طراحی مدل ریسک پذیری سرمایه گذاران حقیقی در بازارسرمایه با رویکرد فرا ترکیب

محورهای موضوعی : فصلنامه تحلیل بازار سرمایه

حمید عباسی ¹ , امیر محمدزاده ^{2 *} , محسن ترابیان ³

1 - دانشجوی دکتری مهندسی مالی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
2 - دانشیار و عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد قزوین
3 - استادیار گروه ریاضی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین

تاریخ دریافت : 1403/09/27 تاریخ پذیرش : 1404/02/15 تاریخ انتشار : 1404/06/24

کلید واژه: ریسک پذیری, مالی رفتاری, رویکرد فراترکیب, سرمایه گذاران حقیقی,

چکیده مقاله :

برای تحلیل و درک عمیق‌تری از رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه، شناسایی عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شناخت و درک این عوامل به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به‌طور مؤثری ریسک‌های موجود را مدیریت کرده و تصمیمات بهتری اتخاذ نمایند. به دلیل ماهیت کیفی موضوع و همچنین داده‌های کیفی آن، از ابزار فراترکیب و روش هفت مرحله‌ای ساندلوسکی و باروسو استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش ، شامل کتاب‌ها و مقاله‌های مرتبط با مبحث پژوهش در بازه زمانی ده ساله بین سال‌های 1393 الی 1402 شمسی و 2014 تا 2023 میلادی می‌باشد. پس از تعیین پروتکل جستجو و شاخص‌های انتخاب مقالات، در نهایت 69 مقاله انتخاب شدند و ارزیابی مقالات انتخاب شده منجر به شناسایی هشت مؤلفه اصلی به همراه شاخصه‌های اندازه‌گیری مربوط به هر مؤلفه گردید. برای سنجش پایایی تحقیق از ضریب کاپا استفاده شده که مقدار آن برابر با 72/ 0 به دست آمد. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه شامل: عوامل شخصی، سوگیری و خطاهای شناختی، شخصیت، هوش هیجانی، سوگیری‌های عاطفی و احساسی، اعتماد به نفس، سوگیری‌های اجتماعی و فرهنگی و دانش مالی می‌باشند. در نهایت، با استفاده از آنتروپی شانون، جایگاه و تأثیر هر یک از عوامل فرعی مورد ارزیابی قرار گرفت.

چکیده انگلیسی:

For a deeper analysis and understanding of the behavior of real investors in the capital market, it is of particular importance to identify the factors affecting investors' risk tolerance. Understanding and understanding these factors allows investors to effectively manage existing risks and make better decisions. Due to the qualitative nature of the subject and its qualitative data, the meta-synthesis tool and the seven-step method of Sandelowski and Barroso were used. The statistical population of the research includes books and articles related to the research topic in the ten-year period between 1393 and 1402 and 2014 to 2023. After determining the search protocol and article selection indicators, 69 articles were finally selected, and the evaluation of the selected articles led to the identification of eight main components along with the measurement indicators related to each component. The kappa coefficient was used to measure the reliability of the research, and its value was obtained as 0.72. The research findings show that the factors affecting investors' risk-taking in the capital market include: personal factors, cognitive biases and errors, personality, emotional intelligence, emotional and sentimental biases, self-confidence, social and cultural biases, and financial knowledge. Finally, using Shannon entropy, the position and impact of each of the sub-factors were evaluate

منابع و مأخذ:

ابراهیمی سروعلیا، محمدحسن و صابونچی امین (1398) نقش عوامل جمعیت شناختی در تبیین تحمل ریسک سرمایه‌گذاران حقیقی و رفتار ریسک‌پذیری آنان. دانش سرمایه‌گذاری، 8(32), 217-234.‎
ابراهیمی، سید کاظم، بهرامی نسب، علی و پروانه، صدیقه. (1397). تأثیر رقابت در بازار محصول بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی. پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی، 10(40)، 171-186.
اسلامی بیدگلی، غلام‌رضا و حمیدرضـا کرد لویی (1389). مـالی رفتـاري، مرحله‌ای گذر از مالی استاندارد تـا نوروفاینـانس، فصلنامه‌ی علمـی – پژوهشـی مهندسـی مـالی و مدیریت پرتفوي، سال اول، شماره‌ی اول،19-36.
اشعری، خدابخش، روشنک خمامی (1401). بررسی تأثیر ویژگی‌های شخصیتی و هوش هیجانی بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران. مطالعات حسابداری و حسابرسی، 11(43), 105-120.
آذر، عادل. (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوی. علوم انسانی الزهرا، 11(37-38)، 1-18.
آرین تبار,احمد.(1400).ویژگی های سرمایه گذاران و ریسک پذیری مالی در بازار سرمایه.تحلیل بازار سرمایه,2(1),87-166.
باباجانی، جعفر، بولو، قاسم، قربانی زاده، وجه اله و جوادی پور، علیرضا. (1401). چارچوب ارزیابی عملکرد کمیته حسابرسی با استفاده از روش فراترکیب. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(56)، 1-49.
باقرنیائی سعدآبادی، فاطمه، فرهادیان، علی (1402). طراحی نظام تورش های رفتاری سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد فراترکیب. پژوهش‌های مدیریت راهبردی، 29(90), 13-41.
برهانیان قناد، علیرضا، قدرتی قزاآنی، حسن، جباری، حسین، پناهیان، حسین. (1403). ارزیابی رفتار رمه وار سرمایه‌گذاران فردی در بازار سرمایه ایران و عوامل موثر بر آن بارویکرد شبکه پیچیده. دانش سرمایه‌گذاری، 13(51), 689-710.
بیات، علی، آب چر، بهجت. (1396). تأثیر حرفه‌ای‌گرایی و سبک‌های تصمیم‌گیری بر سطح ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران. مجله دانش حسابداری، 8(2), 133-157.
تهرانی، رضا، خوشنود، مهدی (1384). شناسايی گروه‌های تأثیرگذار بر تصمیم خریدوفروش سهام سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار. مجله فرهنگ مديريت، ش 61، 463-419.
جعفری نژاد، محبوبه و فرید، داریوش (1394)، بررسی درجه ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار، چهارمین کنفرانس ملی مدیریت و حسابداری، تهران.
حبیبی، آرش (1392) برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی. نشر الکترونیک پارس مدیر.
حبیبی، آرش؛ کلاهی، بهاره (1401) مدل یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی. تهران: جهاد دانشگاهی، چاپ دوم.
حسن زاده، آتنا، دهقان، عبدالمجید و علیخانی، محسن. (1398). تأثیر سواد مالی و درک ریسک بر انتخاب سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران. مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار (مدیریت پرتفوی)، 10(41)، 90-108.
حميد كاكائی، آزاده محمدیان، پروین عباسی، مجید مومنی. (1400). بررسی ارتباط عوامل فردی با رفتارهای مالی سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار ایران. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 5(16), 126-135.
حیدری، مهدی، مرعشی، علی. (1403). ایده‌های برتر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ایران. تحقیقات مالی، 26(3), 579-597.
خاکی، غلامرضا (1387). روش تحقیق در مدیریت، تهران مرکز انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
خسروانی، آرزو، طالب نیا، صراف. (1399). بررسی تاثیر عوامل اجتماعی بر رفتار سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران. خط مشی گذاری عمومی در مدیریت,11 (37), 39-50.
داودی، اکرم؛ خوزین، علی و نادریان، آرش. (1401) تمایلات سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه: تحلیل بازگشتی، علل و عوامل آن. مجله توسعه و سرمایه (2) 7، 191-212.
داوودی و مبارکی، (1395). بررسی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر رفتار ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از تکنیک تحلیلی پوششی داده‌ها. مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، 3(2), 135-155.‎
روغنی‌زاده ‌مرجان، (1395). عوامل، ویژگی‌های رفتاری و تیپ شخصیتی مؤثر بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار در بورس اوراق بهادار. مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، 6(2), 92-103.‎
رهنمای رودپشتی، فریدون، ناطق گلستان، احمد، یعقوب نژاد، احمد. (1393). ارائه الگوی ذهنی ادراک ریسک سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران. دانش سرمایه‌گذاری، 4(13), 195-216.
رهنمای رودپشتی، فریدون؛ زندیه، وحید (1391) مالی رفتاری و مالی عصبی پارادایم نوین مالی از تئوری تا عمل، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
سعدی، رسول، قلی پور، آرین و قلی پور، فتانه. (1389). بررسی اثرات شخصیت سرمایه‌گذاران و خطاهای ادراکی در سرمایه‌گذاری آن‌ها در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات مالی، 12(29)،
شنایی,سیدنجیب الله,ذبیحی,علی,شورورزی,محمدرضا.(1403).شناسایی و تحلیل پیشران های کلیدی موثر بر ظرفیت ریسک‌پذیری سرمایه گذاران حقیقی با رویکرد آینده پژوهی.تحلیل بازار سرمایه,1(4),86-126.
شنائی، سیدنجیب اله، ذبیحی، شورورزی (1402). طراحی الگوی ظرفیت ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی با رویکرد داده بنیاد. توسعه و سرمایه:8 (2) 247-269.
عبادی، جعفر، الهی، ناصر هوشمند گهر، سعیده. (1399). ریسک سیستمی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک. نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 7(2), 199-222.
عبدالرحیمیان، ترابی، ‌تقی، صادقی‌شریف، ‌سید‌جلال، دارابی و ‌رویا، (1398). شناسایی عوامل موثر بر رفتار تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حقیقی و ارایه الگوی مرتبط با استفاده از رویکرد تحقیق ترکیبی (شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران). مدیریت فردا، 58(18), 163-176.
عین آبادی، خوش‌فطرت، باباخانی قاضی جهانی. (1401). بررسی ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بازارهای مالی و ارتباط آن باسواد مالی. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 5(72), 86-95.
غیور باغبانی، سید مرتضی، بهبودی، امید. (1396). عوامل مؤثر در بروز رفتار سرمایه‌گذاران با رویکرد پدیدار نگاری. مدیریت دارایی و تامین مالی، 5(3), 57-76.
فرج زاده دهکردی، حسن، فغفورمغربی، یگانه. (1401). تبیین عوامل تاثیرگذار بر کیفیت قضاوت و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری با اتکا بر دیدگاه‌های روان‌شناسی شناختی. دو فصلنامه علمی حسابداری ارزشی و رفتاری، 7(13), 399-429.
فرهادی، محسن دعائی میثم. (1400). مدل‌سازی تمایلات سرمایه‌گذاران با تأکید بر عوامل روان‌شناختی با استفاده روش دلفی فازی و دیمتل. پیشرفت‌های مالی و سرمایه‌گذاری، 2(5), 144-113.
فلاح شمس لیالستانی، میرفیض، قالیباف اصل، حسن و سرابی نوبخت، سمیرا. (1389). بررسی اثر تجربه بر ریسک‌پذیری، بیش اطمینانی و رفتار توده‌وار مدیران شرکت‌های سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران. بورس اوراق بهادار، 3(12)، 25-41.
قالمق، کریم، یعقوب نژاد، احمد، فلاح شمس، میر فیض. (1395). تأثیر سواد مالی بر خورش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران. چشم‌انداز مدیریت مالی، 6(16), 75-94.
قربانی بجندی، شهلا. شاهوردیانی، شادی. (1399). عوامل رفتاری موثر بر رفتار سرمایه‌گذاران در فرهنگ‌های مختلف ایران. دانش سرمایه‌گذاری، 9(35)، 121-132.
قیصری، روح اله، صالحی، اله کرم، قبادی، صغری. (1400). بررسی نقش دانش مالی سرمایه‌گذاران بر رفتار مالی در بازار سرمایه ایران. اقتصاد مالی، 15(54), 325-355.
كاكائی ح. محمدیان آ. عباسی پ. مومنی م. (1400). بررسی ارتباط عوامل فردی با رفتارهای مالی سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار ایران. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 5(16), 126-135.
لاری سمنانی (1397). بررسی تأثیر حالت‌های روحی در ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران. مدیریت دارایی و تامین مالی، 6(1), 107-120.‎
محمدی‌پور، ‌رحمت‌اله، رحمانی‌نوروزآباد، ‌سامان. (1396). ارزیابی عوامل رفتاری موثر بر تصمیمات سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. مطالعات کمی در مدیریت، 25(7), 167-186.
ملائی، یاسمن (1399) بررسی تأثیر عوامل رفتاری در تصمیمات سرمایه‌گذاران حاضر در بورس اوراق بهادار تهران همایش ملی رویکردهای نوین مدیریت در مطالعات میان‌رشته‌ای، تهران.
میربزرگی، سید پوریا، وهمکاران (1401). تبیین الگوی مناسب قدرت ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بر اساس ویژگی‌های شخصیتی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53), 135-162.
میرزازاده، یزدانی، خان محمدی، محمد حامد، محمودیان دستنائی. (1402). بررسی نقش میانجیگری عوامل موثر بر رفتار (ریسک‌پذیری، اعتمادبه‌نفس و تفکر استراتژیک) در رابطه بین هوش هیجانی و کیفیت قضاوت و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران. دانش سرمایه‌گذاری، 12(48), 637-670.
میرهاشمی نسب، سیدامیرحسین، محمدزاده، امیر، محمدنوربخش لنگرودی و آخوندی (1398). ارایه مدلی برای بررسی تاثیرات ترکیبی ریسک‌پذیری، ویژگی‌های فردی و فرهنگی بر بروز رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. نشریه چشم‌انداز مدیریت مالی، 9(28), 65-90.
نايب محسني، شيدا؛ خليفه سلطاني، سيد احمد و حجازي، رضوان (1400). تدوين مدل رفتاري تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران فـردي در بازار سرمايه ايران. تحقيقات مالي، 23(4)،652-625.
نظری، شیرزادی و قیافه داودی. (1393). بررسی «اثر پولِ‏ برد» در میان سرمایه‌گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات مالی، 16(1), 147-162.
نظری‌پور، محمد، زکی‌زاده، افشار، عزیزالله، محمدی احمد (1399). بررسی رفتار سرمایه‌گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران بر اساس مدل پنج تیپ شخصیتی. فصلنامه ایده‌های نوین روانشناسی، 6(10), 1-4.‎
نظري پور، محمد و زكي زاده، بابك (1401). اثر تعديلي ویژگی‌های شخصيتي سرمایه‌گذاران بر رابطه بين استفاده از مشاوره مـالي و رفتار معاملاتي. تحقيقات مالي، 24(4)، 655-678.
نورائی، محمدی ملقرنی، عطاالله، نوروش، بهمن پور، کاوه. (1399). ریسک‌پذیری و خوش‌بینی مدیران: تحلیل مدل مالی عصبی بر مبنای سنجش هورمون‌ها. حسابداری مدیریت، 14(48), 215-231.




