بررسی تاثیر توسعه بخش بانکی با بهره‌گیری از تسهیلات مالی اسلامی بر انتشار گاز آلاینده دی اکسید کربن در ایران (با رویکرد تصحیح خطای برداری VECM)

محورهای موضوعی : پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار

سید ضیاءالدین پیشنماز محمدی ¹ , محمدرضا ناهیدی امیرخیز ^{2 *} , احسان شافعی ³ , منیره دیزجی ⁴

1 - دستیار آموزشی، گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیار و عضو هیات علمی، گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز، ایران
3 - استادیار و عضو هیأت علمی گروه مدیریت،واحدتبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ،ایران
4 - دانشیار، گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/01/26 تاریخ پذیرش : 1403/03/20 تاریخ انتشار : 1403/05/31

کلید واژه: توسعه بخش بانکی, تامین مالی اسلامی, آلودگی محیط زیست, مدل تصحیح خطای برداری (VECM),

چکیده مقاله :

استمرار رشد و توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر، دولت‌ها را با چالش‌های برقراری شرایط مناسب زیست محیطی و کاهش آلاینده ها روبرو ساخته است. از این جهت بررسی ریشه‌ای فاکتورهای تاثیر‌گذار بر توسعه و آلودگی در اثر سرمایه‌گذاری‌ها با توسعه بخش بانکی و تسهیلات مربوطه حائز اهمیت ‌می‌باشد. در این پژوهش تاثیر توسعه بخش بانکی و تامین تسهیلات مورد نیاز جامعه بر میزان آلاینده دی‌اکسید کربن در ایران طی دوره زمانی 1363 تا 1402 با استفاده از مدل تصحیح خطای برداری مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های توابع واکنش ضربه‌ای تعمیم یافته در مدل نشان می‌دهد که تاثیر متغیرهای قراردادهای جعاله، سلف، مضاربه؛ تسهیلات اعطایی بانک ها و عرضه پول بر انتشار دی اکسید کربن مثبت است. دوره تاثیر این متغیرها بر انتشار دی اکسید کربن بین 2 تا 3 سال بوده و بعد از آن این تاثیر کاهش می‌یابد. مطابق یافته ها، افزایش تسهیلات و قراردادهای اعتباری و بانکی سبب افزایش تولید ملی و به تبع آن افزایش انتشار آلاینده ها می شود.

چکیده انگلیسی:

The continuation of economic growth and development in recent decades has made governments face the challenges of establishing suitable environmental conditions and reducing pollutants. For this reason, it is important to investigate the root factors affecting the development and pollution due to investments with the development of the banking sector and related facilities. In this research, the impact of the development of the banking sector and the provision of facilities needed by the society on the amount of carbon dioxide pollutant in Iran during the period of 1984 to 2023 has been investigated using the vector error correction model. The findings of the generalized shock reaction functions in the model show that the effect of the variables of Joaleh, Salaf, Mudarabah contracts; The facilities granted by banks and money supply have a positive effect on carbon dioxide emissions. The period of effect of these variables on carbon dioxide emission is between 2 to 3 years and after that this effect decreases. According to the findings, the increase in credit and banking facilities and contracts causes an increase in national production and, as a result, an increase in the emission of pollutants.

منابع و مأخذ:

