رابطه نظریه‌های اخلاقی و رفتار اخلاقی در قضاوت حسابرسان

محورهای موضوعی : حسابداری و مالی

حسین رجب دری ¹ (گروه حسابداری،واحدبندرعباس،دانشگاه آزاداسلامی،بندرعباس،ایران)
حمیدرضا وکیلی فرد ² (گروه حسابداری ومدیریت مالی،واحدعلوم وتحقیقات،دانشگاه آزاداسلامی،تهران،ایران)
حجت الله سالاری ³ (گروه حسابداری، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس، ایران)
علی امیری ⁴ (گروه حسابداری، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/10/25 تاریخ پذیرش : 1400/12/28 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: معادلات ساختاری, حسابرسی, رفتار اخلاقی, واژه‌های کلیدی: نظریه اخلاقی,

چکیده مقاله :

چکیدههدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه نظریه‌های اخلاقی و رفتار اخلاقی در قضاوت حسابرسان است. رفتار اخلاقی موضوعی مهم و حیاتی برای حرفه حسابرسی است که بدون وجود آن، اعتماد عمومی نسبت به حرفه مخدوش خواهد شد و آثار زیانباری متوجه حرفه می‌شود. این پژوهش کاربردی و از نوع توصیفی- همبستگی بوده و جامعه آن شامل حسابرسان مختلف کشور است که 164 نفر از آنان با استفاده از نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای آزمون فرضیه‌ها نیز از تحلیل معادلات ساختاری و نرم‌افزار Smart PLS استفاده ‌شد. یافته‌های کلی پژوهش نشان میدهد که بین نظریه‌های موردبررسی و رفتار اخلاقی در حسابرسان رابطه معناداری در سطح 77 درصد وجود دارد. همچنین، سایر یافته‌ها نشان داد که نظریه‌های دیگر گرایی (22 درصد)، عدالت گرایی (29 درصد)، خیر گرایی (58 درصد) و فضیلت محور (21 درصد) رابطه مثبت و معناداری با رفتار اخلاقی در حسابرسان دارد. افزون بر آن، رابطه معناداری بین نظریه‌های وظیفه گرایی و سودگرایی با رفتار اخلاقی در حسابرسان مشاهده نشد. بررسی متغیرهای کنترلی نیز نشان داد که بین سن و جنسیت و رفتار اخلاقی حسابرسان رابطه معناداری وجود ندارد. با توجه به اهمیت اخلاق حرفه‌ای در حسابرسی و اهمیت فلسفه اخلاق و نظریه‌های اخلاقی در راستای گسترش اخلاق حرفه‌ای، ضروری است این موضوع موردتوجه بیشتری قرار گیرد تا بتوان در آینده سطح اخلاق حرفه را افزایش داد..

چکیده انگلیسی:

