طراحی الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به مثابه سکو

محورهای موضوعی : رفتاری

خدیجه یوسف زاده ¹ , سعید زرندی ^{2 *} , علیرضا کوشکی جهرمی ³

1 - دانشجوی دکتری،گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران(عهده‌دار مکاتبات)
3 - گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/04/14 تاریخ پذیرش : 1403/09/05

کلید واژه: همکاری بین سازمانی, ظرفیت همکاری بین سازمانی, دولت به مثابه سکو,

چکیده مقاله :

زمینه: ایده جدید دولت به‌مثابه سکو که موجب تحول در ارائه خدمات عمومی، بهبود کیفیت و کاهش هزینه میشود، مستلزم همکاری همه بازیگران عرصه ارائه خدمات عمومی به شهروندان است. البته این همکاری همیشه موفق نیست؛ بنابراین توجه به توانایی سازمان ها برای ورود، توسعه و حفظ سیستم های بین سازمانی به‌منظور کسب نتایج جمعی به‌عنوان ظرفیت همکاری بین سازمانی اهمیت دارد. هدف: هدف پژوهش طراحی الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو است. روش: پژوهش حاضر دارای رویکرد کیفی با راهبرد تحلیل مضمون است. ابزار گردآوری اطلاعات، انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحبنظران در حوزه مدیریت دولتی است که هدفمند انتخاب شدند. یافته ها: 18 مضمون فرعی و پنج مضمون اصلی (جنبه های سخت سازمان، داده و اطلاعات، راهبردها، عوامل نرم و زیرساخت ها) شناسایی شد که عوامل نرم، راهبردها و مؤلفه های جنبه های سخت سازمان، جنبه نوآوری این پژوهش است. اعتبارسنجی پژوهش با چهار معیار تأیید اعتبار، انتقال پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری انجام شده است. نتیجه گیری: الگوی طراحی شده می تواند به عنوان ابزاری برای برنامه ریزی و توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به مثابه سکو مورد استفاده قرار گیرد و ضمن توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی، کیفیت ارائه خدمات به شهروندان را بهبود دهد.

چکیده انگلیسی:

Background: The new idea of ​​the government as a platform that causes transformation in the provision of public services, improving quality and reducing costs, requires the collaboration of all actors in the field of providing public services to citizens. Of course, this collaboration is not always successful; Therefore, it is important to pay attention to the ability of organizations to enter, develop and maintain inter-organizational systems in order to obtain collective results as the capacity of inter-organizational collaboration. Purpose: The purpose of the research is to design an inter-organizational collaboration capacity model with government as a platform approach. Method: The current research has a qualitative approach with thematic analysis strategy. The tool for collecting information is conducting semi-structured interviews with experts in the field of public administration who were selected purposefully. Findings: five main themes (hard aspects of the organization, data and information, strategies, soft factors and infrastructures) were identified, and the soft factors, strategies and components of the hard aspects of the organization are the innovative aspects of this research. Conclusion: The designed model can be used as a tool for planning and developing the capacity of inter-organizational collaboration with the government as a platform approach, and it can improve the quality of providing services to citizens.

منابع و مأخذ:

ابوالمعالی، فاطمه السادات؛ دانش فرد، کرم اله؛ پور عزت، علی‌اصغر (1399). الگویی برای شناسایی پیشرانهای کاربست مدل حکومت باز در دستگاه‌های اجرایی ایران (موردمطالعه: وزارت کشور). مدیریت دولتی، 12(1)، 142- 171.
اقدسی، محمد؛ هادی‌زاده، مجید (1383). چارچوبی برای پیاده سازی دولت الکترونیک. مجله تحول اداری، دوره هفتم، شماره 43 و 44.
پوپ، ریچارد. (1400). راهنمای اجرایی دولت به¬مثابه سکو. ترجمه ی مهدی یخچالی و محمد واثقی بادی. تهران: پژوهشگاه فضای مجازی.
جبارزاده کرباسی، بهرام؛ رحمان سرشت، حسین؛ خاشعی، وحید؛ خلیل نژاد، شهرام. (1400). عناصر موثر بر همکاری میان سازمانی در مراحل پیش آیندی. پژوهش‌های مدیریت در ایران. 23(2).55-77.
جهانشاد، سیمین؛ رخشانی، جاوید. (1394). ارائه الگوی مفهومی از همکاریهای بین سازمانی. کنفرانس ملی آینده پژوهی.
زارعی، بهروز؛ زارعی، عظیم. (2007). پارادیم های تئوریک تبیین کننده شکل گیری ارتباطات بین سازمانی. دانش مدیریت، 78 (20)، 45-62.
فراستخواه، م. (1395). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه. تهران: نشر آگاه.
فيضي، كامران؛ مقدسي، عليرضا. (1384). دولت الكترونيك؛ بازآفريني دولت در عصر اطلاعات. چاپ اول.تهران: ترمه.
قاسمی، حمید. (1400). مرجع پژوهش. تهران: اندیشه آرا.
یخچالی، مهدی؛ طهماسبی، رضا؛ لطیفی، میثم؛ فرجی ملائی، امین (1399). واکاوی ویژگی های دولت به مثابـه سکو بـا اسـتفاده از مرور نظام مند و فراترکیب. مدیریت دولتی، 12(2)، 204- 237. Breaugh, J., Rackwitz, M., Hammerschmid, G., Nõmmik, S., Bello, B., Boon, J., ... & Randma-Liiv, T. (2023). Deconstructing complexity: A comparative study of government collaboration in national digital platforms and smart city networks in Europe. Public Policy and Administration, 09520767231169401.
Brown, A., Fishenden, J., Thompson, M., & Venters, W. (2017). Appraising the impact and role of platform models and Government as a Platform (GaaP) in UK Government public service reform: Towards a Platform Assessment Framework (PAF). Government Information Quarterly, 34(2), 167-182.
Bygstad, B., & D’Silva, F. (2015, November). Government as a platform: a historical and architectural analysis. In NOKOBIT, Norsk Konferanse for Organisasjoners Bruk av IT. Ålesund, Norway.
Bygstad, B., & D’Silva, F. (2018). The sovereign digital platform–a strategic option for societal development. In Platformization Workshop.
Capdevila, I. (2014). Different inter-organizational collaboration approaches in coworking spaces in Barcelona. Available at SSRN 2502816.
Chen, L., Tong, T. W., Tang, S., & Han, N. (2022). Governance and design of digital platforms: A review and future research directions on a meta-organization. Journal of Management, 48(1), 147-184.
Clarke, A. (2018). The evolving role of non-state actors in digital era government. Available at SSRN 3268084.
Cordella, A., & Paletti, A. (2019). Government as a platform, orchestration, and public value creation: The Italian case. Government Information Quarterly, 36(4), 101409.
Fenwick, M., McCahery, J. A., & Vermeulen, E. P. (2019). The end of ‘corporate’governance: Hello ‘platform’governance. European Business Organization Law Review, 20, 171-199.
Hocevar, S. P., Jansen, E., & Thomas, G. F. (2011). Inter-organizational collaboration: Addressing the challenge. Homeland Security Affairs, 7(2).
Hoffmann, W. H., & Schlosser, R. (2001). Success factors of strategic alliances in small and medium-sized enterprises—An empirical survey. Long range planning, 34(3), 357-381.
Janssen, M., & Estevez, E. (2013). Lean government and platform-based governance—Doing more with less. Government Information Quarterly, 30, S1-S8.
Jansen, E., Hocevar, S. P., Rendon, R. G., & Thomas, G. F. (2008). Interorganizational collaborative capacity: Development of a database to refine instrumentation and explore patterns. Acquisition Research Program.
Kożuch, B., & Sienkiewicz-Małyjurek, K. (2016). Factors of effective inter-organizational collaboration: a framework for public management. Transylvanian Review of Administrative Sciences, (47 E).
Linders, D. (2012). From e-government to we-government: Defining a typology for citizen coproduction in the age of social media. Government information quarterly, 29(4), 446-454.
Margetts, H., & Naumann, A. (2017). Government as a platform: What can Estonia show the world. Research paper, University of Oxford.
Mikhaylov, S. J., Esteve, M., & Campion, A. (2018). Artificial intelligence for the public sector: opportunities and challenges of cross-sector collaboration. Philosophical transactions of the royal society a: mathematical, physical and engineering sciences, 376(2128), 20170357.
Millard, J. (2013, October). ICT-enabled public sector innovation: trends and prospects. In Proceedings of the 7th International Conference on Theory and Practice of Electronic Governance (pp. 77-86).
Millard, J. (2017). European Strategies for e-Governance to 2020 and Beyond. Government 3.0–Next Generation Government Technology Infrastructure and Services: Roadmaps, Enabling Technologies & Challenges, 1-25.
Millard, J. (2018). Open governance systems: Doing more with more. Government Information Quarterly, 35(4), S77-S87.
Mukhopadhyay, S., & Bouwman, H. (2019). Orchestration and governance in digital platform ecosystems: a literature review and trends. Digital Policy, Regulation and Governance, 21(4), 329-351.
Nikayin, F. A. (2014). Common platform dilemmas: collective action and the internet of things.
O’Donnell, O. (2012). Strategic collaboration in local government. Institute of Public administration.
O'Reilly, T. (2011). Government as a Platform. Innovations: technology, governance, globalization, 6(1), 13-40.
Perscheid, G., Ostern, N. K., & Moormann, J. (2020). Determining Platform Governance: Framework for Classifying Governance Types. In ICIS.
Rantala, A. (2020). Inter-organizational collaboration in software product development.
Stoyanov, N. T. (2015). INTER–ORGANIZATIONAL COLLABORATIVE CAPACITY OF PUBLIC SECTOR INSTITUTIONS’CONTROL ENTITIES IN EMERGENCY SITUATIONS. Journal of Defense Resources Management (JoDRM), 6(2), 45-50.
Schreieck, M., Wiesche, M., & Krcmar, H. (2016, June). Design and Governance of Platform Ecosystems-Key Concepts and Issues for Future Research. In Ecis (Vol. 16, pp. 12-15).
Seo, H., & Myeong, S. (2020). The priority of factors of building government as a platform with analytic hierarchy process analysis. Sustainability, 12(14), 5615.
Seo, H., & Myeong, S. (2021). Determinant factors for adoption of government as a platform in South Korea: Mediating effects on the perception of intelligent information technology. Sustainability, 13(18), 10464.
Singla, P. (2018). Government as a Platform (GaaP): A New Model for Public Service Delivery.
Styrin, E., Mossberger, K., & Zhulin, A. (2022). Government as a platform: Intergovernmental participation for public services in the Russian Federation. Government Information Quarterly, 39(1), 101627.
Thompson, M., & Venters, W. (2021). Platform, or technology project? A spectrum of six strategic ‘plays’ from UK government IT initiatives and their implications for policy. Government Information Quarterly, 38(4), 101628.
Ungureanu, P., Bertolotti, F., & Macri, D. (2018). Brokers or platforms? A longitudinal study of how hybrid interorganizational partnerships for regional innovation deal with VUCA environments. European Journal of Innovation Management, 21(4), 636-671.
Upadhyay, P., Kumar, A., Dwivedi, Y. K., & Adlakha, A. (2022). Continual usage intention of platform-based governance services: A study from an emerging economy. Government Information Quarterly, 39(1), 101651.
Wanna, J., & Vincent, S. (2018). Opening government: Transparency and engagement in the information age (p. 178). ANU Press.
Wei, F., Feng, N., Yang, S., & Zhao, Q. (2020). A conceptual framework of two-stage partner selection in platform-based innovation ecosystems for servitization. Journal of Cleaner Production, 262, 121431.
Zahoor, N., & Al-Tabbaa, O. (2020). Inter-organizational collaboration and SMEs’ innovation: A systematic review and future research directions. Scandinavian Journal of Management, 36(2), 101109.
Nezami, M. R., de Bruijne, M. L., Hertogh, M. J., & Bakker, H. L. (2023). Inter-Organizational Collaboration in Interconnected Infrastructure Projects. Sustainability, 15(8), 6721.
Verdecho, M. J., Alfaro-Saiz, J. J., Rodriguez-Rodriguez, R., & Ortiz-Bas, A. (2012). A multi-criteria approach for managing inter-enterprise collaborative relationships. Omega, 40(3), 249-263.
Jacobson, C., & Ok Choi, S. (2008). Success factors: public works and public‐private partnerships. International journal of public sector management, 21(6), 637-657.
Dietrich, P., Eskerod, P., Dalcher, D., & Sandhawalia, B. (2010). The dynamics of collaboration in multipartner projects. Project management journal, 41(4), 59-78.
Smith, E. M., & Thomasson, A. (2018). The use of the partnering concept for public–private collaboration: How well does it really work?. Public Organization Review, 18, 191-206.
Sujan, S. F., Kiviniemi, A., Jones, S. W., Wheatcroft, J. M., Hjelseth, E., Mwiya, B., .. & Haavisto, A. (2018, September). Holistic methodology to understand the complexity of collaboration in the construction process. In eWork and eBusiness in Architecture, Engineering and Construction: Proceedings of the 12th European Conference on Product and Process Modelling (ECPPM 2018), September 12-14, 2018, Copenhagen, Denmark (pp. 127-134). CRC Press.

