده از شكل فوق نشانگر تائيد تحليل عاملي تائيدي هستند.

آزمون فرضیه‌ها با استفاده از الگوی معادلات ساختاری (تحليل عاملي مرتبه دوم)

پس از تعیین مدل‌های اندازه‌گیری به‌منظور ارزیابی مدل مفهومی پژوهش و همچنین اطمینان یافتن از وجود یا عدم وجود رابطه علی میان متغیرهای تحقیق و بررسی تناسب داده‌های مشاهده ‌شده با مدل مفهومی، فرضیه‌های پژوهش با استفاده از الگوی معادلات ساختاری نیز آزمون شدند. نتایج آزمون فرضیه‌ها در نمودار شکل 6 منعکس ‌شده‌اند.

 

شكل 6:تحليل عاملي تائيدي مرتبه دوم متغير مستقل در حالت تخمين استاندارد

 

با توجه به این که همه بارهای عاملی ابعاد تحقیق بزرگتر از 5/0 می­باشد لذا مدل اندازه­گيري آن مناسب و کليه اعداد و پارامترهاي مدل معنادار است. به عبارت دیگر ابعاد به درستی متغیر را سنجیدند.

نتایج آزمون فرضیه ها و برازش نهایی

با توجه به نتایج حاصل از  جدول (6) تحقیق و آزمون  همچنین شکل های ضرایب معناداری و تخمین استاندارد مدل نهایی تحقیق نشان­دهنده تایید تمامی فرضیات تحقیق است.

 

جدول 6: خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها

 

منبع: یافته های تحقیق

 

پس از بررسی و تائید الگوی اندازه‌گیری در گام اول، در گام دوم برای آزمون فرضیه‌ها از مدل‌سازی معادلات ساختاری در قالب تحلیل مسیر استفاده ‌شده است. در جدول (7) شاخص‌های کلی برازش مدل نهایی ارائه ‌شده است. نتایج نشان می‌دهد که نسبت مجذور کای به درجه آزادی کمتر از سه است و سایر شاخص‌های برازندگی برازش مدل را مورد تائید قرار می‌دهند.

 

جدول 7: شاخص های استاندارد برازش مدل نهایی

 

جدول 8: برازش مدل نهایی محاسبه شده

 

منبع: یافته های تحقیق

 

با توجه به دو جدول (7) و (8) شاخص‌های X2 به درجه آزادی، شاخص برازندگی⁴ (GFI)، شاخص تعدیل برازندگی⁵ (AGFI)، میانگین مجذور پس‌مانده‌ها (RMR)، شاخص نرم شده برازندگی (NFI)، شاخص نرم نشده برازندگی⁶ (NNFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص برازندگی تطبیقی⁷ (CFI) و شاخص بسیار مهم ریشه دوم برآورد واریانس خطای تقریب⁸ (RMSEA) استفاده‌شده است.

نسبت مجذور   به درجه آزادی بسیار به حجم نمونه وابسته است و نمونه بزرگ، کمیت خی دو را بیش آنچه که بتوان آن را به غلط بودن مدل نسبت داد، افزایش می‌دهد، ایده آل آن است که مقدار نسبت خی دو به درجه آزادی کمتر از عدد 3 باشد با توجه به مقدار گزارش‌شده برای این مقدار در جدول (8) می‌توان نتایج حاصل از این قسمت را معتبر و به لحاظ آماری قابل‌تحلیل دانست؛ زیرا که مقدار نسبت خی دو به درجه آزادی برای این مدل 57/2 گزارش‌شده است.

شاخصGF نشان‌دهنده اندازه‌ای از مقدار نسبی واریانس و کوواریانس‌ها است که توسط مدل تبیین می‌شود. این معیار بین صفر تا یک متغیر است که هر چه به عدد یک نزدیک‌تر باشد، نیکویی برازش مدل با داده‌های مشاهده‌شده بیشتر است. مقدار GFI گزارش‌شده برای این مدل‌بالاتر از 90/0 است که تائید کننده نتایج آزمون خی دو است.

شاخص ریشه دوم میانگین مجذور پس‌مانده‌ها (RMR)، یعنی تفاوت بین عناصر ماتریس مشاهده‌شده در گروه نمونه و عناصر ماتریس برآورد یا پیش‌بینی‌شده با فرض درست بودن مدل موردنظر است که هرچه این شاخص برای مدل موردنظر نزدیک‌تر به صفر باشد، مدل مذکور برازش بهتری دارد. مقدار RMR در این تحقیق (073/0) بیانگر تبیین مناسب کوواریانس‌ها است.