Aguirre, R. T. & Bolton, K. W., (2014) Qualitative interpretive meta-synthesis in social work research: Uncharted territory. Journal of Social Work, 14(3), p. 279–294.
Ahmad, Z., Ibrahim, H., & Tuyon, J. (2017). Institutional investor behavioral biases: syntheses of theory and evidence. Management Research Review, 40(5), 578-603.doi:10.1108/MRR-04-2016-0091.
Akhtar, F., & Das, N. (2020). Investor personality and investment performance: from the perspective of psychological traits. Qualitative Research in financial markets, 12(3), 333-352.
Akhtar, M., & Malik, M. U. (2023). Personality traits and investor risk behavior: moderating role of financial literacy. Managerial Finance, 49(5), 884-905.
Aren, S., & Canikli, S. (2018). The effect of financial literacy and risk perception on investment choices of individual investors. In 8th International Conference on Leadership, Technology, Innovation and Business Management, July (pp. 12-14).
Aziz, B., & Khan, A. (2016). Behavioral factors influencing individual investor’s investment decision and performance, Evidence from Pakistan Stock Exchange. International journal of research in finance and marketing, 6(7), 74-86.
Baker, H. K., & Ricciardi, V. (2015). Understanding behavioral aspects of financial planning and investing. Journal of financial Planning, 28(3), 22-26.
Baker, H. K., Nofsinger, J. R., & Spieler, A. C. (2020). Using Mutual Funds and ETFs to Achieve Your Financial Goals. In The Savvy Investor's Guide to Building Wealth Through Traditional Investments (pp. 125-158). Emerald Publishing Limited.
Baltes, L. P. (2015). Content marketing-the fundamental tool of digital marketing. Bulletin of the Transilvania University of Brasov. Series V: Economic Sciences, 111-118.
Barberis, N., & Thaler, R. (2003). A survey of behavioral finance. Handbook of the Economics of Finance, 1, 1053-1128
Bechler, C.J., Lutfeali, S., Huang, S.C. and Morris, J.I., 2024. Working hard for money decreases risk tolerance. Journal of Consumer Psychology, 34(1), pp.110-118.
Bondas, T. & Hall, E., (2007). A decade of meta synthesis research in health sciences: A meta‐method. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well‐being, Volume 2, p. 101–113.
Brooks, C. and Williams, L., 2021. The impact of personality traits on attitude to financial risk. Research in International Business and Finance, 58, p.101501.
Brooks, C., & Williams, L. (2021). The impact of personality traits on attitude to financial risk. Research in International Business and Finance, 58, 101501.
Brooks, C., Sangiorgi, I., Hillenbrand, C., & Money, K. (2018). Why are older investors less willing to take financial risks? International Review of Financial Analysis, 56, 52-72.
Bubb, R., & Catan, E. M. (2022). The party structure of mutual funds. The Review of Financial Studies, 35(6), 2839-2878.
Bucciol, A., Hu, A., & Zarri, L. (2019). The effects of prior outcomes on managerial risk taking: Evidence from Italian professional soccer. Journal of Economic Psychology, 75, 102090.
Chandra, S., Verma, S., Lim, W. M., Kumar, S., & Donthu, N. (2022). Personalization in personalized marketing: Trends and ways forward. Psychology & Marketing, 39(8), 1529-1562.
Chang, Y.Y., Faff, R.W., & Hwang, C.Y. (2009). Does investor sentiment impact global equity markets? Asian Finance Association Conference Paper.
Christelis, D., Dobrescu, L.I. and Motta, A., 2020. Early life conditions and financial risk-taking in older age. The Journal of the Economics of Ageing, 17, p.100266.
Cooper, H., 1998. Synthesizing Research: A Guide for Literature Reviews. Vol 2. London: Sage. Cooper, H., (2016). Research Synthesis and Meta-Analysis: A Step-by-Step Approach. London: SAGE.
Costa, P.T., & McCrae, R.R. (2003). NEO-FFI: NEO five factor inventory, psychological assessment resources, Lutz, FL.
Curtis, Q. (2019), “Costs, Conflicts, and College Savings: Evaluating Section 529 Savings Plans”, Virginia Law and Economics Research Paper, PP.
De Bortoli, D., da Costa Jr, N., Goulart, M., & Campara, J. (2019). Personality traits and investor profile analysis: A behavioral finance study. PloS one, 14(3), e0214062.
Diacon, S.R. & C. Ennew.(2001), "Consumer perceptions of financial risk", Geneva Papers on Risk and Insurance: Issues and Practice, 2001, Vol. 26 No. 3.
Duckworth, A., & Weir, D. (2011). Personality and response to the financial crisis. Michigan retirement research center research paper No. WP, 260.
‎Ekholm, A., & Pasternack, D. (2008). Overconfidence and investor size. European financial management, 14(1), 82-98.
Epstein, L.G., Schneider, M. (2008). Ambiguity, information quality, and asset pricing. The Journal of Finance, 63(1), 197-228.
Erwin, E. J., Brotherson, M. J. & Summers, J. A., (2011). Understanding Qualitative Metasynthesis: Issues and Opportunities in Early Childhood Intervention Research. Journal of Early Intervention, 33(3), pp. 186- 200.
Figner, B., & Weber, E.U. (2011). Who takes risks when and why? Determinants of risk taking. Current Directions in Psychological Science, 20(4), 211-216 DOI: 10.1177/0963721411415790.
Figner, B., Mackinlay, R.J., Wilkening, F., & Weber, E.U. (2009). Affective and deliberative processes in risky choice: Age differences in risk taking in the Columbia Card Task. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, (35), 709–730 https://doi.org/10.1037/a0014983.
Finfgeld-Connett, D. (2018). A guide to qualitative meta-synthesis. New York, NY, USA: Routledge.
Finfgeld-Connett, D., (2006). Meta-synthesis of Qualitative Health Research: A Practical Guide to Meta-Analysis and Meta-Synthesis. Vol 3. London: Sage.
Firth, C., Stewart, N., Antoniou, C. and Leake, D., 2023. The effects of personality and IQ on portfolio outcomes. Finance Research Letters, 51, p.103464.
Fischer, R. & Gerhardt, R. (2007). The missing link between investors and portfolios: introducing financial advice. E-Finance Lab, Frankfurt am Main, Working Paper, August
Gabbi, G., & Zanotti, G. (2019). Sex & the city. Are financial decisions driven by emotions? Journal of Behavioral and Experimental finance, 21, 50-57.
Guven, C. and Hoxha, I., 2015. Rain or shine: Happiness and risk-taking. The Quarterly Review of Economics and Finance, 57, pp.1-10.
Haritha, P., & Uchil, R. (2016). Conceptual framework on market factors affecting investor’s sentiments and the effect of behavioral pitfalls on investment decision making. IOSR Journal of Economics and Finance, 1(1), 29-24.
Hemrajani, P., Khan, M., & Dhiman, R. (2023). Financial risk tolerance: A review and research agenda. European Management Journal.
Hemrajani, P., Rajni and Dhiman, R., 2024. Retail investors’ financial risk tolerance and risk-taking behaviour: The role of psychological factors. FIIB Business Review, 13(1), pp.87-105.
Hoffmann, A. O., Post, T., & Pennings, J. M. (2015). How investor perceptions drive actual trading and risk-taking behavior. Journal of Behavioral Finance, 16(1), 94-103.
Isidore, R. and Arun, C.J., 2022. The Influence of Investors’ Personality on Decision Making in the Secondary Equity Market–Big Five Personality Model. The Economics and Finance Letters, 9(1), pp.69-77.
Jeffery, M. (2010). Data-driven marketing: the 15 metrics everyone in marketing should know. John Wiley & Sons.
Jonsson, S., Söderberg, I.L., & Wilhelmsson, M. (2017). An investigation of the impact of financial literacy, risk attitude, and saving motives on the attenuation of mutual fund investors’ disposition bias. Managerial Finance, 43(3), 282–298. doi: 10.1108/MF-10-2015-0269
Kahneman, D and Reipe, M, (2004), "Aspects of investor psychology", journal of portfolio management, 52-64.
Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk. Econometrica, 47(2), 263-291
Kengatharan, L., & Kengatharan, N. (2014). The influence of behavioral factors in making investment decisions and performance: Study on investors of Colombo Stock Exchange, Sri Lanka. Asian Journal of Finance & Accounting, 6(1), 1.
Kerry, N., & Murray, D. R. (2018). Strong personalities: Investigating the relationships between grip strength, self-perceived formidability, and Big Five personality traits. Personality and Individual Differences, 131, 216-221.
Kumar, S. & Goyal, N. (2015). Behavioural biases in investment decision making – A systematic literature review. Qualitative Research in Financial Markets, 7(1), 88-108. https://doi.org/10.1108/QRFM-07-2014-0022.
Landis, J. R. (1977). The Measurement of Observer Agreement for Categorical Data. Biometrics.
Lee, C. F. (2024). Fundamental Analysis, Technical Analysis, and Mutual Fund Performance. In Handbook of Investment Analysis, Portfolio Management, and Financial Derivatives: In 4 Volumes (pp. 3099-3157).
León, A.K. and Pfeifer, C., 2017. Religious activity, risk-taking preferences and financial behaviour: Empirical evidence from German survey data. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 69, pp.99-107.
Liivamägi, K. (2016). Investor education and trading activity on the stock market. Baltic Journal of Economics, 16(2), 114-131.
Liston, D. P. (2016). Sin stock returns and investor sentiment. The quarterly review of economics and finance, 59, 63-70.
Liu, Y., Del Asebedo, S. and Pearson, B., 2023. Personality, financial risk‐taking attitude, and older individuals' stock investment decisions. Financial Planning Review, 6(4), p.e1171.
Lo, A. (2005). Reconciling efficient markets with behavioral finance: The adaptive markets hypothesis. Journal of Investment Consulting, 7(2), 21-44.
Lo, A.W., Repin, D.V. and Steenbarger, B.N., 2005. Fear and greed in financial markets: A clinical study of day-traders. American Economic Review, 95(2), pp.352-359.
Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2011). Financial literacy around the world: an overview. Journal of pension economics & finance, 10(4), 497-508.
Lynn, M. (2021). Effects of the Big Five personality traits on tipping attitudes, motives, and behaviors. International Journal of Hospitality Management, 92, 102722.
Mbaluka, P., Muthama, C., & Kalunda, E. (2012). Prospect theory: Test on framing and loss aversion effects on investor's decision-making process at the Nairobi securities exchange. Research Journal of Finance and Accounting, 3(9), 31–41 https://api.core.ac.uk/oai/oai:ojs.localhost:article/3148.
Molins, F., Sahin, F. and Serrano, M.Á., 2022. The Genetics of Risk Aversion: A Systematic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(21), p.14307.
Nicola J. Petty, Oliver P. Thomson, Graham Stew. Ready for a paradigm shift? Part 2: Introducing qualitative research methodologies and methods. Manual Therapy 17.378e384. 2012.
Noblit, G.W. and Hare, R.D., 1988. Meta-ethnography: Synthesizing qualitative studies (Vol. 11). Sage.
Olsen, R. A. (1998). Behavioral finance and its implications for stock-price volatility. Financial analyst's journal, 54(2), 10-18.
Parker, D. (2014), “Property Investment Decision Making by Australian REITs”, Journal of Property Investment & Finance, 32(5), PP. 456-473.
Pompian, M.M. (2006). Behavioural finance and wealth management: Building optimal portfolios that account for investor biases. Hoboken, New Jersey, Usa: John Wiley & Sons, Inc. Hoboken. http://www.untag-smd.ac.id.
Pompian, M.M., 2012. Behavioral finance and investor types: managing behavior to make better investment decisions. John Wiley & Sons.
Raadt, A., Warrens, M. J., Bosker, R. J., & Kiers, H. A. L. (2019), “Kappa Coefficients for Missing Data”, https://doi.org/10.1177/0013164418823249
Rabbani, A. G., Yao, Z., & Wang, C. (2019). Does personality predict financial risk tolerance of pre-retiree baby boomers? Journal of Behavioral and experimental finance, 23, 124-132.
Ranaweera, S.S. & Kawshala, H. (2021). Influence of behavioral biases on investment decision making with moderating role of financial literacy and risk attitude: A study based on Colombo stock exchange. 12th International Conference on Business & Information ICBI, University of Kelaniya, Sri Lanka: ISSN 2465- 6399. 80-92 doi:10.2139/ssrn.4116979.
Rashid, M., Ahmad, R. and Tariq, S., 2022. Financial Revolution: From Traditional Finance to Behavioral and Neuro-finance. South Asian Journal of Social Sciences and Humanities, 3(4), pp.95-108.
Ring, N., Jepson, R. & Ritchie, K., (2011) Methods of synthesizing qualitative research studies for health technology assessment. International Jurnal Technology Assess Health Care, 27(4), p. 384–90. Ring, N., Mandava, L. & Jepson, R., (2010) A guide to synthesising qualitative research for researchers undertaking health technology assessments and systematic reviews, s.l.: s.n.
Rocciolo, F., Gheno, A., & Brooks, C. (2019). Optimism, volatility and decision-making in stock markets. International Review of Financial Analysis, 66(5), 1-11 https://doi.org/10.1016/j.irfa.2019.05.007.
Sahi, S.K. and Kalra, S.K., 2013. Measuring financial risk taking using a dual preference approach for determination of financial satisfaction.
Saleem, S., Mahmood, F., Usman, M., Bashir, M., & Shabbir, R. (2021). Determinants of investment behavior in mutual funds: Evidence from Pakistan. Frontiers in Psychology, 12, 666007.
Sandelowski, M. & Barroso, J., (2007) Handbook for synthesizing qualitative research. New York: Springer.
Sandelowski, M., (2008) Reading, writing and systematic review. Journal of Advanced Nursing, 64(1), pp. 104-10.
Sandelowski, M., Docherty, S. & Emden, C., (1997) Focus on qualitative methods. Qualitative metasynthesis: issues and techniques. Research Nurs Health, 20(4), pp. 365-71.
Sandelowski, Margarete. Focus on Qualitative Method: Sample size in qualitative research. Research in Nursing & Health, 18(2), 179-183.1995.
Schreiber, R., Crooks, D. & Stern, P. N., 1997. Qualitative meta-analysis. In: Completing a qualitative project: Details and dialogue. Thousand: Sage, pp. 311-326.
Schüll, Natasha Dow, 2012. Addiction by Design: Machine Gambling in Las Vegas. Princeton University Press, 456p.
Seo, M.G., Goldfarb, B., & Barrett, L.F. (2010). Affect and the framing effect within individuals over time: Risk taking in a dynamic investment simulation. Academy of Management Journal, Academy of Management, 53(2), 411–431 doi:10.5465/AMJ.2010.49389383.
SHA, N., & ISMAIL, M. Y. (2021). Behavioral investor types and financial market players in Oman. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), 285-294.
Shafi, M. (2014). Determinants influencing individual investor behavior in stock market: a cross country research survey Arabian, Journal of Business and Management Review (Nigerian Chapter) Vol. 2, No. 1.
Shah, M. U. D., Shah, A., Khan, S. U. (2017). Herding behavior in the Pakistan stock exchange: some new insights. Research in International Business and Finance, in press: https://doi.org/0120106/j.ribaf.31012112133
Shannon, C. E. (1993). Claude Ellwood Shannon: Collected papers. IEEE press.
Shefrin, H. (2002). Beyond Greed and Fear: Understanding Behavioral Finance and the Psychology of Investing. Oxford University Press.
Sherwood, G., (1997) Meta-synthesis of qualitative analyses of caring: defining a therapeutic model of nursing.. Advances Practis Nursing Qualitative, Volume 3, pp. 32-42.
Shiller, R. (2017). Narrative economics. American Economic Review, 107(4), 967-1004.
Singh, R., Dwivedi, A., Gupta, S., Singh, S., & Singh, S. (2022). Elucidating the moderating role of personality traits in probing the linkage between digital entrepreneurship characteristics and perceived opportunities. Journal of Global Entrepreneurship Research, 12(1), 175-188.
Singh, Y., Adil, M. and Haque, S.M., 2022. Personality traits and behaviour biases: the moderating role of risk-tolerance. Quality & Quantity, pp.1-25.
Smales, L. A. (2014). News sentiment and the investor fear gauge. Finance Research Letters, 11(2), 122-130
Snyder, C. R.; Lopez, Shane J. (2009-01-01). Oxford Handbook of Positive Psychology. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-518724-3.
Statman, M. (2017). Finance for normal people: how investors and markets behave. Oxford University Press.
Tauni, M. Z., Fang, H. X., & Iqbal, A. (2017). The role of financial advice and word-of-mouth communication on the association between investor personality and stock trading behavior: Evidence from Chinese stock market. Personality and Individual Differences, 108, 55-65.
Tekçe. B., Yilmaz, N., Bildik, R. (2017). What Factors Affect Behavioral Biases? Evidence from Turkish Individual Stock Investors. Research in International Business and Finance, 21, pp.505-536.
Thaler, R. (2015). Misbehaving: The Making of Behavioral Economics. W. W. Norton & Company.
Thanki, Heena, Sweety Shah, Vrajlal Sapovadia, Ankit D. Oza, and Dumitru Doru Burduhos-Nergis. 2022. "Role of Gender in Predicting Determinant of Financial Risk Tolerance" Sustainability 14, no. 17: 10575. https://doi.org/10.3390/su141710575
Timulak, L., 2009. Meta-analysis of qualitative studies: A tool for reviewing qualitative research findings in psychotherapy. Psychotherapy Research, Volume 19, pp. 591- 600.
Weber, M., weber, E.U., & Nosic, A. (2013). Who takes risks when and why: determinants of changes in investor risk taking. Review of Finance, 17(3), 847–883 https://doi.org/10.1093/rof/rfs024
Zimmer, L., (2006). Qualitative meta-synthesis: A question of dialoguing with texts. Journal of Advanced Nursing, Volume 53, pp. 311-318.
Zulhajmi, D.A. and Rafik, A., 2022. The Effect of Personality Characteristics, Pessimism, and Procrastination towards Investment Decisions. Selekta Management: Jurnal Mahasiswa Bisnis & Management, 1(3), pp.113-140.