متن کامل:



مجله مدیریت توسعه و تحول 59 (1403) 59-51

 

طراحی الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به مثابه سکو

 خدیجه یوسف­زاده باغبانی 1، سعید زرندی2 *، علیرضا کوشکی جهرمی3

1. دانشجوی دکتری،گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2. استادیار، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران(عهده‌دار مکاتبات) 

3. دانشیار، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

تاریخ دریافت: 14/04/1403  تاریخ پذیرش نهایی: 05/09/1403

 

چكيده

ایده جدید دولت به مثابه سکو که موجب تحول در ارائه خدمات عمومی، بهبود کیفیت و کاهش هزینه می­شود، مستلزم همکاری همه بازیگران در عرصه ارائه خدمات عمومی به شهروندان است؛ زیرا مبتنی بر اطلاعاتی است که توسط شهروندان تولید شده و سازمان­ها و بخش­های مختلف دولت با توجه به اهداف و نیاز خود از آن بهره می­برند. اگرچه ارائه خدمات عمومی یکپارچه نیازمند همکاری بین­سازمانی است؛ اما این همکاری همیشه موفقیت آمیز نیست؛ بنابراین توجه به توانایی سازمان­ها برای ورود، توسعه و حفظ سیستم­های بین­سازمانی به منظور کسب نتایج جمعی به عنوان ظرفیت همکاری بین سازمانی اهمیت دارد. هدف این پژوهش طراحی الگوی ظرفیت همکاری بین­سازمانی با رویکرد دولت به مثابه سکو است و پژوهش حاضر دارای رویکرد کیفی با راهبرد تحلیل مضمون با الگوی شش مرحله­ای براون و کلارک است. ابزار گردآوری اطلاعات، انجام مصاحبه نیمه­ساختاریافته با خبرگان دانشگاهی و صاحبنظران در حوزه مدیریت دلتی بوده که به صورت هدفمند و با معیار رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند.

مفاهیم اولیه مستخرج از مصاحبه­ها در 64 مفهوم طبقه­بندی شدند که 18 مضمون فرعی و پنج مضمون اصلی شامل جنبه­های سخت سازمان، داده و اطلاعات، راهبردها، عوامل نرم و زیرساخت­ها شناسایی شد که بعد عوامل نرم، بعد راهبردها و برخی مؤلفه­های جنبه­های سخت سازمان، جنبه نوآوری این پژوهش بوده است. اعتبارسنجی پژوهش با استفاده از چهار معیار تأیید اعتبار، انتقال­پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری انجام شده است.

الگوی طراحی شده می­تواند به عنوان ابزار برنامه­ریزی و توسعه ظرفیت همکاری بین­سازمانی با رویکرد دولت به مثابه سکو مورد استفاده قرار گیرد تا برمبنای آن ضمن توسعه ظرفیت همکاری بین­سازمانی، کیفیت ارائه خدمات به شهروندان بهبود یابد.

واژه‌های اصلی: همکاری بین سازمانی، ظرفیت همکاری بین سازمانی، دولت به مثابه سکو.