منابع الف: فارسی -- بهبودی داوود، برقی گلعذانی اسماعیل و ممی‌پور سیاب.، (1393)، "بررسی تاثیر رشد اقتصادی بر آلودگی محیط زیست در کشورهای نفتی"، پژوهشنامه اقتصاد کلان(پژوهشنامه علوم اقتصادی) ، شماره17، 37-52. .
- بهبودي، برقی گلعذائی، اسماعیل، (1387)، "اثرات زیست محیطی مصرف انرژي و رشد اقتصادي ایران"، اقتصاد مقداري(بررسی اقتصادی سابق)، 5، شماره4، 53-35. .
- پورغلامرضائی محمد، سالاری یاسر، سلاجقه سنجر و مهدیزاده فرسنگی سمانه (1400)، "میزان شناخت از عقود بانکداری اسلامی"، اقتصاد و بانکداري اسلامي، شماره37 ،203-225.
- پوراصغر سنگاچین فرزام و زحمتکش ممتاز جواد، (1385)، "ارزیابی راهبردی محیط زیست رهیافتی جهت ارتقای شاخص‌های توسعه پایدار در ایران"، همایش ملی ارزیابی اثرات محیط زیستی ایران. .
-توحیدی محمد،(1396)، "تحلیلی برصکوک با پشتوانه دارایی و صکوک مبتنی بر دارایی"، مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی.
-توحیدي محمد، حکیمیان مهدي و احمدوند خلیل اله، (1400)، "بررسی و تحلیل فقهی ساختار صکوك بدون سررسید در بازار سرمایه اسلامی"، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال13، شماره1(پیاپی26)،371-401. .
- توحيدي، محمد، يارمحمدي، رضا، (1398)، "نوع شناسي و طبقه بندي اوراق بهادار اسلام از منظر معيارهاي گوناگون"،ا قتصاد و بانكداري اسلامي، شماره76،28-41. .
- جعفری صمیمی احمد، احمدپور سید محی الدین، (1390)، "بررسی رابطه شاخص عملکرد محیط زیست و رشد اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته"، اقتصاد محيط زيست و انرژی، سال1، شماره1، 72-55. .
- ذریه محمدعلی فائزه، ناهیدی امیرخیز محمدرضا، پایتختی اسکوئی علی و رنجپور رضا،(1402)، "تحلیل تاثیر ابزارهای تامین مالی اسلامی بر سیاست‌های پولی در ایران بر اساس قاعده تیلور:رویکرد کوانتایل"، نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامي، ۱۲، شماره 301،421-273. .
- ذریه محمدعلی، فائزه، (1401) "واکنش سیاست‌های پولی و مالی به شکاف تولید"، رساله دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. .
- زاهدي السادات شمس، (1390)، "جهانی شدن و توسعه پایدار"، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره2، شماره3، 1-18. .
- سلاطین پروانه, ابراهمیان کفشائی آذر، (1400)، "تاثیر بازارهای مالی بر كیفیت محیط زیست"، فصلنامه پایداری توسعه و محیط زیست، 2، شماره 1، 97-85.
- صالحی، زهره، واعظ برزانی، محمد، طغیانی دولت آبادی، مهدی، (1399)، "اوراق بهادارسازی در بانکداری اسلامی". اقتصاد و بانکداری اسلامی، 9، شماره31، 146-117.
- طرازکار، محمد حسن، کارگرده بیدی، نوید، بخشوده، محمد، (1397) ، اثر توسعه اقتصادی و شهرنشینی بر انتشار آلودگی در ایران، تحقیقات اقتصاد کشاورزی،دوره10، شماره38، 174-155. .
- طاهرپور، جواد، محمدی، تيمور، فردی، کلهرودی، رضا، (1398)، تأثير توزيع تسهيلات بانکي بر رشداقتصادی ايران: با تأکيد بر عقود مشارکتي و مبادله ای، مطالعات اقتصاد اسلامي، سال12،شماره176،1-151. .
- علی عصار، نرگس، (1392)، بررسی انواع اوراق صکوک در بانکداری اسلامی، مجله اقتصادی، شماره‌های3و4، 32-21. .
- علیزاده، شیوا و ابدالی، کوثر، (1400)، تامین مالی اسلامی و رشد اقتصادی، سومین کنفرانس بین‌المللی توسعه و ترویج علوم انسانی و مدیریت در جامعه. .
- عبدالهی آرانی، مصعب، منصوری، نسرین، جانی، سیاوش، آقایی، نوشین، (1401)، انتشار دی اکسید کربن و رشد اقتصادی: تحلیلی فضایی در میان استان‏‌های ایران، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 13، شماره 49، 35-57. .
- عليشيری، هديه، شهرزاد، محمد خانلی، محمدباقری، اعظم، (1396)، مطالعه عوامل موثر بر انتشار دی اکسيدکربن در کشور(با رويکرد تحليل تجزيه لاسپيرز اصلاح شده)، علوم و تکنولوژی محيط زيست، دوره 18، شماره2، 62-51. .
