جایگاه مهارتهای ارتباطی در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی ایران
محورهای موضوعی : آموزش و پرورش
مریم باقرپور
1
*
,
نعمت الله موسی پور
2
,
سید عبدالوهاب سماوی
3
1 - دانشجوی دکتری رشته برنامه ریزی درسی،گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی،دانشگاه هرمزگان،بندرعباس،ایران
2 - استاد رشته برنامه ریزی درسی،گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی،دانشگاه هرمزگان،بندرعباس،ایران
3 - استاد روان شناسی تربیتی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی،دانشگاه هرمزگان،بندرعباس،ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
مقدمه و هدف: پژوهش با هدف تشریح جایگاه مهارتهای ارتباطی در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی مدارس ایران انجام شد.
روش پژوهش: بدین منظور، ذیل رویکرد ترکیبی، در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون، سبک اتراید استرلینگ، جهت تحلیل مضامین برگرفته از منابع مرتبط با موضوع مهارتهای ارتباطی استفاده شد. ابتدا با استفاده از الگوی نظاممند متون، منابع منتشرشده داخلی و خارجی، انتخاب و پالایش گردید. در گام دوم با بهره‌گیری از الگوی مذکور به تحلیل محتوای برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی اقدام شد. با استفاده از نرم افزار MAXQDA مفاهیم در قالب 237 مضمون پایه، 27 مضمون سازماندهنده و 5 مضمون فراگیر تحلیل شد. در بخش کمی، با استفاده از نرم‌افزار SPSS25، فراوانی توجه محتوای برنامه درسی قصدشده به مؤلفه‌های مهارت ارتباطی، و با روش آنتروپی شانون، ضریب اهمیت به مؤلفه ها، بررسی گردید.
یافتهها: در کتابهای فارسی، نگارش، هدیه های آسمان و مطالعات اجتماعی دوره اول ابتدایی، از مجموع 2740 مورد مشاهده شده مهارتهای ارتباطی، مهارت مکاتبه با ضریب اهمیت(1/55)، بیشترین میزان توجه؛ و بعد از آن به ترتیب؛ مهارت گفتگو با ضریب اهمیت(7/29)، مهارت دوستی کردن با ضریب اهمیت(32/8)، مهارت همکاری با ضریب اهمیت(51/5) و مهارت تحمل و تقبل(27/1) کمترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داده است.
بحث و نتیجهگیری: نتایج نشان داد در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی ایران مهارتهای ارتباطی به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته. مهارتهای«مکاتبه» و «گفتگو» به قدر لازم و به مهارتهای «دوستی» و«همکاری» تا حد کمی توجه شده و مهارت «تحملوتقبل» مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
Introduction: The present study aimed to examine the role of communication skills in the curriculum of the first grade of primary schools in Iran.
research methodology: a mixed methods approach was used. In the qualitative part, the thematic analysis method, particularly the Attride-Stirling style, was used. First, a systematic selection and refinement of published national and international texts was carried out. In the second step, the content of the planned curriculum was analyzed using the above framework. The MAXQDA software was used to analyze the concepts. The result was 237 core themes, 27 organizational themes, and 5 pervasive themes. In the quantitative part, SPSS25 software was used to examine the frequency of attention given to communication skills components in the intended curriculum. The importance coefficients of the components were then evaluated using the Shannon entropy method.
Findings: among the observed cases of communication skills in the Persian language book, writing book, heavenly gifts and social studies textbooks for the first grade of primary school, correspondence skills received the highest attention with an importance coefficient of 55.1%. This was followed by conversation skills with an importance coefficient of 29.7%, friendship skills with 8.32%, cooperation skills with 5.15% and tolerance and acceptance skills with 1.72%, which received the least importance.
Conclusion: The research results showed that communication skills in the planned curricula for the first grade of primary schools in Iran were not sufficiently balanced and did not receive adequate attention. The skills “correspondence” and “conversation” received some attention, although not to the extent necessary, while the skills “friendship” and “cooperation” received comparatively less attention. The ability of “tolerance and acceptance” has been neglected.
The position of communication skills in the intended curriculum of the first grade of elementary school in Iran
Abstract Introduction: The present study aimed to examine the role of communication skills in the curriculum of the first grade of primary schools in Iran. research methodology: : For this purpose, a mixed methods approach was used. In the qualitative part, the thematic analysis method, particularly the Attride-Stirling style, was used to analyze the themes derived from relevant sources on communication skills. First, a systematic selection and refinement of published national and international texts was carried out. In the second step, the content of the planned curriculum for the first grade of primary school was analyzed using the above framework. The MAXQDA software was used to analyze the concepts. The result was 237 core themes, 27 organizational themes, and 5 pervasive themes. In the quantitative part, SPSS25 software was used to examine the frequency of attention given to communication skills components in the intended curriculum. The importance coefficients of the components were then evaluated using the Shannon entropy method. Findings: The content analysis showed that among the observed cases of communication skills in the Persian language book, writing book, heavenly gifts and social studies textbooks for the first grade of primary school, correspondence skills received the highest attention with an importance coefficient of 55.1%. This was followed by conversation skills with an importance coefficient of 29.7%, friendship skills with 8.32%, cooperation skills with 5.15% and tolerance and acceptance skills with 1.72%, which received the least importance. Conclusion: The research results showed that communication skills in the planned curricula for the first grade of primary schools in Iran were not sufficiently balanced and did not receive adequate attention. The skills “correspondence” and “conversation” received some attention, although not to the extent necessary, while the skills “friendship” and “cooperation” received comparatively less attention. The ability of “tolerance and acceptance” has been neglected. Given the important role of communication skills in students' lives, it is important to consider these issues in future curriculum revisions. |
Received: Accepted: PP:
Use your device to scan and read the article online
DOI:
Keywords: Communication Skills, Elementary School, Intended Curriculum |
Corresponding author: Address: Tell: Email:
|
Citation:, first author, second writer, Third Author; Title(موارد قرمز را اسامی و عنوان مقاله جایگزین شود)
|
Extended Abstract
Introduction:
In the current networked world, there is a constant explosion of knowledge. Students can no longer simply memorize a series of facts in order to succeed in exams. You must manage and understand large amounts of data and information and solve complex day-to-day problems. Such individuals are able to distinguish between relevant and reliable information and alternative facts intended to cause confusion. Children are expected to be able to think creatively and innovate. The sphere of activity of these individuals is society, and “communication skills” are necessary for functioning in society. But in general, globalization is changing what is considered valuable, feasible and desirable. We all need skills to cope with life in a complex and constantly changing environment (Drake & Reid, 2018). In the 21st century, the importance of social and communication skills is emphasized in the competency framework for curriculum planning that is widely used in many countries. These skills are considered essential to individuals' success in the modern world and to effectively manage social and professional interactions. (Virtanen & Tynjälä, 2022). Primary education is generally considered to be the most important phase in all education systems. It serves as the basis for the character formation and comprehensive development of the individual. During this phase, children develop a deep understanding of concepts and topics they encounter in life, which has a lasting impact on their cognitive development. In addition, primary education is a crucial time for the development of every child's talent. Children at the primary school level have a remarkable ability to acquire and retain knowledge. Therefore, a well-designed curriculum plays a crucial role in providing them with the necessary experiences for a life characterized by friendship, collaboration and exchange. The educational content and skills highlighted in the primary school curriculum are of utmost importance as they provide students with essential learning experiences (Masudian et al., 2018). The primary school stage is of great importance in all education systems as it plays a crucial role in shaping the personality and overall development of the individual. It has a profound impact on children's development of concepts and understanding of various aspects of daily life. In addition, the children's talents begin to develop during this phase (Kumar, 2021). Interpersonal communication involves the exchange of information, ideas, and emotions through verbal and nonverbal means between people who are aware of each other's presence. This process leads to a specific result based on the understanding of the meanings conveyed. Interpersonal communication enables individuals to establish and maintain both formal and informal relationships, meet their social needs, and achieve personal and general goals. This is about the exchange of messages between individuals. Communication skills play a crucial role in various aspects of students' lives, including their cognitive performance, social anxiety, self-esteem, and academic self-efficacy. Researchers have conducted studies that highlight the positive impact of communication skills on these areas. Communication skills are effective in enhancing students' cognitive performance and improving their social anxiety (Hoseinpoor et al., 2022) and serve as an effective strategy for addressing mental health issues and promoting psychological well-being. They are also useful in empowering youth in their psychological and social dimensions (Zarimoghadam et al., 2021). Some researchers have shown that life skills education programs are effective in enhancing the self-esteem of female students (Nasirinia et al., 2021). In order to determine the extent to which communication skills are taken into account in the primary school curriculum, it would be necessary to examine the specific content and objectives set out in the curriculum documents. This includes analyzing curriculum learning outcomes, teaching strategies and assessment methods related to communication skills.
Method:
This study was conducted using a mixed methods research approach and based on the integrated model. In the first step, information sources were accessed through databases such as Springer, Taylor & Francis Group, Science Direct, ERIC, Wiley Online Library and ProQuest, as well as Iranian databases such as Iran Doc, Elm Net and Noor mags. The search was conducted using the keywords “communication skills” and “elementary curriculum” in English and Persian. The refinement and evaluation of Persian and English sources began with the review of titles and abstracts against criteria related to communication skills, research acceptability, and relevance to the undergraduate level. A qualitative approach was used for analysis using (Attride Stirling, 2001) thematic analysis method. Thematic analysis encompasses a wide range of methods and techniques. The thematic network is an appropriate method in thematic analysis that serves to ensure the accurate and organized coherence of the data obtained from the results. The thematic network organizes basic themes (codes and key points of the text), organizational themes (themes that arise from the combination and synthesis of fundamental themes), and global themes (broad themes that encompass the guiding principles of the text) in a specific pattern. Additionally, the MAXQDA software was used to analyze the information obtained from the analyses.