 

1-                      مقدمه

پیشرفت­های اخیر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و تلاش برای مدرن کردن دولت، منجر به ایجاد چندین دولت دیجیتال درون دولت شد که هر یک نقص­ها و هزینه بسیار به دولت تحمیل می­کرد. تیم اورایلی در سال 2010 ایده دولت به‌مثابه سکو را برای ارائه خدمات باکیفیت بهتر به شهروندان و حل مشکل سیلویی شدن دولت مطرح کرد[20]. از آنجایی که چگونگی ارائه بهتر خدمات عمومی به شهروندان و نحوه طراحی خدمات منطبق بر نیازهای ایشان مشکل دولتها در عصر دیجیتال بود [29] ایده دولت مبتنی بر سکو بیش از پیش مورد توجه دولتها قرار گرفت[26]. رویکرد دولت به‌مثابه سکو حول فناوری نمی‌چرخد؛ بلکه سازمان اصلاح فرایندها، اراده سیاسی، اصلاحات سازمانی و بازطراحی فرایند کاری، محور این نوع تفکر بوده و وجود زیرساخت­هایی با قابلیت همکاری در آن اهمیت بسزایی دارد[16]. پوپ در کتاب سرزمین پلتفرم: آناتومی خدمات عمومی نسل بعدی، بیش از ده نوع مداخله استراتژیک و نمونه جهانی از الگوهای درحال ظهور در دولت دیجیتال را ارائه کرده است که سیاستگذاران را قادر می سازد مانند فناوران و طراحان فکر کنند و به متخصصان فناوری اطلاعات کمک می­کند بیشتر به خط مشی عمومی فکر کنند [34]. میلارد¹ دولت به‌مثابه سکو را سکوی خدماتی با منبع باز و در بستر ابر تعریف کرده است که داده­ها، خدمات و امکانات توانمندساز دولتی مبتنی بر افزایش بهره­وری و اثربخشی را فراهم می­سازد[17][18][19]. دوپونت² معتقد است چشم­انداز دولت به‌مثابه سکو، ایجاد زیرساختی چابک، غیرمتمرکز و باز است که به تیم­های کوچک امکان امتحان کردن ایده‌های جدید و روش­های متنوع را می­دهد[7]. پوپ³ دولت به‌مثابه سکو را دولتی باز تعریف کرده است که حول اجزای اشتراک گذاشته شده، API ها، استانداردها و مجموعه داده­های رسمی، سازمان­دهی شده است[3][7] و به کارگیری آن نیازمند تغییر در فرایند ارائه خدمات است[34]. تجارب کشورهای پیشرو در به‌کارگیری ایده دولت به­مثابه سکو از جمله استونی، بریتانیا، هند و آلمان نشان می­دهد که فرایند دیجیتالی شدن دولت متکی به انجام کار مشارکتی است و همه جنبه­های سازمان­های بخش دولتی را تحت تأثیر قرار داده[33] و این سازمان­ها برای دستیابی به اهداف خود مجبورند با یکدیگر همکاری کنند[29]. با وجود اهمیت و ضرورت همکاری بین سازمانی در رویکرد دولت به‌مثابه سکو، همچنان برخی سازمان­ها وارد این عرصه نمی­شوند[4] و علیرغم مزایای شناخته شده همکاری بین سازمانی، شواهدی وجود دارد که سازمان­ها به‌ندرت به پتانسیل کامل همکاری دست یافته‌اند؛ بنابراین همکاری بین سازمانی یک چالش بزرگ است که اولاً به دلیل وجود تضاد منافع بین سازمان­های همکار رخ می­دهد و علاوه‌برآن، سازمان‌ها در همکاری بین سازمانی با مشکلاتی مواجه می‌شوند که برای حل آن‌ها نیازمند تلاش قابل‌توجهی از طرف‌های مختلف است و از پیچیدگی بالاتری نسبت به آنچه ممکن است در سازمان‌های خود با آن مواجه شوند، برخوردار است. مرزهای سازمانی سفت و سخت، ارتباطات ضعیف و عدم درک متقابل، همکاری بین سازمانی را ناممکن می­سازد[29]. 

استرین⁴ و همکارانش در پژوهشی جنبه­های بین دولتی مؤثر بر اجرای دولت به­مثابه سکو در دولت فدرال روسیه را بررسی کردند و دریافتند که ویژگی ماژولار بودن سکو به همکاری و مشارکت منجر می­شود و شکاف‌های گسترده بین ظرفیت‌ها و نیازهای مناطق مختلف، دولت­های محلی را ملزم به سازگاری، یادگیری و صرف منابع مالی می­کند[23]. مارک تامسون و ونترز⁵ نقش دولت در ایجاد سکو­ها را مورد بررسی قرار داده و در پاسخ به این سوال که منظور سیاستگذاران از «سکو‌ها» یک پروژه فناوری نرم‌افزار ساده است یا شکلی از همکاری و مشارکت گسترده در خلق ارزش اجتماعی؟ سه نقش سازنده سکو، تسهیل­گر سکو و شریک غیر متمرکز برای دولت در ایجاد سکو تعریف کرده است[9][24]. میونگ⁶ و سئو⁷ با بررسی 261 سازمان دولتی در کره جنوبی عوامل تعیین کننده پذیرش دولت به­مثابه سکو را شناسایی نموده و دریافتند که کیفیت داده‌های باز، دامنه ذینفعان و نگرش نسبت به مشارکت مدنی به واسطه درک سودمندی فناوری اطلاعات هوشمند بر پذیرش دولت به­مثابه سکو تأثیر گذارند. همچنین دولت­ها نیاز به ایجاد یک محیط همکاری آسان با سایر ذینفعان، به ویژه شرکای غیردولتی دارند و باید کارکنان دولت را تشویق کنند تا فعالانه­تر فناوری اطلاعات هوشمند را در مشاغل خود بپذیرند و استفاده کنند[21][22]. فنگ⁸ و همکارانش انتخاب شریک را عاملی حیاتی برای همکاری موفقیت آمیز در نوآوری مبتنی بر سکو بیان می­کنند[27]. مارگتز و نائومن با مقایسه مفهوم دولت به­مثابه سکو در استونی و بریتانیا بر مبنای اصول اورایلی دریافته­اند که باز بودن، سادگی، مشارکت و الگوبرداری، هسته اصلی طراحی و موفقیت مدل دولت دیجیتال استونی بوده است، که بر اصول «پایین به بالا» بنا شده است و در مقابل، دولت بریتانیا با باز بودن، سادگی و مشارکت دست و پنجه نرم کرده‌است[16]. بیگستاد⁹ و دسیلوا¹⁰ در تحلیل تاریخی پروژه التین نروژ به عنوان سکو ملی موفق، پیامد دولت به­مثابه سکو را اینچنین توصیف می­کنند که منابع مشترک در دسترس همه اعضای جامعه قرار می­گیرد. یعنی باید سکو­های دولتی را به عنوان سیستم عامل اجتماعی در نظر گرفت که منابع اساسی دولت را به هم متصل می­کند تا دسترسی یکپارچه و ساده افراد و مشاغل در یک نقطه فراهم شود و در آینده می­توان رویکرد همکاری بخشی و بین بخشی را به همکاری فراملی گسترش داد[9][10]. 

مطالعات و پژوهش­های متعددی در حوزه دولت به‌مثابه سکو انجام شده است و بر اهمیت و ضروری همکاری تأکید شده است؛ اما ظرفیت همکاری بین سازمانی مغفول مانده است. پژوهش‌های حوزه همکاری بین سازمانی جنبه­های مختلف آن را مورد بررسی قرار داده­اند، از جمله ناظمی و همکارانش عوامل مؤثر بر همکاری بین سازمانی در پروژه‌های زیرساختی به‌هم‌پیوسته مختلف در هلند را شناسایی کرده‌اند. این پژوهش با دیدگاه «کل‌نگر، هدف‌گرا» بر اهمیت ارتباطات رسمی و غیررسمی بین همکاران و بر عوامل فردی، رابطه­ای و سازمانی ظرفیت همکاری بین سازمانی تأکید دارد و با دیدگاه «مردم‌محور» به جنبه‌های فردی همکاری بین سازمانی مانند احترام بین افراد، درک انتظارات متقابل، تعهد، تمایل به همکاری و درک بین‌فردی تمرکز دارد[29]. راکویتز¹¹و همکارانش در پژوهشی به نقش مهم ساختار و بازیگران در همکاری پرداخته و بر اهمیت نقش رهبر در جلب علاقه و تمایل شرکا به همکاری در این ساختارها تأکید کرده­اند[8]. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش سائوکو¹² و همکارانش ایجاد قابلیت­های همکاری از طریق تمرکز بر جذب افراد با ذهنیت همکاری، آموزش کارکنان، رهبری و ترویج همکاری به‌عنوان پیش­شرط اساسی سازماندهی پروژه به شمار می­رود[15]. کوزوچ  عوامل محیط بیرونی، عوامل مرتبط با ویژگی­های سازمان، عوامل مرتبط با ویژگی­های افراد، ابزارهای همکاری و عوامل رابطه­ای را به‌عنوان عوامل مؤثر بر همکاری بین سازمانی تعریف نموده­اند[15]. اریک جانسن ظرفیت همکاری بین سازمانی را توانایی سازمان­ها برای ورود، توسعه و حفظ سیستم­های بین سازمانی به‌منظور کسب نتایج جمعی تعریف کرده و مدل ظرفیت همکاری بین سازمانی شامل پنج بعد هدف و استراتژی، ساختار، پاداش­ها و مشوق­ها، افراد و مکانیسم­های جانبی را ارائه داده است[12]. در مدل ظرفیت همکاری بین سازمانی جانسن همکاری بین سازمانی از دو سازمان مشارکت‌کننده و یک سازمانِ بین سازمانی در یک فضای حل مسئله مشترک تشکیل شده که سازمانِ بین سازمانی می­تواند یک کارگروه موقت یا ساختاری رسمی­تر مانند یک مرکز تجمیع اطلاعات باشد[13]. مدل ظرفیت همکاری بین سازمانی(ICC¹³) سیزده عامل فرعی برای تشخیص و اندازه­گیری میزان ظرفیت همکاری بین سازمانی شناسایی کرده است که عبارتند از: احساس نیاز به همکاری، اقدامات استراتژیک برای همکاری، سرمایه­گذاری منابع، انعطاف­پذیری ساختار، حمایت از تلاش­های همکاری فردی، معیارها، ساختارهای همکاری، سیستم‌های انگیزش و پاداش، سرمایه اجتماعی، ابزارها و فناوری‌های مشارکتی، به اشتراک­گذاری اطلاعات، کفایت دسترسی، قابلیت‌های همکاری فردی. ادبیات موضوع ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به­مثابه سکو ناقص است و پژوهش­های انجام شده در حوزه دولت به­مثابه سکو به اهمیت همکاری بین سازمانی اشاره کرده اما ظرفیت همکاری بین سازمانی و ابعاد و مؤلفه­های آن مغفول مانده است.