متن کامل:



 

 

 

Designing Risk-Taking Model for Investors in the Capital Market with Meta-Synthesis Approach

 

Hamid Abbasi

Department of Financial Engineering, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.

Amir Mohammadzadeh (Corresponding Author) 

Department of Financial Management, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.

[e-mail]

Mohsen Torabian

Department of Mathematics, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.

Article Info		Extended abstract
Article type: Research Article		Introduction The complexity of the decision-making process clearly demonstrates that the characteristics of individual investors significantly influence their choices. Risk tolerance, a key component, is shaped by personal traits of the decision-maker. As Figner et al. (2009) highlight, risk tolerance is not a singular phenomenon but a behavioral attribute arising from various underlying processes. Individual differences such as age and gender, along with situational factors like decision context and emotional load, play important roles. Understanding these influences can enhance investment strategies and mitigate associated risks. Moreover, investors’ decisions vary according to their knowledge, financial literacy, psychological traits, preferences, and socio-economic backgrounds, with risk-tolerant individuals favoring higher-risk, higher-return options, while risk-averse investors prefer safer, lower-return alternatives. Literature review and background Kahneman and Tversky (2013) introduced prospect theory, challenging previous theories on investor behavior. Contrary to the common assumption of investors' risk aversion, they demonstrated that investors tend to exhibit risk-seeking behavior when facing losses. Their research also highlights that economic decisions are often influenced by emotions and individual perceptions. Furthermore, emotional reactions to losses are significantly more intense than the pleasure derived from gains; thus, individuals frequently base their economic choices not on economic value but on psychological value. Rodrigues and BV (2024) investigated the impact of the five-factor personality traits on financial risk tolerance, finding significant effects of openness, extraversion, and neuroticism. Similarly, Jain et al. (2023) explored personality differences and their relationship with investment decisions, demonstrating that key personality traits explain individuals' risk-taking tendencies. Other studies, such as Rehman and Mia (2024) examined various dimensions of financial literacy and influencing factors, highlighting the insufficient attention given to psychological and social aspects alongside demographic and economic factors. In this context, Yanti and Endri (2024) analyzed the effects of overconfidence and risk perception on investment decisions. Additionally Sekścińska and Rudzinska-Wojciechowska (2023) emphasized the importance of psychological variables in investment choices, while Jain et al. (2023) revealed a significant association between financial literacy and risk-taking propensity. Methodology Risk assessment, considering both qualitative and quantitative dimensions, underscores the necessity of adopting a comprehensive and systematic approach. In this context, the meta-synthesis method is recognized as an effective tool for aggregating and analyzing data from national and international studies. According to numerous researchers, the seven-stage approach proposed by Sandelowski and Barroso (2006) stands out as one of the most advanced and effective methods in meta-synthesis studies, yielding superior results compared to other models. Results After determining the search protocol and article selection indicators, 69 articles were finally selected, and the evaluation of the selected articles led to the identification of eight main components along with the measurement indicators related to each component. The kappa coefficient was used to measure the reliability of the research, and its value was obtained as 0.72. Discussion and conclusion Various dimensions significantly influence the understanding and analysis of risk tolerance among individual investors in the capital market. For instance, personal characteristics such as age, gender, and income level can greatly impact their investment decisions. Studies by Kengatharan and Kengatharan (2014)Cite></EndNote>; Nayebmohseni et al. (2022); Tekçe et al. (2016); Thanki et al. (2022) and shanaei et al. (2024) have effectively clarified this issue and contributed to a better understanding of the factors influencing risk tolerance. Personality traits and types significantly influence how individuals approach risk and make financial decisions. Recent studies, including those by Brooks and Williams (2021); Isidore and Arun (2022); Akhtar and Malik (2023); and NazariPour et al. (2020) confirm that investors' personality characteristics affect their risk tolerance and play a crucial role in their financial decision-making processes. Based on the findings of Firth et al. (2023); Hemrajani et al. (2023); Abbasi et al. (2025) and Mirzazadeh et al. (2023) emotional intelligence is a key factor in managing emotions related to financial decision-making and can significantly influence an investor’s risk tolerance. The ability to recognize and regulate one's own and others' emotions plays a crucial role in financial decisions. Investors with higher emotional intelligence typically manage risks and market volatility-induced emotions more effectively. Additionally, emotional biases, especially during market fluctuations, heavily impact investor behavior—for example, loss aversion can lead to irrational decisions. Confidence is another psychological factor directly linked to risk-taking, as more confident investors tend to embrace risks, with their level of confidence influencing risk assessment and decision-making processes. Both excessive and insufficient confidence can adversely affect investment choices. Conflict of Interest  The authors declare that they have no conflict of interest with respect to the author or publication of this article.
Article history:  Received: 17 Dec 2024 Accepted: 05 Apr 2025
Keywords:  Risk-taking, Behavioral Finance, Meta-Synthesis Approach, Investor Behavior.    JEL:  G11, G14, G19.
© The Author(s). Publisher: Islamic Azad University of Aliabad Katoul Branch.

 

 

طراحی مدل ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه با رویکرد فرا ترکیب

حمید عباسی

دانشجوي دكتري مهندسی مالی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

امیر محمدزاده (نویسنده مسئول)

گروه مدیریت مالی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

 [e-mail]

محسن ترابیان

گروه رياضی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوين، ایران.

اطلاعات مقاله		چکیده
نوع مقاله: پژوهشی		برای تحلیل و درک عمیق‌تری از رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه، شناسایی عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شناخت و درک این عوامل به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به‌طور مؤثری ریسک‌های موجود را مدیریت کرده و تصمیمات بهتری اتخاذ نمایند. به دلیل ماهیت کیفی موضوع و همچنین داده‌های کیفی آن، از ابزار فراترکیب و روش هفت مرحله‌ای ساندلوسکی و باروسو استفاده‌شده است. جامعه آماری پژوهش، شامل کتاب‌ها و مقاله‌های مرتبط با مبحث پژوهش در بازه زمانی ده‌ساله بین سال‌های 1393 الی 1402 شمسی و 2014 تا 2023 میلادی می‌باشد. پس از تعیین پروتکل جستجو و شاخص‌های انتخاب مقالات، درنهایت 69 مقاله انتخاب شدند و ارزیابی مقالات انتخاب‌شده منجر به شناسایی هشت مؤلفه اصلی به همراه شاخصه‌های اندازه‌گیری مربوط به هر مؤلفه گردید. برای سنجش پایایی تحقیق از ضریب کاپا استفاده‌شده که مقدار آن برابر با 72/0 به دست آمد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه شامل: عوامل شخصی، سوگیری و خطاهای شناختی، شخصیت، هوش هیجانی، سوگیری‌های عاطفی و احساسی، اعتمادبه‌نفس، سوگیری‌های اجتماعی و فرهنگی و دانش مالی می‌باشند. درنهایت، با استفاده از آنتروپی شانون، جایگاه و تأثیر هر یک از عوامل فرعی مورد ارزیابی قرار گرفت.
تاریخچه مقاله: تاریخ دریافت: 27 آذرماه 140۳ تاریخ  پذیرش: 15 اردیبهشت ماه 1404
واژگان کلیدی: ریسک‌پذیری،مالی رفتاری،رویکرد فراترکیب،سرمایه‌گذاران حقیقی
ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول.        © نویسندگان.

1. مقدمه

سرمایه‌گذاران برای انتخاب محل‌های سرمایه‌گذاری، تحت تأثیر ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی قرار می‌گیرند که شامل سطح دانش، علاقه‌مندی‌ها، تفکرات، عقاید، ذهنیات و تجربیات فردی آن‌ها می‌شود. این تصمیمات به‌ویژه در بازارهای مالی که با ریسک‌های ذاتی همراه است، نیاز به تحلیل دقیق و در نظر گرفتن عواقب را می‌طلبد. ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران، تأثیر مستقیمی بر انتخاب‌های مالی‌ آن‌ها دارد (Curtis, 2020). به‌طورکلی، افراد تمایل دارند در دارایی‌هایی با بازده بالا سرمایه‌گذاری کنند تا بتوانند رضایتمندی خود را به حداکثر برسانند؛ اما این انتخاب‌ها تحت تأثیر عواملی مانند سن، جنسیت، درآمد، سلامت، هوش و خلق‌وخوی سرمایه‌گذاران قرار دارند (Larisemnani, 2018). به‌این‌ترتیب، تصمیم‌گیری در زمینه سرمایه‌گذاری به‌شدت به خصوصیات روانی و رفتاری سرمایه‌گذار وابسته است و این امربر موفقیت یا شکست آن‌ها در دستیابی به اهداف مالی تأثیرگذار است.