AbstractThe purpose of this study is to investigate the relationship between ethical theories and ethical behavior in auditors' judgments. Ethical behavior is an important and vital issue for the auditing profession, without which public trust in the profession will be damaged and harmful effects will be felt on the profession. This research is an applied and descriptive-correlational study and its population include various auditors in the country, 164 of whom were selected using simple random sampling. Structural equation analysis and Smart PLS software were used to test the hypotheses. The general findings of the study show that there is a significant relationship between the theories under review and ethical behavior in auditors at the level of 77%. Also, the findings showed that other theories of altruism (22%), justice (29%), benevolence (58%), and virtue (21%) have a positive and significant relationship with ethical behavior in auditors. Also, there was no significant relationship between theories of conscientiousness and utilitarianism with ethical behavior in auditors. Examination of control variables also showed that there is no significant relationship between age and gender and the ethical behavior of auditors. Given the importance of professional ethics in auditing and the importance of philosophy of ethics and ethical theories to promote professional ethics, it is necessary to pay more attention to this issue to increase the level of professional ethics in the future.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع
قرآن کریم.
ادواردز، پل، (۱۳۹۲)، "دانشنامه فلسفه اخلاق"، ترجمه انشاالله رحمتی. تهران: سوفیا.
ارسطو، (۱۳۸۹)، "اخلاق نیکوماخوس"، ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
 آذر، عادل، الهه قنواتی و رسول غلام‌زاده، (1391)، "مدلسازی مسیری - ساختاری در مدیریت: کاربرد نرم‌افزار SmartPLS"، تهران: نگاه دانش.
آقایی، محمدعلی و رضا حصارزاده، (1391)، "الگوسازی مفهومی اخلاق در حسابداری و پیمایش دیدگاه حسابداران"، اخلاق در علوم و فناوری، 7 (3)، صص 52- 61.
باغومیان، رافیک، الهام رجبدری و حسین رجبدری، (1399)، "اخلاق در حسابداری"، بندرعباس: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس.
بهشتی، یعقوب و رمضانعلی رؤیایی، (1396)، "بررسی رابطه بین فلسفه اخلاق فردی و نگرش فرار مالیاتی"، حسابداری ارزشی و رفتاری، 1 (4)، صص 247- 275.
حاجیها، زهره و حسین رجب‌دری، (1397)، "رابطه اخلاق کار اسلامی و اخلاق حرفه‌ای در مدرسان حسابداری"، اسلام و مدیریت، 6 (12)، صص 139- 156.
حسنقلی‌پور، طهمورث، محمود دهقان‌نیری و سیدمهدی میرمهدی، (1390)، "بررسی عوامل مؤثر بر نگرش اخلاقی دانشجویان مدیریت"، اخلاق در علوم و فناوری، 6 (3)، صص 64- 75.
دازه، نوشین و منصور گرکز، (1394)، "رابطه بین استدلال اخلاقی، طرز تفکر، نیت و تمایل اخلاقی حسابداران رسمی"، اخلاق در علوم و فناوری، 10 (1)، صص 15- 123.
رجب‌دری، حسین، حمیدرضا وکیلیفرد، حجتالله سالاری و علی امیری، (1399)، "شناسایی و بررسی اهمیت نظریه‌های اخلاقی در حسابرسی از دیدگاه خبرگان و فعالان حرفه‌ای"، اخلاق در علوم و فناوری، 15 (2)، صص 37-44.
رضاپور، نرگس و علی ثقفی، (1392)، "عدالت در تدوین استانداردهای حسابداری"، مطالعات حسابداری و حسابرسی، 2 (7)، صص 20-42.
رؤیایی، رمضانعلی، قدرت‌الله طالب‌نیا، یحیی حساس‌یگانه و صابر جلیلی، (1391)، "ادراک حسابرسان از رهبری مورد اعتماد و فرهنگ اخلاق محور بر رفتارهای کاهنده کیفیت حسابرسی"، علوم مدیریت ایران، 7 (25)، صص 1-20.
رؤیایی، رمضانعلی و محمد ابراهیمی، (1394)، "بررسی تأثیر ویژگیهای کمیته حسابرسی بر سطح افشای داوطلبانه اخلاق"، حسابداری مالی، 7 (25)، صص 71- 88.
ریچلز، جیمز، (1387)، "فلسفه اخلاق"، ترجمه آرش اخگری. تهران: انتشارات حکمت.
فرانکنا، ویلیام‌کی، (۱۳۹۲)، گفلسفه اخلاق"، ترجمه هادی صادقی. قم: انتشارات طه.
فروغی، داریوش، علیرضا جعفری و رحمت‌الله نادریبنی، (1393)، "عوامل مؤثر بر قضاوتهای اخلاقی در بین جامعه حسابداران رسمی ایران"، حسابداری مالی، 6 (22)، صص 114- 133.
فیضی، کامران، محمدتقی تقویفرد، جهانیار بامدادصوفی و حسین وحیدی، (1397)، "چهارچوب مفهومی مؤلفه‌های آموزشی فناوری تولید الکترونیکی جهت آموزش مهندسان با بهره‌گیری از مدل‌سازی معادلات ساختاری"، آموزش مهندسی ایران، 20 (78)، صص 17-36.
قنبری، سیروس، مژگان درخشان، خلیل زندی و حامد سیفپناهی، (1395)، "ساختار عاملی و همسانی درونی پرسشنامه اخلاق و فضیلت سازمانی"، اخلاق در علوم و فناوری، 11 (3)، صص 69- 76.
کاظمیعلوم، مهدی، مصطفی عبدی و زهرا حیدریمعقول، (1397)، "کارکرد اخلاقی تئوری عدالت در حسابداری"، پژوهش حسابداری و حسابرسی، 8 (1)، صص 111-127.
گنسلر، هری‌جی (۱۳۹۰)، "درآمدی بر فلسفه اخلاق معاصر"، ترجمه مهدی اخوان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لاریدشتبیاض، محمود، زهرا مرویانحسینی، مهسا بهنامراد و علی شیرزاد، (1395)، "بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر اخلاق فضیلت مدار حسابرسان"، مجموعه مقالات اولین همایش ملی حسابرسی و نظارت مالی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
محقق‌نیا، محمدجواد و کامران ناصری، (1392)، "اخلاق حسابداری با تأکید بر دیدگاه اسلامی"، مجموعه مقالات یازدهمین همایش ملی حسابداری ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
مدرس، احمد و زهرا دیانتی‌دیلمی، (1385)، "استفاده از الگوی امتیازنامه متوازن در حرفه حسابداری برای حفظ منافع عمومی و ارتقای اخلاق حرفه‌ای"، دانش حسابرسی، 21، صص 4- 15.
مشغولیچافی، رحمت، محمود صمدیلرگانی و عبدالصمد خلعتبریلیماکی، (1400)، "الگوی تصمیم‌گیری اخلاقی یکپارچه در جامعه حسابداران رسمی با استفاده از نظریه داده‌بنیاد"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 10 (38)، صص 223-239.
موسوی، فرانک، امیر وشنی، فرهاد حیدری، نوشین محمدی، فرشاد سلیمانی و محمد قیصرزاده، (1395)، "اخلاق حرفه‌ای مدیران آموزشی"، اخلاق در علوم و فناوری، 11 (4)، صص 58- 65.
مؤمنی، منصور و علی فعال‌قیومی، (1389)، "تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS"، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتاب نو.
نمازی، محمد و حسین رجب‌دری، (1396)، "بررسی تعامل سازه‌های الگوی توسعه پایدار اخلاق حرفه‌ای حسابداری با استفاده از فن دیمتل"، پژوهش‌های حسابداری مالی، 9 (31)، صص 71- 90.
نمازی، محمد و حسین رجب‌دری، (1397 الف)،"اخلاق حرفه‌ای حسابرسی در ایران: تحلیل محتوا"، مطالعات تجربی حسابداری مالی، 15 (59)، صص 1-34.
نمازی، محمد و حسین رجب‌دری، (1397 ب)، "آزمون الگوی کاربردی توسعه پایدار اخلاق حرفه‌ای حسابداری در ایران با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 11 (43)، صص 1-26.
نمازی، محمد و حسین رجبدری، (1399)، "نظریه‌ها و کاربردهای اخلاق حرفه‌ای حسابداری"، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نمازی، محمد، حسین رجب‌دری و اعظم روستامیمندی، (1396)، "تدوین الگوی توسعه پایدار اخلاق حرفه‌ای حسابداری"، اخلاق در علوم و فناوری، 12 (4)، صص 70- 80.
نمازی، محمد، علیرضا ممتازیان و حسین رجب‌دری، (1398)، "رابطه اخلاق و سازه‌های جامعه‌شناختی با سرمایه فکری"، اخلاق در علوم و فناوری، 15 (4)، صص 78- 85.
نمازی، محمد و گروه علمی، (1392)، "حسابداری مدیریت استراتژیک: از تئوری تا عمل"، تهران: سمت.