در ایران نخستین فعالیت­های هماهنگ و فراگیر در بخش دولتی برای گسترش فناوری اطلاعات در ارائه خدمات عمومی و استقرار دولت الکترونیک، تهیه و تدوین برنامه «توسعه در کاربری فناوری اطلاعات و اطلاعات ایران؛ تکفا» در سال 1381 توسط دبیرخانه شورای‌عالی اطلاع‌رسانی سازمان مدیریت و برنامه­ریزی بود. به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی طرح «تحقق دولت الکترونیکی» به تصویب شورای‌عالی اداری کشور رسید[5]. در سال 1384 به‌منظور سیاست‌گذاری و تدوین برنامه­های میان‌مدت و بلندمدت برای توسعه پژوهش­های بنیادی و کاربردی در قلمرو فناوری اطلاعات و گسترش کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و برنامه­های توسعه بخش­های مختلف، تشکیل شورای‌عالی فناوری اطلاعات با ریاست رئیس‌جمهور به تصویب هیأت وزیران رسید[1]. با تفکیک سازمان فناوری اطلاعات ایران از شرکت مخابرات ایران در سال 1389 هدایت، نظارت راهبردی، ساماندهی و توسعه امن، ایمن و پایدار فناوری اطلاعات کشور به این سازمان محول شد. تهیه و پیشنهاد دستورالعمل­ها، ضوابط، معیارها، آیین­نامه­های لازم و استانداردهای فنی و تخصصی موردنیاز حوزه دولت الکترونیک، تدوین دستورالعمل­ها و ضوابط فنی ایجاد، توسعه و پایش دولت الکترونیک، تدوین استانداردهای روابط بین ذی‌نفعان، مشتریان و شهروندان مرتبط با هر یک از خدمات الکترونیک، پشتیبانی محتوایی پنجره واحد توسعه خدمات الکترونیکی و یکپارچه­سازی ارائه خدمات الکترونیک در کشور و حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از توسعه زیرساخت­های دولت الکترونیکی و خدمات عمومی الکترونیکی از وظایف معاونت دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات ایران است.

با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته در مقام عمل ارائه خدماتی که به تبادل اطلاعات بین دستگاه­های اجرایی نیاز دارد از مطلوبیت لازم برخوردار نبود[2]؛ لذا در سال 1397 به منظور ایجاد هماهنگی، نظارت، تصمیم­سازی در تبادل اطلاعات بین دستگاهی به منظور حفظ یکپارچگی، استانداردسازی و تسهیل ارائه خدمات الکترونیکی و به اشتراک­گذاری اطلاعات ذینفعان، کارگروه تعامل­پذیری ذیل شورای عالی فناوری اطلاعات تشکیل شد تا با ایجاد ظرفیت همکاری بین سازمانی، تعامل بین دستگاه­های اجرایی تسهیل شود و ارائه خدمات با مطلوبیت بیشتر صورت پذیرد. در حال حاضر خدمات الکترونیکی دولت از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند به شهروندان ارائه می­گردد و اغلب ارائه­دهندگان خدمات عمومی همچون دستگاه­های اجرایی کشور، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی به‌منظور افزایش شفافیت، تسهیل امور اداری و بهبود ارائه خدمات به شهروندان از این طریق نسبت به ارائه خدمات عمومی اقدام می‌کنند؛ اما به دلیل عدم ارتباطات و همکاری بین سازمانی همچنان در موارد بسیاری شهروندان درگیر ارائه اطلاعات مختلف از سامانه­های مختلف به دستگاه­های اجرایی هستند، حال‌آنکه در دولت سکو ارائه اطلاعات هویتی و درخواست شهروند برای دریافت خدمت باید کفایت کند و بخش­های مختلف دولت در تعامل با یکدیگر هرگونه نیاز اطلاعاتی خود را برآورده سازند.

در واقع تفکر دولت به‌مثابه سکو و ایجاد زیرساخت­های لازم، همکاری بین سازمانی را می­طلبد تا سازمان­ها با گشودن مرزهای خود و ایجاد و توسعه ظرفیت­های همکاری بین سازمانی بستر لازم برای تحقق اهداف عالی کشور را فراهم آورد. اما در عمل، علی‌رغم ایجاد گروه دولت و معاونت دولت الکترونیک در ساختار دولت تا تحقق دولت به‌مثابه سکو فاصله بسیار وجود دارد و ایجاد زیرساخت­های لازم مستلزم مطالعه و بررسی بیشتر در این حوزه است؛ لذا این پژوهش باهدف طراحی الگوی توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو به سؤال زیر پاسخ می­دهد:

-       ابعاد و مؤلفه­های ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو کدامند؟ 

2-                      روش تحقیق

پژوهش حاضر در پارادایم تفسیری، ماهیت اکتشافی و راهبرد کیفی دارد. باتوجه‌به ناقص بودن ادبیات موضوع و ازآنجایی‌که هدف اصلی پژوهش طراحی الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی (شامل ابعاد و مؤلفه­ها) با رویکرد دولت سکو است، برای شناخت، تحلیل و تعیین الگوها در داده­های کیفی از روش تحلیل مضمون (تم) با الگوی شش‌مرحله‌ای براون و کلارک در شش مرحله آشنایی با داده­ها، کدگذاری، جستجو برای مضامین، بازنگری مضامین، تعریف و نامگذاری مضامین و نوشتن گزارش استفاده شده است[4] و [6]. داده­های کیفی از طریق انجام مصاحبه نیمه­ساختاریافته با 17 نفراز اساتید دانشگاه در حوزه مدیریت دولتی و صاحبنظران و مدیران ارشد فعال در حوزه دولت سکو جمع­آوری شده است. نمونه­گیری به روش گلوله برفی و معیار حجم نمونه رسیدن به اشباع نظری بوده است. پس از مصاحبه چهاردهم اطلاعات جدیدی اضافه نشد ولی برای حصول اطمینان مصاحبه تا نفر هفدهم ادامه یافت. با استفاده از نرم­افزار تحلیل کیفی maxqda، داده­ها تجزیه و تحلیل و سپس مضامین اصلی و فرعی احصاء شدند و بر مبنای آن «الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به­مثابه سکو» طراحی و ارائه گردید.

به‌منظور اعتباربخشی به نتایج پژوهش از معیارهای ارزشیابی لینکلن و گابا¹⁴ شامل اعتبار، انتقال­پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری استفاده شد[6]. برای بررسی اعتبار پژوهش، متن مصاحبه و کدهای استخراج شده به چهار نفر از مشارکت­کنندگان ارائه و نظر ایشان دریافت شد و سوالات مصاحبه مورد بازبینی قرار گرفت. برای تضمین انتقال­پذیری از حداکثری تنوع و تجارب گوناگون مشارکت­کنندگان در مورد مسئله پژوهش استفاده شد و کلیه مراحل پژوهش برای استفاده احتمالی سایر محققین و گزارش شرایط زمینه­ای با ارائه تفصیلی شرایط دموگرافی مصاحبه شوندگان و محیط پژوهش مستندسازی و مکتوب شد. به منظور اطمینان از قابلیت اعتماد یا ثبات از درصد توافق دو کدگذار مورد استفاده قرار گرفت که در این پژوهش درصد توافق دو کدگذار 93 درصد محاسبه شد که بیش از 60 درصد بوده و قابلیت اعتماد مورد تأیید است.