برای بررسی اینکه یک مدل به‌خصوص در مقایسه با سایر مدل‌های ممکن، از لحاظ تبیین مجموعه‌ای از داده‌ها مشاهده ‌شده تا چه حد خوب عمل می‌کند، از مقادیر شاخص نرم شده برازندگی (NFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI)، استفاده گردید که به اعتقاد براون و ادکوک (1992) مقادیر بالای 9/0 این شاخص‌ها حاکی از برازش بسیار مناسب مدل طراحی‌شده در مقایسه با سایر مدل‌های ممکنه است. درنهایت برای بررسی چگونگی ترکیب برازندگی و صرفه‌جویی مدل مربوطه، از شاخص بسیار قدرتمند ریشه دوم برآورد واریانس خطای تقریب (RMSEA) استفاده‌شده است. مقدار این شاخص برای مدل‌های خوب کمتر از 08/0 است (Sobhani Fard and Akhwan Khorazian; 2012). مدلی که در آن این شاخص 10/0 یا بیشتر باشد برازش ضعیفی دارد (Homan, 2005). مقدار این شاخص در این مدل (095/0) است که برای مدل طراحی ‌شده در این پژوهش، نشان از برازش مناسب مدل دارد.

بحث و نتیجه گیری

ابتکارمحور نمودن دانشگاه نیازمند بسترسازی و طراحی ساختاری ویژه دارد تا علاوه بر رسالتهای عادی دانشگاهی، دانشگاه به سوی ایجاد ایده و اجرای آن با دخیل نمودن نوآوری طریق مسیر نماید. بدین منظور نیاز است تا مولفه­های نوآور نمودن دانشگاهی مورد ارزیابی قرار گرفته و بر آن تاکید و تقویت صورت گیرد. پیمایش­هایی که مولفه­ها و عنصرهای ارتباطی آنها به منظور ابتکارمحوری در دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران صورت گرفته است نشان داد که هفت مولفه اساسی در ابتکارمحوری دانشگاه نقش محوری دارد. این هفت عامل شامل مولفه­های سیاست­گذاری، پیرامونی، ارزشی، منابع انسانی، دیجیتالیزاسیون و بافت زمینه­ای نظام آموزش عالی هستند: 

نتایج عامل سیاست­گذاری و مقررات­زایی نشان داده است که نبود برنامه­های حمایتی قانونی در دانشگاه و همچنین وجود موانع مقرراتی و برنامه­های که با انعطاف پذیری و خلاقیت کارکنان در ارتباط است می­تواند یکی از علل تاثیرگذار بر ابتکار محوری در دانشگاه ها باشد. البته نباید ساختار و بافت زمینه­ای دانشگاه­ها در نوآور نمودن و ایجاد دانشگاه مبتکر نادیده گرفت. دانشگاه­های سنتی بیشتر بر آموزش صرف تاکید داشتند و آموزش محور بودند اما برای ابتکارمحور نمودن دانشگاه نیاز است تا عوملی را که با ساختار یک دانشگاه در ارتباط هستند و می­تواند انعطاف پذیری را در برنامه ها و افراد بالا ببرند و همچنین ایجاد بسترها لازم و شرایط مناسب ایده­پردازی و رشد خلاقیت و نوآوری برای توسعه ابتکارمحوری را طراحی و اعمال نمود و فراهم کردن این بسترها میتواند باعث بالا رفتن ابتکارمحوری شود. Rees (2016) یک مدل یا ابزاری که فرایندی سیستماتیک برای پیشبرد و مدیریت تغییرات فراهم سازد را ضروری می­داند. همچنین (2017) Faridi شاخص‌های واحدهای داخلی و ساختار را در دانشگاه شایسته توجه می­داند.