در فرآیند اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری، معمولاً انتظار می‌رود که تصمیم‌گیری در چارچوب عقلانیت صورت گیرد. باوجوداینکه تصمیمات می‌توانند تحت تأثیر عوامل متعددی قرار گیرند، به‌طورکلی این اعتقاد وجود دارد که تصمیم‌گیری عقلانی به‌عنوان بهترین روش موردتوجه قرار می‌گیرد؛ بنابراین، به افرادی که در این حوزه فعال هستند توصیه می‌شود که از تصمیم‌های احساسی دوری کرده و بر پایه واقعیت‌ها و شواهد تصمیم‌گیری کنند؛ اما چالش اصلی در این زمینه این است که مفهوم انسان عقلانی به‌طور کامل روشن نیست وتصمیم‌گیری‌های انسانی در برخی موارد از فرض‌های استاندارد علوم اقتصادی انحراف پیدا می‌کند. در شرایط خاص، ممکن است عوامل محیطی و شخصی باعث شوند که امکان تصمیم‌گیری عقلانی از فرد سلب شود. ازاین‌رو، شخصیت و ادراک سرمایه‌گذار به‌عنوان عواملی کلیدی در این فرآیند حائز اهمیت است (Parker, 2014). نظریه‌های سنتی مالی بر این فرض استوار هستند که عقلانیت انسان‌ها نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند. اصول بازار کارا و نظریه پورتفولیوی مدرن به این باور متکی هستند که تمامی اطلاعات به‌طور مطلق و بدون قید و شرط موجود بوده و سرمایه‌گذاری‌ها بر اساس منطق انجام می‌پذیرند (Pompian & Wood, 2011). هرچند این نظریه‌ها زیرساختی قوی برای تحلیل سرمایه‌گذاری‌ها و ارزیابی بازده با حداقل ریسک فراهم می‌آورند، در واقعیت، پیش‌بینی‌ها و بازده‌ها همواره با تفاوت‌هایی مواجه هستند؛ محققان این شکاف را به‌عنوان ناهنجاری‌های بازار شناسایی کرده‌اند. مالی رفتاری به‌منظور تبیین این ناهنجاری‌ها، با تمرکز بر جنبه‌های روان‌شناختی و مطالعه غیرمنطقی بودن در تصمیم‌گیری‌های مالی، تلاش می‌کند (Ahmad et al., 2017; Kumar & Goyal, 2015). این حوزه اثبات می‌کند که افراد معمولاً به‌جای اتخاذ تصمیمات منطقی و محاسبه‌گر، تحت تأثیر احساسات و سوگیری‌های شناختی، اقدام به تصمیم‌گیری‌های مالی می‌کنند (Chang et al., 2009).

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. به اعتقاد داودی و همکاران (Davoudi et al., 2022)، این عوامل به دودسته درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند. عوامل بیرونی شامل شرایط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تبلیغات رسانه‌ها و همچنین مسائلی چون موارد درون شرکتی هستند. در مقابل، ویژگی‌های شخصیتی، تمایلات، احساسات و سایر ابعاد رفتاری به‌عنوان عوامل درونی تأثیرگذار بر رفتار سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند. علاوه بر این، چانگ و همکاران (Chang et al., 2009) استدلال کردند که عواملی نظیر مدت‌زمان سرمایه‌گذاری، الگوی عملکرد سهامداران و نوسانات و شک و تردید در بازارهای سهام ازجمله عوامل تعیین‌کننده رفتار سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه هستند. همچنین، راناورا و کوشالا (SS & Kaushala, 2021) بر اهمیت متغیر سواد مالی و متغیرهای روان‌شناختی مانند نگرش نسبت به ریسک تأکید کرده و ذکر کردند که این تأثیرگذاری بسته به سابقه کار، طبقه اجتماعی و تحصیلات سرمایه‌گذاران متغیر است.

پیچیدگی فرآیند تصمیم‌گیری به‌وضوح نشان می‌دهد که ویژگی‌های هر یک از سرمایه‌گذاران تأثیر قابل‌توجهی بر اتخاذ تصمیمات آن‌ها دارد. به‌ویژه، ظرفیت ریسک‌پذیری به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی، تحت تأثیر خصوصیات فردی تصمیم‌گیرنده قرار می‌گیرد. همان‌طور که فیگنر و همکاران (Figner et al., 2009) مطرح کرده‌اند، ریسک‌پذیری نه‌تنها به‌عنوان یک پدیده واحد بلکه به‌عنوان یک ویژگی رفتاری ناشی از فرآیندهای مختلف قابل‌درک است. تفاوت‌های فردی، ازجمله سن و جنسیت، تأثیر مهمی بر رفتار ریسک‌پذیری دارند، درحالی‌که شرایط خاص مانند حوزه تصمیم‌گیری و میزان بار هیجانی نیز نقش مؤثری ایفا می‌کند؛ بنابراین، درک تأثیرات این تفاوت‌ها بر تصمیم‌گیری می‌تواند به بهبود فرآیندهای سرمایه‌گذاری و کاهش خطرات مرتبط کمک کند.

ریسک‌پذیری به‌عنوان یک ویژگی شخصیتی، یک بعد از نگرش افراد نسبت به ریسک‌ها را نشان می‌دهد و به همین دلیل نمی‌توان به‌راحتی نگرش افراد را از میزان ریسک‌پذیری آن‌ها در یک زمینه خاص استنتاج کرد. عوامل متعددی مانند ویژگی‌های فردی و شرایط محیطی در تعیین ریسک‌پذیری تأثیرگذارند. همچنین، تعاملات اجتماعی و آشنایی شخص با حوزه‌های خاص می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر نگرش‌های ریسک او تأثیر بگذارند (Figner & Weber, 2011). 

نتایج پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که فرآیند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حقیقی بسیار پیچیده و تحت تأثیر ویژگی‌های فردی آن‌ها قرار دارد. این ویژگی‌ها و عوامل مرتبط بر روند تصمیم‌گیری تأثیر می‌گذارند و منجر به نتایج متفاوتی می‌شوند. به‌علاوه، سرمایه‌گذاران حقیقی در هر موقعیتی که با آن روبرو می‌شوند، با توجه به تفاوت‌هایی که در سطح دانش سرمایه‌گذاری، سواد مالی، ویژگی‌های روان‌شناختی و شخصیتی، تمایلات سرمایه‌گذاری، شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت، تجربه فردی، سابقه کار و تحصیلات دارند، گزینه‌ای را با سطح ریسک خاصی از بین گزینه‌های مختلف انتخاب می‌کنند. در این میان، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر به گزینه‌هایی با سطوح ریسک بالاتر و بازده بالاتر تمایل دارند، درحالی‌که افراد ریسک گریز به دنبال گزینه‌هایی با سطوح ریسک پایین‌تر و بازده کمتر هستند.

در پی تحولات اخیر، بازارهای مالی هرروزه با ورود محصولات و خدمات جدید، شاهد افزایش مشارکت افراد حقیقی هستند. دسترسی آسان به نرم‌افزارهای معاملاتی آنلاین و سهولت ورود به این بازارها موجب افزایش تعداد سرمایه‌گذاران گشته است. طبق آمار سازمان بورس در سال ۱۴۰۲، بیش از نیمی از حجم معاملات بازار توسط سرمایه‌گذاران حقیقی انجام می‌گیرد که این به اهمیت مطالعه رفتار سرمایه‌گذاران می‌افزاید. ویژگی‌های فردی هر سرمایه‌گذار در تصمیمات آن‌ها تأثیر بسزایی دارد و درک این تفاوت‌ها می‌تواند به بهبود استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک کمک کند. به همین دلیل، پژوهش در مورد رفتار سرمایه‌گذاران نه‌تنها از منظر اقتصادی بلکه از جنبه اجتماعی نیز ضروری است. این مطالعه به‌منظور شناسایی تجربی عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه طراحی‌شده است. با توجه به کمبود پژوهش‌های جامع در این حوزه و اطلاعات محدود درباره رفتار سرمایه‌گذاران، شکاف‌های قابل‌توجهی در ادبیات موضوع مشاهده می‌شود. این پژوهش به ارزیابی دقیق‌تر مؤلفه‌های تعیین‌کننده ریسک‌پذیری کمک کرده و می‌تواند به بهبود استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی منجر شود. نتایج این مطالعه می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر رفتارهای سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه، شناسایی نیازهای آموزشی و ارزیابی ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری کمک کند و راهکارهای مؤثرتری، برای بهبود آگاهی مالی و ارتقاء تصمیم‌گیری‌های بهینه در بازار ارائه دهد.

2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش

در سال 1979، کانمن و تورسکی (Kahneman & Tversky, 2013) تئوری چشم‌انداز را ارائه کردند که نقدی بر نظریه‌های قبلی مربوط به رفتار سرمایه‌گذاران است. برخلاف فرضیه‌های رایج مبنی بر ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران، این دو محقق نشان دادند که در زمان مواجهه با ضرر، سرمایه‌گذاران به رفتار ریسک‌پذیری سوق می‌یابند. پژوهش‌های آن‌ها همچنین تأکید می‌کنند که تصمیم‌گیری‌های اقتصادی اغلب تحت تأثیر احساسات و ادراکات فردی قرار دارد. به‌علاوه، واکنش‌های عاطفی به باخت، به‌مراتب شدیدتر از حس خوشحالی ناشی از برد هستند؛ بنابراین انسان‌ها هنگام انتخاب میان گزینه‌های مختلف اقتصادی، اغلب ارزش اقتصادی آن را ملاک قرار نمی‌دهند بلکه ارزش روانی آن را در نظر می‌گیرند.

اعتمادبه‌نفس یکی از ویژگی‌های مهم شخصیت انسان است که تأثیر عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد دارد و نه‌تنها نشان‌دهنده اطمینان به توانایی‌ها و قابلیت‌های شخصی است، بلکه در شکل‌دهی به رفتار، روابط اجتماعی و تصمیم‌گیری‌ها نیز نقش کلیدی ایفا می‌کند. به‌ویژه در زمینه مسائل مالی، اعتمادبه‌نفس به‌عنوان یک ویژگی ارزشمند شناخته می‌شود، زیرا افراد باتجربه مالی بیشتر معمولاً در تصمیم‌گیری‌های خود از سطح بالاتری از اعتمادبه‌نفس برخوردارند. بااین‌حال، میزان بیش‌ازحد اعتمادبه‌نفس می‌تواند منجر به ریسک‌های غیرمنطقی شود و عواقب ناگواری را به همراه داشته باشد (Schunk & DiBenedetto, 2020). از دیدگاه روان‌شناختی، اعتمادبه‌نفس بااحساس امنیت و رضایت از توانمندی‌های فردی و اجتماعی ارتباط دارد. همچنین، این ویژگی در مدیریت استرس و مقابله با چالش‌ها مؤثر است و افراد با اعتمادبه‌نفس بالا معمولاً تصمیمات مؤثرتری می‌گیرند (Bandura & Wessels, 1997).

هوش هیجانی که به توانایی افراد در شناسایی و مدیریت احساسات خود و دیگران اشاره دارد، یکی از مفاهیم بنیادی در روان‌شناسی و مدیریت محسوب می‌شود. دانیل گولمن، پژوهشگر برجسته این حوزه، هوش هیجانی را در پنج بعد اصلی دسته‌بندی کرده است: خودآگاهی، خودتنظیمی، انگیزه، همدلی و مهارت‌های اجتماعی. مطالعات نشان می‌دهند که این نوع هوش به‌عنوان قوی‌ترین شاخص موفقیت فردی عمل می‌کند؛ افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، معمولاً تصمیم‌گیری‌های منطقی‌تری در زمینه مالی اتخاذ می‌کنند و توانایی کنترل احساسات خود رادارند. در مقابل، افرادی باهوش هیجانی پایین در مواجهه با نوسانات بازار دچار بحران‌های احساسی شده و تصمیمات ناپایداری اتخاذ می‌کنند که می‌تواند به زیان‌های مالی قابل‌توجهی منجر شود.

در ادبیات مالی، تعاریف متنوعی از دانش مالی وجود دارد که هر یک به جنبه‌های خاصی از این مفهوم پرداخته‌اند. به‌طورکلی، دانش مالی به‌عنوان توانایی مدیریت امور مالی شخصی تعریف می‌شود و شامل مهارت‌هایی مانند خواندن و ارزیابی اطلاعات مالی و مدیریت مؤثر در این حوزه است (Borden et al., 2008). این دانش نه‌تنها به مدیریت دریافت‌ها و پرداخت‌ها مربوط می‌شود، بلکه شامل بهره‌مندی بهینه از خدمات مالی و بانکی نیز می‌گردد. درنهایت، دانش مالی به معنای توانایی استفاده مؤثر از مهارت‌ها و دانش موجود برای حفظ امنیت مالی در طول زندگی فردی و جمعی است (Malhotra & Baag, 2021).

شخصیت به‌عنوان یک مفهوم اصلی در روانشناسی، از آثار گوردن آلپورت (Allport, 1960) موردتوجه قرار گرفت. وی شخصیت را به‌عنوان ساختاری پویا و سازمان‌دهی‌شده از جنبه‌های روانی و فیزیولوژیکی درون فرد معرفی کرد که بر رفتار و افکار او تأثیر می‌گذارد. این مفهوم با پیشرفت‌های بعدی در علم روانشناسی و به‌خصوص مدل پنج عاملی بزرگ شخصیت (B5) گسترش یافت که شامل ابعاد گشودگی به تجربیات، مسئولیت‌پذیری، برون‌گرایی، انطباق‌پذیری و روان رنجوری است. این ابعاد نقش قابل‌توجهی در درک رفتار سازمانی و روانشناسی پرسنل ایفا می‌کنند. به‌طور خلاصه، گشودگی به تجربیات نشان‌دهنده تمایل فرد به جستجو و مخاطره‌پذیری است، درحالی‌که مسئولیت‌پذیری به ویژگی‌های مربوط به سازمان‌دهی و پایبندی به اهداف می‌پردازد. برون‌گرایی به تمایل فرد به تعامل اجتماعی مرتبط است و انطباق‌پذیری به همدلی و مهربانی در روابط بین فردی اشاره دارد. از سوی دیگر، روان رنجوری در ارتباط با احساسات منفی و حساسیت در برابر استرس قرار می‌گیرد (Costa & McCrae, 2017).

رودریگز و بیوی (Rodrigues & BV, 2024) در پژوهشی به بررسی تأثیر ویژگی‌های شخصیتی پنج عاملی بر تحمل ریسک مالی پرداختند و نتایج آن‌ها نمایانگر تأثیر معنادار تجربه‌پذیری، برونگرایی و روان‌رنجوری بر این مقوله بود. همچنین، جیانگ و همکاران (Jiang et al., 2024) به بررسی تفاوت‌های شخصیتی و ارتباط آن با تصمیمات سرمایه‌گذاری پرداختند و نشان دادند که ویژگی‌های شخصیتی اصلی می‌تواند تمایلات ریسک‌پذیری افراد را تبیین کند. دیگر پژوهش‌ها، نظیر تحقیق رحمان و میا (Rehman & Mia, 2024)، به بررسی ابعاد مختلف دانش مالی و عوامل تأثیرگذار بر آن پرداخته و نشان دادند که توجه به جنبه‌های روان‌شناختی و اجتماعی در کنار عواملی چون جمعیت‌شناسی و اقتصادی، به‌اندازه کافی موردتوجه قرار نگرفته است. در همین راستا، یانتی و اندری (Yanti & Endri, 2024) تاثیر اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد و ادراک ریسک را بر تصمیمات سرمایه‌گذاری مورد تحلیل قراردادند. همچنین، نتایج سشینکا و رودزینکا (Sekścińska & Rudzinska-Wojciechowska, 2023) بر اهمیت متغیرهای روان‌شناختی در انتخاب‌های سرمایه‌گذاری تأکید دارد و مطالعه جین و همکاران (Jain et al., 2023) نیز ارتباط معنادار بین سواد مالی و تمایل به ریسک‌پذیری را نمایان می‌کند.