3-                      یافته­های پژوهش

در پژوهش حاضر طبق الگوی براون و کلارک در مرحله نخست به‌منظور آشنایی با داده­ها، متن مصاحبه­ها در نرم­افزار maxqda پیاده‌سازی و 477 عبارت کلیدی شناسایی شد. از بررسی عبارات کلیدی تعداد 64 مفهوم استخراج گردید که در 18 مضمون فرعی طبقه­بندی شدند که در جدول (1) مفاهیم استخراج شده از مصاحبه­ها و مضامین فرعی ارائه گردیده است.

جدول (1): مضامین فرعی و مفاهیم مرتبط با ظرفیت همکاری بین­سازمانی

مفاهیم استخراج شده از مصاحبه­ها	مضمون فرعی
نگاه ملی و بین دستگاهی در تحقق اهداف	اهداف و استراتژی‌ها
همسویی اهداف و استراتژی‌های سازمان با اهداف ملی
نگاه ملی و بین دستگاهی در ارائه خدمات	خدمات سازمان
پایش مستمر چگونگی ارائه خدمات
یکپارچه‌سازی خدمات
پیچیدگی ساختار	ساختار سازمان
نوع ساختار
ساده و شفاف‌سازی فرایندهای سازمان	فرایندهای سازمان
نگاه ملی و بین دستگاهی در فرایندهای ارائه خدمات
توجه به قوانین و مقررات	قوانین و مقررات
تدوین و اصلاح و بازنگری قوانین و مقررات
صراحت و شفافیت قوانین و مقررات
ضمانت اجرایی
امنیت داده	استانداردسازی داده
تولید داده‌های باز
تدوین استانداردهای داده
قابلیت یکپارچه‌سازی داده
ایجاد پایگاه اطلاعات	حکمرانی داده
مالکیت داده
اهمیت تبادل داده	تبادل داده
تبادل داده از طریق مرکز ملی تبادل
دسترسی آزاد سازمان‌ها به داده
تغییرات در اطلاعات	تولید و اصلاح داده
ارتقای کیفیت داده
اصلاح داده غیرقابل‌استناد
رفع نقص داده
اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات	فناوری اطلاعات و ارتباطات
پایگاه اطلاعات یکپارچه
تکنولوژی زیر ساخت
اهمیت  ظرفیت اجرایی	ظرفیت اجرایی
رهبر و مدیران ارشد
بودجه
منابع انسانی
ارزیابی عملکرد	برنامه‌ریزی کلان
تدوین برنامه عملیاتی
تدوین نقشه راه دولت سکو
معماری تحول کلان
اهمیت  جنبه نرم سازمانی	جنبه نرم سازمانی
ملاحظات سازمان
تفکر حاکم بر سازمان
نگرش مدیران
فرهنگ سازمان
فردی	عوامل فردی
ارزش‌ها، باورها و نگرش فردی
منافع فردی
راهبرد سیستم نرم سازمانی	راهبرد مدیریت منابع
راهبرد سیستم جبران خدمات
راهبرد سیستم منابع انسانی
راهبرد توسعه زیرساخت‌های داده‌محور	راهبرد فناورانه
راهبرد اصلاح اهداف و استراتژی­های سازمان	راهبرد سازمانی
راهبرد اصلاح خدمات سازمان
راهبرد اصلاح فرایندهای سازمان
راهبرد اصلاح ساختار سازمان
راهبرد تعیین متولی اجرایی	راهبرد مدیریتی
مسئولیت­های متولی اجرایی
تفویض اختیارات لازم به متولی
64	18

 

برای کشف مضامین اصلی، مضامین فرعی بر اساس ارتباط با موضوعات مشابه طبقه­بندی شدند. عناوینی که به مضامین اصلی اختصاص یافته براساس دانش موضوعی و توسط پژوهشگر انتخاب شده­اند و کوشش شده بیشترین ارتباط و همخوانی با داده­های کیفی مربوط را داشته باشند. از بررسی عمیق مضامین، فرعی 5 مضمون اصلی شناسایی شد که عبارتند از جنبه­های سخت سازمانی (پیشران)، تبادل داده و اطلاعات، زیرساخت، عوامل نرم سازمان و راهبردها. در ادمه جدول2 مضامین اصلی و مضامین فرعی مربوط را نشان می­دهد.

جدول (2): مضامین اصلی و مضامین فرعی

مضامین فرعی	مضامین اصلی
اهداف و استراتژی­ها	جنبه‌های سخت سازمانی (پیشران)
خدمات سازمان
ساختار سازمان
فرایندهای سازمان
قوانین و مقررات مترتب بر سازمان
استانداردسازی داده	تبادل داده و اطلاعات
حکمرانی داده
توجه به اهمیت تبادل داده
تولید و اصلاح داده
فناوری اطلاعات و ارتباطات	زیرساخت
ظرفیت اجرایی
برنامه­ریزی کلان
سازمانی	جنبه­های نرم
فردی
راهبردهای سازمانی	راهبردها
راهبردهای فناورانه
راهبردهای مدیریت منابع
راهبردهای مدیریتی

3-1-                      مضمون اصلی اول: تبادل داده و اطلاعات

تبادل داده و اطلاعات به عنوان پدیده اصلی شناسایی و در مرکز الگو قرار گرفت زیرا اغلب مشارکت­کنندگان اشاره داشتند که همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو مبتنی بر تبادل داده و اطلاعات بوده و مستلزم سازوکارهایی متفاوت است که با روش­های فعلی نمی­توان در آن موفق بود. ایجاد ظرفیت همکاری بین سازمانی در چنین رویکردی به معنای ایجاد ظرفیت تبادل داده و اطلاعات است و چنانچه سازمان­ها به‌انحاءمختلف با هم همکاری داشته باشند؛ ولی تبادل داده و اطلاعات بین آنها صورت نگیرد، این امر به منزله عدم همکاری در دولت سکو خواهد بود. طبق یافته­های این پژوهش استانداردسازی داده، تولید و اصلاح داده، توجه به اهمیت و ضرورت تبادل داده و حکمرانی داده مؤلفه­های مضمون تبادل داده و اطلاعات شناسایی شدند.

3-2-                      مضمون اصلی دوم: جنبه­های سخت سازمان

مضمون اصلی جنبه­های سخت سازمان به‌عنوان پیشران توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو شامل مجموعه شرایطی است که باعث ایجاد و توسعه پدیده یا طبقه محوری یعنی تبادل داده و اطلاعات می­شوند. در پژوهش حاضر اهداف و استراتژی­های سازمان، خدمات سازمان، ساختار سازمان، فرایندهای سازمان و قوانین و مقررات مترتب بر سازمان به عنوان مؤلفه­های مضمون جنبه­های سخت سازمان شناسایی شدند.

3-3-                      مضمون اصلی سوم: عوامل زیرساختی

عوامل زیرساختی شرایطی هستند که بستر لازم برای ایجاد پدیده اصلی را فراهم می­سازد. طبق یافته­های پژوهش برنامه­ریزی کلان، ظرفیت اجرایی دولت و ظرفیت فناوری اطلاعات دستگاه‌های اجرایی به عنوان مؤلفه­های عوامل زیرساختی شناسایی شدند.

3-4-                      مضمون اصلی چهارم: جنبه­های نرم (عوامل مداخله­گر)

عوامل مداخله­گر مجموعه شرایط عام شامل متغیرهای میانجی و واسط هستند که بر راهبردها تأثیر می­گذارند و در بستر خاصی راهبردها را محدود یا تسهیل می­کنند. طبق یافته­های این پژوهش جنبه نرم سازمانی و عوامل فردی مؤلفه­های جنبه نرم هستند.

3-5-                      مضمون اصلی پنجم: راهبردها

راهبردها رفتارها و فعالیت­هایی هدفمند هستند که راه­حل­هایی برای پدیده موردنظر فراهم می­سازند و تحت تأثیر عوامل مداخله­گر منجر به ایجاد پیامدها می­شوند. طبق یافته­های این پژوهش راهبردهای مدیریتی، سازمانی، فناورانه و مدیریت منابع انسانی به عنوان راهبردهای توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به­مثابه سکو شناسایی شدند.

یافته­های پژوهش حاضر در پاسخ به سوال پژوهش و با هدف شناسایی الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو، پنج بعد تبادل داده و اطلاعات، جنبه­های سخت سازمان، عوامل زیرساختی، جنبه­های نرم و راهبردها و همچنین مؤلفه­های هر بعد را به شرح شکل (1) شناسایی نموده است.

 

 

 

 

 

 

---

[1]  Millard

[2]  Dupont

[3]  Pope

*[e-mail]

[4]  Styrin

[5]  Venters

[6]  Myeong

[7]  Seo

[8]  Feng

[9]  Bygstad

[10]  D’Silva

[11]  Maike Rackwitz 

[12]  Saukko

[13]  Inter-organizational Collaboration Capacity

[14]  Guba&lincln

 

شکل (1): الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به­مثابه سکو

 

 

همان‌گونه که در شکل (1) نیز مشاهده می­شود پیامدهای حاصل از تبادل داده و اطلاعات، فراهم آوردن عوامل زیرساختی و توجه به عوامل نرم سازمانی و بکارگیری راهبردها، توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی و رضایتمندی و حس احترام شهروندان خواهد بود.