Al-Aidaros, A., Mohd, F., and Idris, Sh. (2013), “Ethics and Ethical Theories from an Islamic Perspective”, International Journal of Islamic Thought, 4, PP. 1- 13.

Al-Qaradawi, Y. (1996), “The General Characteristics of Islam (9th^ed.)”, Beirut: Darul Al-Ressalh Publication.

Barrow R. (2007), “An Introduction to Moral Philosophy and Moral Education”, USA: Routledge.

Betz, M., O’Connell, L., and Shepard, J. (1989), “Gender Differences in Proclivity for Unethical Behavior”, Journal of Business Ethics, 8, PP. 321-324.

Dahl, J.G., Mandell, M.P., and Barton, M. (1988), “Ethical Frameworks of “Tomorrow’s Business Leaders”, International Journal of Value-Based Management, 1 (2), PP. 65-81.

Duska, R., Duska, B., and Kury, K. (2018), Accounting Ethics, Third Edition, UK: John Wiley & Sons.

Eynon, G., Hill, N.T., and Stevens, K. (1997), “Factors That Influence the Moral Reasoning Abilities of Accountants: Implications for Universities and the Profession”, Journal of Business Ethics, 16, PP. 1297-1309.

Fornell, C., and Larcker, D. (1981), “Evaluating Structural Equation Models with Unobservable and Measuring Error”, Journal of High Technology Management Reasearch, PP. 39-50.

Gambling, T.E., and Karim, R. (1991), “Business and Accounting Ethics in Islam”, London: Mansell.

Glover, S.H., Bumpus, M.A., Logan, J.E., and Ciesla, J. (1997), “Re-examining the Influence of Individualvalues on Ethical Decision Making”, Journal of Business Ethics, 16(13), PP. 1319-1329.

Hadi, S.H., Permanasari, A.E., Hartanto, R., Sakkinah, I., Sholihin, M., Sari, R., and Haniffa, R. (2021), “Developing Augmented Reality-based Learning Media and Users’ Intention to Use It for Teaching Accounting Ethics”, Education and Information Technologies, Special Issue on: The Frontiers of Augmented and Mixed Reality in all Levels of Education, PP. 1- 28.

Hair, J., Sarstedt, M., Ringle, C., and Mena, J. (2012), “An Assessment of the Use if Partial Least Squares Structural Equation Modeling in Marketing Research”, Journal of the Academy of Marketing Science, 40 (3), PP. 414-433.