Findings:
The source analysis was carried out in two steps: In the first step, when refining and evaluating the articles and theses, the texts were read in detail several times, initial ideas for coding were formulated and recorded using the MAXQDA10 software. In the first coding phase, 342 codes (n1) were identified, and in the second phase, 324 codes (n2) were identified under expert supervision. In the third step, related codes were brought together and basic themes emerged. Organizational themes and global themes were then formulated based on the basic themes. Based on this process, communication skills were identified and categorized into a final set of 29 organizational themes and 5 global themes (components) titled “Writing,” “Conversation,” “Collaboration,” “Making Friends,” and “Tolerance,” respectively Acceptance\" The primary goal of education is to achieve a high level of quality of life. To this end, certain subjects in education hold greater importance as they serve as foundations for living. Communication skills are among these subjects that are addressed in education and the curriculum. One of the problems that threatens individuals in society is the lack of effective communication. The findings of this study are consistent with the findings of (Vijendra Kumar & Krishnamurthy, 2016) who believed that the absence of emotional, psychological, and social skills makes individuals vulnerable to facing difficulties and exposes them to various psychological and social disorders. Children need communication skills to cope with life's stressors and maintain their mental well-being. It is necessary to give priority to the formation of communicative skills from early childhood. (Mohammadi & AliNejad, 2017) supported this assumption and suggested that teaching communication skills was not only a fundamental component in promoting peace and friendship, but also an appropriate platform for preparing children to cope with Life stress offers. In addition, the research conducted by (Karimi, 2022) suggests that it is crucial for children entering primary school to learn to interact with each other and that in order to establish effective communication, it is necessary to improve primary school students' communication skills strengthen. These findings are consistent with research by (Singh & Mustapha, 2019), which highlights the positive effects of teaching communication skills and promoting adaptive coping strategies in improving the ability to cope with stressors and stressors in life. The existing reality of textbooks and curriculum programs for the first grade of primary school shows that of the five components of communication skills, the curriculum places greater emphasis on writing and conversation skills, while friendship, cooperation and tolerance skills receive less attention. The second- grade curriculum places emphasis on writing, conversation and, to some extent, friendship skills, with less emphasis on collaboration and tolerance skills. The third -grade curriculum places emphasis on writing, conversation, and to some extent friendship skills, while less emphasis is placed on collaboration and, in particular, tolerance and acceptance skills.
Results:
The research results indicate that the intended curriculum for the first grade of primary school in Iran has paid some attention to the development of writing and speaking skills. However, relatively little emphasis was placed on the skills of friendship, cooperation, tolerance and acceptance. This lack of focus on these important communication skills can have a significant impact on national dialogue and collective cooperation in the country's development.
|
|
شاپا چاپی: 2008-6369- شاپا الکترونیکی: x2423-723
مقاله پژوهشی
جایگاه مهارتهای ارتباطی در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی ایران
چکیده مقدمه و هدف: پژوهش حاضر با هدف تشریح جایگاه مهارت های ارتباطی در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی مدارس ایران انجام شد. روش شناسی پژوهش: بدین منظور، رویکرد ترکیبی مورد استفاده قرار گرفت. در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون، سبک اتراید استرلینگ، جهت تحلیل مضامین برگرفته از منابع مرتبط با موضوع مهارتهای ارتباطی استفاده شد. ابتدا با استفاده از الگوی نظاممند متون، منابع منتشرشده داخلی و خارجی، انتخاب و پالایش گردید. در گام دوم با بهره‌گیری از الگوی مذکور به تحلیل محتوای برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی اقدام شد. با استفاده از نرم افزار MAXQDA مفاهیم در قالب 237 مضمون پایه، 27 مضمون سازمان دهنده و 5 مضمون فراگیر تحلیل شد. در بخش کمی، با استفاده از نرم‌افزار SPSS25، فراوانی توجه محتوای برنامه درسی قصدشده به مؤلفه‌های مهارت ارتباطی، و با روش آنتروپی شانون، ضریب اهمیت به مؤلفه ها، بررسی گردید. یافتهها: تحلیل محتوا نشان داد در کتابهای فارسی، نگارش، هدیه های آسمان و مطالعات اجتماعی دوره اول ابتدایی، از مجموع 2740 مورد مشاهده شده مهارتهای ارتباطی، مهارت مکاتبه با ضریب اهمیت(1/55) درصد، بیشترین میزان توجه؛ و بعد از آن به ترتیب؛ مهارت گفتگو با ضریب اهمیت(7/29) درصد، مهارت دوستی کردن با ضریب اهمیت(32/8) درصد، مهارت همکاری با ضریب اهمیت(51/5) درصد و مهارت تحمل و تقبل(27/1) درصد؛کمترین ضریب اهمیت را به خود اختصاص داده است. بحث و نتیجهگیری: نتایج تحقیق نشان داد که در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی ایران مهارتهای ارتباطی به صورت متوازن و با یک نسبت مورد توجه قرار نگرفته اند. مهارتهای«مکاتبه» و «گفتگو» به قدر لازم و به مهارتهای «دوستی» و«همکاری» تا حد کمی توجه شده و مهارت «تحملوتقبل» مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. با توجه به نقشی که مهارتهای ارتباطی در زندگی دانش آموزان دارد، لازم است در ویرایش های بعدی به این امر توجه شود.
|
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
DOI:
واژههای کلیدی: مهارت های ارتباطی دوره اول ابتدایی برنامه درسی قصد شده
|
استناد
|
مقدمه
در دنیای شبکه‌ای جهان کنونی، انفجار مداوم دانش وجود دارد. دانشآموزان دیگر نمی‌توانند به سادگی مجموعهای از حقایق را برای قبولی در آزمون حفظ کنند. آنها نیاز دارند حجم داده‌ها و اطلاعات را مدیریت و درک کنند و مسائل پیچیده روز را حل نمایند. چنین اشخاصی قادر می‌شوند بین اطلاعات مرتبط و قابل اعتماد و حقایق جایگزین که برای سردرگمی طراحی شدهاند، تمایز قائل شوند. انتظار است کودکان، متفکرانی خلاق باشند و بتوانند نوآوری کنند. قلمرو فعالیت چنین اشخاصی، جامعه است و برای فعالیت در جامعه «مهارتهای ارتباطی» مورد نیاز میباشد. باوجوداین، بطور کلی آنچه ارزش دانستن، انجام دادن و داشتن را دارد با توجه به جهانی‌شدن، در حال تغییر است. همه ما به مهارتهایی برای هدایت زندگی در محیطی پیچیده و دائما در حال تغییر نیاز داریم (Drake & Reid, 2018). در مهارتهای قرن بیست‌ویکم که به‌عنوان مبنایی برای برنامهریزی درسی بسیاری از کشورها استفاده میشود، جایگاه مهم مهارتهای اجتماعی و ارتباطی مطرح است (Virtanen & Tynjälä, 2022).
مهم‌ترین دوره تحصیلی در همه نظامهای آموزش‌و‌پرورش، دوره ابتدایی است. زیرا شکلگیری شخصیت و رشد همه‌جانبه افراد در این دوره انجام میشود. دوره ابتدایی در رشد مفاهیم و معنای اموری که کودکان در زندگی با آنها مواجه می‌شوند تأثیر بسزایی دارد. در این دوره استعداد‌های هر کودک شکوفا میشود. کودکان دوره ابتدایی از قابلیت کسب و نگهداری بالایی برخوردارند و محتوای مفید برنامه درسی، میتواند برای آنان تجربه لازم برای زندگی توام با دوستی، همکاری و مبادله را فراهم کند. بنابراین مفاد آموزشی و مهارتهای مطرح در برنامه درسی دوران ابتدایی به دلیل فراهم‌آوردن تجارب یادگیری بنیادی برای دانشآموزان، خیلی مهم است (Masudian et al., 2018). مهارتهای زندگی مجموعهای از توانایی‌ها، نگرش‌ها و عواطف است که افراد را قادر میسازد تصمیمات آگاهانه بگیرند تا زندگی‌سالم و سازنده داشته باشند و متعاقبا عامل تغییر شوند. مهارتهای زندگی موجب ارتقاء سلامت روان و شایستگی میشود. سازمان بهداشت جهانی مهارتهای زندگی را به عنوان توانایی‌هایی تعریف میکند که از رفتارهای سازگارانه و مثبت حمایت میکند و افراد را قادر میسازد تا بطور موثر با خواسته‌ها و چالش‌های زندگی روزمره مقابله کنند (Antony & Tripathi, 2023).
در میان مهارتهای زندگی، به مهارت روابط موثر بین‌فردی و ارتباطی به‌عنوان یکی از مهارتهای مجزا و اساسی اشاره شده‌است. منظور از روابط موثرآن است که شخص قادر باشد خودش را به شکل کلامی یا غیرکلامی به گونهای که مناسب فرهنگ و موقعیت باشد، بیان کند. این تعریف به معنای توانمندشدن برای بیان نظرات، تمایلات، ترسها و نیازهای شخصی میباشد. مهارتهای ارتباطی به شخص کمک میکند تا به شکل مثبتی با مردمی که با او در تعامل هستند، ارتباط برقرار کند. توانمندشدن برای ایجاد یا حفظ روابط‌دوستانه برای بهزیستی اجتماعی و روانی بسیار مهم است (Kumar, 2021). ارتباط بین‌فردی، فرآیند تبادل اطلاعات، ایده‌ها و احساسات از طریق پیامهای کلامی و غیرکلامی بین دو یا چند نفر است که از حضور یکدیگر آگاه هستند. این فرایند منجر به یک نتیجه خاص میشود که بر اساس درک طرفین از معانی پیامهای منتقل شده توسط طرف مقابل صورت میگیرد. ارتباطات بین فردی افراد را قادر میسازد تا روابط رسمی و غیررسمی را ایجاد، توسعه و حفظ کنند، نیازهای اجتماعی خود را برآورده سازند و به اهداف شخصی یا سایر اهداف کلی دست‌‌یابند. ارتباط بین افراد، روابط مبتنی بر ارسال و دریافت پیام به یکدیگر است. این پیام‌ها دارای معانی هستند که اثرات و تغییرات خاص ایجاد می‌کنند و در نتیجه به شکلگیری دانش، نگرش، مهارتها، ارزش‌ها، باورها و هنجارهای اجتماعی آنها کمک میکند (Parasnis et al., 2023).
انسان موجودی اجتماعی و نیازمند ارتباط با دیگران است. کیفیت این رابطه برمبنای توانایی‌های فردی اوست. ارتباطات موثر نیازمند مهارتهایی است که انسان را قادر سازد بصورت شایسته و در جهت موفقیت خود، گام بردارد. مهارتهای ارتباطی، یکی از مهارتهایی است که باید در دوران کودکی به آن توجه ویژه شود. در نتیجه این دوره نیازمند برنامه درسی مفید و موثری است که بتوان مهارتهای مهم را به کودکان آموزش داد. بهترین منبعی که میتواند ما را به این هدف برساند، برنامه درسی مناسب برای کودکان است که بتواند مهارتهای ضروری را به دانشآموزان آموزش دهد. موضوع ارتباط موثر در آموزش، در سازمان‌های آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا وسیله‌ای است که از طریق آن ارتباط بین سازمان و افراد برقرار میشود. مهارتهای ارتباطی عنصری مهم در فرایند ارتباطات انسانی است که معلمان مدارس لازم است در برخورد با دانشآموزان آن را در نظر بگیرند (Khasawneh, 2023).
شکلگیری مهارتهای ارتباطی کودکان دبستانی بسیار ضروری است زیرا درجه شکلگیری این مهارتها نه تنها بر اثربخشی یادگیری کودکان، بلکه بر پیشرفت اجتماعی و رشد فردی آنها تأثیر می‌گذارد. مهارتهای ارتباطی در فرایند ارتباط دانشآموزان چه در کلاس درس و چه در فعالیت‌های فوق برنامه شکل گرفته و بهبود می‌یابد. مهارتهای زندگی دارای چندین مولفۀ کلیدی مشترک است که شامل شایستگی‌های رفتاری، شناختی و روانی‌اجتماعی و بین‌فردی است (Nasheeda et al., 2019).