 

4-                      بحث و نتیجه­گیری

اتخاذ رویکرد دولت به‌مثابه سکو نیاز به تطبیق مستمر با نیازها، قوانین و مقررات و همسو کردن اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت دارند؛ لذا قابلیت به‌اشتراک‌گذاری داده­ها و قابلیت همکاری برای تأمین زیرساخت­های اساسی فناوری اطلاعات، اهمیت بیشتری پیدا می­کند. در ایران نیز طی دو دهه اخیر تلاش­هایی در حوزه ارائه خدمات مبتنی بر سکو در دستگاه­های اجرایی کشور صورت‌گرفته که ایجاد ساختار جدید گروه دولت دیجیتال و معاونت دولت الکترونیک، ایجاد درگاه اطلاع­رسانی خدمات الکترونیکی دولت و پنجره ملی خدمات دولت هوشمند برخی از این اقدامات است؛ اما در عمل مشکلات و چالش­های بسیاری تا تحقق دولت سکو وجود دارد که مشکلات زیرساختی به‌ویژه در زمینه داده­ها از آن جمله­اند. ضرورت توجه به همکاری بین سازمانی در رویکرد دولت به‌مثابه سکو و لزوم ایجاد زیرساخت­های دارای قابلیت همکاری به‌ویژه در استخراج داده­های باز و ایجاد محیط همکاری آسان و فقدان مطالعه جامع دراین‌خصوص، سردرگمی در مورد اینکه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت سکو چگونه ایجاد می­شود و چگونه می­توان ظرفیت همکاری بین سازمانی مبتنی بر رویکرد دولت سکو را در ایران توسعه داد، باقی‌مانده است؛ لذا پژوهش حاضر الگوی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت سکو را طراحی کرده است. نتایج این پژوهش به مدیران دولتی کمک می­کند تا با رویکرد دولت به‌مثابه سکو ضمن شناخت ظرفیت همکاری بین سازمانی در توسعه آن بکوشند. مدیران با مطالعه نتایج این تحقیق قادر خواهند بود با رویکردی سکویی به دولت، از مشارکت سایر سازمان­ها و اطلاعاتی که از شهروندان دریافت می­کنند استفاده نموده و ارائه خدمات عمومی به شهروندان را بهبود دهند.

بر اساس یافته­های پژوهش تبادل داده و اطلاعات به‌عنوان مقوله اصلی ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو شناسایی شد. تبادل داده و اطلاعات مستلزم رعایت استانداردهایی است که فقدان هر یک تبادل داده و اطلاعات را با چالش مواجه می­سازد. همچنین توجه به رعایت امنیت داده، حفظ حریم شخصی افراد و استانداردهای خاص آن در تولید، اصلاح و به‌اشتراک‌گذاری داده­های باز ضروری است. نکته حائز اهمیت در تبادل داده و اطلاعات موضوع حکمرانی داده است، در واقع نگاه سازمانی و بخشی نسبت به داده و نگرش مالکیتی بر داده از سوی سازمان تولیدکننده داده، مانعی بر سر راه تبادل داده و اطلاعات است و چنین سازمانی به‌انحاءمختلف از به‌اشتراک‌گذاری داده و اطلاعات ممانعت می­کند؛ بنابراین ایجاد پایگاه اطلاعات یکپارچه و تغییر نگاه مالکیت سازمان بر داده از مهم‌ترین عوامل ایجاد و توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی است.

توجه به اهمیت و ضرورت تبادل داده و اطلاعات در توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی یکی از مهم‌ترین نوآوری­های این پژوهش بوده و بررسی ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش بیانگر این مهم است که نقش داده و اطلاعات در ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته بود.

باتوجه‌به یافته­های این پژوهش اهداف و استراتژی­های سازمان، خدمات سازمان، فرایندهای سازمان، ساختار سازمانی و قوانین و مقررات مترتب بر سازمان به‌عنوان مؤلفه­های جنبه­های سخت سازمان و عامل اصلی ایجاد و توسعه تبادل داده و اطلاعات میان سازمان­ها هستند. ایجاد نگاه بین سازمانی ضرورتی بر رویکرد دولت به‌مثابه سکو است و همسویی اهداف و استراتژی کلیه دستگاه­های اجرایی با اهداف و استراتژی­های کلان حاکمیت لازمه­ی آن است. گام نخست در استقرار دولت سکو، بازنگری اهداف و استراتژی­های سازمان با اولویت قرار دادن منافع ملی و اهداف کلان حاکمیت است؛ گرچه که اهداف و استراتژی­های کلان، اهداف بهینه سازمانی نباشد؛ یعنی سازمانی مجبور شود برای تأمین اهداف کلان و منافع ملی، قدری از بهینه اهداف خود چشم­پوشی کند؛ لذا تلاش سازمان محض تحقق اهداف سازمانی منجر به عدم همکاری بین سازمانی و ایجاد مانعی در تبادل داده و اطلاعات خواهد شد.

ازآنجایی‌که اتخاذ رویکرد دولت به‌مثابه سکو به معنای ارائه خدمات هوشمند و یکپارچه بوده و این امر نیازمند احصاء خدمات موردنیاز شهروندان، بازنگری مداوم خدمات و اصلاح فرایندهای سازمانی است؛ بنابراین به‌منظور حذف موازی­کاری، حذف خدمات غیرضروری و ارائه خدمات دیجیتال و هوشمند با رویکرد دسترسی آسان کلیه شهروندان باید فرایندهای سازمانی نیز با اتخاذ رویکرد بین سازمانی مورد بازنگری قرار گرفته و فرایندها قابلیت بازنگری مستمر داشته باشند. یکپارچگی خدمات تحولی در فرایندها و ساختار سازمان ایجاد خواهد کرد و ارائه خدمات هوشمند مبتنی بر داده با نگرش وظیفه مدار در سازمان را به نتیجه­گرا تغییر داده و تبادل داده را تسهیل خواهد نمود که البته تحقق آن به ایجاد انعطاف در ساختار سازمانی و کم‌کردن پیچیدگی آن بستگی دارد؛ چرا که ساختار سازمانی پیچیده تصمیم­گیری را پیچیده و روند اجرای تصمیم را دشوار می­کند.

بنابراین، نتایج این پژوهش مؤید نتایج پژوهش­های فنویک و براون و میلارد است که بازبودن فرایندها، انعطاف­پذیری و قابلیت تغییر فرایندها را از الزامات دولت سکو برشمردند[11] [9] [30]. همچنین یافته­ها نتایج پژوهش گرینوی مبنی بر اینکه برای خدمت محور کردن ساختار لازم است ساختارهای یکپارچه به ساختارهای بلوکی تبدیل شود که هر بلوک کار مشخص خود را انجام دهد و به‌راحتی بتوان آنها را به هم متصل کرد یا در صورت بروز مشکل آنها را اصلاح کرد، را تأیید کرده است[7].

طبق یافته­های این پژوهش در حوزه دولت سکو، هوشمندسازی خدمات و تبادل داده و اطلاعات در حال حاضر قوانین و مقررات متعددی وجود دارد؛ اما تعدد قوانین و مقررات، برخی تعارضات موجود، عدم شفافیت، عدم صراحت و تفسیری بودن قانون و فقدان ضمانت اجرایی لازم موانعی است که در حوزه اجرا وجود دارند و عدم توجه به آنها همکاری بین سازمانی را با چالش مواجه می­سازد؛ بنابراین برای توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو، قوانین و مقررات در دو بخش قوانین مربوط به مسئولیت افراد و قوانین مربوط به تعیین استانداردها به اصلاح و بازنگری نیازدارد. قوانین مربوط به تعیین استانداردها تمام استانداردهای لازم برای تعیین نحوه هوشمندسازی فرایندها، ارائه خدمات، تبادل اطلاعات، به‌اشتراک‌گذاری داده­ها و همکاری بین‌بخشی را شامل می­شود. یافته­های این پژوهش در خصوص قوانین و مقررات با نتایج پژوهش ریپونن که تعامل­پذیری را از طریق طراحی قوانین و استانداردهایی برای مدیریت ارتباطات بین بخش­های مختلف دولت سکو امکان­پذیر دانسته، همسو است[29].