رضی‌آباد و همکاران (Raziabad et al., 2024) به بررسی تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر تصمیمات سرمایه‌گذاری با نقش میانجی تحمل ریسک در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند؛ نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که ویژگی‌های شخصیتی به‌طور معناداری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری و تحمل ریسک اثرگذار بوده و همچنین تحمل ریسک به‌مثابه یک متغیر میانجی، تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیمات سرمایه‌گذاری دارد. همچنین، عرفان‌نیا و همکاران (Erfanniya et al., 2024) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که ویژگی‌های روانی، شخصیت و نگرش ریسک‌پذیری تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیمات سرمایه‌گذاری دارند. صمدی و ابوذر (Samadi & Abozar, 2024) در پژوهشی که به بررسی نقش ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری پرداخته‌اند، به این نتیجه رسیدند که عوامل مالی رفتاری می‌توانند ادراک ریسک و تغییرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را به‌طور معنی‌دار تبیین نمایند.

    با توجه به ادبیات موضوع و تحقیقات انجام‌شده، هریک از این پژوهش‌ها به بخشی از عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری پرداخته‌اند. شناسایی جامع و کامل این عوامل از طریق فرایند نظام‌مند فراترکیب می‌تواند به روشن‌تر شدن ابعاد کامل موضوع و نقاط اشتراک حاصل از مطالعات قبلی کمک نماید.

3. روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر ازنظر هدف، تحقیقی کاربردی است زیرا هدف پژوهش حاضر ارائه مدل بر اساس مالی رفتاری سرمایه‌گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. همچنین تحقیق حاضر ازنظر نوع تحقیقات تجربی و با توجه به نحوه اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش از نوع کیفی می‌باشد که با استفاده از روش فراترکیب تجزیه‌وتحلیل می‌شوند. بر اين اساس، ابتدا به روش اسنادی و كتابخانه‌ای به‌مرور و مطالعه نقادانه ادبیات علمی موجود و قابل‌دسترس از طريق مقالات معتبر، رساله‌ها، كتب و پایگاه‌های علمی منتشرشده، جهت کشف و فهم عوامل اثرگذار بر موضوع تحقیق اقدام شده است.

 

3-1. روش مطالعاتی فرا ترکیب¹

روش فراترکیب به‌عنوان شیوه‌ای نوین در سنتز مطالعات کیفی، در شکل‌گیری و توسعه تئوری‌ها در علوم اجتماعی نقش بسزایی دارد. این روش که نخستین بار توسط استرن و هریس در سال 1985 معرفی شد (Timulak, 2014)، به محققان این امکان را می‌دهد که یافته‌های تحقیقاتی را در موضوعات خاص تجزیه‌وتحلیل و ادغام کرده و بر اساس سوالات پژوهشی خود شواهد کیفی را انتخاب کنند. فراترکیب نه‌تنها به ارزیابی عمیق پدیده‌های اجتماعی کمک می‌کند، بلکه با شناسایی شکاف‌ها و ناکارآمدی‌ها، به تولید دانش جدید و توسعه نظریه‌ها نیز می‌انجامد. در خلال این فرآیند، پژوهشگران با تمرکز بر تحلیل و تفسیر پیچیده داده‌ها، به ایجاد معانی نوین و گسترش دامنه مطالعات کیفی پرداخته و بدین ترتیب، به غنای نظری و عملی این حوزه کمک می‌کنند (Erwin et al., 2011).

3-2. فرایند انجام فراترکیب

بررسی‌های مربوط به ریسک‌پذیری، با در نظر گرفتن ابعاد کیفی و کمی، نشان‌دهنده ضرورت اتخاذ یک رویکرد جامع و نظام‌مند است. در این زمینه، روش فراترکیب به‌عنوان ابزاری مناسب برای تجمیع و تحلیل داده‌ها از یافته‌های مقالات ملی و بین‌المللی شناخته می‌شود. بر اساس نظرات بسیاری از پژوهشگران، روش هفت مرحله‌ای ساندلوسکی و باروسو (Sandelowski & Barroso, 2006) به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین شیوه‌ها در مطالعات فراترکیب موفق به ارائه نتایج بهتری نسبت به سایر مدل‌ها شده است؛ بنابراین، در این تحقیق از این روش به‌منظور دستیابی به نتایج معتبر و قابل‌اطمینان استفاده گردیده است (شکل 1).

 

شکل 1. فرایند انجام فراترکیب هفت مرحله‌ای ساندلوسكي و باروسو (2006)

مرحله 1: طرح مسئله یا سوال تحقیق

در این مرحله از تحقیق، تدوین سوال تحقیق یکی از مراحل اساسی محسوب می‌شود. تعیین مفهوم یا موضوع مطالعه کمک می‌کند تا مشخص شود کدام شواهد تحقیق به مسئله یا فرضیه مرتبط هستند و کدام گزینه‌ها نامرتبط می‌باشند. همچنین، با روشن‌شدن هدف اصلی مطالعه، پژوهشگر باید در زمینه چیستی کار، جامعه موردمطالعه، محدودیت‌های زمانی و پارامترهای روش‌شناختی تصمیم‌گیری کند (Cooper, 1998). در ادامه، جامعه موردمطالعه تعریف می‌شود که شامل پایگاه‌های داده داخلی و خارجی و ژورنال‌های معتبر است. این مقاله به بررسی آثار موجود در حوزه مالی رفتاری طی ده سال گذشته، از سال 1393 تا 1402 (شمسی) و 2014 تا 2023 (میلادی) می‌پردازد. سوال تحقیق، علاوه بر تعیین این فاصله زمانی، به چگونگی روش مطالعه مرتبط با جمع‌آوری داده‌ها اشاره دارد. با استفاده از روش‌های علمی شامل کیفی، کمی و مختلط، به بررسی این سوال پژوهش می‌پردازد که: عوامل مؤثر بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقيقي در بازار سرمایه کدم‌اند و این عوامل چگونه دسته‌بندی مي‌شوند؟

مرحله 2: جستجوی جامع و نظام‌مند ادبیات موضوع

در این مرحله، محققان می‌توانند با شناسایی کلمات کلیدی مناسب، به‌تمامی پایگاه‌های داده مراجعه و اطلاعات موردنیاز را استخراج کنند. در فرآیند فراترکیب، لازم است که محققان در آغاز تعیین کنند چه نوع مطالعاتی به تحقیق افزوده می‌شود و آیا فقط مقالات پژوهشی منتشرشده در مجلات علمی مدنظر است یا شامل گزارش‌ها، کتاب‌ها و رساله‌ها نیز می‌گردد. در این تحقیق، برای اجرای یک بررسی منظم فراترکیب، کلمات کلیدی تعریف‌شده در جدول ۱ در مجلات و پایگاه‌های داده مختلف مورد جستجو قرارگرفته‌اند. همچنین پایگاه‌های داده مورداستفاده در این پژوهش در جدول 2 مشخص‌شده است.

جدول 1. کلیدواژهای مورداستفاده در جستجوی منابع

کلیدواژه فارسی	کلیدواژه انگلیسی
رفتار سرمایه‌گذار / سرمایه‌گذاران	Investor Behavior
ریسک‌پذیری	Risk Taking
روان‌شناسی مالی	Financial Psychology
اقتصاد رفتاری	Behavioral Economics
مالی رفتاری	Behavioral Finance
رفتار ریسک‌پذیر	Risk Taking Behavior
سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر	Risk Taking Investors

جدول 2. بانک‌های اطلاعاتی مورد جستجو

پایگاه‌های داده و موتورهای جستجو داخلی	پایگاه‌های داده و موتورهای جستجو خارجی
پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (Irandoc)	Science Direct
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)	Emerald
بانک اطلاعات نشریات کشور (Magiran)	Google Scholar
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (Hikes)	Springer
پرتال جامع علوم انسانی (Ensani)	Proquest
پایگاه مجلات تخصصی نور (Noormags)	SSRN
	John Wiley

مرحله 3: ارزیابی دقیق تحقیقات و انتخاب متون مناسب

ارزیابی دقیق تحقیقات برای امکان ورود به فراترکیب در این مرحله باید مشخص شود کدام‌یک از تحقیقات کیفی برای انجام سنتز دارای شرایط ورود به تحقیق می‌باشند. قبل از انجام فراترکیب، مطالعات اولیه که قرار است وارد پژوهش شوند باید مورد ارزشیابی و نقد قرار گیرند (Bondas & Hall, 2007). ساندلوسکی و همکاران ورود حداقل 10-12 مطالعه اولیه را توصیه می‌کنند. در طول فرآیند جستجو، توصیه می‌شود محققان یک جدول برای نشان دادن روند جمع‌آوری داده‌ها، بازبینی، حذف و اضافه کردن آن‌ها ایجاد کنند (Aguirre & Bolton, 2014).

چارچوب انتخاب مطالعات (نمونه‌گیری)

در مطالعات کیفی، روش هدفمند به‌عنوان رایج‌ترین روش نمونه‌گیری شناخته می‌شود. این روش به انتخاب نمونه‌هایی می‌پردازد که ازلحاظ موضوع و اهداف پژوهش غنی و تخصصی هستند (Petty et al., 2012). در این پژوهش، نمونه‌گیری هدفمند با استفاده از دو معیار ورود و معیار خروج انجام‌شده است (جدول ۳). معیارهای ورود به مطالعه، شرایطی هستند که بر اساس آن پژوهشگران تصمیم به واردکردن مطالعات می‌گیرند و تنظیم این معیارها بر اساس اصول علمی و نظرات متخصصان صورت می‌پذیرد. همچنین، معیار خروج به‌عنوان فیلتر دوم در فرایند انتخاب مطالعات مناسب به کار می‌رود(Sandelowski & Barroso, 2006).

جدول ۳. معیارهای ورود و خروج مطالعه

پایگاه داده	معیارهای ورود به مطالعه	معیارهای خروج از مطالعه
کتابخانه‌ها، موتورهای جستجو سایت‌ها و پایگاه داده داخلی جدول 2	عنوان، کلمات کلیدی خلاصه/ 1393 تا 1402 مقالات ژورنالی، مقالات کنفرانسی کتاب و پایان‌نامه	مطالعات نامرتبط ازنظر محتوا، پژوهش‌های فاقد اطلاعات کافی در زمینه اهداف تحقیق، تحقیقات دارای عناوین مشابه، تحقیقات فاقد الگوی روش‌شناختی مناسب، پژوهش‌های فاقد کیفیت علمی لازم، مطالعات مروری و کتابخانه‌ای
کتابخانه‌ها، موتورهای جستجو سایت‌ها و پایگاه داده خارجی جدول 2	Title, Abstract Keywords English language article/ conference / Book/ Paper/ Book chapters/ Thesis 2014-2023

 

طبق چارت روند نما که در شکل (2) آورده شده است، از میان 526 منبع یافت شده در گام اول 121 مقاله به علت عنوان، سپس 178 مقاله با مرور چکیده و در آخر 135 مقاله با بررسی متن کامل از روند فراترکیب کنار گذاشته شد تا به تعداد 92 منبع رسیدیم؛ سپس به‌منظور ارزیابی کیفیت پژوهش‌ها، مقالات باقیمانده با استفاده از برنامه مهارت‌های ارزیابي حياتي² موردبررسی و امتیاز گیری قرار گرفتند، در این مرحله 23 مورد امتیاز لازم را کسب نکرده و این مقالات نیز از پروسه فراترکیب خارج شدند.

برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی، ابزاري جهت سنجش دقت، اعتبار و اهمیت منابع مطالعات کیفی تحقیق می‌باشد. بر اساس این ابزار،92 منبع نهایی تحقیق با 10 معیار مشخص در بوته پرسش قرارگرفته و امتیازدهی می‌شوند.

با توجه به روش مذکور، برای هر معیار امتیازی بین عدد یک تا پنج داده می‌شود که حداکثر امتیاز هر منبع به عدد 50 می‌رسد. پس از امتیازدهی به منابع، مواردی که به‌صورت سرجمع کمتر از 25 امتیاز را کسب نمایند از مطالعه حذف می‌گردند. این ده سؤال شامل: تناسب اﻫﺪاف ﻣﻘﺎﻟﻪ موردبررسی ﺑﺎ اﻫﺪاف ﭘﮋوﻫﺶ، مناسب بودن اصول و روش‌ها، طرح پژوهش، روش نمونه‌برداري، روش و کیفیت جمع‌آوري داده‌ها، انعکاس‌پذیري (امکان بسط دادن نتایج و دستاوردها)، رعایت مبانی اخلاق حرفه‌اي، دقت در تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، بیان روشن نتایج و یافته‌ها و ارزش افزایی پژوهش می‌باشد. با روش مقیاس امتیازدهی حداکثر 50 امتیازي از این 92 منبع نهایی،23 منبع امتیازکمتراز 25 دریافت کردند و لذا این مقالات نیز از فرآیند فراترکیب حذف شدند و درنهایت 69 منبع جهت انجام مرحله بعدي فراترکیب باقی ‌ماند. روند پالایش و بررسي به‌طور خلاصه در شكل 2 بر اساس معيارهای ورود و خروج بیان‌شده است.