دیجیتالیزاسیون یا تکنولوژیزه نمودن عامل محوری دیگری است که باید در نظر داشت چون در دنیای امروز که دائما در حال تغییر است نباید از نقش فنآوری غافل ماند. مبتکر گردیدن دانشگاه ها نیازمند تطابق نیاز جامعه و صنعت هستند و به ناچار باید از بستر تکنولوژی­های دیجیتالی برای توسعه ابتکارمحوری استفاده نمود. این نتیجه با گفته­ی (Vincent (2017 که پیشرفتهای تکنولوژیک و فناوری نیاز به نوآوری در اموزش عالی را ضروری می کند، همخوانی دارد. Lonka (2015) استفاده از فناوری های نوین را سبب افزایش کیفیت تدریس و یادگیري دانسته و معلمان را پیشگامان تحول فرهنگی و سواد دیجیتالی به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از امکانات و تسهیلات فناوری­های اطلاعات و ارتباطات تلقی می نمایند که خود هم باید از سواد دیجیتالی و اطلاعاتی مطلوب برخوردار باشند. اما قطع به یقین اصلی ترین عامل ابتکارمحوری و نوآور نمودن دانشگاه ها منابع انسانی هستند بگونه­ای که اگر سایر عوامل در حالت ایده­آل وجود داشته باشند اما منابع انسانی مناسبی در دانشگاه جای نگرفته باشند، ابتکارمحوری و نوآورانه شدن محیط آکادمیک رویایی بیش نخواهد بود. یافته­ها نشان داد که  منابع انسانی به همراه بالا بردان دانش در افراد می­تواند تاثیرگذاری ژرفی بر ایجاد سایر مولفه­ها و در نتیجه توسعه­ی ابتکارمحوری در دانشگاه­ها باشد. (Vincent (2017 خلاقیت و نوآوری را در زمره مهمترین و فراگیرترین فعالیت انسانی می داند و تاکید دارد که نوآوری و ابتکار در برازشهای انسان بودن رخ می­دهد. Rees (2016) هم عامل منابع انسانی را بسیار مهم دانسته، بطوریکه آموزش­دهندگان به عنوان رکن اساس نظام آموزشی در رشد ایده و ابتکار موثر و دخیلند و Took (2016) نیز خانواده، مدرسه و معلمان را سه ركن اساسي براي فرهنگ سازي تفكر خلاق در فرزندان دانستند. (2017) Faridi مدیریت و رهبری، ویژگی‌های کارآفرینی اساتید، ویژگی‌های کارآفرینی کارکنان و دانشجویان را موثر در عمل مبتکرانه می­داند.

ارزش نهادن بر ابتکار و خلاقیت نیز در جایگاه خود برجسته و چشم نواز است بطوریکه ابتکارمحوری نیازمند بسترسازی بار ارزشی برای ایجاد خلاقیت و نوآوری در بین افراد و همگانی کردن فرهنگ خلاقیت و نوآوری در دانشگاه­ها بوده و منجر به نوآوری در توسعه ابتکارانه عمل نمودن و تاکید و تقویت آن گردد. Eyring (2017) پرداختن دانشگاه ها و مراکز آموزشی به تحولات ارزشی و فرهنگی را بر ابتکارمحوری بسیار اثرگذار می­داند. همچنین یافته­های پژوهش نشان از آن دارد که تعاملات و ارتباطات برون دانشگاهی و درون دانشگاهی جز لاینفک برای رشد و پیشرفت دانشگاه در عرصه دانش، ایده­پردازی و نوآوری و در نهایت کارآفرینی می­باشد. ارتباطات دانشگاه با جامعه و صنعت و همچنین با مراکز دانشی و تحقیقاتی می­تواند بر توسعه نوآورانه اثر بگذارد و دانشگاه را به سوی ورود اندیشه­های نو رهنمون سازد. (2017) Faridi ارتباط با صنایع‌، نهادهای مالی، تجاری‌سازی و بین‌المللی شدن آموزش را در نوآورانه نمودن دانشگاه مهم و ضروری تلقی نمود.

محیط پیرامونی که دانشگاه و فضای دانشگاهی در آن جای دارند و نیز جوسازی­های که در بین افراد تهییج می­گردد نیز می­توانند مولد عمل نوآورانه باشند بطوریکه عوامل محیطی و ارتباطات و شناسایی نقاط قوت، ضعف، تهدیدات و فرصت­های پیرامونی برآیند قابل توجهی بر توسعه ابتکارمحوری در محیط دانشگاه دارد. Eyring (2017) تغییرات محیطی، زیستی را از عاملهای مبتکرانه شدن دانشگاه دانسته، بطوریکه دانشگاه باید از الگوی سنتی آموزشی دور و الگوی دانش آموختگان مقتدر در ایجاد و راه­اندازی شرکت­های دانش بنیان را تاکید دارد، آنگونه که دانش دانشگاهی را به کارآفرینی و ثروت تبدیل نماید. (Scott and Bruce (2014 نوآوري (ایجاد، انتقال، واکنش و تغییر ایده­هاي خلاقانه به عمل) را براي رشد و موفقیت سازمانهایی که در محیط متغیر و بدون قطعیت به رقابت می­پردازند، عامل حیاتی به شمار می­آورد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

در مطالعه حاضر فرم­های رضایت­نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنی­ها تکمیل شد.

حامی مالی

هزینه­های مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.

مشارکت نویسندگان

.

تعارض منافع

بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

References

1.       Brennan, J. Ryan, S. Ranga, M. Broek, S. Durazzi, N. & Kamphuis, B. (2014). Study on Innovation in Higher Education, the london schol of economical and political science.