در نظریههای روانشناسی تربیتی، توسعه مهارت های ارتباطی برای مدارس ابتدایی نیز مطرح شده است(Buluş et al., 2017) . (Karasheva et al., 2021) در تحقیقی با عنوان: آماده سازی متخصصان آینده برای اطلاع از مهارتهای ارتباطی برای کودکان دبستانی، به این نتیجه رسیدند که: تسلط بر مهارت های ارتباطی، شرط لازم برای انطباق اجتماعی موفق دانش آموزان است.
(Abbasi et al., 2023) در تحقیقی با عنوان: پیامدهای آموزش مهارتهای زندگی از طریق برنامه درسی بر سلامت روانی دانش آموزان دبستانی، به این نتیجه رسیدند که: آموزش مهارتهای زندگی از طریق برنامه درسی به کودکان دبستانی، سلامت روانی فرد و جامعه را تضمین می کند. (Gatumu & Kathuri, 2018) در تحقیقی با عنوان: برنامه مهارتهای زندگی در کودکان پیش دبستانی در امباوست کنیا، به این نتیجه رسیدند که: ارتباط بین مهارتهای زندگی و عملکرد تحصیلی وجود دارد و مهارتهای زندگی میتواند مبنایی برای پیش‌بینی میزان عملکرد کودکان در زندگی آینده و تحصیلات بعدی باشد. از نظر آنان آموزش مهارت های زندگی به کودکان پیش‌دبستانی، راه را برای مسئولیت‌های مدرسه و مهارت های اجتماعی آنها هموار میکند.
نتایج تحقیقات حاکی از نتایج مثبت ادغام مهارت های زندگی برای ایجاد تغییر در نگرش، افکار و رفتار دانشآموزان است (Cassidy et al., 2018). همچنین، تقویت تربیت شخصیت از طریق آموزش مهارت های زندگی با جهت‌گیری خودسازی و توسعه فرهنگی، ارتباط مثبت دارد (Defitrika & Mahmudah, 2021).
شکلگیری مهارت های ارتباطی کودکان دبستانی بسیار ضروری است زیرا درجه شکلگیری این مهارتها نه تنها بر اثربخشی یادگیری کودکان، بلکه بر پیشرفت اجتماعی و رشد فردی آنها تأثیر می‌گذارد (Karasheva et al., 2021). مهارتهای زندگی تعاملات والدین و کودک را ارتقا میدهد و ممکن است در سلامت روان و سایر عرصه‌های سلامت نوید بخش باشد (Singla et al., 2020).
(Ahmadian et al., 2021)در پژوهشی با عنوان: طراحی و اعتبار یابی الگوی برنامه درسی آموزش مهارتهای ارتباطی بین فردی و اجتماعی در دوره دوم ابتدایی، به این نتیجه رسیدند که: با توجه به اینکه آموزش مهارت های ارتباطی در مدارس از طریق برنامه‌های درسی صورت می گیرد و برنامه‌های درسی دارای عناصر متعددی هستند، تاکید شده که آموزش مهارت های ارتباطی باید در هر عنصر برنامه درسی انعکاس یابد. به ویژه عناصر اصلی برنامه درسی که شامل عنصر هدف، محتوا و روشهای تدریس و روشهای ارزشیابی میباشد.
همچنین، بیان شده است که رابطه معناداری بین خودکارآمدی با مهارت های ارتباطی و همچنین یادگیری خودتنظیمی وجود دارد و یکی از عواملی که تأثیر بسزایی بر خودکارآمدی دانش آموزان دارد، مهارت های ارتباطی است (Aliabadi et al., 2017). مهارتهای ارتباطی در تقویت عملکرد شناختی دانشآموزان و بهبود اضطراب اجتماعی آنها موثر است (Hoseinpoor et al., 2022) و بعنوان یک راهکار موثر جهت مقابله با آسیب‌های روانی و ارتقاء سلامت روان و هم بصورت ابزاری جهت توانمندسازی جوانان در ابعاد روانی و اجتماعی کاربرد دارد (Zarimoghadam et al., 2021). برخی پژوهشگران نشان داده‌اند که برنامه آموزش مهارتهای زندگی در عزت نفس دانشآموزان دختر موثر است (Nasirinia et al., 2021).
(Mohammadi & AliNejad, 2017) در پژوهشی با عنوان" تحلیلی بر مهارتهای ارتباطی به عنوان مؤلفه اصلی زمینه ساز توسعه صلح و دوستی در کتب درسی ( مطالعه موردی: کتاب های تعلیمات اجتماعی چهارم، پنجم و ششم ابتدایی بخش مدنی) به نتایج زیر دست یافتند. نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که بیشترین فراوانی مربوط به مؤلفه‌های رفتن به‌سوی جمع، استفاده از مهارتهای کلامی و غیرکلامی است. و به سه مؤلفه‌ی معرفی خود، نحوه‌ی انتخاب دوست و ضرورت دوست‌یابی توجه گردیده است. در پایان به مؤلفه‌های نامه‌نویسی، سلام کردن و آموزش عیادت نیز توجه شده است. حال آنکه در کتاب ششم ابتدایی مؤلفه معرفی خود، نسبت به دو کتاب چهارم و پنجم کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
(Karimi, 2022) در تحقیقی با عنوان" تحلیل و ارزیابی کتابهای درسی دوره ابتدایی از نظر میزان توجه به آموزش مهارتهای تصمیم‌گیری و حل مسئله" به این نتیجه رسید که در کلیه صفحات کتابهای دوره ابتدایی 755 بار به موضوع مهارتهای تصمیم‌گیری و حل مسئله پرداخته‌شده که از این تعداد؛ بیشترین توجه با 403 فراوانی (53.4%) مربوط به مهارت «حل مسئله» و کمترین توجه با 352 مورد (46.6%) مربوط به مهارت «تصمیم‌گیری» است. در کتابهای دوره ابتدایی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مهارت «تصمیم‌گیری» (2221/0) و کمترین مربوط به مهارت «حل مسئله» با ضریب 1502/0 است. پایه اول 5 عنوان کتاب دارد که در مجموع 64 بار (8.5%)؛ پایه دوم با 6 عنوان 92 (12.2%)؛ پایه‌های سوم، چهارم و پنجم با 7 عنوان به ترتیب 118 (15.6%)؛ 134 (17.8%) و 128 مرتبه (17%) و پایه ششم با 9 عنوان، 219 مرتبه (29%) به مهارتهای تصمیم‌گیری و حل مسئله اشاره کرده است. بیشترین توجه به مجموع مهارتها مربوط به کتاب «ریاضی» با 131 فراوانی (17.4%) و کمترین توجه «آموزش قرآن» با 80 فراوانی (10.6%) است.
(Singh & Mustapha, 2019) پژوهشی با هدف بررسی عوامل مرتبط با درگیری در سوءمصرف مواد مخدر در ترینیداد و توباگو انجام دادند. در این پژوهش، از طریق یک نظرسنجی بر روی 1603 دانش‌آموز دبیرستانی با سن بیست و چهار تا هجده سال، عوامل مرتبط با درگیری در سوءمصرف مواد مخدر بررسی شده است. تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون کای-مربع نشان میدهد که بین درگیری در سوءمصرف مواد مخدر و عوامل زیر رابطه معناداری وجود دارد: نمرات مدرسه، اهمیت مشارکت مذهبی، میزان پولی که دریافت میشود، اعتماد به والدین/همسالان، مشارکت والدین در مصرف الکل و انتظارات آموزشی. به طور کلی، پژوهش نشان میدهد که جوانان کمتر به ارزش‌های سنتی متعهد هستند و تمایل بیشتری به درگیری در سوءمصرف مواد مخدر دارند. همچنین، درگیری در سوءمصرف مواد مخدر به خود تحقیری و انتظارات آموزشی پایین نیز مرتبط به نظر میرسد.
(Vijendra Kumar & Krishnamurthy, 2016) در پژوهشی با عنوان "تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر بهبود و تقویت روان‌شناختی دانش آموزان نابینا " نشان دادند که آموزش مهارتهای زندگی میتواند بهبود روان‌شناختی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، نتایج نشان داده‌اند که تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر روان‌شناختی افراد ممکن است به تفاوت‌های جنسیتی بستگی داشته باشد. این پژوهش میتواند به فهم بهتر از تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر بهبود روان‌شناختی افراد و روشهای بهینه آموزش این مهارتها در جنسیت‌های مختلف کمک کند.
(Babaei Parsheh & Mosadeghi Nik, 2022) در تحقیقی با عنوان: رابطه سواد اطلاعاتی و مهارتهای ارتباطی معلمان با خودکار آمدی تحصیلی با نقش تعدیل گر باورهای هوشی دانش آموزان، این نتیجه حاصل شده است که بین مهارتهای ارتباطی معلمان و خودکارآمدی تحصیلی دانشآموزان، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.
(Hoseinabadi & Nastiezaie, 2022) در تحقیقی با عنوان: اثر بخشی آموزش مهارتهای ارتباطی بین فردی بر امید به تحصیل و احساس تعلق به مدرسه، به این نتیجه دست یافتند که: آموزش مهارتهای ارتباطی بین فردی هم بر امید به تحصیل وهم بر احساس تعلق دانش آموزان به مدرسه تاثیر مثبت و معنا داری دارد.
و آموزش مهارت های ارتباطی میتواند به کاهش کمرویی و افزایش پذیرش اجتماعی دانشآموزان کمک کند (Kalantari et al., 2017) و بر کنترل و کاهش خلق منفی و انتخاب شیوه های مقابله کارآمد به طور معناداری موثر باشد (Pasandideh & Keramat, 2020). برنامه ریزی برای رشد و تحول در هر جامعه ای، از آموزش و پرورش شروع می شود. آموزش و پرورش تحول آفرین می تواند انسان هایی توانمند تربیت کند (Mousapour, 2019). به نظر میرسد آموزش مهارتهای زندگی و البته مهارتهای ارتباطی به کودکان دبستانی دارای کارکرد مناسب است. یکی از ابزارهایی که مدارس به طور گسترده مورد استفاده قرار میدهند، برنامه درسی قصدشده است که در کتابهای درسی شاگردان ظهور دارد. کتابهای درسی نقش مهمی در پرورش مهارتهای شاگردان و انتقال دانش به آنان دارد. کتابهای درسی بصورت متمرکز به دانش آموزان ارائه میگردد اما این پرسش قابل طرح است که چه بخشی و چه میزان از برنامه درسی قصدشده ملحوظ در کتابهای درسی دوره اول ابتدایی به مهارتهای ارتباطی اختصاص یافته است؟ بنابراین سوال پژوهش حاضر این است که جایگاه مهارتهای ارتباطی در برنامه قصد شده دوره اول ابتدایی چیست؟
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش ترکیبی بر اساس الگوی درهم تنیده است. در این پژوهش در بخش کیفی از تحلیل مضمون و در بخش کمی از تحلیل آنتروپی شانون برای تعیین اولویت مؤلفه های تم های شناسایی شده استفاده شد.