 

شکل 2. مراحل انتخاب منابع تحقیق از پایگاه‌های اطلاعاتی منتخب

مرحله 4- استخراج اطلاعات متون

این مرحله از مطالعه به توصیف دستاوردهایی می‌پردازد که محقق بر اساس یافته‌ها و سایر بخش‌های گزارش‌های تحقیق، آن‌ها را طبقه‌بندی می‌کند. در این بخش، اطلاعات مقالات شامل نام محقق (محققین)، عنوان مقاله، سال انتشار و اجزای بیان‌شده در هر مقاله، به‌طور دقیق طبقه‌بندی شده و مقالات نهایی به روش تحلیل محتوا موردبررسی قرار می‌گیرند. تحلیل محتوا که یکی از روش‌های تجزیه‌وتحلیل مطالعات کیفی است، به محقق این امکان را می‌دهد که داده‌ها را به‌صورت خلاصه، توصیفی و تفسیری ارائه کند (Sandelowski, 1995). نتایج به‌دست‌آمده از استخراج اطلاعات 69 مقاله در جدول 4 نشان داده‌شده است.

مرحله 5: تحلیل و ترکیب یافته‌های حاصل از مطالعات

در تجزیه‌وتحلیل یافته‌های مطالعات انتخاب‌شده، دو روش متداول وجود دارد که هر یک به‌نوبه خود تأثیرات خاصی بر تجزیه‌وتحلیل نهایی دارند. روش اول به تحلیل هر مقاله بدون در نظر گرفتن چارچوب مفهومی متمرکز است که در آن پژوهشگر با بازخوانی یافته‌ها، به‌تدریج به سمت سنتز و تفسیر حرکت می‌کند (Finfgeld-Connett, 2018). در مقابل، روش دوم به تحلیل بر اساس یک چارچوب از پیش تعیین‌شده، همراه با استفاده از کدهای مشخص می‌پردازد که مفاهیم و روابط بین آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل می‌کنند (Sandelowski & Barroso, 2006). در این تحقیق، برای تحلیل و تلفیق یافته‌های کیفی، از روش کدگذاری باز استفاده‌شده و کدها بر اساس معنا و مفهوم دسته‌بندی‌شده‌اند که نتایج آن در جدول 4 به‌طور خلاصه درج‌شده است.

جدول 4. عوامل اصلی و فرعی ریسک‌پذیری و منابع اطلاعاتی

عامل اصلی	عامل فرعی	منابع	فراوانی
عوامل شخصی	سن	(Kengatharan & Kengatharan, 2014) (Brooks et al., 2018) (Tekçe et al., 2016) (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019) (Nouraei et al., 2021) (Nayebmohseni et al., 2022) (Parker, 2014)	7
	جنسیت	(Mirhasheminasab et al., 2019) (Davoudi et al., 2022) (Kengatharan & Kengatharan, 2014) (Brooks et al., 2018) (Weber et al., 2013) (Tekçe et al., 2016) (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019) (Nouraei et al., 2021) (Nayebmohseni et al., 2022) (Thanki et al., 2022) (Gabbi & Zanotti, 2019) (Brooks et al., 2018) (Davoudi et al., 2022)	13
	نوع شغل	(Thanki et al., 2022) (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019) (Shanaei et al., 2023)	3
	درآمد	(Thanki et al., 2022) (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019) (Shanaei et al., 2023) (Brooks et al., 2018) (Tekçe et al., 2016) (Bucciol et al., 2019) (Figner & Weber, 2011) (Hemrajani et al., 2023) (Shanaei et al., 2023)	9
	مدت‌زمان فعالیت در بورس (تجربه)	(Nayebmohseni et al., 2022) (NazariPour et al., 2020) (Hoffmann et al., 2015) (Weber et al., 2013) (Davoudi et al., 2022) (Hemrajani et al., 2023)	6
	تحصیلات	(Kengatharan & Kengatharan, 2014) (Shanaei et al., 2023) (Brooks et al., 2018) (Tekçe et al., 2016) (Liivamägi, 2016)	5
	دانش مالی	(Thanki et al., 2022) (Akhtar & Malik, 2023) (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019) (Abbasi et al., 2025) (Einabadi et al., 2023) (Shanaei et al., 2023) (Borden et al., 2008) (Abbasi et al., 2025) (Weber et al., 2013)	10
	هوش هیجانی	(Abbasi et al., 2025) (Firth et al., 2023) (Hemrajani et al., 2023) (Mirzazadeh et al., 2023)	4
	اعتمادبه‌نفس	(Tekçe et al., 2016) (Mirzazadeh et al., 2023) (Nazaripour & Zakizadeh, 2022) (Nayebmohseni et al., 2022) (Abbasi et al., 2025)	5
نوع شخصیت	میزان انطباق‌پذیری (نوع‌دوستی، همدردی با دیگران، مشتاق کمک، سازگار با دیگران، کوتاه آمدن در بحث‌ها و گفتگوها)	(Brooks & Williams, 2021) (Isidore & Arun, 2022) (Singh et al., 2023) (Akhtar & Malik, 2023) (Sadi et al., 2010) (NazariPour et al., 2020) (Bandura & Wessels, 1997) (Costa & McCrae, 2017) (Davoudi et al., 2022) (Rodrigues & BV, 2024) (Firth et al., 2023) (Jiang et al., 2024)	12
نوع شخصیت	مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی (باوجدان، مصمم، بااراده، با دقت، خوش‌قول، قابلیت اعتماد، توجه به جزئیات، منظم، تلاش برای موفقیت، خویشتن‌دار)	(Bucciol et al., 2019) (Brooks & Williams, 2021) (Isidore & Arun, 2022) (Singh et al., 2023) (Akhtar & Malik, 2023) (Firth et al., 2023) (Sadi et al., 2010) (Nazaripour & Zakizadeh, 2022) (Costa & McCrae, 2017) (Davoudi et al., 2022) (Erfanniya et al., 2024) (Jain et al., 2023) (Jiang et al., 2024) (Singh et al., 2022)	14
نوع شخصیت	برون‌گرایی (گرم بودن، معاشرتی بودن، ابراز وجود، فعال بودن، هیجان خواهی، ابراز هیجانات مثبت، سرخوش، باانرژی و خوش‌بین، اجتماعی بـودن، جمع‌گرایی، سرزندگی، شادابی)	(Gabbi & Zanotti, 2019) (Costa & McCrae, 2017) (Davoudi et al., 2022) (Rocciolo et al., 2019) (Statman, 2017) (Brooks & Williams, 2021) (Zulhajmi & Rafik, 2022) (Singh et al., 2022) (Sadi et al., 2010) (Akhtar & Malik, 2023) (NazariPour et al., 2020) (Isidore & Arun, 2022) (Erfanniya et al., 2024) (Firth et al., 2023) (Raziabad et al., 2024) (Rodrigues & BV, 2024)	16
نوع شخصیت	گشودگی به تجربیات جدید (علاقه‌مند به تجربه، مشتاق تنوع، تحمل ابهام، کنجکاو بودن، ماجراجو بودن دنبال ایده‌های جدید بودن، خلاق بودن نوآور بودن، تخیل)	(Mirhasheminasab et al., 2019) (Firth et al., 2023) (Costa & McCrae, 2017) (Rocciolo et al., 2019) (Statman, 2017) (Brooks & Williams, 2021) (Zulhajmi & Rafik, 2022) (Singh et al., 2022) (Akhtar & Malik, 2023) (NazariPour et al., 2020) (Isidore & Arun, 2022) (Davoudi et al., 2022) (Erfanniya et al., 2024) (Rodrigues & BV, 2024) (Singh et al., 2023)	15
نوع شخصیت	روان رنجوری (تحمل استرس پایین، ثبات عاطفی پایین، حال و هوای منفی، نگرش منفی، ترس، ناراحتی، دستپاچگی، عصبانیت و بیتابی، احسـاس گناه و نفرت اضطراب، خشم و کینه‌ورزی، افسردگی، شرم، تکانش گری)	(NazariPour et al., 2020) (Costa & McCrae, 2017) (Brooks & Williams, 2021) (Zulhajmi & Rafik, 2022) (Singh et al., 2022) (Sadi et al., 2010) (Akhtar & Malik, 2023) (Isidore & Arun, 2022) (Rodrigues & BV, 2024) (Davoudi et al., 2022)	10
سوگیری وخطاهای شناختی	اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، (فرا اعتمادی) خود اسنادی ابهام گریزی رویدادهای اخیر دیر پذیری آشنا گرایی توان پنداری سازگاری	(Haritha & Uchil, 2016) (Borhanian Ghanad et al., 2024) (abadi & farhadian, 2024) (Abad & Doaei, 2022) (Nayebmohseni et al., 2022) (Ahmad et al., 2017) (Gabbi & Zanotti, 2019) (Guven & Hoxha, 2015) (Jain et al., 2023)	9
سوگیری‌های عاطفی و احساسی	زیان گریزی پشیمان گریزی داشته بیش‌نگری بهینه بیني	(Gabbi & Zanotti, 2019) (Haritha & Uchil, 2016) (abadi & farhadian, 2024) (Abad & Doaei, 2022) (Nayebmohseni et al., 2022) (Guven & Hoxha, 2015) (Rashid et al., 2022) (Abdorrahimian et al., 2019) (Ahmad et al., 2017) (Borhanian Ghanad et al., 2024) (Kahneman & Tversky, 2013) (Kumar & Goyal, 2015) (Larisemnani, 2018)	13
سوگیری‌های اجتماعی، رفتاری و فرهنگی	توده‌وار بوم گرایی سفسطه قمارباز کوتاه نگری توجه به شایعات	(Aziz & Khan, 2016) (Abdorrahimian et al., 2019) (Singh et al., 2022) (Borhanian Ghanad et al., 2024) (Ahmad et al., 2017) (Haritha & Uchil, 2016) (abadi & farhadian, 2024) (Abad & Doaei, 2022) (Nayebmohseni et al., 2022) (Guven & Hoxha, 2015) (Rashid et al., 2022) (Abdorrahimian et al., 2019) (Gabbi & Zanotti, 2019) (Kumar & Goyal, 2015)	14

 

مرحله 6. کنترل کیفیت مطالعات

جهت افزایش اعتبار و کیفیت تحقیقات به روش فراترکیب، دعوت از بازبینان برای ارزیابی مراحل انتخاب متون و تحلیل داده‌ها می‌تواند مؤثر باشد. همچنین، کیفیت مطالعات اولیه و گستردگی جستجوها به اعتبار نهایی پژوهش افزوده و استفاده از تحلیل‌گران مستقل از دیگر روش‌های مؤثر در این راستا به شمار می‌آید. بیان شفاف روش گردآوری مقالات، عناوین ورودی، شیوه سنجش کیفیت و نحوه ترکیب اطلاعات در اعتبار گزارش نهایی نقش بسزایی دارد. برای کنترل کیفیت، از شاخص کاپای کوهن در فرآیند کدگذاری استفاده‌شده و توافق بین دو کدگذار به‌منظور تأیید مفاهیم به‌دست‌آمده به‌کاررفته است. نزدیکی کدهای استخراج‌شده توسط پژوهشگر و متخصص نشان‌دهنده توافق بالا و اعتبار پژوهش می‌باشد (De Raadt et al., 2019). 

ضریب کاپا یکی از ابزارهای کلیدی در سنجش توافق بین مشاهده‌گرها یا تحلیلگران در تحقیقات کیفی فرا ترکیب محسوب می‌شود. این ضریب، باهدف ارزیابی میزان همسانی و توافق بین کدها یا دسته‌های تولیدشده از داده‌های کیفی استفاده می‌شود. نحوه محاسبه آن به این صورت است که ابتدا، کدبندی‌های مستقل پژوهشگران برای داده‌های یکسان تدوین می‌شود و سپس با استفاده از فرمول کاپا، تفاوت بین توافق واقعی و توافق تصادفی محاسبه می‌گردد. این محاسبه به پژوهشگران کمک می‌کند تا اعتبار و قابلیت تکرار یافته‌های خود را ارزیابی کرده و درک بهتری از قوت و ضعف‌های تحلیل‌های کیفی خود به دست آورند.

       این فرمول به‌ویژه زمانی کاربرد دارد که داده‌ها به‌صورت طبقه‌ای³  باشند و هدف آن است که فراتر از توافق تصادفی، توافق واقعی بین قضاوت کنندگان را نشان دهد. ضریب کاپا با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود: Kappa = (Po - Pe) / (1 - Pe) که در آن Po نمایانگر نسبت توافق واقعی مشاهده‌شده و Pe نمایانگر نسبت توافق مورد انتظار بر اساس تصادف است؛ که در آن عدد یک نشان‌دهنده توافق کامل و صفر نشان‌دهنده عدم توافق می‌باشد. بـر اسـاس نظـر لانـدیس و کـوخ (Landis & Koch, 1977)، چنانچـه ایـن ضـریب بـالاتر از 6/0 باشـد نشـان از میزان توافق مناسب است.

با توجه به جدول شماره 5 مقدار شاخص کاپا برابر با 72 درصد محاسبه‌شده و بالاتر از 6/0 می‌باشد، می‌توان استدلال نمود که سطح توافق دو کدگذار معنادار و موردپذیرش است.

 

 

 

 

 

 

جدول 5. ضریب کاپا منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

مرحله 7- ارائه یافته‌ها

در این مرحله، محققان به ارائه‌ی نتایج حاصل از فرآیند فراترکیب کیفی پرداخته و تلاش می‌کنند تا یافته‌ها به‌گونه‌ای قابل‌فهم و مفید برای گروه‌های مختلف مخاطبان ارائه شود. این امر می‌تواند با استفاده از ابزارهایی چون تصاویر، نمودارها و جداول تحقق یابد (Erwin et al., 2011). 

در هفتمین مرحله از فرایند فراترکیب، یافته‌های حاصل از مراحل قبل به‌طور جامع و منسجم ارائه می‌شوند. بر اساس تحلیل نظام‌مند 69 مقاله، 31 مؤلفه شناسایی گردیده است که هر یک از آن‌ها به‌دقت موردبررسی و تحلیل قرارگرفته‌اند. این 31 مولفه هر یک، در قالب هشت بعد اصلی دسته‌بندی‌شده‌اند (شکل 3). در ادامه، به تشریح ابعاد و مولفه‌های موثر بر ریسک‌پذیری خواهیم پرداخت. ابعاد اصلی شناسایی‌شده از طریق این فرآیند شامل بعد عوامل شخصی، شخصیت، سوگیری و خطاهای شناختی، هوش هیجانی، سوگیری‌های عاطفی و احساسی، اعتمادبه‌نفس، سوگیری‌های اجتماعی و فرهنگی و دانش مالی می‌باشند که هر یک از آن‌ها نقش مهمی در درک و تحلیل ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه ایفا می‌کنند.