-غفاری‌فرد، محمد، رحمتی، عادله، یوسفزی، داوود، (1398)، نقش تأمین مالی اسلامی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی با استفاده از داده‌های تابلویی(مورد مطالعه صکوک اسلامی)، نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامي، دوره ۸، شماره ۲۹، 120-103. .
- فطرس، محمد حسن، غفاری، هادی، شهبازی، آزاده، (1389)، مطالعة رابطة آلودگي هوا و رشد اقتصادي كشورهاي صادركنندة نفت، پژوهش‌های رشد و توسعة اقتصادي، شمارة1، دوره1، 77-59. .
- فطرس، محمد حسن، (1390)، رشد اقتصادي، مصرف انرژي و آلودگی هوا در ایران، پژوهشنامه اقتصاد انرژي ایران، شمارة 1، دوره1، 211-189. .
- موسویان، سید عباس، وثوق، بلال، فرهادیان آرانی، علی، (1392)، شناخت و رتبه بندی ریسک‌های ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، اندیشه مدیریت راهبردی، دوره 13، دوره7، شماره 1، 212-.187.
-موسویان، سیدعباس، (1388)، صکوك مرابحه، ابزار مالی مناسب براي بازار پول و سرمایه اسلامی، جستارهاي اقتصادي، شماره 31،11-9. .
- موسویان، سیدعباس، (1391)، بازار سرمایه اسلامی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. .
- موسویان، سیدعباس، (1388)، صکوك مرابحه، ابزار مالی مناسب براي بازار پول و سرمایه اسلامی، جستارهاي اقتصادي، شماره31،11-9. .
- پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، انشارات سمت مبانی اقتصاد اسلامی، ( 1397)، .
- مرادحاصل، نیلوفر، و مزینی، امیرحسین، (1387)، ارزیابی نقش دولت در چالش‌های زیست محیطی ایران(رویکرد اقتصاد محیط زیست)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، سال10، شماره 4، 24-11. .
- معبودی، رضا، دره نظری، زینب، (1401)، "تاثیر مالی سازی بر آلودگی محیط زیست در ایران"، اقتصاد و تجارت نوین، سال17، شماره2، 179-153.
- مهدوی، ابوالقاسم، امیربابایی سونای،(1394)، بررسی اثر توسعه مالی بر کیفیت محیط‌ زیست در ایران، پژوهش های اقتصادی، رشد و توسعه پايدار)، 15، شماره4، 23-1. .
- مصطفائي، شعبان، خداداد كاشي، فرهاد، موسوي جهرمي، يگانه، (1399)، تأثير توسعه صنعتي بر كاهش فقر در استان‌هاي ایران، پژوهشهاي رشد و توسعه اقتصادی، دوره10، شماره38، 60-45. .
- نجاتی، مهدی، صادقی، زین العابدین، عرب پور، محمد علی، (1401)، پیش‌بینی میزان انتشار CO2در ایران با استفاده از شاخص‌های مهم اقتصادی و استفاده از مدل‌های یادگیری عمیق، محیط زیست و توسعه فرابخشی، دوره 7، شماره 75، 17-1. .
- نجاتی، مهدی، صادقی، زین العابدین، عرب پور، محمدعلی، (1401)، پیش‌بینی میزان انتشار CO2 در ایران با استفاده از شاخص‌های مهم اقتصادی و استفاده از مدل‌های یادگیری عمیق، محیط زیست و توسعه فرابخشی ،دوره 7، شماره 75، 17-1. .
- نعیمی، مینا، سهیلی، کیومرث، کریمی، محمد شریف، (1398)، ارتباط متقابل توسعه ابزار مالی اسلامی (صکوک) و رشد اقتصادی، اقتصاد اسلامی، دوره19، شماره73، 238-217. .
- نجفپور، آرش،فاضلي، حامد، پوراسمعيل، محمد، (1398)، تأثيرصكوك بر رشد اقتصادي دركشورهاي خاورميانه، اقتصاد و بانكداري اسلامي، شماره102،29. .
- نوفرستی، محمد، ( 1395)، ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی، تهران: انتشارات رسا، چاپ ششم. .
- ناهیدی امیرخیز، محمدرضا، (1391)، بررسی رابطه علّی بین متغیّرهای عمده کلان اقتصادی و آلودگی محیطی در کشورهای منتخب(روش پانل دیتا) ، اقتصاد و توسعه منطقه ای، دوره19، شماره3، 99-113. .
- ناهیدی امیرخیز، رحیم‌زاده فرزاد، شکوهی‌فرد سیامک، (1399)، بررسی رابطه رشد اقتصادی، مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای(مطالعه موردی: کشورهای منتخب سازمان همکاری اسلامی)، علوم و تکنولوژی محیط زیست دوره22،شماره3، 26-13. .