2.       Carlsson, B. Jacobsson, S. Holmén, M & Rickne, A. (2002). Innovation systems: analytical and methodological issues. Research policy, 31 (2), pp. 233-245

3.       Danai Fard, H. (2016). Methodology of implication studies in social and human sciences: foundations, definitions, importance, approaches and implementation stages, Journal of Methodology of Social Sciences and Humanities (MSSH), Volume 22, Issue 86 - Serial Number 86, Winter: 39-71 ]in persian[.

4.       Eyring, H. J. & Christensen, C. M. (2017). The Innovative University: Changing the DNA of Higher Education, Brigham young University-idaho

5.       Faridi, M. R. (2017). providing a model for measuring the readiness of higher education institutions to become a third generation university (innovator and entrepreneur) studied: Shahid University, Urmia University ]in persian[.

6.       Habibi, A. (2019). Paradigm Model, Amargostaran Idepardaz Company, Pars Manager ]in persian[.

7.       Homan, H. A. (2005). Structural Equation Modeling Using Lisrel Software, Samit Publications ]in persian[.

8.       Javanmardi, Sh. Mousavi, T & Iranpour Mubarakeh, R. (2019). innovation and university; A reflection on the formation and development of innovative university, Sanat and University magazine, vol. 39, summer ]in persian[.

9.       Kehm, B. M. & Teichler, U. (2012). The Academic Profession in Europe: New tasks and new challenges. Dortrecht: Springer

10.       Lame, M. and Kazempour, E. (2020). Explaining the Factors Affecting the Commercialization of Research in Educational Sciences, Journal of New Approaches in Educational Adminstration, 12(5): 86-98 ]in persian[.

11.       Lonka, K. (2015), Innovative schools: teaching & learning in the digital Era, European Parliament

12.       Mahdavi, M. Sheikh Al-Islami, N. Hassan Moradi, N and shukri, N. (2020). Design the People Capability Maturity Model among Faculty Members Based on Grounded Theory (Case Study: Islamic Azad University of Fars Province), Journal of New Approaches in Educational Adminstration, 12(6): 152-167 ]in persian[.

13.       Mirzasafi, A. & Yaghoobi, A. (2021). Investigating the effect of Lego education on the creativity of preschool children, Vol 10, No 40, June: 179-198 ]in persian[.

14.       Niaz Azari, K. (2018). changing organizational structure and increasing student recruitment in Islamic Azad University, Anna news agency, March ]in persian[.

15.       Priyanto, D. & Dharin, A. (2021). Students' creativity development model and its implementation in Indonesian Islamic Elementary Schools. Pegem Journal of Education and Instruction, 11(3), 81-87.

16.       Rees Nina S. (2016). Innovative Pathways to School Leadership, U.S. Department of Education Contract.

17.       Sobhani Fard, Y. and Akhwan Khorazian, M. (2012). factor analysis of structural and multilevel equation modeling, Publisher: Imam Sadeq University ]in persian[.

18.       Scott, S. G., & Bruce, R. A. (2014). Determinants of innovative behavior: a path model of individual innovation in the workplace, Academy ofManagement Journal, 37 (3), pp. 580-607.

19.       Strauss, A. L. & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, 2nd Ed., Sage.

20.       Student union councils. (2017). statement of university union councils about the arrest of a number of students, ISNA news agency, December]in persian[.

21.       Taghipoor Zahir, A. & Hasan Moradi N. (2006), Developing entrepreneurial university model, journal of future studies management, Vol 18, No 2, pp: 31-40 ]in persian[.

22.       Took, H. (2016). Innovating Education and Educating for Innovation, Centre for Educational Research and Innovation (OECD)

23.       Vashghani Farahani, E. (2017). Fluctuations in Research Budget of Islamic Azad University, Anna News Agency, February.

24.       Vincent, S. (2017). Measuring Innovation in Education, Centre for Educational Research and Innovation (OECD).

 

 

---

[1]  Grounded theory

[2]  - (تعداد اعضای هیئت­ علمی در رشته­های علوم انسانی=452، تربیت بدنی=104، زبان خارجه=358، اقتصاد و حسابداری=280، هنر=504، مدیریت= 344، حقوق و علوم سیاسی= 380، علوم اجتماعی و ارتباطات= 132، روانشناسی=84، فنی و مهندسی= 168، معماری و شهرسازی=68، علوم پزشکی و دارویی و دندان پزشکی و غیره=626 نفر از طرف دانشگاه های آزاد شهر تهران اعلان شده اند).

[3]  - Eigenvalues

[4]  Goodness of Fit Index.

[5]  Adjusted Goodness of Fit Index.

[6]  Non-Normed Fit Index.

[7]  Comparative fit index

[8]  Root Mean Square Error of Approximation.

---