این بررسی با بکارگیری رویکرد پژوهش ترکیبی و بر اساس الگوی درهمتنیده (تصویر 1) انجام شده است.
تصویر 1: فرایند سه مرحله ای اجرای پژوهش: روش ترکیبی درهمتنیده
پالایش و ارزشیابی منابع فارسی و لاتین بر اساس ملاک و معیارهای« مرتبط با مهارت های ارتباطی»، «پژوهش پذیر بودن» و «مربوطبودن به دوره اول ابتدایی» و با مطالعه عنوان و چکیده منابع آغاز شد. برای تحلیل، ابتدا در قالب رویکرد کیفی از روش تحلیل مضمون سبک آتراید-استرلینگ (2001) استفاده گردید (Attride Stirling, 2001). همچنین برای تحلیل اطلاعات حاصل از تحلیلها، از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شد. این نرم‌افزار در برقراری ارتباط بین کدها و تخصیص کدها به مضامین، تحلیل روابط میان مضامین و ترسیم شبکه مضامین، پژوهشگر را یاری میکند. در این مرحله، عنوان و خلاصه مقالات بررسی شد و مقالاتی که معیارهای ورود به مطالعه را نداشتند، حذف شدند. از مجموع 578 مقالة و 211 پایاننامه شناسایی شده، 128 مقاله و 98 پایاننامه ملاک ورود به پژوهش را کسب کردند. درگام بعدی، علاوه بر عنوان و چکیده، مقدمه، یافتهها و بحث و نتیجهگیری هر یک از منابع، بررسی نقادانة متون انجام شد و بر اساس یک ساختار ارزشیابی متشکل از سه معیار «مربوط بودن، جامعبودن و ارائه دستاورد» در مجموع، 76 مقاله و 46 پایاننامه، ملاک لازم برای ورود به پژوهش را کسب کردند. همچنین با استفاده از نرم افزار MAXQDA در قالب 237 مضمون پایه، 29 مضمون سازمان دهنده و 5 مضمون فراگیر تحلیل شد. در ادامه این پژوهش، علاوه بر اینکه مضمونهای فراگیر، سازماندهنده و پایه با عنایت به مبانی نظری و اهداف تحقیق انتخاب شد، برای اطمینان از صحت عمل، علاوه بر تحلیل‌گر اصلی از تحلیل‌گر همتا نیز استفاده گردید. در عمل، کدها در مرحله اول توسط تحلیل‌گر اصلی استخراج شد و در مرحله دوم تحلیل‌گر همتا به تحلیل مجدد اقدام نمود. با مقایسه این دو مرحله و بر مبنای میزان توافق دو مرحله کدگذاری، ضریب پایایی، محاسبه گردید. بدین منظور از روش هولستی به شرح زیر استفاده شد:
Pao= 2M/(n1+n2) (2×237 / (342+324) = 0.71
که در آن pao به معنی درصد توافق مشاهده شده (ضریب پایایی)، M تعداد توافق در دو مرحله کدگذاری وn1 تعداد واحدهای کدگذاری شده در مرحله اول و n2 تعداد واحدهای کدگذاری شده در مرحله دوم است. این رقم میان صفر (هیچ توافق) تا یک (توافق کامل) متغیر است. لذا نتیجه محاسبه نشان میدهد که نتایج تحلیل از قابلیت اعتماد بالایی برخوردار است.
علاوهبراین، برای اطمینان از صحت کدگذاری منابع مربوط به مهارتهای ارتباطی، کدگذاری تحلیل‌گر اصلی با کدگذاری تحلیل‌گر همتا به مقایسه گذاشته شد. محاسبات، مقدار کاپای توافق980/0 با عدد معنا داری001/0 را نشان داد. همچنین مقدار معناداری بهدست آمده برای شاخص کاپا کوچکتر از 05/0 بود. بنابراین فرض استقلال کدهای استخراجی رد و وابستگی کدهای استخراجی به یکدیگر تأیید گردید و میتوان ادعا کرد که اقدامات برای استخراج کدها از پایایی کافی برخوردار بوده است.
در گام دوم، بر اساس کدگذاریهای انجام شده در بخش اول یعنی تحلیل مضمون (بخش کیفی پژوهش) و تجمیع مضامین پایه، سازماندهنده و فراگیر، الگویی پنجمؤلفهای شامل مکاتبه، گفتگو، همکاری، دوستی‌کردن و تحملوتقبل برای فهم مهارتهای ارتباطی شکل گرفت. الگوی طراحیشده در قالب یک پرسشنامه بستهپاسخ از نوع طیف لیکرت برای جمعی از دستاندرکاران عرصه آموزش و برنامه درسی (شامل دانشآموختگان برنامهریزی درسی در استانهای مختلف و معلمان مدارس ابتدایی شهر شیراز) به شیوه مجازی ارسال شد و نظرات 102 نفر آنان درباره «جامعیت»، «شفافیت» و «قابلیت آموزش» مولفه‌های الگوی طراحی شده گردآوری گردید. نظرات این گروه با استفاده از روشهای آماری (مجذور کای) تحلیل و در نهایت آشکار شد که از نظر پاسخگویان، مولفه‌های پنجگانه (الگوی مهارتهای ارتباطی)، توصیفی جامع، شفاف و قابل آموزش از مهارتهای ارتباطی برای دوره اول ابتدایی ارائه میکند.
در گام سوم مجددا با بهره‌گیری از رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون، به تحلیل محتوای برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی براساس الگوی پنچ مؤلفهای مذکور اقدام شد. بدین منظور، محتوای کتابهای درسی1 پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی تحلیل شد. جمعیت پژوهش، شامل کتابهای درسی دورۀ اول ابتدایی (پایه‌های اول، دوم و سوم) سال تحصیلی 1402-1401 بود. کتابهای مورد بررسی بصورت هدفمند (با معیار قابلیت بیشتر موضوعات کتاب برای طرح مباحث مربوط به مهارتهای ارتباطی)، شامل کتاب‌هایی بود که از نظر پژوهش حاضر محیط مناسبی برای پیامهای مربوط به مهارتهای ارتباطی محسوب می‌شدند. این کتابهای درسی عبارت بودند از: فارسی، نگارش، هدیههای آسمان و مطالعات اجتماعی2. برای اطمینان از پایایی تحلیل کتابهای درسی، بازتحلیل متن توسط تحلیل‌گر اصلی و تحلیل متن توسط تحلیل‌گر همتا انجام گرفت. در جدول 3 فراوانی کدگذاری درس‌های کتابهای انتخاب شده تحلیل‌گر اصلی، بازتحلیل تحلیل‌گر اصلی و تحلیل‌گر همتا، به‌همراه آزمون آنتروپی شانون با هم مقایسه شده است. گفتنی است روش های بسیاری براساس درصدگیری فراوانی مقوله ها، برای پردازش نتایج است، ولی با توجه به مشکلات ریاضی خاص هر روش، که نتایج را کم اعتبار می کند، در این تحقیق از روش جدیدی استفاده شده است که برگرفته از تئوری سیستم هاست. این روش آنتروپی شانون نام دارد که پردازش داده ها را در بحث تحلیل محتوا با نگاهی جدید مطرح می کند. براساس این روش، تحلیل محتوا بسیار قو یتر و معتبرتر نتیجه می دهد. شاخص آنتروپی در تئوری اطلاعات، برای اندازه گیری عدم اطمینان استفاده می شود که با توزیع احتمال بیان می شود. به عبارت دیگر، هرچه پراکندگیِ مقادیر یک شاخص بیشتر باشد، آن شاخص اهمیت بیشتری دارد. در مجموع آنتروپی شانون در چهار مرحله انجام می شود: 1. شمارش تعداد برای هر متغیر؛ 2. هنجارسازی فراوانی ها؛ ۳. محاسبة میزان عدم اطمینان هر متغیر؛ 4. تعیین ضریب اهمیت هر متغیر.
یافته ها
تحلیل منابع طی دو گام انجام گرفت: در گام اول و همزمان با پالایش و ارزشیابی مقالات و پایاننامهها، متن آنها بارها و بارها مطالعه شد و ایدههای اولیه برای کدگذاری شکل گرفت و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA10 ثبت شد. در مرحلة اول کدگذاری، 342 کد (n1) و در مرحلة دوم و تحت نظارت متخصصان، 324 کد (n2) شناسایی شد. در گام سوم، کدهای مرتبط به هم، با یکدیگر ادغام گردید و مضامین پایه ظهور یافت. سپس با استفاده از مضامین پایه، مضامین سازماندهنده و فراگیر تنظیم گردید. برایناساس، مهارتهای ارتباطی در قالب نهایی 29 مضمون سازماندهنده و 5 مضمون (مؤلفه) فراگیر با عناوین مهارتهای «مکاتبه»، «گفتگو»، «همکاری»، «دوستی‌کردن» و «تحملوتقبل» شناسایی شدند (جدول 1).