-نگبن تاجی، زریر، گلمرادی آدینه وند، حسن، علی صادقی نژاد، مرتضی، (1401)، بررسی رابطه میان رشد اقتصادی، توسعه بخش بانکی و بازار سرمایه در ایران، اقتصاد مالی، دوره16، شماره60، 211-195. .
-ورهرامی، ویدا، جواهردهی، سمانه، دشتبان فاروجی، سحر، (1394)، بررسی رابطه بین رشد اقتصادي، توسعه بخش بانکی و متغیرهاي کلان اقتصادي با استفاده از روشPanel VAR: مطالعه موردي کشورهاي گروهD8، اقتصاد مقداري، دوره 12، شماره 4، 65-39. .
-ورهرامی، ویدا، عابدی، زهرا، صادقیان، فائزه، (1399)، واکاوی اثر تسهیلات پرداختی بانک‌ها بر کاهش انتشارCO2در میان کشورهای خاورمیانه و منطقه منا، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره22، شماره9، 30-17. .
ب: انگلیسی -Ajmi, A. N., Hammaoudeh, S. and Nguyen, D. K. and Sato, J. R. (2015). On the Relationships Between CO2 Emissions, Energy Consumption and Income: The importance of Time Variation”. Energy Economics,49, 629–638. .
-Abdelghani,Echchabi,(2018). The Impact Of Sukuk Financing On Economic Growth:The Case Of GCC Countries, International Journal Of Financing Services Management, 9, Issue1. .
-Aghion, P., Angeletos, G. M., Banerjee, A.,anova, K. (2010). Volatility and Growth: Credit Constraints and the Composition of Investment. Journal of Monetary Economics, 57(3), 246-265. .
-Arooj Naz, S. A., & Gulzar, S. (2021). Impact of Islamic Finance on Economic Growth: an Empirical Analysis of Muslim Countries. The Singapore Economic Review. .
-Alaganthiran, Jayanthi R. and Ifeoma Anaba, Merith, (2022). The effects of economic growth on carbon dioxide emissions in selected Sub-Saharan African (SSA) countries. .
-Beck, T., Levine, R. and Loayza, N. (2000). Finance and the Sources of Growth. Journal of Financial Economics, 58(1-2), 261-300. .
-Bekhet, Hussian Ali, Matar, Ali and Yasmin, Tahira ,(2017). CO2 emissions, energy consumption, economic growth, and financial development in GCC countries: Dynamic simultaneous equation models, Renewable and Sustainable Energy Review, 70, 17-132. .
- Bayar ,Yilmaz , Dan Gavriletea ,Marius, Oana Pintea ,James Estes and Mirela ,(2022). Impact of banking sector development and environment on population health: evidence from EU transition countries, Economic Research, 36,Issue 1. .
-Baek, J. (2016). Do Nuclear and Renewable Energy Improve the Environment? Empirical Evidence from the United States”. Ecological Indicator, 66, 352–356. .
-Chontanawat, J, (2020). Relationship between energy consumption, CO2 emission and economic growth in ASEAN: Cointegration and causality model. Energy Reports, 6, pp.660-665. .
-Foxon, T. J. (2011). A Coevolutionary Framework for Analyzing a Transition to a Sustainable Low Carbon Economy”. Ecological Economic, 70(12), 2258-2267. .
-Guglielmo Maria Caporale and Gloria Claudio-Quiroga & Luis A. Gil-Alana, (2021). Analysing the relationship between CO2 emissions and GDP in China: a fractional integration and cointegration approach, Journal of Innovation and Entrepreneurship, vol.10(1), pages 1-16. .
-Jalil, A., Feridun, M. (2011). The impact of growth, Energy and financial development on the environment in China” A cointegration analysis. Energy Economics 33: 284-291. .