 

 

شکل 3. مدل ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه

4. محاسبه آنتروپی شانون

در این مرحله، از روش آنتروپی شانون برای تعیین بار اطلاعاتی و سطح اهمیت شاخص‌ها استفاده می‌شود. بدین منظور، با محاسبه بار اطلاعاتی هر یافته، می‌توان به تعیین سطح اهمیت آن پرداخت. در یک ماتریس تصمیم که شامل m گزینه بر اساس n معیار است، ابتدا ماتریس تصمیم نرمال می‌شود و هر درایه آن با xij مشخص می‌گردد و ماتریس نرمال با N و هر درایه آن با nij نشان داده می‌شود. با بهره‌گیری از روابط ریاضی 𝐸𝑗 = −𝑘∑[𝑛𝑖𝑗𝐿𝑁(𝑛𝑖𝑗)]  و  𝑘 = 1/LN (𝑎) ، که 𝑎  برابر تعداد گزینه‌ها می‌باشد بار اطلاعاتی هر شاخص محاسبه می‌شود سپس وزن نهایی شاخص‌ها از رابطه W𝑗 = E𝑗/ ∑ E𝑗    به دست می‌آید آذر(1380). در جدول 6، نتایج به‌دست‌آمده از اجرای روش آنتروپی بر روی‌داده‌های پژوهش به‌طور جامع ارائه‌شده است.

جدول 6. محاسبه ضریب اهمیت با روش آنتروپی شانون

عامل اصلی	عامل فرعی	بار اطلاعاتی 𝑬 (𝒋 )	ضریب اهمیت 𝐖 (𝒋 )	رتبه
نوع شخصیت	برون‌گرایی	08/0	083/0	1
نوع شخصیت	گشودگی به تجربیات جدید	077/0	08/0	2
نوع شخصیت	مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی	074/0	076/0	3
سوگیری‌های اجتماعی، رفتاری و فرهنگی	توده‌وار، بوم گرایی، سفسطه قمارباز، کوتاه نگری، توجه به شایعات	074/0	076/0	4
عوامل شخصی	جنسیت	071/0	073/0	5
سوگیری‌های عاطفی و احساسی	زیان گریزی، پشیمان گریزی، داشته بیش نگری، بهینه بیني	071/0	073/0	6
نوع شخصیت	میزان انطباق‌پذیری	067/0	07/0	7
عوامل شخصی	دانش مالی	06/0	062/0	8
نوع شخصیت	روان رنجوری	06/0	062/0	9
عوامل شخصی	درآمد	056/0	058/0	10
سوگیری و خطاهای شناختی	اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، (فرا اعتمادی)، خود اسنادی، ابهام گریزی، رویدادهای اخیر، ردیر پذیری، آشنا گرایی،توان پنداری،سازگاری	056/0	058/0	11
عوامل شخصی	سن	047/0	049/0	12
عوامل شخصی	مدت‌زمان فعالیت در بورس (تجربه)	043/0	044/0	13
عوامل شخصی	تحصیلات	037/0	039/0	14
عوامل شخصی	اعتمادبه‌نفس	037/0	039/0	15
عوامل شخصی	هوش هیجانی	032/0	033/0	16
عوامل شخصی	نوع شغل	026/0	027/0	17

 

5. نتیجه‌گیری و پیشنهادات

تحقیقات گذشته نشان می‌دهد که توافق و اجماع قابل‌توجهی میان پژوهشگران در خصوص ابعاد مختلف ریسک‌پذیری در بازار سرمایه وجود ندارد. این عدم توافق ممکن است ریشه در عدم توجه به ماهیت چندوجهی ریسک‌پذیری داشته باشد. لذا، اتخاذ روش‌های ترکیبی که بتواند یافته‌های گذشته را به شکل نظام‌مند سازمان‌دهی کند، به‌ویژه در این زمینه، ضروری به نظر می‌رسد. به‌این‌ترتیب، این پژوهش نه‌تنها به شفاف‌سازی ریسک‌پذیری در بازار سرمایه می‌پردازد، بلکه تصویری جامع و منسجم از عوامل مؤثر بر این ریسک‌پذیری ارائه می‌دهد. نتایج این تحقیق می‌تواند به پژوهشگران و تصمیم‌گیرندگان در بازار سرمایه کمک شایانی کند و به آن‌ها در اتخاذ تصمیم‌ها و سیاست‌های بهتر در زمینه سرمایه‌گذاری یاری برساند همچنین می‌تواند راهگشای ایجاد روش‌های بهتر و دقیق‌تر در سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی باشد.

این ابعاد هر یک به‌نوعی در درک و تحلیل ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران حقیقی در بازار سرمایه تأثیرگذار هستند. به‌عنوان نمونه، ویژگی‌های شخصی سرمایه‌گذاران نظیر سن، جنسیت و سطح درآمد می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری آن‌ها تأثیر بسزایی داشته باشند. پژوهش‌های انجام‌شده توسط تنکی و همکاران (Thanki et al., 2022)، کنگاتاران و کنگاتاران (Kengatharan & Kengatharan, 2014)، تکجه و همکاران (Tekçe et al., 2016)،  بروکس و همکاران (Brooks et al., 2018)، ابراهیمی سرو علیا و صابونچی (Ebrahimi Sarv Oliya & Sabunchi, 2019)، نورايي و همکاران (Nouraei et al., 2021)، نایب محسنی و همکاران (Nayebmohseni et al., 2022) و شنائی و همکاران (shanaei et al., 2024) این موضوع را به‌خوبی روشن می‌سازند و به درک بهتر ابعاد ریسک‌پذیری کمک می‌کنند.

از سوی دیگر، شخصیت و تیپ‌های شخصیتی افراد تأثیر قابل‌توجهی بر نحوه مواجهه آنان با ریسک و تصمیم‌گیری‌های مالی دارند. نتایج تحقیقات اخیر ازجمله کارهای بروکس و ویلیامز (Brooks & Williams, 2021)، ایزیدور و آرون (Isidore & Arun, 2022)،  سینگ و همکاران (Singh et al., 2023)، اختر و مالک (Akhtar & Malik, 2023) و نظری‌پور و همکاران (NazariPour et al., 2020)، مؤید این نکته هستند که ویژگی‌های شخصیتی سرمایه‌گذاران می‌تواند بر میزان ریسک‌پذیری آن‌ها تأثیر بگذارد و در تصمیم‌گیری‌های مالی نقش بسزایی ایفا کند.

سوگیری‌ها و خطاهای شناختی نیز بخش مهمی از تحلیل ریسک‌پذیری را در برمی‌گیرند. این سوگیری‌ها شامل تمایلاتی هستند که ممکن است به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های مالی لطمه بزنند، مانند تمایل به پذیرش ریسک‌های بیش‌ازحد یا عدم توانایی در ارزیابی صحیح خطرات. بر اساس نتایج تحقیقات فرث و همکاران (Firth et al., 2023)، حمرانی وهمکاران (Hemrajani et al., 2023)، عباسی و همکاران (Abbasi et al., 2025)، میرزازاده و همکاران (Mirzazadeh et al., 2023)، هوش هیجانی نیز به‌عنوان یک عامل کلیدی در مدیریت هیجانات و احساسات مرتبط با تصمیم‌گیری‌های مالی تعیین‌کننده است و می‌تواند میزان ریسک‌پذیری یک سرمایه‌گذار را تحت تأثیر قرار دهد. توانایی مدیریت و شناسایی احساسات خود و دیگران، در تصمیم‌گیری‌های مالی بسیار مهم است. سرمایه‌گذارانی که هوش هیجانی بالاتری دارند، معمولاً در مدیریت ریسک‌ها و احساسات ناشی از نوسانات بازار بهتر عمل می‌کنند. بعلاوه، سوگیری‌های عاطفی و احساسی، به‌ویژه در زمان‌های نوسان بازار، می‌توانند نقش بسیار چشمگیری در رفتار سرمایه‌گذاران ایفا کنند. برای مثال، ترس از ضرر می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سمت تصمیمات غیرمنطقی سوق دهد.اعتمادبه‌نفس نیز یکی از عوامل روان‌شناختی است که ممکن است با ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران ارتباط مستقیمی داشته باشد؛ چراکه سرمایه‌گذاران با اعتمادبه‌نفس بیشتر ممکن است تمایل بیشتری به پذیرش ریسک‌ها داشته باشند. سطح اعتمادبه‌نفس سرمایه‌گذاران می‌تواند بر نحوه تحلیل و ارزیابی آن‌ها از ریسک‌ها تأثیرگذار باشد. اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد یا کمبود آن می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌ها اثر بگذارد.

علاوه بر این موارد، تأثیرات سوگیری‌های اجتماعی، رفتاری و فرهنگی بر رفتار سرمایه‌گذاران نیز نمی‌توان نادیده گرفت. به‌عبارتی‌دیگر، فرهنگ و محیط اجتماعی می‌تواند بر نحوه تفکر و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تأثیرگذار باشد بنابراین هنجارها و انتظارهای اجتماعی باید در تحلیل رفتارهای مالی لحاظ شوند که در پژوهش‌های سینگ و همکاران (Singh et al., 2023)، باقرنیائی سعدآبادی و فرهادیان (abadi & farhadian, 2024)، روشنگر زاده و همکاران (Roshangarzadeh et al., 2023) و برهانیان قناد و همکاران (Borhanian Ghanad et al., 2024) به تاثیر این عوامل تاکید شده است. به‌عنوان آخرین عامل، دانش مالی نیز ابزاری است که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران بتوانند تصمیمات بهتری درباره ریسک از خود نشان دهند و آگاهی بیشتری نسبت به بازار داشته باشند تسلط بر مفاهیم مالی و توانایی تحلیل اطلاعات مربوط به بازار، به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در خصوص ریسک‌پذیری اتخاذ کنند تحقیقات آرین تبار (Tabar, 2021)، تنکی و همکاران (Thanki et al., 2022)، اختر و مالک (Akhtar & Malik, 2023)، عین‌آبادی و همکاران (Einabadi et al., 2023) در این راستا می‌باشد.

    با توجه به نوسانات زیاد و پیچیدگی‌های ویژه بازار سرمایه، پیشنهاد می‌شود که سرمایه‌گذاران برای اتخاذ تصمیمات مالی بهینه، به تحلیل دقیق شخصیت خود و کنترل احساسات در فرایند تصمیم‌گیری‌های مالی بپردازند. شناخت عمیق‌تری از این ویژگی‌ها به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که با آگاهی بیشتری عمل کنند، به‌ویژه برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی که دچار رفتار تکانشی هستند و کنترل کمتری بر احساسات خود دارند؛ برای این افراد، استفاده از سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری متنوع، می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد. همچنین، بهره‌گیری از خدمات شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری و سبدگردانی می‌تواند به بهبود نتایج حاصل از سرمایه‌گذاری کمک کند. این یافته‌ها برای کارگزاران، مشاوران مالی و سبدگردان‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا شناخت شخصیت سرمایه‌گذاران به آنان امکان می‌دهد خدمات مناسب‌تری را بر اساس ویژگی‌های خاص هر مشتری ارائه دهند. به‌منظور دستیابی به این هدف، علاوه بر استفاده از پرسشنامه‌های ریسک‌پذیری، می‌توان از ابزارهای سنجش شخصیت نیز بهره برد و رویکردهای مشاوره‌ای را شخصی‌سازی کرد. در همین راستا، سیاست‌گذاران می‌توانند با شناسایی تأثیر عوامل روان‌شناختی، سوگیری و خطاهای شناختی بر روند سرمایه‌گذاری، اقدام به طراحی و برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های عملی برای آشنایی با این عوامل و افزایش سواد مالی در جامعه نمایند.

    درنهایت، وجود یک نمای کلی و منسجم از ابعاد و مولفه‌های تأثیرگذار بر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران می‌تواند زمینه‌ای فراهم آورد که از طریق آن، هم محققان و هم سرمایه‌گذاران به درک بهتری از پدیده‌های موجود در بازار سرمایه دست یابند و بر مبنای آن، تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، به نظر می‌رسد که هر یک از طبقه‌ها، مقوله‌ها و مفاهیم استخراج‌شده در این مطالعه می‌توانند به‌عنوان یک پروژه تحقیقاتی مجزا در نظر گرفته شوند و سهم هر یک از آن‌ها در بازار سرمایه، مورد ارزیابی قرار گیرد.

منابع

Abad, M. F. S., & Doaei, M. (2022). Modeling investor tendencies with emphasis on psychological factors by fuzzy Delphi and DEMATEL methods. Advances in Finance and Investment, 5(2), 113–144. https://doi.org/10.30495/afi.2022.1952652.1107 

abadi, f. b. s., & farhadian, a. (2024). Designing a system of Behavioral Biases of Investors in Tehran stock exchange with a meta-synthesis method. Strategic Management Researches, 90(29), 13–41.  [In Persian]

Abbasi, H., Mohammadzadeh, A., & Torabian, M. (2025). Investigating the effect of financial literacy, self-confidence, and emotional intelligence on investors' risk-taking in the Tehran Stock Exchange. Financial Engineering and Portfolio Management, 63(16), 65–92. [In Persian]

Abdorrahimian, M., torabi, t., sadeghisharif, s., & darabi, r. (2019). Identification of factors influencing the decision-making behavior of individual investors and the related pattern Using the combination research approach. Modiriat-e- farda, 58(18), 163–176 . [In Persian]

Aguirre, R. T., & Bolton, K. W. (2014). Qualitative interpretive meta-synthesis in social work research: Uncharted territory. Journal of Social Work, 14(3), 279–294.

Ahmad, Z., Ibrahim, H., & Tuyon, J. (2017). Institutional investor behavioral biases: syntheses of theory and evidence. Management Research Review, 40(5), 578–603.

Akhtar, M., & Malik, M. U. (2023). Personality traits and investor risk behavior: moderating role of financial literacy. Managerial Finance, 49(5), 884–905.

Allport, G. W. (1960). The open system in personality theory. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 61(3), 301.