جدول 1. استخراج مضامین پایه، سازماندهنده و فراگیر مهارتهای ارتباطی از منابع
مضامین پایه | مضامین سازماندهنده | مضامین فراگیر
|
مهارتهای ارتباطی دوره اول ابتدایی
مهارت های ارتباطی دوره اول ابتدایی |
ارتباط- بیان مفهوم- تدوین پیام- تعاملات حرفه‌ای- انتقال احساسات - انعطاف‌پذیری در ارتباط - تفکر منطقی- ارتباطات بین فرهنگی- گوش کردن- استدلال قوی- توجه به مخاطب- تمرین و عمل فعال- استفاده از نمونه‌ها و الگوهای موجود- تصاویر و نمادها برای توضیح و تقویت مفهوم- توانایی خلاقیت- تنوع در سبک نوشتاری- توضیح و تأیید مفاهیم و ادعاها- استدلال و قانع کردن و ... | -توانایی برقراری ارتباط موثر - ارتباط قابل فهم با دیگران - انتقال ایده‌ها و مفاهیم به شیوه کتبی - بیان و انتقال کتبی احساسات و اندیشه‌ها - توانایی ساختاردهی و انتقال نوشتاری پیامهای کوتاه و موثر - توانایی برقراری ارتباط مکتوب در محیط‌های فرهنگی متفاوت. |
مکاتبه | |
توجه به زبان بدن- گوش دادن فعال- تنظیم سرعت صحبت- ارتباط بین موضوعات- احترام به نظرات دیگران- توانایی مدیریت اختلافات- انعطاف‌پذیری در گفتگو- استفاده از فهم درست- استفاده از تکنیک‌های ارتباطی و ... | - استفاده مناسب از زبان - توانایی مذاکره و توافق در گفتگو - توانایی تعامل اجتماعی و گفتگو در گروه‌های بزرگتر - ارتباط بین گفتار و عمل - تعامل مثبت در گفتگو - نقد و تحلیل در گفتگو |
گفتگو
| |
اشتراکگذاری اطلاعات- تقسیم مسئولیت- هماهنگی- اجتناب از تعارض- شناخت قدرت‌ها و ضعف‌ها- ایجاد همبستگی- تقویت تیمی- اعتماد- رفتار مشارکت جویانه – همدلی و ....
| - اشتراک گذاری اطلاعات - هماهنگی و همکاری در رسیدن به اهداف مشترک - تلاش برای تقویت روحیه و همبستگی درون تیم - توانایی در حل تعارض و رسیدن به توافق با همکاران - ارائه بازخورد سازنده به همکاران - رفتار مشارکت جویانه - تقسیم کار | همکاری | |
صداقت - قابلیت انطباق- تقدیر و تشکر- خوشرویی- قابلیت اعتماد- احترام به تفاوت‌ها- احترام به حریم شخصی- احترام به حقوق و منافع- همدلی و ... | - ایجاد صمیمیت و ارتباط عمیق - انعطاف‌پذیری در رفتار و تعامل - حفظ مرزهاو حقوق دوستان و احترام به حریم شخصی - توانایی تحمل و مدیریت تنش‌ها و سختی‌ها |
دوستی کردن
| |
عدم قضاوت – تسامح – تحمل ناامیدی- پرهیز از خشم انعکاس و یادگیری- مهارتهای انتقال– صبر و پایداری- قبول واقعیت- تسلیم و قبول- توانایی تطبیق- قدرت روانی- اتکا به خود- عدم قضاوت- مهارتهای انتقال- پذیرش انسان ها–خود را بجای دیگری گذاشتن و... | - قبول و پذیرش افکار متفاوت و پرهیز از قطعیت - توانایی تحمل دیگری و مدیریت خشم و نفرت - توانایی تسامح و بخشش نسبت به دیگران - تطبیق با شرایط متفاوت و زیست با اشخاص دیگر - مقبولیت آدمها با شرایط متفاوت و پرهیز از قضاوت - همانندشماری انسانها (درک دیگری) |
تحمل و تقبل |
|
تصویر 2- ابعاد مهارتهای ارتباطی دوره اول ابتدایی
جدول 2. مهارت های ارتباطی در کتابهای درسی پایه های اول، دوم و سوم
پایه | مهارتهای ارتباطی | فارسی | نگارش | هدیههای آسمان
| مطالعات اجتماعی | جمع |
اول | گفتگو | 180 | 108 | - | - | 288 |
مکاتبه | 252 | 279 | - | - | 531 | |
همکاری | 29 | 3 | - | - | 32 | |
تحمل و تقبل | 5 | 3 | - | - | 8 | |
دوستی کردن | 25 | 8 | - | - | 33 | |
| جمع | 491 | 401 | - | - | 892 |
دوم | گفتگو | 139 | 52 | 73 | - | 264 |
مکاتبه | 120 | 277 | 84 | - | 481 | |
همکاری | 25 | 2 | 23 | - | 50 | |
تحمل و تقبل | 4 | 3 | 5 | - | 12 | |
دوستی کردن | 28 | 5 | 50 | - | 83 | |
جمع | 316 | 339 | 235 | - | 890 | |
مکاتبه | 103 | 212 | 72 | 112 | 499 | |
سوم | گفتگو | 70 | 36 | 90 | 67 | 263 |
دوستی کردن | 25 | 4 | 41 | 42 | 112 | |
همکاری | 15 | 2 | 36 | 16 | 69 | |
تحمل و تقبل | 4 | 1 | 4 | 6 | 15 | |
جمع | 217 | 255 | 243 | 243 | 958 |
نکته مهم: چون دروس در سه پایه متفاوت است و پایه های بالاتر درس های بیشتری دارند، برخی خانه های جدول خالی می باشد.
دورۀ اول ابتدایی مشتمل بر سه پایه تحصیلی است. در برنامه درسی قصدشده پایه اول دو عنوان کتاب درسی با عناوین «فارسی» و «نگارش» تحلیل گردید. در پایه دوم، برنامه درسی قصدشده تحت سه عنوان کتاب درسی با عناوین «فارسی»، «نگارش» و «هدیههای آسمان»، به اجرا گذاشته شد. در پایه سوم، برنامه درسی قصدشده در قالب چهار کتاب درسی با عناوین «فارسی»، «نگارش»، «مطالعات اجتماعی» و «هدیههای آسمانی» به اجرا گذاشته شد.
جدول 3 : مقایسه مولفه‌های مهارت‌‌های‌ارتباطی در برنامه‌های درسی قصد شده دوره اول ابتدایی ایران
مهارتهای ارتباطی
| فارسی(اول، دوم، سوم)
| نگارش(اول، دوم، سوم)
| هدیه‌های‌آسمان(دوم، سوم)
| مطالعات اجتماعی(سوم)
| جمع |
مکاتبه | 475 | 768 | 196 | 72 | 1511 |
گفتگو | 389 | 196 | 140 | 90 | 815 |
دوستی‌کردن | 78 | 17 | 92 | 41 | 228 |
همکاری | 69 | 7 | 39 | 36 | 151 |
تحمل و تقبل | 13 | 7 | 11 | 4 | 35 |
درکتاب فارسی اول آمده است: آزاده قندان را پر میکند. مادر قاشق و بشقاب را میشوید. پدر.... (صفحه 64). همان‌گونه که مشاهده میگردد به مهارتهای همکاری، تقسیم کار و حتی صبر توجه شده اما در پایان هر درس سوالاتی مطرح گردیده که همچنان مهارتهای مکاتبه و گفتگو را پر‌رنگ میکند. مثلاً ببین و بگو، گوش‌کن و بگو، به دوستانت بگو: در چه کارهایی به مادرت کمک میکنی؟(صفحه 66). حتی در درس‌هایی که به مهارتهای دوستی، همکاری و تحمل هم پرداخته‌شده، همچنان به مهارتهای مکاتبه و گفتگو توجه بیشتری دیده میشود. در کتابهای نگارش نیز مهارت مکاتبه و بعد از آن مهارت گفتگو مطرح است. مثلاً در کتاب نگارش دوم آمده است: چهار سطر اول درس را با خط خوانا و زیبا بنویس(صفحه 59). که در واقع مهارت نوشتن و رعایت کردن علائم نگارشی مورد نظر است. در مقدمه کتاب هدیههای آسمان پایه دوم به این موارد توجه شده: شیوه تصویرخوانی، بدانیم، فکر میکنم، و....که بیانگر درک مطلب و فهمیدن میباشد. علیرغم اینکه در این کتاب به مهارت دوستی و همکاری و اندکی صبر و تحمل هم اشاره شده، باز هم به مهارت مکاتبه و گفتگو توجه بیشتری شده‌است. مثلاً در جملهای بیان شده: پیامبر با مهربانی دست کودکان را می‌گرفت و آنها را نوازش می‌کرد..... (صفحه73). یا در جای دیگر این جمله آمده است: مرد مسافر پرسید: کیستی؟..... مرد مسافر خشمگین شد و با امام به تندی سخن گفت. امام ... با مهربانی گفت: ... (صفحه 63). در این جملات مهارتهای مهربانی، دوستی، تحمل و تقبل، گذشت و فروتنی مشاهده میشود اما در پایان این درس آمده است: «فکر میکنم امام حسن مثل آن مرد تندی نکرد چون.....». بنابراین باز هم به مهارتهای درک مطلب، فهمیدن، ....توجه شده که مهارتهای گفتگو و مکاتبه را شامل میشود. در کتاب فارسی دوم، قسمت درست و نادرست آمده است: صاحب کشتزار می‌خواست لانه بلدرچینها را خراب کند (صفحه 47). در این‌گونه جملات دانش‌آموز با توجه به درکی که از درس داشته، باید تشخیص دهد جمله درست یا نادرست است. در تحلیل محتوای کتابهای پایه سوم هم الگوهای قبلی تکرار شده است. در کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم آمده است: خانه کدام نیازهای ما را برآورده میکند؟ در این شعر کدام نیازها بیان‌شده؟ همان‌گونه که مشخص است باز هم مهارت کلامی، خواندن، گفتگوی فعال،.... مطرح شده که مهارتهای مکاتبه و گفتگو را پوشش میدهد. البته در بعضی از صفحات کتاب به مهارت همکاری توجه شده. مثلاً اعضای خانواده در خانه کارهای گوناگون انجام میدهند. اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند، ....(صفحه 45). اما در پایان هر درس، درک مطلب و پرسش و پاسخ، مهارت کلامی و صحبت درباره تصاویر مطرح شده که دو مهارت مذکور را شامل میشود. همچنین در پایه سوم هم همین الگو تکرار شده است3.
این نتیجه بدان معناست که تفاوت‌های آشکار بین کتابهای درسی از حیث توجه به مهارتهای ارتباطی و همچنین تفاوت آشکاری از حیث میزان توجه به مهارتهای ارتباطی، وجود دارد. یعنی عنایت به مهارتهای ارتباطی در دوره اول ابتدایی هم در مولفه‌های مختلف و هم در هر یک از کتابهای مربوط، به شکل متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است. تفاوت در کتابهای درسی را شاید بتوان به ماموریت دروس نسبت داد اما میزان عنایت متفاوت به مولفه‌های مهارت ارتباطی جای تامل دارد! این بدان معناست که موضوع عنایت اندک به «تحمل و تقبل» و عنایت بسیار به مهارت «مکاتبه» یک پدیده اتفاقی نیست بلکه میتوان آنرا عملی سیستماتیک قلمداد کرد. چنانکه توجه بسیار به گفتگو نیز همین معنا را متبادر میکند (شکل 5).
تصویر 3. مقایسه مولفه‌های مهارت‌‌ارتباطی در برنامه‌های درسی قصدشده پایه‌های تحصیلی دورۀ اول ابتدایی
تصویر 4. نمودار دایره ای
همچنین پس از شناسایی شاخص‌های پژوهش بر اساس تحلیل محتوا و تعیین واحدهای تحلیل (کلمه‌ها و مضامین)، برای تحلیل داده‌ها از روش آنتروپی شانون به‌صورت زیر استفاده شد:
ابتدا فراوانی هریک از مقوله‌های شناسایی و بر اساس تحلیل محتوا مشخص شدند.