برنامه­ریزی کلان، ظرفیت اجرایی دولت و ظرفیت فناوری اطلاعات دستگاه­های اجرایی مؤلفه­های عوامل زیرساختی هستند که بستر لازم برای ایجاد پدیده اصلی را فراهم آورده و راهبردها از آنها متأثرند. ظرفیت برنامه­ریزی و اجرایی حاکمیت از طریق برنامه تحول کلان، ظرفیت اجرایی دولت و ظرفیت فناوری دولت، تبادل داده و اطلاعات بین سازمانی را تسهیل نموده و بر راهبردها مؤثرند. توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو مستلزم اتخاذ رویکرد تحول­مدار در بازتعریف خدمت، فرایند، ساختار و قوانین و مقررات مترتب بر سازمان است و ایجاد ظرفیت در بعد برنامه­ریزی تحول کلان و به ظرفیت اجرایی و فناوری در بعد عملیاتی در این رویکرد ضروری است. ظرفیت برنامه­ریزی از طریق تدوین برنامه تحول­مدار با رویکرد بین دستگاهی، تدوین نقشه راه روشن، و برنامه عملیاتی دقیق ایجاد می­شود و با تعیین متولی اجرایی توانمند و برخوردار از اختیارات لازم و نیروی توانمند با مسئولیت­های روشن و دقیق تکمیل می­گردد. یافته­های این پژوهش با نتایج تحقیق میلارد[18] مبنی بر ضرورت شناسایی و به‌کارگیری دارایی­ها و منابع موجود در جامعه از جمله افراد متخصص، منابع مالی، ظرفیت زیرساخت­ها توسط دولت برای موفقیت رویکرد دولت به‌مثابه سکو، همسو بوده و نظر ونترز مبنی بر چالش‌برانگیز بودن ظرفیت متفاوت سازمان­ها در فناوری اطلاعات برای دولت سکو را تأیید می­کند[24].

جنبه­های نرم سازمانی و عوامل فردی به‌عنوان مؤلفه­های عوامل نرم (مداخله­گر) بر راهبردها تأثیرگذارند و می­توانند راهبردها را محدود یا تسهیل کنند. یکی از عوامل مؤثر بر راهبردها سیستم نرم سازمانی بوده و شامل نگرش رهبران سازمان، فرهنگ‌سازمانی، ملاحظات سازمانی و ویژگی­های افراد است که می­تواند تسهیل‌کننده یا مانعی برای ایجاد و توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی باشند. ویژگی‌های رهبر سازمان از جمله دانش، تخصص و آگاهی او نسبت به‌ضرورت همکاری بین سازمان مبتنی بر تبادل داده و اطلاعات بر تصمیم­گیری در سازمان تأثیرگذار خواهد بود. تجربه مدیران سازمانی و نگرش ایشان می­تواند مانع از همکاری در تبادل داده و اطلاعات با دیگر سازمان­ها شود؛ لذا ممکن است مدیران سازمان از تصمیم­گیری در خصوص تبادل داده و اطلاعات بپرهیزند و تصمیم­گیری را به ساختار پیچیده سازمان محول کنند. نگرش رهبران سازمانی در مورد منافع ملی و منافع سازمانی و تعارض منافع شخصی نیز بر همکاری بین سازمانی تأثیرگذار است، به‌عنوان‌مثال چنانچه افزایش درآمد سازمان اولویت رهبر سازمان باشد و تبادل داده و اطلاعات به‌منظور همکاری در تحقق اهداف ملی کاهش درآمد سازمان را در پی داشته باشد، رهبر سازمان از تبادل داده و اطلاعات ممانعت خواهد کرد.

ارزش­های سازمانی و نگاه حاکم بر سازمان می­تواند همکاری بین سازمانی را تسهیل کند یا آن را با چالش مواجه کند. اگر اتخاذ رویکرد تحولی ضرورت وجود بخشی از سازمان را تهدید کند، سازمان در برابر چنین تغییری مقاومت خواهد کرد. نگاه سیلویی حاکم بر سازمان که هر بخش از دولت داخل سیلوی خود کار کند و همکاری با سایر بخش­ها اولویت آن نباشد، همکاری بین سازمانی را محدود می­کند؛ اما نگاه فرابخشی در دولت و نگاه تحول­مدار در بهبود ارائه خدمات به شهروندان، سازمان را در مسیر بهبود قرار می­دهد. مقررات مترتب بر سازمان از جمله سیاست­های ابلاغی سازمان­های بالادستی، ملاحظات سیاسی، رویکرد رقابتی یا تعارض منافع می­تواند مانع از همکاری با دیگر سازمان­ها شود.

افراد سازمان بخشی مهم از سیستم نرم سازمان هستند که بر تصمیم­گیری، برنامه­ریزی و عملکرد سازمان مؤثرند؛ زیرا عملکرد فرد در سازمان متأثر از دیدگاه، ارزش­ها و باورهای فرد است. چنانچه اتخاذ رویکرد دولت سکو و تغییر در ساختار سازمانی موقعیت فرد را تنزل دهد یا با ارزش­های او در تعارض باشد، فرد از تغییر استقبال نخواهد کرد. توجه به جنبه­های نرم (سازمانی و فردی) از مهم‌ترین نوآوری‌های این پژوهش است.

بر اساس یافته­های این پژوهش راهبردهای مدیریتی، راهبردهای سازمانی، راهبردهای فناورانه، راهبردهای مدیریت منابع انسانی، چهار راهبرد توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو از طریق تسهیل تبادل داده و اطلاعات هستند که از سیستم نرم سازمان تأثیر می­پذیرند و راهکارهایی برای ایجاد و توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی فراهم می­آورند. یکی از مهم‌ترین راهبردهای ایجاد ظرفیت همکاری بین سازمانی مبتنی بر تبادل داده و اطلاعات، تعیین متولی اجرایی توانمند با دیدگاه بین سازمانی و تعیین دقیق و روشن مسئولیت­های اجرایی متولی است. توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی به تنظیم­گری بین دستگاهی و نظارت بر دستگاه­های اجرایی نیاز دارد. درک این نکته که توانمندی و ظرفیت­های اجرایی و فناوری سازمان­ها متفاوت بوده و سازمان­ها بلوغ فناوری یکسانی ندارند، اهمیت توانمندسازی سازمان­ها به‌عنوان مسئولیت متولی اجرایی را روشن می­سازد. همچنین متولی اجرایی برای انجام مسئولیت­های محوله به اختیارات قانونی در زمینه اصلاح خدمات، فرایندها و ساختار نیاز دارد و باید از اختیار اعمال تغییرات مدیریتی برخوردار باشد. توسعه همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت سکو از طریق اصلاحات و بازنگری در خدمات، فرایندها و ساختار سازمان دارد. در واقع با رویکرد بین دستگاهی دولت سکو و بازنگری در اهداف و برنامه­های کلان، در مرحله اجرایی و عملیاتی باید معماری خدمات، فرایندها و ساختار صورت گیرد که راهبرد سازمانی توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی است. توسعه سازمان هوشمند و توسعه زیرساخت­های داده‌محور از ضروریات تبادل داده و اطلاعات بوده و لذا در راهبردهای فناورانه برای توسعه سازمان هوشمند باید نسبت به ایجاد پایگاه‌داده، ایجاد ابر دولت، ارتقای امنیت زیرساخت­ها و شکل­گیری زیرساخت­ها و سکو­های مشترک با تبعیت از استانداردها اقدام شود.

متولی اجرایی برای انجام مسئولیت خویش به جذب و حفظ نیروی متخصص توانمند به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات نیاز دارد. راهبرد مدیریت منابع انسانی علاوه بر توجه به جذب و حفظ متخصص توانمند و سیستم جبران خدمات نباید از سیستم نرم سازمان غافل شود. همان‌گونه که در بخش عوامل مداخله­گر اشاره شد رفتار فردی و سازمانی حاصل باور و نگرش افراد، نگاه حاکم بر سازمان، تعارض منافع بین سازمانی و آگاهی مدیران و کارکنان است. ترویج کار تیمی، گسترش نگاه ملی به‌جای نگاه بخشی و سازمانی، رویکرد بین سازمانی در تصمیم­گیری، مدیریت تعارض منافع و آگاهی‌بخشی به جامعه، مدیران و کارکنان راهبرد مدیریتی سیستم نرم سازمانی است که برای توسعه ظرفیت همکاری بین سازمانی با رویکرد دولت به‌مثابه سکو ضروری است. شناسایی راهبردهای توسعه ظرفیت همکاری نوآوری این پژوهش است که به‌تفصیل به آن پرداخته شد. اتخاذ راهبردهای مدیریتی، سازمانی، فناورانه و مدیریت منابع چالش­ها، محدودیت­ها و موانع موجود سازمان­ها را رفع نموده و با توانمندسازی سازمان­ها از طریق توجه به سیستم نرم سازمانی و آگاهی‌بخشی به جامعه، مدیران و کارکنان، به استقرار حکمرانی داده کمک می­نماید و تسهیل تبادل داده و اطلاعات را درپی خواهد داشت. همچنین به‌کارگیری راهبردهای فناورانه و ایجاد زیرساخت­های فناوری توأم با اتخاذ نگرش "داده و اطلاعات به‌عنوان سرمایه ملی"، ظرفیت همکاری بین سازمانی را توسعه خواهد داد.