Aziz, B., & Khan, A. (2016). Behavioral factors influencing individual investor's investment decision and performance, Evidence from Pakistan Stock Exchange. International journal of research in finance and marketing, 6(7), 74–86.

Bandura, A., & Wessels, S. (1997). Self-efficacy. Cambridge University Press Cambridge.

Bondas, T., & Hall, E. O. (2007). Challenges in approaching metasynthesis research. Qualitative health research, 17(1), 113–121.

Borden, L. M., Lee, S.-A., Serido, J., & Collins, D. (2008). Changing college students’ financial knowledge, attitudes, and behavior through seminar participation. Journal of family and economic issues, 29, 23–40.

Borhanian Ghanad, A., Ghodrati Ghazaani, H., Jabbari, H., & Panahian, H. (2024). Evaluating the herding behavior of individual investors in the Iranian capital market and the factors affecting it with a complex network approach. Journal of Investment Knowledge, 13(51), 689–710 . [In Persian]

Brooks, C., Sangiorgi, I., Hillenbrand, C., & Money, K. (2018). Why are older investors less willing to take financial risks? International Review of Financial Analysis, 56, 52–72.

Brooks, C., & Williams, L. (2021). The impact of personality traits on attitude to financial risk. Research in International Business and Finance, 58, 101501.

Bucciol, A., Hu, A., & Zarri, L. (2019). The effects of prior outcomes on managerial risk taking: Evidence from Italian professional soccer. Journal of Economic Psychology, 75, 102090.

Chang, Y. Y., Faff, R., & Hwang, C.-Y. (2009). Does investor sentiment impact global equity markets. Milan EFMA meetings,

Cooper, H. M. (1998). Synthesizing research: A guide for literature reviews (Vol. 2). Sage.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (2017). The NEO Inventories as instruments of psychological theory. The Oxford handbook of the five factor model, 11–37.

Curtis, Q. (2020). Costs, conflicts, and college savings: evaluating section 529 savings plans. Yale J. on Reg., 37, 116.

Davoudi, A., Khozein, A., & Naderian, A. (2022). Investor Inclinations towards Capital Market: Recursive Analysis, Causes, and Factors. Journal of Development and Capital, 7(2), 191–212. https://doi.org/10.22103/jdc.2022.19575.1253 

De Raadt, A., Warrens, M. J., Bosker, R. J., & Kiers, H. A. (2019). Kappa coefficients for missing data. Educational and psychological measurement, 79(3), 558–576.

Ebrahimi Sarv Oliya, M. H., & Sabunchi, A. (2019). The Demographical Factors Role in Explanation of Retail Investors’ Financial Risk-Tolerance and Their Risk-Taking Behavior. Journal of Investment Knowledge, 8(32), 217–234. [In Persian]

Einabadi, j., khoshfetrat, n., & khoshfetrat, n. (2023). Investigating the risk tolerance of financial market investors and its relationship with financial literacy. Journal of Accounting and Management Vision, 5(72), 86–95 . [In Persian]

Erfanniya, A., rostami jaz, h., Dasineh, M., & Salari, H. (2024). Providing a prediction model for investment decision based on the individual characteristics of investors. Journal of Investment Knowledge, 15(57), 275–305. https://doi.org/10.30495/jik.2024.77554.4526 [In Persian]

Erwin, E. J., Brotherson, M. J., & Summers, J. A. (2011). Understanding qualitative metasynthesis: Issues and opportunities in early childhood intervention research. Journal of Early Intervention, 33(3), 186–200.

Figner, B., Mackinlay, R. J., Wilkening, F., & Weber, E. U. (2009). Affective and deliberative processes in risky choice: age differences in risk taking in the Columbia Card Task. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 35(3), 709.

Figner, B., & Weber, E. U. (2011). Who takes risks when and why? Determinants of risk taking. Current Directions in Psychological Science, 20(4), 211–216.

Finfgeld-Connett, D. (2018). A guide to qualitative meta-synthesis. Routledge.

Firth, C., Stewart, N., Antoniou, C., & Leake, D. (2023). The effects of personality and IQ on portfolio outcomes. Finance Research Letters, 51, 103464.

Gabbi, G., & Zanotti, G. (2019). Sex & the City. Are financial decisions driven by emotions? Journal of Behavioral and Experimental finance, 21, 50–57.

Guven, C., & Hoxha, I. (2015). Rain or shine: Happiness and risk-taking. The Quarterly Review of Economics and Finance, 57, 1–10.

Haritha, P., & Uchil, R. (2016). Conceptual framework on market factors affecting investor’s sentiments and the effect of behavioral pitfalls on investment decision making. IOSR Journal of Economics and Finance, 1(1), 29–24.

Hemrajani, P., Khan, M., & Dhiman, R. (2023). Financial risk tolerance: A review and research agenda. European Management Journal, 41(6), 1119–1133.

Hoffmann, A. O., Post, T., & Pennings, J. M. (2015). How investor perceptions drive actual trading and risk-taking behavior. Journal of Behavioral Finance, 16(1), 94–103.

Isidore, R., & Arun, C. J. (2022). The Influence Of Investors’ Personality On Decision Making In The Secondary Equity Market–Big Five Personality Model. The Economics and Finance Letters, 9(1), 69–77.

Jain, R., Sharma, D., Behl, A., & Tiwari, A. K. (2023). Investor personality as a predictor of investment intention–mediating role of overconfidence bias and financial literacy. International Journal of Emerging Markets, 18(12), 5680–5706.

Jiang, Z., Peng, C., & Yan, H. (2024). Personality differences and investment decision-making. Journal of Financial Economics, 153, 103776.

Kahneman, D., & Tversky, A. (2013). Prospect theory: An analysis of decision under risk. In Handbook of the fundamentals of financial decision making: Part I (pp. 99–127). World Scientific.

Kengatharan, L., & Kengatharan, N. (2014). The influence of behavioral factors in making investment decisions and performance: Study on investors of Colombo Stock Exchange, Sri Lanka. Asian Journal of Finance & Accounting, 6(1), 1.

Kumar, S., & Goyal, N. (20)15. Behavioural biases in investment decision making–a systematic literature review. Qualitative Research in financial markets, 7(1), 88–108.

Landis, J. R., & Koch, G. G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. biometrics, 159–174.

Larisemnani, B. (2018). Assessing the impact of investors mental status on risk taking behavior of Tehran Stock Exchange Investors. Journal of Asset Management and Financing, 6(1), 107–120. https://doi.org/10.22108/amf.2017.21352 

Liivamägi, K. (2016). Investor education and trading activity on the stock market. Baltic Journal of Economics, 16(2), 114–131.

Malhotra, N., & Baag, P. K. (2021). HOW SOCIAL CAPITAL IMPACTS THE SUSTAINABILITY OF GROUP LENDING PROGRAMMES-A GROUNDED THEORY APPROACH. International Journal of Business & Economics (IJBE), 6(2), 327–352.

Mirhasheminasab, S. A., Mohamadzadeh, A., Mohammadnoorbakhsh Langaroodi, M., & Akhoondi, N. (2019). A Model for Syntactic Investigation between Risk taking, Personal and Cultural properties on Herding Behavior in Tehran Stock Exchange. Financial Management Perspective, 9(28), 65–90. https://doi.org/10.52547/jfmp.9.28.65 [In Persian] 

Mirzazadeh, z., yazdani, s., Khanmohammadi, m., & Mahmoudian Dastnaee, T. (2023). Investigating the mediating role of factors affecting behavior (risk tolerance, self-confidence and strategic thinking) in the relationship between emotional intelligence and the quality of judgment and decision-making of investors. Journal of Investment Knowledge, 12(48), 637–670. [In Persian]

Nayebmohseni, S., Khalifehsultani, S. A., & Hejazi, R. (2022). Developing a Behavioral Model of Individual Investors’ Decision-making in the Iranian Capital Market. Financial Research Journal, 23(4), 625–652. https://doi.org/10.22059/frj.2021.322133.1007171 [In Persian]

Nazaripour, M., & Zakizadeh, B. (2022). The Moderating Effects of Investors' Personality on the Relationship between the Use of Financial Advice Service and Trading [555]. Financial Research Journal, 24(4), 655–678. [In Persian] 

NazariPour, M., Zakizadeh, B., Afshar, A., & Mohammadi, A. (2020). Investigating the Investors' Behavior in Tehran Stock Exchange based on BB&K Five-Way Model [Research]. journal of Psychology new Ideas, 6(10), 1–14. [In Persian]

Nouraei, M., m, a. m., noravesh, i., & Pour, K. B. (2021). Managers' Risk-Taking and Optimism: Analysis of Neuro finance Model Based on Hormone Measurement. Management Accounting, 48(14), 215–231.

Parker, D. (2014). Property investment decision making by Australian REITs. Journal of Property Investment & Finance, 32(5), 456–473.

Petty, N. J., Thomson, O. P., & Stew, G. (2012). Ready for a paradigm shift? Part 2: Introducing qualitative research methodologies and methods. Manual therapy, 17(5), 378–384.

Pompian, M. M., & Wood, A. S. (2011). Behavioral Finance and Wealth Management: How to Build Optimal Portfolios for Private Clients. John Wiley & Sons, Inc. Hoboken, New Jersey.

Rashid, M., Ahmad, R., & Tariq, S. (2022). Financial revolution: from traditional finance to behavioral and neuro-finance. South Asian Journal of Social Sciences and Humanities, 3(4), 95–108.

Raziabad, A. P., Fazlzadeh, A., Ahmadian, V., & Naghdi, S. (2024). The effect of personality traits on investment decisions with the mediating role of risk tolerance. Journal of Advances in Finance and Investment, 5(14), 193–206.

Rehman, K., & Mia, M. A. (2024). Determinants of financial literacy: a systematic review and future research directions. Future Business Journal, 10(1), 75.

Rocciolo, F., Gheno, A., & Brooks, C. (2019). Optimism, volatility and decision-making in stock markets. International Review of Financial Analysis, 66, 101356.

Rodrigues, C. G., & BV, G. (2024). Financial risk tolerance of individuals from the lens of big five personality traits–a multigenerational perspective. Studies in Economics and Finance, 41(1), 88–101.

Roshangarzadeh, A., dastgir, m., & saedi, r. (2023). The Effect of Financial Literacy on Behavioral Biases of Overconfidence and Herding Behavior and Analysis of their Effect on Investors' Performance in Tehran Stock Exchange Using Structural Equation Modeling. Journal of Capital Market Analysis, 2(3), 1–30. [In Persian]

Sadi, R., Gholipour, A., & Gholipour, F. (2010). The effects of investor personality and perceptual bias in Tehran stock exchange. Financial Research Journal, 12(29), –. [In Persian]

Samadi, f., & Abozar, a. (2024). Investigating the mediating role of risk perception in the influence of financial-behavioral factors on investment decisions. Financial and Behavioral Researches in Accounting, 2(4), 41–61. https://doi.org/10.30486/fbra.1403.1128206 [In Persian]

Sandelowski, M. (1995). Sample size in qualitative research. Research in nursing & health, 18(2), 179–183.

Sandelowski, M., & Barroso, J. (2006). Handbook for synthesizing qualitative research. springer publishing company.

Schunk, D. H., & DiBenedetto, M. K. (2020). Motivation and social cognitive theory. Contemporary educational psychology, 60, 101832.

Sekścińska, K., & Rudzinska-Wojciechowska, J. (2023). Investment decisions in response to gains and losses: The joint role of psychological and sociodemographic variables. Personality and Individual Differences, 202, 111972.

shanaei, s. n., Zabihi, A., & shoorvarzi, M. (2024). Identifying and Analyzing the Effective Key Propulsion on the Risk-taking Capacity of Investors with Futures Studies Approach. Journal of Capital Market Analysis, 1(4), 86–126. https://doi.org/10.71848/jcma.2024.997375 [In Persian]

Shanaei, S. N., Zabihi, A., & Shorvarzi, M. (2023). Designing A Risk-Taking Capacity Model of Individual Investors Using Grounded Theory. Journal of Development and Capital, 8(2), 247–269. https://doi.org/10.22103/jdc.2023.21763.1404 [In Persian]

Singh, R., Dwivedi, A., Gupta, S., Singh, S., & Singh, S. (2022). Elucidating the moderating role of personality traits in probing the linkage between digital entrepreneurship characteristics and perceived opportunities. Journal of Global Entrepreneurship Research, 12(1), 175–188.

Singh, Y., Adil, M., & Haque, S. I. (2023). Personality traits and behaviour biases: the moderating role of risk-tolerance. Quality & Quantity, 57(4), 3549–3573.

SS, R., & Kaushala, H. (2021). Influence of Behavioral Biases on Investment Decision Making with Moderating Role of Financial Literacy and Risk Attitude: A Study Based on Colombo Stock Exchange. Proceedings of the 12th International Conference on Business & Information (ICBI 2021),

Statman, M. (2017). Finance for normal people: how investors and markets behave. Oxford University Press.

Tabar, a. A. (2021). Characteristics of Investors and Financial Risk-Taking in the Capital Market. Journal of Capital Market Analysis, 2(1), 166–187.

Tekçe, B., Yılmaz, N., & Bildik, R. (2016). What factors affect behavioral biases? Evidence from Turkish individual stock investors. Research in International Business and Finance, 37, 515–526.

Thanki, H., Shah, S., Sapovadia, V., Oza, A. D., & Burduhos-Nergis, D. D. (2022). Role of gender in predicting determinant of financial risk tolerance. Sustainability, 14(17), 10575.

Timulak, L. (2014). Qualitative meta-analysis. The SAGE handbook of qualitative data analysis, 1, 481–495.

Weber, M., Weber, E. U., & Nosić, A. (2013). Who takes risks when and why: Determinants of changes in investor risk taking. Review of Finance, 17(3), 847–883.

Yanti, F., & Endri, E. (2024). Financial behavior, overconfidence, risk perception and investment decisions: The mediating role of financial literacy. International Journal of Economics and Financial Issues, 14(5), 289–298.

Zulhajmi, D. A., & Rafik, A. (2022). The effect of personality characteristics, pessimism, and procrastination towards investment decisions. Selekta Manajemen: Jurnal Mahasiswa Bisnis & Manajemen, 1(3), 113–140.

 

        

---

[1] . Meta-synthesis 

[2]  Critical appraisal skills programmed (CASP)

[3]  Categorical Data