Hermawan, M., and Kokthunarina, K. (2019), “Factors Influencing Accounting Students’ Perception of Accounting Ethics; an Empirical Study in Indonesia”, Jurnal Akuntansi Dan Bisnis, 18 (2), PP. 88- 97.

Jinseok, S., Chun, Y., Shin, J., and Min Soo, K. (2013), “How Does Corporate Ethics Contribute to Firm Financial Performance? The Mediating Role of Collective Organizational Commitment and Organizational Citizenship Behavior”, Journal of Management, 39 (4), PP. 853-877.

Liu, Y., Zhao, S., Li, R., Zhou, L., and Tian, F. (2018), “The Relationship between Organizational Identification and Internal Whistle-blowing: The Joint Moderating Effects of Perceived Ethical Climate and Proactive Personality”, Review of Managerial Science, 12 (1), PP. 113- 134.

McCabe, D.L., Dukerich, J.M., and J Dutton, J. (1991), “Context, Values and Moral Dilemmas: Comparing Thechoices of Business and Law School Students”, Journal of Business Ethics, 10, PP. 951-960.

McCuddy, M.K., and Perry, B.L. (1996), “Selected Individualdifferences and Collegians Ethical Beliefs”, Journal of Business Ethics, 15(3), PP. 261-72.

McNeel, S.P. (1994), “College Teaching and Student moral Development”, In J. R. Rest and D. Narvaez (Eds.). Moral Development in the Professions. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum, PP. 27-50.

Mohammed, A. (2005), The Relationship between Islamic Rules and Accountants’ Ethics, Yemen: Hadhramout.

Patterson, D.M. (2001), “Causal Effects of Regulatory, Organizational and Personal Factors on Ethicalsensitivity”, Journal of Business Ethics, 30 (2), PP. 123-59.

Rachels, J., and Rachels, S. (1993), “The Elements of Moral Philosophy”, New York: McGraw-Hill.

Ratnaningsih, R., and Linda Diana, A. (2020), “The Effect of Accountant Professional Ethic’s Education and Religiosity on Student’s Perception of Accountant’s Ethical Behavior (Study on Indonesia College of Economics Bachelor of Accounting Students)”, Advances in Economics, Business and Management Research, 127, PP. 1-4.

Rawls, J. (1971), “A Theory of Justice”, USA: Belknap Press.

Roxas, M.L., Stoneback, J.Y. (2004), “The Importance of Gender Across Cultures in Ethical Decision-making”, Journal of Business Ethics, 50(2), PP. 149-65.

Ruegger, D., and King, E. (1992), “A Study of the Effect of Age and Gender Upon Student Business Ethics”, Journal of Business Ethics, 11, PP. 179-186.

Safakli, O.W. (2011), “Ethical Perceptions: Do They Differentiate in Respect to Demographics, Impactsatisfaction and Subsequent Word of Mouth?”, African Journal of Business Management, 5(2), PP. 285-293.

Schultz, O., Tran, D. (2015), “Business Ethics and the Influence on the Development of Intellectual Capital: A Study of the Auditing Profession, Master Thesis of Kristianstad University”, Section for Health and Society.

Shukla, A., and Srivastava, R. (2017), “Influence of Ethical Ideology on Job Stress”, Asian Journal of Business Ethics, 6 (2), PP. 233- 254.

Sidani, Y., Zbib, I., Rawwas, M., and Moussawer, T. (2009), “Gender, Age, and Ethical Sensitivity: the Case of Lebanese Workers”, Gender in Management: AnInternational Journal, 24 (3), PP. 211-227.

Svanberg, J., and Öhman, P. (2016), “Does Ethical Culture in Audit Firms Support Auditor Objectivity?”, Accounting in Europe, 13 (1), PP. 65-79.

Taylor, P. (1975), “Principles of Ethics”, Encino.Dickenson

Thoma, S.J. (1986), “Estimating Gender Differences in the Comprehension and Preference of Moral Issues”, Developmental Review, 6, PP. 165-180.

Tronto, J.C. (1993), “Moral Boundaries: Apolitical Argument for an Ethic of Care”, Routledge, New York, NY.

Udry JR (2001), “Feminist Critic’s Uncoverdeterminism, Positivism, and Antiquated Theory”, American Sociological Review, 66 (4), PP. 611-8

Velasquez, M. (2006), “Business Ethics: Concepts & Cases (6th^ed.)”, London: Person Education International.

Wetzels, M., Odekkerken-Schroder, G. and Van Oppen, C. (2009), “Using PLS Path Modeling for Assessing Hierarchical Construct Models: Guidelines and Empirical Illustration”, MIS Quarterly, 33(1), PP. 177.

Yunanda, R., and Majid, N. (2011), “The Contribution of Islamic Ethics towards Ethical Accounting Practice”, Issues in Social and Environmental Accounting, 5 (1-2), PP. 124-137.