اتخاذ رویکرد دولت به‌مثابه سکو و توسعه همکاری بین سازمانی توأم با دیجیتالی‌شدن کلیه خدمات عمومی دسترسی دولت به تمام اطلاعات پرونده شهروندان را فراهم می­سازد. همچنین بازنگری در سیستم سخت سازمان و به‌کارگیری راهبردهای مدیریتی هزینه و زمان دریافت خدمات را کاهش داده و مشارکت شهروندان در تصمیم­گیری دولت را افزایش می­دهد. در بعد اجتماعی کاهش هزینه و زمان دریافت خدمات و دسترسی کامل گروه­های آسیب­پذیر به خدمات متناسب با نیازهای ایشان احساس رضایتمندی و احترام در شهروندان ایجاد می­کند.

در بعد سازمانی اتصال کلیه دستگاه­ها به پنجره ملی خدمات هوشمند و مرکز ملی تبادل اطلاعات و ایجاد نوآوری در ارائه خدمات به بهینه­سازی فرایند ارائه خدمات، پایداری و استمرار ارائه خدمات هوشمند کمک نموده و استقرار حکمرانی داده در دستگاه­ها به ارتقای شفافیت سازمان­ها در ارائه خدمات می­انجامد.

 

5-                      منابع و مأخذ

[1]       ابوالمعالی، فاطمه السادات؛ دانش فرد، کرم اله؛ پور عزت، علی‌اصغر (1399). الگویی برای شناسایی پیشرانهای کاربست مدل حکومت باز در دستگاه‌های اجرایی ایران (موردمطالعه: وزارت کشور). مدیریت دولتی، 12(1)، 142- 171.

[2]       اقدسی، محمد؛ هادی‌زاده، مجید (1383). چارچوبی برای پیاده سازی دولت الکترونیک. مجله تحول اداری، دوره هفتم، شماره 43 و 44.

[3]       پوپ، ریچارد. (1400). راهنمای اجرایی دولت به­مثابه سکو. ترجمه­ی مهدی یخچالی و محمد واثقی بادی. تهران: پژوهشگاه فضای مجازی.

[4]       فراستخواه، م. (1395). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه. تهران: نشر آگاه.

[5]       فيضي، كامران؛ مقدسي، عليرضا. (1384). دولت الكترونيك؛ بازآفريني دولت در عصر اطلاعات. چاپ اول.تهران: ترمه.

[6]       قاسمی، حمید. (1400). مرجع پژوهش. تهران: اندیشه آرا.

[7]       یخچالی، مهدی؛ طهماسبی، رضا؛ لطیفی، میثم؛ فرجی ملائی، امین (1399). واکاوی ویژگی­های دولت به­مثابـه سکو بـا اسـتفاده از مرور نظام­مند و فراترکیب. مدیریت دولتی، 12(2)، 204- 237.

[8]       Journal Article: Breaugh, J., Rackwitz, M., Hammerschmid, G., Nõmmik, S., Bello, B., Boon, J., ... & Randma-Liiv, T. (2023). Deconstructing complexity: A comparative study of government collaboration in national digital platforms and smart city networks in Europe. Public Policy and Administration, 09520767231169401.

[9]       Journal Article: Bygstad, B., & D’Silva, F. (2015, November). Government as a platform: a historical and architectural analysis. In NOKOBIT, Norsk Konferanse for Organisasjoners Bruk av IT. Ålesund, Norway.

[10]       Journal Article: Bygstad, B., & D’Silva, F. (2018). The sovereign digital platform–a strategic option for societal development. In Platformization Workshop.

[11]       Journal Article: Fenwick, M., McCahery, J. A., & Vermeulen, E. P. (2019). The end of ‘corporate’governance: Hello ‘platform’governance. European Business Organization Law Review, 20, 171-199.

[12]       Journal Article: Hocevar, S. P., Jansen, E., & Thomas, G. F. (2011). Inter-organizational collaboration: Addressing the challenge. Homeland Security Affairs, 7(2).

[13]       Journal Article: Janssen, M., & Estevez, E. (2013). Lean government and platform-based governance—Doing more with less. Government Information Quarterly, 30, S1-S8.

[14]       Journal Article: Jansen, E., Hocevar, S. P., Rendon, R. G., & Thomas, G. F. (2008). Interorganizational collaborative capacity: Development of a database to refine instrumentation and explore patterns. Acquisition Research Program.

[15]       Journal Article: Kożuch, B., & Sienkiewicz-Małyjurek, K. (2016). Factors of effective inter-organizational collaboration: a framework for public management. Transylvanian Review of Administrative Sciences, (47 E).

[16]       Journal Article: Margetts, H., & Naumann, A. (2017). Government as a platform: What can Estonia show the world. Research paper, University of Oxford.

[17]       Journal Article: Millard, J. (2013, October). ICT-enabled public sector innovation: trends and prospects. In Proceedings of the 7th International Conference on Theory and Practice of Electronic Governance (pp. 77-86).

[18]       Journal Article: Millard, J. (2017). European Strategies for e-Governance to 2020 and Beyond. Government 3.0–Next Generation Government Technology Infrastructure and Services: Roadmaps, Enabling Technologies & Challenges, 1-25.

[19]       Journal Article: Millard, J. (2018). Open governance systems: Doing more with more. Government Information Quarterly, 35(4), S77-S87.

[20]       Journal Article: O'Reilly, T. (2011). Government as a Platform. Innovations: technology, governance, globalization, 6(1), 13-40.

[21]       Journal Article: Seo, H., & Myeong, S. (2020). The priority of factors of building government as a platform with analytic hierarchy process analysis. Sustainability, 12(14), 5615.

[22]       Journal Article: Seo, H., & Myeong, S. (2021). Determinant factors for adoption of government as a platform in South Korea: Mediating effects on the perception of intelligent information technology. Sustainability, 13(18), 10464.

[23]       Journal Article: Styrin, E., Mossberger, K., & Zhulin, A. (2022). Government as a platform: Intergovernmental participation for public services in the Russian Federation. Government Information Quarterly, 39(1), 101627.

[24]       Journal Article: Thompson, M., & Venters, W. (2021). Platform, or technology project? A spectrum of six strategic ‘plays’ from UK government IT initiatives and their implications for policy. Government Information Quarterly, 38(4), 101628.

[25]       Journal Article: Ungureanu, P., Bertolotti, F., & Macri, D. (2018). Brokers or platforms? A longitudinal study of how hybrid interorganizational partnerships for regional innovation deal with VUCA environments. European Journal of Innovation Management, 21(4), 636-671.

[26]       Journal Article: Upadhyay, P., Kumar, A., Dwivedi, Y. K., & Adlakha, A. (2022). Continual usage intention of platform-based governance services: A study from an emerging economy. Government Information Quarterly, 39(1), 101651.

[27]       Journal Article: Wei, F., Feng, N., Yang, S., & Zhao, Q. (2020). A conceptual framework of two-stage partner selection in platform-based innovation ecosystems for servitization. Journal of Cleaner Production, 262, 121431.

[28]       Journal Article: Zahoor, N., & Al-Tabbaa, O. (2020). Inter-organizational collaboration and SMEs’ innovation: A systematic review and future research directions. Scandinavian Journal of Management, 36(2), 101109.

[29]       Journal Article: Nezami, M. R., de Bruijne, M. L., Hertogh, M. J., & Bakker, H. L. (2023). Inter-Organizational Collaboration in Interconnected Infrastructure Projects. Sustainability, 15(8), 6721.

[30]       Journal Article: Jacobson, C., & Ok Choi, S. (2008). Success factors: public works and public‐private partnerships. International journal of public sector management, 21(6), 637-657.

[31]       Journal Article: Dietrich, P., Eskerod, P., Dalcher, D., & Sandhawalia, B. (2010). The dynamics of collaboration in multipartner projects. Project management journal, 41(4), 59-78.

[32]       Journal Article: Smith, E. M., & Thomasson, A. (2018). The use of the partnering concept for public–private collaboration: How well does it really work?. Public Organization Review, 18, 191-206.

[33]       Journal Article: Singla, P. (2018). Government as a Platform (GaaP): A New Model for Public Service Delivery (Research university in Lausanne, Switzerland).

[34]       Journal Article: Pope, R. (2024). Building the next generation of digital public services. London Publishing.

 

 

 

 

51

---