-Khan, M., and Ozturk, I. (2021). Examining the direct and indirect effects of financial development on CO2 emissions for 88 developing countries”. Journal of Environmental Management, 293, 112812. .
-Koilo, V. (2019). Evidence of the Environmental Kuznets Curve: Unleashing the Opportunity of Industry 4.0 in Emerging Economies”. Journal of Risk and Financial Management, 12(122), 1-18. .
- Kang, M., Zhao, W., Jia, L. and Liu, Y. (2020). Balancing carbon emission reductions and social economic development for sustainable development: Experience from 24 countries. Chinese Geographical Science, 30, 379-396. .
-Levine, R . (1999). “Financial Development and Economic Growth; Views and Agenda.” Journal of Economic Literature, 35, 688- 726. .
-Mahmood, H. (2020). “CO2 Emissions, Financial Development, Trade, and Income in North America” A Spatial Panel Data Approach. SAGE Open, 1–15. .
-Mimouni, K., Smaoui, H., Temimi, A., and Al-Azzam, M. (2019). The impact of Sukuk on the performance of conventional and Islamic banks. Pacific- Basin Finance Journal, 54, 42-54. .
-Munksgaard, J. & Pedersen, K. (2000). Impact of Household Consumption on CO2 Emissions”. Energy Economics, 22, 423-440. .
-Mokhtar,Mohamad,Kamal,Rahman,Thomas,(2009). Sukuk and the Capital Markets, In S.C.Malaysia, Sukuk:Islamic Capital Market Series(17-38).Kuala Lumpur:Sweet & Maxwell Asia. .
-N,Thangaiyarkarasi, S. Vanitha, (2021). The Impact of Financial Development on Decarbonization Factors of Carbon Emissions: A Global Perspective, International Journal of Energy Economics and Policy. 11(6), pages 353-364. .
-Omri, A. (2013). Co2 Emissions Energy Consumption and Economic Growth Nexus in MENA Countries : Evidence from Simultaneous Equations Models”. Energy Economics, 40, 657-664. .
-Patrick, R., (1966). Developing sustainability indicators for rural residential areas: The public transit connection, Simon Fraser University , United State. .
-Smaoui,Houcem,Nechi,Salem,(2017). Does Sukuk Market Development Spur Economic Growth?,Research in International Business and Finance, 41.136-147. .
-Sadorsky, P. (2010). The impact of financial development on energy consumption in emerging economies. Energy Policy , Vol.38, pp: 2538-2535. .
-Stern, D. I. (2004). Energy and Economic Growth. Rensselear Working Paper. Stern, N. H. (2007).The Economics of Climate Change: The Stern Review”. Cambridge University Press.
. -Sabri,Nayan,Kadir,Norsiah,(2014). Sukuk and economic growth:evidence from panel data”,Malaysia finance association conference. .
-Tamazian, A., B., Bhaskara Rao.(2002). Do economic, financial and institutional developments matter for environmental? Evidence from transitional economies. Energy Economic, 32, pp: 246-255. .
-Tamazian, A., Chousaa, J.P., Vadlamannatia, K.C. (2009). Dose Higher economic and financial development lead to environmental degradation: Evidence from BRIC countries. Energy Policy 37(1): 246- 253. .
-Xie, X., Weng, Y. & Cai, W.(2018). Cobenefits of CO2 mitigation for NOX emission reduction: A research based on the DICE model. Sustainability, 1.1109. .
-Zhang, Y, J. (2011). “The impact of financial development on carbon emission: an empirical analysis in China”.Energy Policy,39, pp:2197-2203. .