ماتریس فراوانی‌های موردنظر به هنجار تبدیل شدند. برای این منظور از روش نرمال‌سازی خطی استفاده شد:
بار اطلاعاتی هر یک از مقوله ها محاسبه شد. برای این منظور از رابطه زیر استفاده شد:
ضریب اهمیت هر یک از مقوله ها باید محاسبه شد. هر مقوله که دارای بار اطلاعاتی بیشتری باشد، از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است. برای این منظور از رابطه زیر استفاده شد:
بنابراين در گام نخست ماتريس تصميم تشکيل شده است. امتيازات بدست آمده از ماتريس تصميم پيرامون مساله مورد نظر در جداول زیر ارائه شده است:
جدول 4. تعیین میزان اهمیت و تأکید بر مولفه های مهارت های ارتباطی
مولفه | زیر مؤلفه ها | فراوانی | درصد فراوانی | عدم اطمینان Ej (بار اطلاعاتی) | ضریب اهمیت Wj شاخص ها نسبت به هم | رتبه |
مکاتبه | مهارت خواندن | 272 | 0/308673 | 0/1586266 | 0/1952681 | 4 |
مهارت نوشتن | 282 | 0/313283 | 0/1609957 | 0/1981844 | 3 | |
فهمیدن | 342 | 0/336277 | 0/1728123 | 0/2127306 | 2 | |
درک مطلب | 504 | 0/366226 | 0/1882028 | 0/2316761 | 1 | |
توجه به نکات دستوری | 66 | 0/136756 | 0/0702784 | 0/0865122 | 5 | |
توجه به علائم نگارشی | 9 | 0/030516 | 0/0156821 | 0/0193046 | 7 | |
انتقال پیام به صورت شفاف | 36 | 0/089035 | 0/0457551 | 0/0563241 | 6 | |
گفتگو | گوش دادن فعال | 249 | 0/36781 | 0/2653186 | 0/276223 | 1 |
مهارت کلامی | 241 | 0/360285 | 0/2598907 | 0/2705721 | 2 | |
مهارت غیر کلامی | 154 | 0/314847 | 0/2271141 | 0/2364483 | 3 | |
رساندن پیام | 126 | 0/288626 | 0/2081996 | 0/2167565 | 4 | |
دوستی کردن | مهربانی | 120 | 0/337818 | 0/173604 | 0/2211583 | 1 |
کمک کردن | 14 | 0/171333 | 0/088048 | 0/1121664 | 6 | |
بخشش | 20 | 0/213475 | 0/1097044 | 0/139755 | 3 | |
همدلی | 12 | 0/15497 | 0/0796391 | 01014541 | 7 | |
دستگیری | 18 | 0/200445 | 0/1030085 | 0/131225 | 5 | |
خدمت | 25 | 0/242376 | 0/1245567 | 0/1586757 | 2 | |
خیر خواهی و صداقت | 19 | 0/207076 | 0/1064158 | 0/1355656 | 4 | |
همکاری | رفتار مشارکت جویانه | 38 | 0/347208 | 0/2157323 | 0/2348341 | 2 |
تعامل با دوستان | 54 | 0/367735 | 0/2284866 | 0/2487177 | 1 | |
تقسیم کار | 25 | 0/297749 | 0/1850019 | 0/2013827 | 3 | |
کار گروهی | 25 | 0/297749 | 0/1850019 | 0/2013827 | 3 | |
مسئولیت پذیری | 9 | 0/168083 | 0/1044357 | 0/1136829 | 5 | |
تحمل و تقبل | صبور بودن | 10 | 0/357932 | 0/199766 | 0/208269 | 1 |
به تاخیر انداختن خواستهای خود | 4 | 0/247892 | 0/138351 | 0/1442401 | 5 | |
مدیریت خشم و استرس | 5 | 0/277987 | 0/155148 | 0/1617516 | 4 | |
انتظار کشیدن | 3 | 0/210577 | 0/117525 | 0/122528 | 6 | |
فروتنی و گذشت | 6 | 0/302329 | 0/168733 | 0/1759156 | 3 | |
قبول کردن دیگران | 7 | 0/321888 | 0/179649 | 0/1872958 | 2 |
براساس نتایج تحلیل آنتروپی شانون، جدول (4) نشان می دهد تعداد کل فراوانی مربوط به مضمون های دریافت شده از مؤلفه مهارت "مکاتبه" در کتب درسی قصد شده دوره اول ابتدایی 1511 مورد است. از این تعداد بیشترین فراوانی مربوط به زیر مؤلفه" درک مطلب" با مجموع فراوانی 504 مورد (62/36) درصد و کمترین فراوانی به زیر مؤلفه " توجه به علائم نگارشی" با مجموع فراوانی 9 مورد (51/03) درصد است. آنتروپی شانون بیان کننده مقدار عدم اطمینان در توزیع احتمال است. به عبارت دیگر، هر چه پراگندگی در مقادیر هر شاخص بیشتر باشد، آن شاخص از اهمیت بیشتری برخوردار است. در بررسی ضریب اهمیت زیر مؤلفه های 7گانه مهارت مکاتبه، زیر مؤلفه درک مطلب با بار اطلاعاتی 82/18 درصد و ضریب اهمیت 16/23 درصد بیشترین اهمیت و زیر مولفه توجه به علائم نگارشی با بار اطلاعاتی 68/15 درصد و ضریب اهمیت 30/19درصد کمترین اهمیت را دارد. همچنین تعداد کل فراوانی مربوط به مضمون های دریافت شده از مؤلفه مهارت "گفتگو" در کتاب های درسی دوره اول ابتدایی 770 مورد است. از این تعداد بیشترین فراوانی مربوط به زیر مقوله" گوش دادن فعال" بامجموع فراوانی 249 مورد (78/36) درصد و کمترین فراوانی به زیر مقوله " رساندن پیام" با مجموع فراوانی 126 مورد (86/28) درصد است. در بررسی ضریب اهمیت زیر مولفه های 4 گانه مهارت گفتگو، زیر مولفه گوش دادن فعال با بار اطلاعاتی 53/26 درصد و ضریب اهمیت 62/27 درصد بیشترین اهمیت و زیر مولفه رساندن پیام با بار اطلاعاتی 81/20 درصد و ضریب اهمیت 67/21 درصد کمترین اهمیت را دارد. تعداد کل فراوانی مربوط به مضمون های دریافت شده از مؤلفه مهارت "دوستی کردن" در کتب درسی قصد شده دوره اول ابتدایی 228 مورد است. از این تعداد بیشترین فراوانی مربوط به زیر مولفه" مهربانی" بامجموع فراوانی 120 مورد (78/33) درصد و کمترین فراوانی به زیر مولفه " همدلی" با مجموع فراوانی 12 مورد (49/15) درصد است. در بررسی ضریب اهمیت زیر مولفه های های 4 گانه مهارت دوستی کردن، زیر مقوله مهربانی با بار اطلاعاتی 73/1 درصد و ضریب اهمیت 21/2 درصد بیشترین اهمیت و زیر مولفه همدلی با بار اطلاعاتی 96/07 درصد و ضریب اهمیت 14/01 کمترین اهمیت را دارد. همچنین تعداد کل فراوانی مربوط به مضمون های دریافت شده از مؤلفه مهارت "همکاری" در در کتب درسی قصد شده دوره اول ابتدایی 151 مورد است. از این تعداد بیشترین فراوانی مربوط به زیر مولفه" تعامل با دوستان" بامجموع فراوانی 54 مورد (77/36) درصد و کمترین فراوانی به زیر مولفه مسئولیت پذیری" با مجموع فراوانی 9 مورد (80/16) درصد است. در بررسی ضریب اهمیت زیر مولفه های 5 گانه مهارت همکاری، زیر مولفه تعامل با دوستان با بار اطلاعاتی 84/22 درصد و ضریب اهمیت 87/24 درصد بیشترین اهمیت و زیر مولفه مسئولیت پذیری با بار اطلاعاتی 44/10درصد و ضریب اهمیت 36/11درصد کمترین اهمیت را دارد. براساس نتایج تحلیل آنتروپی شانون، تعداد کل فراوانی مربوط به مضمون های دریافت شده از مؤلفه مهارت "تحمل و تقبل" در کتب درسی قصد شده دوره اول ابتدایی 35 مورد است. از این تعداد بیشترین فراوانی مربوط به زیر مولفه" صبور بودن" بامجموع فراوانی 10 مورد (57/03) درصد و کمترین فراوانی به زیر مولفه "انتظار کشیدن" با مجموع فراوانی 3 مورد (10/02) درصد است. در بررسی ضریب اهمیت زیر مولفه های 6گانه مهارت تحمل و تقبل، زیر مولفه صبور بودن با بار اطلاعاتی 99/01 درصد و ضریب اهمیت 08/02 درصد بیشترین اهمیت و زیر مولفه انتظار کشیدن با بار اطلاعاتی 17/01درصد و ضریب اهمیت 22/01درصد کمترین اهمیت را دارد.
بحث و نتیجه گیری
هدف اساسی آموزش، رسیدن به سطح بالایی از کیفیت زندگی است. بدین منظور، آموزش برخی از موضوعات از اهمیت بیشتری برخوردار است زيرا آنها پايهای برای زندگیکردن به حساب میآيند. مهارتهای ارتباطی از جمله این نوع امور است که در آموزش و برنامه درسی مطرح میباشد. یکی از مشکلاتی که افراد جامعه را تهدید می کند، عدم برقراری ارتباط موثر است. یافته های بدست آمده در این پژوهش با یافته های وجندرا کومار و کریشانامورتی (Vijendra Kumar & Krishnamurthy, 2016)که معتقد بودند فقدان مهارتهای عاطفی، روانی و اجتماعی، افراد را در مواجهه با مشکلات آسیب پذیر کرده است و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی- اجتماعی قرار می دهد، همسو می باشد.
کودکان برای مقابله با تنش های زندگی و حفظ سلامت روان به مهارتهایی نیاز دارند. نیاز است آموزش مهارتهای ارتباطی از دوران ابتدایی مورد توجه قرار گیرد. در تایید این موضوع، یافتههای محمدی و علی نژاد (Mohammadi & AliNejad, 2017) مبنی بر اینکه آموزش مهارتهای ارتباطی ضمن اینکه یک مولفه اصلی زمینه ساز توسعه صلح و دوستی است، همواره می تواند بستر مناسبی برای آماده سازی کودکان برای غلبه بر تنشهای زندگی باشد؛ و نتایج تحقیقات کریمی (Karimi, 2022) مبنی بر اینکه کودکان با ورود به دبستان نیاز است تعامل با یکدیگر را بیاموزند و جهت برقراری ارتباط موثر، لازم است که مهارتهای ارتباطی در دانشآموزان دبستانی تقویت شود، همسو می باشد. از سوی دیگر، با یافته های سینگ و مصطفی (Singh & Mustapha, 2019) مبنی بر تاثیر مثبت آموزش مهارتهای ارتباطی و مقابله سازگارانه زندگی، در افزایش مهارتهای مقابله با فشارها و استرس ها ، همسو می باشد. تحلیل اسناد علمی حوزه مهارتهای ارتباطی کودکان نشان داد که میتوان آنها را در یک الگوی پنج مولفهای سازماندهی کرد. این الگو در بررسی حاضر شناسایی و صورتبندی گردید و اعتبار آن بر اساس نظرات گروههایی از دستاندرکاران آموزش و برنامه درسی (معلمان و برنامهریزان درسی) تایید گردید. بر اساس الگوی شناسایی شده، مهارتهای ارتباطی دارای جامعیت، شفافیت و قابلیت آموزش برای دوره ابتدایی شامل مواردی بدین شرح بود: مهارت مکاتبه، مهارت گفتگو، مهارت دوستی‌کردن، مهارت همکاری و مهارت تحملوتقبل. یافته های تحقیق حاضر نشان داد؛ در تحلیل محتوای کتب درسی فارسی، نگارش، هدیه های آسمان و مطالعات اجتماعی در دوره اول ابتدایی، از مجموع 2740 مورد مشاهده شده مهارتهای ارتباطی، بالاترین میزان با 1511 مورد؛ (55.1)درصد، مربوط به مهارت مکاتبه؛ بیشترین میزان توجه؛ و مهارت تحمل و تقبل با 35 مورد مشاهده شده، با (1.27)درصد کم ترین میزان توجه به مهارتهای ارتباطی مشاهده گردید. تحلیل محتوای کتابهای برنامه درسی قصدشده دور اول ابتدایی ایران نشان میدهد در پایه اول به مهارتهای مکاتبه و گفتگو توجه «کافی» شده و مهارتهای دوستی‌کردن و همکاری «تاحدی» مورد توجه بودهاست؛ و مهارت تقبلوتحمل اصولا «نادیده» گرفته شده است. در تکمیل این یافته میتوان به موارد دیگر نیز توجه کرد. در مقدمه کتاب فارسی پایه اول به مباحث: خواندن، نوشتن، مهارت گفتاری (گوش‌دادن، سخن‌گفتن، خواندن، تفکرواستدلال)، مشارکت‌وهمیاری، مهارت شنیداری و خوانش صحیح (توانایی زبانی) اشاره شده است. بنابراین، موارد مورد نظر که موکد و مطرح شده، از نوع مهارتهای گفتگو و مکاتبه میباشند. در بخشی از کتاب به همکاری توجه شده ولی مبنا بر اساس دو مهارت گفتگو و مکاتبه است. همچنین زمانی که معلم از دانش‌آموز میخواهد در مورد تصاویر توضیح دهد، در واقع مهارتهای گفتگو و مکاتبه را تمرین میکند. آنها باید در مورد تصاویر توضیح دهند و مهارت کلامی ـ غیرکلامی را تمرین کنند. گاهی بصورت رهگذری، به مهارت همکاری و دوستی هم توجه شده ولی به مهارت تحمل و تقبل که به معنای صبور‌بودن و قبولکردن شرایط دیگران است، عنایتی وجود ندارد. همچنین، همان الگوی مطرح در پایه اول، در کتابهای پایه دوم هم تکرار شده است. در کتاب درسی فارسی به مهارتهای چهارگانه زبانی و قدرت تفکر و اندیشه به یک میزان توجه شده و تقویت املا، خوشنویسی و تمرین‌های رونویسی مطرح گردیده است.
واقعیتهای موجود کتابهای درسی برنامه درسی قصدشده دورۀ اول ابتدایی نشان میدهد که از عناوین پنجگانه مهارتهای ارتباطی، در برنامه‌های درسی پایه اول بر مهارتهای مکاتبه و گفتگو تأکید بیشتری داشتهاند و مهارتهای دوستی، همکاری و تحمل را کمتر مورد عنایت قرار داده‌اند. در برنامه‌های درسی پایه دوم بر مهارتهای مکاتبه، گفتگو و تا حدودی بر مهارت دوستی تأکید داشتهاند و مهارتهای همکاری و تحمل و تقبل را کمتر مورد عنایت قرار داده‌اند. در برنامه‌های درسی پایه سوم بر مهارتهای مکاتبه، گفتگو و تاحدی بر مهارت دوستی تأکید شده است و مهارتهای همکاری و خصوصاً تحمل و تقبل کمتر مورد عنایت قرار گرفته است. این بدان معناست که مهارتهای ارتباطی به طور نظامدار در آموزش دورۀ اول ابتدایی دارای تقدم و تاخر بودهاند. دو مهارت مکاتبه و گفتگو را میتوان در یک پدیده مهم، مشترک دانست و آن موضوع «تبعیت/ اطاعت» است. این پدیده دارای جنبه شخصی است و روح فردی را تقویت میکند. تقویت روح فردی وقتی با تلقین منافع شخصی در دنیا و آخرت همراه میشود، زمینه منفعتجویی را افزایش میدهد و شرایط را برای اطاعت مهیا میکند. در مقابل، مؤلفه‌های دوستی، همکاری و تحمل و تقبل در مهارتهای ارتباطی دارای جنبه اجتماعی هستند و شخص در شرایطی قرار میگیرد که میخواهد عضویت در جمع را دنبال کند. چنین شرایطی موضوع پذیرش و گذشت و همکاری را درپی دارد. به عبارت دیگر، مهارتهای ارتباطی زمینهساز نوع رفتار فرد به‌عنوان عضوی از جامعه است. وقتی همبستگی جامعه و عمل اجتماعی هر فرد مورد تأکید قرار گیرد، نوعی از مهارتها لازم و مورد تأکید است که با انتظار از فرد جدا افتاده از جامعه تفاوت دارد. نتایج این پژوهش با نتایج تحقیق میدل وود و همکاران (Middlewood et al., 2018) که معتقد بود، موثرترین قابلیت عمل مشارکتی آن است که افراد مشارکت کننده می توانند از یکدیگر یاد بگیرند، همسو می باشد. همچنین، بررسی کنونی نشان میدهد که موضوع «تعادل» به‌عنوان یکی از اصول سازماندهی محتوا نیز در این ارتباط دچار اختلال است. محتوا و پیامهای موجود در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی با توجه به اهداف کلی ـ که در مقدمه هر کتاب درسی معرفی شده ـ بیانگر این است که به مهارتهای مکاتبه و گفتگو توجه شده و بعد از آن به ترتیب بصورت رهگذری مهارت دوستی و همکاری و در آخر به مهارت تحمل و تقبل پرداخته شده است. با توجه به اینکه در مقطع ابتدایی تصاویر نقش مهمی را جهت انتقال دانش دارند و هر تصویر در ارتباط با موضوع طراحی میشود، در این مورد هم به دلیل اینکه مهارتهای دوستی، همکاری و خصوصاً تحمل و تقبل در حاشیه هستند، تصاویر کمی درباره موضوعهای مطرحشده وجود دارد.
نظر به اینکه مهارتهای ارتباطی خصوصاً در دوران ابتدایی دارای اهمیت بسیاری است و در سرنوشت آینده کودکان تأثیر بسزایی دارد، نیاز است به این مهارتها توجه بیشتری شود تا شاگردان اصول زندگی جمعی را بیاموزند و بتوانند در دنیای اطلاعرسانی گسترده با حفظ تعاملات، زندگی را اداره و مدیریت کنند. یافتهها با نتایج آکیومپونگ (Akyeampong, 2014) مبنی بر بر اینکه نظامهای آموزشی ملزم اند ضمن مطرح کردن تصویر وسیع از مهارتهای ارتباطی و مقابله سازگارانه و تلقی آن به عنوان یک هدف مهم، برای پرورش این مهارتها در کودکان و نوجوانان برنامهریزی کنند، همسو می باشد. توانایی در برقراری ارتباط به گونهای موثر، یکی از با ارزش‌‌ترین مهارتهای زندگی است. ارتباط وقتی میتواند درخدمت اجتماع و توسعه کشور قرار گیرد که بنیاد آن بر «تحمل و تقبل دیگری» قرار گیرد. این «دیگری» دارای اقسامی متعدد در جامعه چندگانه ایران است. قومیت، فرهنگ، زبان، دین، رنگ، جنسیت و اقلیم زندگی، زمینههایی برای شکلگرفتن «دیگری» هستند.
اگر در این جامعه «تحمل و مدارا» و «تقبل» مبنای ارتباط قرار نگیرد، هیچ‌یک از کوششهای جمعی نمیتواند بنیاد ساخت یک جامعه را فراهم کند. این نتایج با یافته های افشاری (Afshari & Afshari, 2016) مبنی بر اینکه اگر خشم به درستی مهار نشود، مانع موفقیت همه جانبه و کارکرد بهتر افراد، جوامع و گروه ها می شود و کنترل خشم یک ضرورت اجتماعی است، همسو می باشد. همچنین یافتههای تیلور و همکاران (Taylor et al., 2002) مبنی بر اینکه خشم می تواند هزینه های سنگینی را به افراد تحمیل کند، همسو می باشد. آنچه اکنون برنامه درسی رسمی(قصدشده) و احتمالا برنامه درسی غیررسمی و شاید حتی برنامه درسی پنهان در مدارس ابتدایی دنبال می‌کنند، حکایت از آن دارد که «تحمل و تقبل دیگری» در جایگاهی فرودست و بیرمق قرار گرفته است و «همکاری» و دوستی‌کردن» هم از قوت لازم برخوردار نیستند. این موارد برای شکلگیری اجتماعی توام با آرامش در یک جامعه ایدئولوژیک، برای اقتصادی همراه با رونق نیز لازم هستند.
پیشنهادهای كاربردي پژوهش
1- بهتر است دوران اول ابتدایی بیشتر به آموزش مهارتها پرداخته شود و مهارت آموزی در اولویت قرار گیرد.
2- جهت آموزش مهارتهای ارتباطی، تعامل والدین با کادر مدرسه مورد توجه قرار گیرد و کارگاه های آموزشی با استفاده از کارشناسان حوزه روابط انسانی، برای والدین برگزار گردد.
3- جهت تسهیل آموزش برنامه درسی مهارتهای ارتباطی، فیلمهای آموزشی و انیمیشنهای جذاب در رابطه با مهارتهای ارتباطی و فواید آن برای کودکان نمایش داده شود.
4- با توجه به پنج مهارت شناسایی شده در مورد مهارتهای ارتباطی، پیشنهاد میشود اهداف برنامه های درسی دوره اول ابتدایی مورد بازنگری قرار گیرد.
5- از آنجا که بر اساس یافته های پژوهش، یکی از مشکلات ارتباطی دانش آموزان، ناتوانی در مهارتهای دوستی کردن و همکاری و خصوصا تحمل و تقبل می باشد، از روش های تدریس مناسب جهت آموزش مهارتهای ارتباطی، بهره گیری شود.
6- پیشنهاد میگردد به مهارتهای ارتباطی و مخصوصا مهارت «تحمل و تقبل»، که در برنامه‌های درسی کمتر به آن پرداخته شده است، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
7- پژوهشهای دیگری در این موضوع به انجام برسد تا آشکار شود ارزش و قابلیت الگوی کشفشده برای آموزش در دوره ابتدایی ایران بعنوان یک جامعه چندفرهنگی و متکثر به چه میزان است و فرصتها و تهدیدهای بکارگیری آن کدام است. بررسیهای تاریخی و تطبیقی میتواند نشان دهد که آموزش مهارتهای تحمل و تقبل چه دستاورد و چه پیامدی برای جوامع در تاریخ و هماکنون داشته و دارد.
8- اهداف برنامه درسی مهارتهای ارتباطی ، به آموزگاران ابلاغ شود.
نتیجه گیری
نتایج تحقیق نشان داد که در برنامه درسی قصدشده دوره اول ابتدایی ایران، به مهارتهای «مکاتبه» و «گفتگو» به قدر لازم و به مهارتهای «دوستی» و«همکاری» تا حد کمی توجه شده و مهارت «تحملوتقبل» مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. این واقعیتِ آموزش مهارتهای ارتباطی، شرایط را برای «تبعیت» و «تعارض» افزایش میدهد و احتمال گفتگو و تفاهم ملی برای رسیدن به همکاری جمعی در خدمت توسعه کشور را با مخاطره مواجه میکند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی
هزینههای مطالعه حاضر توسط نویسندگان مقاله تامین شد.
مشارکت نویسندگان
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.
References
Abbasi, F., Motamed, H. R., & Ghasemizad, A. R. (2023). Consequences of life skills training in ensuring the mental health of elementary school students. The Journal of New Thoughts on Education, 19(2), 73-91. https://doi.org/10.22051/jontoe.2022.34573.3245. (Persian)
Afshari, M., & Afshari, M. (2016). Effect of Training Anger-control Skills on Social Adjustment and Anger Self-regulation Skills among High School Students of Khash, Iran in Academic Year of 2009-2010. Mediterranean Journal of Social Sciences, 7.(Persian) https://doi.org/10.5901/mjss.2016.v7n3s2p207
Ahmadian, M., Malaki, H., Eskandari, H., Mousapour, N., & Sadeghi, A. (2021). Designing and Authenticating Curriculum Model of Interpersonal and Social Communication Skills Training at Second Primary School. Journal of Curriculum Studies, 16(62), 47-81.(Persian) https://www.jcsicsa.ir/article_138900_7e94ffefa166dfc00869e85dd77fc79e.pdf
Akyeampong, K. (2014). Reconceptualised life skills in secondary education in the African context: Lessons learnt from reforms in Ghana. International Review of Education, 60. https://doi.org/10.1007/s11159-014-9408-2
Aliabadi, K., Rajabiyan Dehzireh, M., & Dortaj, F. (2017). A survey on The Relationship Between The Use of Virtual Social Networks and Self-Regulated learning Strategies on Student [Original Research]. Bimonthly of Education Strategies in Medical Sciences, 10(5), 345-357. (Persian) http://edcbmj.ir/article-1-1148-en.html
Antony, N. J., & Tripathi, S. (2023). Life skills to be developed for students at the school level. International Journal of Educational Management, 37(6/7), 1425-1444. https://doi.org/10.1108/IJEM-07-2022-0261
Attride Stirling, J. (2001). Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research. Qualitative Research - QUAL RES, 1, 385-405. https://doi.org/10.1177/146879410100100307
Babaei Parsheh, A., & Mosadeghi Nik, F. (2022). The relationship between information literacy and communication skills of teachers with academic self-efficacy with the moderating role of students' intelligence beliefs. Management and Educational Perspective, 4(2), 1-20. (Persian) https://doi.org/10.22034/jmep.2022.316796.1084
Buluş, M., Atan, A., & Sarıkaya, H. E. (2017). Effective Communication Skills: A New Conceptual Framework and Scale Development Study. International Online Journal of Educational Sciences, 9(2).
Cassidy, K., Franco, Y., & Meo, E. (2018). Preparation for Adulthood: A Teacher Inquiry Study for Facilitating Life Skills in Secondary Education in the United States. Journal of Educational Issues, 4(1), 33-46.
Defitrika, F., & Mahmudah, F. N. (2021). Development of life skills education as character building. International Journal of Educational Management and Innovation, 2(1), 116-135.
Drake, S., & Reid, J. (2018). Integrated Curriculum as an Effective Way to Teach 21st Century Capabilities. Asia Pacific Jorunal of Educational Research, 1, 31-50. https://doi.org/10.30777/APJER.2018.1.1.03
Gatumu, J. C., & Kathuri, W. N. (2018). An Exploration of Life Skills Programme on Pre-School Children in Embu West, Kenya. Journal of Curriculum and Teaching, 7(1), 1-6.
Hoseinpoor, Z., Khosrojavid, M., & Kafi, M. (2022). The Effect of Communication Training Skills on Self-Efficacy and Social Anxiety of Students. Journal of School Psychology, 11(2), 39-50.
https://doi.org/10.22098/jsp.2022.1701. (Persian)
Hoseinabadi, J., & Nastiezaie, N. (2022). The effectiveness of teaching six interpersonal skills on academic hope and students’ sense of connectedness with school. Journal of Educational Psychology Studies, 19(47), 52-33. https://doi.org/10.22111/jeps.2022.7226 . (Persian).
Kalantari, M., Tahan, M., Ahangari, E., Barati, F., & Afrooz, G. (2017). The effectiveness of teaching communication skills on willingness to communicate with others and preventing shyness of slow paced. Empowering Exceptional Children, 8(4), 95-103. (Persian)
https://doi.org/10.22034/ceciranj.2017.70933
Karasheva, Z., Amirova, A., Ageyeva, L., Jazdykbayeva, M., & Uaidullakyzy, E. (2021). Preparation of Future Specialists for the Formation of Educational Communication Skills for Elementary School Children. World Journal on Educational Technology: Current Issues, 13(3), 467-484.
Karimi, A. (2022). Analysis and Assessment of Elementary School Textbooks In Terms of Paying Attention To Teaching Decision-Making and Problem-Solving Skills. Research in Teaching, 10(1), 273-237. (Persian) https://doi.org/https://www.doi.org/10.34785/J012.2022.010
Khasawneh, M. A. S. (2023). Supporting Education System For Social Involvement Of Children With Special Needs. Journal of Namibian Studies: History Politics Culture, 36, 1485-1502.
Kumar, S. (2021). Prerequisite of Life Skills Education for Citizenship Development. 6 (2), 35-45.
Masudian, P., Davaee, M., Ansariyan, F., & Khosravi, A. A. (2018). Effect of critical thinking based on Vygotsky's constructivism theory on the level of critical thinking among the students in the fifth grade elementary school [Original Research]. Bimonthly of Education Strategies in Medical Sciences, 11(3), 124-131. (Persian) http://edcbmj.ir/article-1-1432-fa.html
Middlewood, D., Abbott, I., & Robinson, S. (2018). Collaborative School Leadership: Managing a Group of Schools. https://doi.org/10.5040/9781350009172
Mohammadi, A., & AliNejad, F. (2017). Analyzing the communication skills as a core component underlies the development of peace and friendship in textbooks (Case study: Civil section of fourth, fifth and sixth grads social science books) [Analysis]. Rooyesh-e-Ravanshenasi Journal(RRJ), 6(3), 205-224. (Persian) http://frooyesh.ir/article-1-491-en.html
Mousapour, N. (2019). Curriculum Planning for Teachers. Bayan Roushan Publication. (Persian)
Nasheeda, A., Abdullah, H. B., Krauss, S. E., & Ahmed, N. B. (2019). A narrative systematic review of life skills education: effectiveness, research gaps and priorities. International Journal of Adolescence and Youth, 24(3), 362-379.
Nasirinia, N., Memarian, R., & Rasekhi, A. (2021). The Effect of Communication Skills Training for parents on Adolescent Female Students' Self-Esteem. Health Monitor Journal of the Iranian Institute for Health Sciences Research, 20, 191-199. https://doi.org/10.52547/payesh.20.2.191
Parasnis, P., Deshpande, A., & Shinde, A. (2023). SIGNIFICANCE OF COMMUNICATION FOR FRONTLINE EMPLOYEES – PERCEPTION OF HOSPITALITY GRADUATES. 11, 1762.
Pasandideh, M. M., & Keramat, N. (2020). Effectiveness of Communication Skills Training on Interpersonal Relationships, Resilience, and Stress in People with Hearing Impairment [Research]. Quarterly Journal of Child Mental Health, 6(4), 119-130. https://doi.org/10.29252/jcmh.6.4.12
Singh, H., & Mustapha, N. (2019). Some factors associated with substance abuse among secondary school students in Trinidad and Tobago. Journal of Drug Education, 24(1), 83-93. https://doi.org/10.2190/F3M1-8KAY-LBF3-GDPQ
Singla, D. R., Waqas, A., Hamdani, S. U., Suleman, N., Zafar, S. W., Saeed, K., Servili, C., & Rahman, A. (2020). Implementation and effectiveness of adolescent life skills programs in low-and middle-income countries: A critical review and meta-analysis. Behaviour research and therapy, 130, 103402.
Taylor, J., Novaco, R., Gillmer, B., & Thorne, I. (2002). Cognitive–Behavioural Treatment of Anger Intensity among Offenders with Intellectual Disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 15, 151-165. https://doi.org/10.1046/j.1468-3148.2002.00109.x
Vijendra Kumar, S. K., & Krishnamurthy, A. R. (2016). The Impact of Life Skills Training on Psychological Well-Being:The Role of Gender Differences [Life Skills Training, Psychological Well-Being, Stress Management, Visually Challenged Students.]. https://www.i-scholar.in/index.php/ijhw/article/view/122212
Virtanen, A., & Tynjälä, P. (2022). Pedagogical practices predicting perceived learning of social skills among university students. International Journal of Educational Research, 111, 101895. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2021.101895
Zarimoghadam, Z., Davoodi, H., Ghafari, K., & Jamilian, H. (2021). The Effects of Mental Self-care Training on Mental Health and Academic Achievement in Students [Short Communication]. Journal of Arak University of Medical Sciences, 24(1), 150-167. https://doi.org/10.32598/jams.24.1.6155.1
[1] این موضوع قابل ذکر است که برنامه درسی قصدشده مدارس ایران دارای بخشهای غیرمکتوب هم میباشد. در این بررسی به سبب آزادی های مدارس بهنگام اجرای بخش غیرمکتوب برنامه رسمی، محتوای کتابهای درسی که برای همه مدارس یکدست است معادل برنامه درسی قصدشده لحاظ گردید و به تحلیل آنها اقدام شده است.
[2] با عنایت به ملاک مورد نظر یعنی قابلیت بیشتر برای طرح مباحث مهارت های ارتباطی، دروس «علوم تجربی» و «ریاضیات» حذف شده است.
[3] همین الگو در پایه سوم هم تکرار شده است. به دلیل حجم محدود مقاله از توضیحات پایه سوم حذف شده است.